Terytorium zależne

Terytorium zależne – ogólne określenie obszarów znajdujących się pod różnymi formami zależności politycznej od jakiegoś państwa lub innego podmiotu prawa międzynarodowego. Terytoriami zależnymi są lub były: kolonie, departamenty zamorskie i terytoria zamorskie, kondominia, protektoraty, terytoria mandatowe i powiernicze, terytoria stowarzyszone, australijskie terytoria zewnętrzne, dependencje, terytoria nieinkorporowane i inne.

Osobne artykuły: Flagi terytoriów zależnych i Herby i godła terytoriów zależnych.

Zobacz też kategorię: Państwa historyczne.

Terytoria zależne istniejące obecnie

Terytoria zależne świata w 2011 r.

Nie ma kryteriów pozwalających w każdym przypadku jednoznacznie rozstrzygnąć, czy dany obszar stanowi terytorium zależne, czy jest integralną częścią jakiegoś państwa. Lista terytoriów niesamodzielnych ONZ liczy tylko 17 pozycji, natomiast w oficjalnych wykazach terytoriów zamorskich poszczególnych państw uwzględnianych jest znacznie więcej takich jednostek. Ustalając, czy dany obszar jest terytorium zależnym, należy brać również pod uwagę jego oddalenie od kraju macierzystego i szczególny status administracyjny. Lista poniżej obejmuje 69 terytoriów zależnych, istniejących zgodnie z ustaleniami Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej oraz Ministerstwa Spraw Zagranicznych Polski^[1].

Amerykański Departament Stanu wymienia 64 terytoria zależne – w odróżnieniu od polskiej listy nie wymienia osobno terytoriów antarktycznych (wymienia łącznie Antarktydę) i trzech gmin zamorskich Holandii (Bonaire, Saba, Sint Eustatius), wymienia zaś dodatkowo jako terytoria zależne Makau i Hongkong^[2].

W wykazie Unii Europejskiej również wymieniono łącznie Antarktydę, pominięto zamorskie gminy Holandii i dodano Hongkong i Makau, ponadto drobne terytoria amerykańskie wymieniono jako jedno o nazwie Małe Oddalone Wyspy Stanów Zjednoczonych, dwa terytoria norweskie wymieniono jako jedno o nazwie Svalbard i Jan Mayen oraz jako osobne terytorium wymieniono Wyspy Alandzkie^[3]. Wykaz UE jest zbieżny z wykazem ISO, dwie różnice to uwzględnienie przez ISO trzech gmin zamorskich Holandii, które potraktowano jako jedno terytorium o nazwie Bonaire, Sint Eustatius i Saba, oraz pominięcie francuskiego terytorium Wyspa Clippertona^[4].

W rubryce „Data utworzenia” podano rok utworzenia posiadłości – pominięto tu krótkie okresy administracji przez inne państwa; w przypadku dłuższego administrowania przez obecną metropolię podano datę wydzielenia jako osobnego terytorium.

