Gęś białoczelna

Gęś białoczelna^[5], gęś białoczółka^[6] (Anser albifrons) – gatunek dużego, wędrownego ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae), zamieszkujący północną Eurazję i Amerykę Północną. Przeloty w lutym–maju i wrześniu–grudniu. Zimuje w zachodniej i południowej Europie, południowo-zachodniej, południowej i wschodniej Azji, na zachodnich wybrzeżach i południu USA oraz w Meksyku^[4][7]. W Polsce pojawia się licznie podczas przelotów, na północy i zachodzie kraju; zimuje głównie na zachodzie kraju^[8]. Daje płodne mieszańce z gęsiami domowymi, np. gęsi pskowskie łyse (łyse – od białej plamy na czole).

Gęś białoczelna

Anser albifrons[1]
(Scopoli, 1769)
Przedstawiciele podgatunku A. a. sponsa
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	blaszkodziobe
Rodzina	kaczkowate
Podrodzina	gęsi
Plemię	Anserini
Rodzaj	Anser
Gatunek	gęś białoczelna
Synonimy
Branta albifrons Scopoli, 1769[2] Anser Gambelli Hartlaub, 1852[3] Anser frontalis Baird, 1858[3]
Podgatunki
A. a. flavirostris Dalgety & P. Scott, 1948 A. a. albifrons (Scopoli, 1769) A. a. elgasi Delacour & Ripley, 1975 A. a. gambelli Hartlaub, 1852 A. a. sponsa Banks, 2011
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]
najmniejszej troski
Zasięg występowania
Obszary lęgowe, trasy przelotów i zimowiska poszczególnych podgatunków

Systematyka

Zwykle wyróżnia się pięć podgatunków A. albifrons^[9][7]:

• A. albifrons albifrons – o różowym dziobie i pojedynczych pręgach na brzuchu. Zamieszkuje północną Rosję, w tym północną Syberię. Nie występuje w Ameryce Północnej.
• A. albifrons flavirostris – o pomarańczowym dziobie i dużej ciemnej plamie na brzuchu. Zamieszkuje zachodnią Grenlandię; zimuje na Wyspach Brytyjskich.
• A. albifrons gambelli – tajga północnej i środkowej Alaski, północno-zachodniej i północno-środkowej Kanady.
• A. albifrons elgasi – południowa Alaska (wokół Zatoki Cooka); zimuje w Kalifornii.
• A. albifrons sponsa^[10] – zachodnia Alaska; zimuje w Kalifornii i zachodnim Meksyku.

Niektórzy systematycy za osobny podgatunek A. albifrons frontalis uznają populację gęsi białoczelnej zamieszkującą wschodnią Syberię od Kołymy na wschód aż po arktyczną Kanadę^[7].

Morfologia

Pacyficzna gęś białoczelna A. a. frontalis

Cechy gatunku

Samiec i samica ubarwione jednakowo. Ogólnie upierzenie szare, na grzbiecie jaśniejsze poprzeczne pręgi. Ciemniejsza głowa. Na spodzie szerokie, czarne, poprzeczne pasy, u niektórych podgatunków zlewające się w jednolitą czarną plamę. Podogonie i pas wokół nasady dzioba aż do oczu białe. Nogi pomarańczowe, dziób pomarańczowy lub różowy (w zależności od podgatunku). Osobniki młodociane mają szarą nasadę dzioba (bez białego czoła) i nie mają ciemnych pasów na spodzie, ale za to szarobrązowe plamy. Najliczniej występująca dzika gęś. Podobna do gęgawy i gęsi zbożowej. Różni się od nich mniejszym rozmiarem, ciemniejszą głową i szyją, różowawym dziobem bez czarnych plam. Rozpoznanie utrudnia czasem to, że może dołączać się do stada innych gęsi. Można usłyszeć jej wysokie „kuu liuu” lub „ho ho”.

Wymiary średnie

• Długość ciała 65–86 cm^[7]
• Rozpiętość skrzydeł 130–165 cm^[7]
• Masa ciała ok. 1,4–3,3 kg

A. a. albifrons na gnieździe

Krótki film

Tryb życia

Biotop

Zabagniona i bezdrzewna tundra i tajga, na których ma lęgowiska (powraca na nie w marcu i kwietniu). Zimuje w licznych parotysięcznych koloniach nad zbiornikami wodnymi np. stawami, gdzie nocuje oraz na rozległych polach i pastwiskach.

Gniazdo

Na ziemi, często w licznych, małych kolonii na terenie o lekkim wzniesieniu. Buduje je samica z traw, mchu i puchu.

Jajo z kolekcji muzealnej

Jaja

W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając 4 do 6 jaj pod koniec maja lub na początku czerwca, dopiero po 2 miesiącach od przylotu z zimowisk. Jaja są kremoworóżowe o wymiarach 76 x 54 mm i średniej masie 25 g, podczas wysiadywania pokrywane są jasnobrązowymi plamkami.

Wysiadywanie i dorastanie

Jaja są wysiadywane przez okres 22–28 dni przez samicę. Gąsior jednak czuwa w pobliżu i strzeże gniazda. Pisklęta opuszczają gniazdo po 40–65 dniach. Opiekują się nimi oboje rodzice. Młode gęsi, które jeszcze nie potworzyły par, łączą się latem w stada przechadzające się po tundrze. Gdy skończy się lęg, dochodzą do nich rodziny z tegorocznymi gąsiętami. Na zimowiska wylatują najczęściej w październiku.

Pożywienie

Zielone i miękkie części roślin lądowych i ich nasiona.

Status i ochrona

IUCN uznaje gęś białoczelną za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, według szacunków z 2022 roku, wynosi około 5–6 milionów dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji nie jest znany; w 2021 roku organizacja BirdLife International oceniała trend liczebności populacji europejskiej jako stabilny^[4].

W Polsce gatunek łowny z okresem ochronnym. Sezon polowań trwa od 1 września do 21 grudnia, a na terenach województw: lubuskiego, zachodniopomorskiego, dolnośląskiego i wielkopolskiego do 31 stycznia^[11]. Według szacunków programu Monitoring Noclegowisk Gęsi, w latach 2013–2018 zimowało na terenie kraju 6–33 tysięcy osobników, zaś populacja przelotna liczyła 60–250 tysięcy osobników^[12].

Mitologia i wierzenia

W mitologii egipskiej gęś białoczelna była świętym zwierzęciem boga ziemi – Geba.

Zobacz też

• ptaki Polski