Gęś mała[4] (Anser erythropus) – gatunek dużego, wędrownego ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae), zamieszkujący Eurazję. Narażony na wyginięcie.
W Polsce pojawia się skrajnie rzadko, raczej na jesieni niż wiosną; wyjątkowo może zimować na wybrzeżach Bałtyku. Według szacunków programu Monitoring Noclegowisk Gęsi, w latach 2013–2018 populacja przelatująca nad Polską liczyła jedynie 1–40 osobników[9]. Spotykana jest w mieszanych stadach z innymi gatunkami gęsi, do których dołącza pojedynczo, rodzinami lub małymi grupkami[10]. Ptaki obserwowane w Polsce i Europie Zachodniej pochodzą ze szczątkowej populacji skandynawskiej, część być może z zachodniej Syberii[10].
Gęś mała uwieczniona w 1905 roku przez NaumannaKrótki film
Cechy gatunku
Podobna do gęsi białoczelnej, ale mniejsza i występuje bardziej na południe. Upierzenie szare z poprzecznymi prążkami na grzbiecie i czarnymi pręgami na brzuchu. Podogonie i ogon biały. Biała plama u nasady dzioba zachodzi na czoło aż poza oczy. Wygląd samicy i samca jest podobny. Nogi i dziób pomarańczowe lub cielistoróżowe. Na dziobie występuje biały paznokieć, szerszy niż u gęsi białoczelnej. Również głowa jest bardziej zaokrąglona, a oko otacza biały pierścień. U osobników młodocianych brakuje białej barwy na głowie i ciemnych pasów na spodzie ciała.
W spoczynku lotki skrzydeł zachodzą za sterówki ogona. Lądując, nie spowalnia lotu powoli, ale z ogromną szybkością pikuje z dużej wysokości, wyhamowując tuż nad wodą lub ziemią. Obok bernikli rdzawoszyjej jest najmniejszą gęsią Europy.
Wymiary średnie
długość ciała: 53–66 cm[6] długość skrzydła: 35–42 cm[11] rozpiętość skrzydeł: 115–135 cm[6] masa ciała: samce 1950–2300 g, samice 2100–2150 g[6]
Jaja z kolekcji muzealnej
Biotop
Tundra i lasotundra, preferuje okolice rzek i jezior. Spotkać też ją można na położonych wyżej na terenach skalistych. Zimuje na polach i łąkach. Na lęgowiska przybywa stadami, gdzie gęsi łączą się w pary po stopieniu resztek śniegu.
Głos
Jej gwiżdżący i ostry głos przypomina „klik klik” lub „kliu ju”.
Gniazdo
Na ziemi, czasem pod osłoną krzewów. Pod koniec maja lub na początku czerwca szuka zagłębienia na wzniesieniu, które wyścieła gałązkami, trawą i puchem.
Jaja
W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając 4–5 jaj w maju lub czerwcu[11]. Jaja są bladokremowe, o wymiarach 76×49 mm i średniej masie 100 g.
Wysiadywanie i życie rodzinne
Jaja wysiadywane są od zniesienia pierwszego przez okres 25–28 dni przez samicę. Pisklęta usamodzielniają po 35–40 dniach. Podobnie jak to bywa u innych gęsi i ona prowadzi regularne życie rodzinne. Samiec dołącza do młodych zaraz po ich wykluciu. Opiekuje się z nimi razem z partnerką aż do odlotu. Wtedy wszystkie rodziny zbierają się w stada.
Pożywienie
Rośliny zbierane na lądzie. Latem zjada zielone części roślinne, a zimą nasiona.
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonychIUCN gęś mała od 1994 roku klasyfikowana jest jako gatunek narażony (VU – Vulnerable). Liczebność światowej populacji szacowana jest na około 16–27 tysięcy dorosłych osobników. Trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy[3].
Carboneras, C. & Kirwan, G.M.:Lesser White-fronted Goose (Anser erythropus).[w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line].2016.[zarchiwizowane z tego adresu(2016-04-01)].
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z2016r. poz.2183).
KarelStastny:Ptaki wodne.Warszawa:Delta,1993. ISBN83-85817-10-7. Brak numerów stron w książce
CarlesCarboneras:Family Anatidae (Ducks, geese and Swans). W:Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal:Handbook of the Birds of the World.Cz.1:Ostrich to Ducks.Barcelona:Lynx Edicions,1992. ISBN84-87334-10-5.(ang.).
Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech:Ptaki.T.I.Warszawa:Wiedza Powszechna,1991,seria:Mały słownik zoologiczny. ISBN83-214-0563-0.