Państwo kontrolujące	Nazwa terytorium	Data utworzenia	Wcześniejszy status Zmiany statusu od czasu utworzenia terytorium
Australia	Australijskie Terytorium Antarktyczne[5]	1933	terytorium brytyjskie
	Norfolk – Terytorium Wyspy Norfolk	1914	terytorium Nowej Południowej Walii
	Wyspa Bożego Narodzenia – Terytorium Wyspy Bożego Narodzenia	1958	terytorium brytyjskiego Singapuru
	Wyspy Ashmore i Cartiera – Terytorium Wysp Ashmore i Cartiera	1978	część Terytorium Północnego
	Wyspy Heard i McDonalda – Terytorium Wysp Heard i McDonalda	1947	terytorium brytyjskie
	Wyspy Kokosowe – Terytorium Wysp Kokosowych (Keelinga)	1955	terytorium brytyjskiego Singapuru
	Wyspy Morza Koralowego – Terytorium Wysp Morza Koralowego	1969	część australijskiego stanu Queensland
Dania	Grenlandia	1380	posiadłość korony norweskiej; od 1380 posiadłość duńskiej Norwegii; od 1814 posiadłość Danii; od 1979 terytorium autonomiczne
	Wyspy Owcze	1380	posiadłość korony norweskiej; od 1380 posiadłość duńskiej Norwegii; od 1814 posiadłość Danii; od 1948 terytorium autonomiczne
Francja	Francuskie Terytoria Południowe i Antarktyczne[5]	1955	dependencja Madagaskaru
	Gujana Francuska	1643	obszar bez przynależności państwowej; od 1946 departament zamorski
	Gwadelupa	1775	część Antyli Francuskich; od 1946 departament zamorski
	Majotta[6]	1975	część francuskich Komorów; od 2003 zbiorowość zamorska; od 2011 departament zamorski
	Martynika	1783	część Antyli Francuskich; od 1946 departament zamorski
	Nowa Kaledonia	1853	obszar bez przynależności państwowej; od 1946 terytorium zamorskie, od 1999 specjalny status
	Polinezja Francuska	1842–1888	obszar bez przynależności państwowej (lokalne królestwa na poszczególnych wyspach); od 1946 terytorium zamorskie jako Francuskie Posiadłości w Oceanii, od 1957 pod obecną nazwą, od 2003 zbiorowość zamorska
	Reunion	1642	obszar bez przynależności państwowej; od 1665 posiadłość Francuskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej, od 1764 kolonia, od 1946 departament zamorski
	Saint-Barthélemy – Wspólnota Saint-Barthélemy	2007	część Gwadelupy
	Saint-Martin – Wspólnota Saint-Martin	2007	część Gwadelupy
	Saint-Pierre i Miquelon – Wspólnota Terytorialna Saint-Pierre i Miquelon	1763	część brytyjskiej Nowej Szkocji; od 1946 terytorium zamorskie, od 1976 departament zamorski, od 1985 zbiorowość terytorialna, a od 2003 zbiorowość zamorska
	Wallis i Futuna – Terytorium Wysp Wallis i Futuna	1961	dependencja Nowej Kaledonii; od 1961 terytorium zamorskie, od 2003 zbiorowość zamorska
	Wyspa Clippertona	1935	część Kolonii Oceanii
Holandia	Aruba	1986	część Antyli Holenderskich
	Bonaire	2010	część Antyli Holenderskich
	Curaçao – Kraj Curaçao	2010	część Antyli Holenderskich
	Saba	2010	część Antyli Holenderskich
	Sint Eustatius	2010	część Antyli Holenderskich
	Sint Maarten	2010	część Antyli Holenderskich
Norwegia	Jan Mayen	1922	obszar bez przynależności państwowej
	Svalbard	1920	obszar bez przynależności państwowej
	Wyspa Bouveta	1928	terytorium brytyjskie
	Wyspa Piotra I[5]	1930	obszar bez przynależności państwowej
	Ziemia Królowej Maud[5]	1938	obszar bez przynależności państwowej
Nowa Zelandia	Dependencja Rossa[5]	1923	terytorium brytyjskie
	Niue	1903	część Wysp Cooka; od 1974 terytorium stowarzyszone
	Tokelau	1949	część brytyjskiej kolonii Wyspy Gilberta i Ellice
	Wyspy Cooka	1901	część Brytyjskich Terytoriów Zachodniego Pacyfiku; od 1965 terytorium stowarzyszone
Stany Zjednoczone	Baker	1857	obszar bez przynależności państwowej
	Guam – Terytorium Guamu	1898	część hiszpańskich Filipin
	Howland	1857	obszar bez przynależności państwowej
	Jarvis	1858	obszar bez przynależności państwowej
	Johnston	1858	obszar bez przynależności państwowej
	Kingman	1922	obszar bez przynależności państwowej
	Mariany Północne – Wspólnota Marianów Północnych	1978	część Powierniczych Wysp Pacyfiku
	Midway	1867	obszar bez przynależności państwowej
	Navassa[7]	1857	obszar bez przynależności państwowej
	Palmyra	1959	część amerykańskiego Terytorium Hawajów
	Portoryko – Wspólnota Portoryka, Wolne Stowarzyszone Państwo Portoryko[8]	1898	kolonia Hiszpanii; od 1917 terytorium Stanów Zjednoczonych, od 1952 terytorium stowarzyszone ze Stanami Zjednoczonymi
	Samoa Amerykańskie – Terytorium Samoa Amerykańskiego	1899	obszar bez przynależności państwowej (lokalne królestwa)
	Wake	1898	terytorium hiszpańskie
	Wyspy Dziewicze Stanów Zjednoczonych	1917	posiadłość Danii
Wielka Brytania	Akrotiri	1960	część brytyjskiego Cypru
	Anguilla	1980	część brytyjskiego terytorium Saint Kitts-Nevis-Anguilla
	Bermudy	1612	obszar bez przynależności państwowej; od 1612 kolonia Kompanii Wirginijskiej, od 1615 kolonia Somers Isles Company, od 1684 kolonia korony, a od 2002 terytorium zamorskie
	Brytyjskie Terytorium Antarktyczne[5]	1962	3 dependencje Falklandów: Ziemia Grahama, Orkady Południowe, Szetlandy Południowe
	Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego[9]	1965	część Mauritiusu
	Brytyjskie Wyspy Dziewicze	1871	część brytyjskiej kolonii Saint Christopher, Nevis, Anguilla i Wyspy Dziewicze; w latach 1871–1958 część Federacji Wysp Podwietrznych, a w latach 1958–1962 część Federacji Indii Zachodnich
	Dhekelia	1960	część brytyjskiego Cypru
	Falklandy[10]	1833
	Georgia Południowa i Sandwich Południowy[10]	1985	dependencja Falklandów
	Gibraltar[11]	1713	część Hiszpanii; od 1830 roku kolonia, a od 2002 terytorium zamorskie
	Guernsey – Baliwat Guernsey[12]	1204	część Księstwa Normandii
	Jersey – Baliwat Jersey[12]	1487	część Guernsey
	Kajmany	1959	dependencja Jamajki; w latach 1959–1962 część Federacji Indii Zachodnich
	Montserrat	1832	część brytyjskiej kolonii Antigua-Barbuda-Montserrat; w latach 1871–1958 część Federacji Wysp Podwietrznych, a w latach 1958–1962 część Federacji Indii Zachodnich
	Pitcairn – Wyspy Pitcairn, Henderson, Ducie i Oeno	1952	część Brytyjskich Terytoriów Zachodniego Pacyfiku; do 1970 administrowany z Fidżi
	Turks i Caicos	1959	dependencja Jamajki (w latach 1848–1873 jako samodzielna kolonia); w latach 1959–1962 część Federacji Indii Zachodnich
	Wyspa Man[12]	1333	część Królestwa Szkocji; od 1399 Dependencja korony brytyjskiej
	Wyspa Świętej Heleny, Wyspa Wniebowstąpienia i Tristan da Cunha	1659	posiadłość Holandii; do 1834 posiadłość Brytyjskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej; następnie kolonia, a od 2002 terytorium zamorskie

