Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Wielikąt”

Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Wielikąt” – zespół przyrodniczo-krajobrazowy w województwie śląskim, w powiecie wodzisławskim, w gminie Lubomia w pobliżu osady Wielikąt. Został utworzony w 1993 r. na mocy Rozporządzenia Wojewody Katowickiego, co było efektem wieloletnich starań przyrodników, m.in. z Górnośląskiego Koła Ornitologicznego oraz Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Przyrody „pro Natura”.

Wielikąt

Stawy zimą od zachodu
zespół przyrodniczo-krajobrazowy
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Położenie	Wielikąt powiat wodzisławski
Mezoregion	Kotlina Raciborska
Data utworzenia	1993
Akt prawny	Rozporządzenie Nr 131/93 Wojewody Katowickiego z dnia 8 lipca 1993 r.[1]
Powierzchnia	642,81 ha
Położenie na mapie Polski Wielikąt
Położenie na mapie województwa śląskiego Wielikąt
Położenie na mapie powiatu wodzisławskiego Wielikąt
Położenie na mapie gminy Lubomia Wielikąt
50°01′06″N 18°18′12″E

Obejmuje kompleks stawów hodowlanych Gospodarstwa Rybackiego „Wielikąt”, wraz z otaczającymi polami i łąkami. Kompleks składa się z dziewięciu większych (17–40 ha) i kilkunastu małych stawów. Jego łączna powierzchnia wynosi 642,81 ha^[2], z czego zbiorniki wodne zajmują 370,5 ha. Wzdłuż większości grobli występują szuwary, najczęściej szerokości 2–4 m, a niekiedy do 50 m szerokości. Główną masę roślinności wynurzonej stanowi trzcina pospolita, a następnie pałki – szerokolistna i wąskolistna. Występuje tu także rzadki kosaciec żółty. Groble otaczające zbiorniki na ogół porastają drzewa liściaste, przede wszystkim dęby szypułkowe, klony – zwyczajne i jawory, brzozy brodawkowate, topole czarne, osiki, graby oraz olchy czarne. Stare jawory i klony rosną też wzdłuż drogi polnej łączącej dwa przysiółki – Wielikąt z Grabówką. Oprócz tego od strony wschodniej przylegają do ogroblowania pasy starego zadrzewienia (głównie olsza) o łącznej powierzchni około 7 ha. Wśród występujących w „Wielikącie” krzewów przeważają wierzby – biała, krucha i szara, bez czarny, tarnina, dzika róża, jeżyna popielica, a także kalina koralowa i kruszyna pospolita. Woda do napełniania i zasilania stawów pochodzi z potoków Syrynka i Lubomka. Przez środek kompleksu stawów przebiega kolejowa linia towarowa. W odległości około 450 m na zachód od stawów przepływa Odra.

Kompleks stawów stwarza unikatowe warunki dla bytowania i rozrodu ptactwa wodnego. Jest on ważnym elementem korytarza ekologicznego. Został zaliczony do najcenniejszych akwenów Śląska. W 2004 roku Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków, na podstawie obowiązujących w całej Unii Europejskiej kryteriów, ogłosiło stawy Wielikąt wraz z sąsiednim Lasem Tworkowskim ostoją ptaków o randze międzynarodowej (IBA). W 2008 r. Rozporządzeniem Ministra Środowiska ostoja ta została włączona do obszarów specjalnej ochrony ptaków (Europejskiej Sieci Ekologicznej) Natura 2000 „Stawy Wielikąt i Las Tworkowski” PLB240003^[1].

Dotychczas stwierdzono w „Wielikącie” 236 gatunków ptaków, w tym 129 lęgowych lub prawdopodobnie lęgowych. Z grupy ptaków wodno-błotnych zanotowano występowanie 123 gatunków, a wśród nich w wieloleciu 49 gatunków, których gniazdowanie było pewne, prawdopodobne bądź możliwe. Stanowiska lęgowe mają tu gatunki zagrożone i potencjalnie zagrożone w skali globalnej, europejskiej, krajowej oraz regionalnej. Są to m.in.: bąk, bączek, krakwa, hełmiatka, podgorzałka, orzeł bielik, kropiatka, krwawodziób, zimorodek, podróżniczek, brzęczka i wąsatka. W 2008 r. stwierdzono tu piąty przypadek lęgu w Polsce gęsiówki egipskiej. Poza znaczeniem związanym z zapewnieniem warunków do lęgów dla bogatego zespołu awifauny, „Wielikąt” pełni też ważną funkcję jako miejsce odpoczynku ptaków w okresie przelotów i koczowania polęgowego. Pierzą się na stawach pokaźne stada ptaków wodnych, np. w latach 1990. były one najważniejszym pierzowiskiem łabędzi niemych w południowo-zachodniej Polsce, skupiającym do 1300 ptaków. Podczas przelotów stwierdzono tu takie rzadkie w Polsce gatunki, jak kormoran mały, pelikan różowy, czapla nadobna, warzęcha, gęś mała, gęś tybetańska, bernikla rdzawoszyja, kazarka rdzawa, sterniczka, sęp płowy, błotniak stepowy, kobczyk, dubelt, czajka towarzyska, brodziec pławny, terekia i wydrzyk długosterny.

W roku 2003 wytyczono w „Wielikącie” 4-kilometrową ścieżkę dydaktyczną.

Przypisy

1. Stawy Wielikąt i Las Tworkowski PLB240003 – plan zadań ochronnych (PZO). [dostęp 2018-10-28].
2. Rozporządzenie Nr 75/08 Wojewody Śląskiego z dnia 12 listopada 2008 r. w sprawie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego „Wielikąt”. [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego Nr 202 poz. 3752 [on-line]. 2008-11-19. [dostęp 2018-10-28].

Bibliografia

• Cempulik P., Sochacka M., Żyła W. 2003. Ścieżka dydaktyczna po zespole przyrodniczo-krajobrazowym „Wielikąt”. PTPP „pro Natura”.
• Szyra D. 2001. Awifauna stawów rybnych Wielikąt koło Lubomi (województwo śląskie). Ptaki Śląska 13: 67–85.
• Szyra D. 2003. Ptaki wodne kompleksu stawowego Wielikąt. Chrońmy Przyrodę Ojczystą 59, 5: 99–113.
• Szyra D. 2004. Ptaki zespołu przyrodniczo-krajobrazowego "Wielikąt". Przegląd Przyrodniczy 15, 1–2: 77–104.
• Szyra D. 2012. Awifauna wodno-błotna stawów Wielikąt – stan aktualny oraz zmiany liczebności. Przegląd Przyrodniczy 23, 2: 42–65.