Terytoria historyczne (istniejące w XX i XXI wieku)

W rubryce potem/obecnie zaznaczono późniejsze zmiany statusu terytorium – w rubryce tej terytoria zależne oznaczono kursywą, państwa niezależne – grubszą czcionką, a państwa nieuznawane – pogrubioną kursywą.

Posiadłości	Nazwa terytorium	W latach	Potem / Obecnie
Europa
brytyjskie	Malta	1815–1964	Malta
duńskie	Islandia	1814–1918/44	Islandia
francuskie	Saara	1947-56	część Republiki Federalnej Niemiec
włoskie	Albania	1939–1943	Albania
	Dodekanez	1912 – 1943	część Grecji
Azja
brytyjskie	Aden (kolonia i protektorat)	1839-1963	Federacja Arabii Południowej (bryt.), Protektorat Arabii Południowej (bryt.)
	Bahrajn	1880–1971	Bahrajn
	Bhutan	1910–49	Bhutan
	Birma Brytyjska	1937–1948	Mjanma
	Brunei	1888–1984	Brunei
	Cejlon	1802–1948	Sri Lanka
	Cypr	1925–1960	Cypr, Akrotiri i Dhekelia (br.), Cypr Północny
	Federacja Arabii Południowej	1962-1967	Jemen Płd. ob. Jemen
	Hongkong	1898–1997	część ChRL
	Indie Brytyjskie	poł. XVIII w.–1947	Birma Brytyjska, Indie, Pakistan, 1971 ⇒ Bangladesz
	Irak[13]	1920–1932	Irak
	Katar	–1971	Katar
	Kuwejt	1914–1961	Kuwejt
	Malaje	XIX w.–1957	Malezja
	Malediwy	–1965	Malediwy
	Maskat i Oman	koniec XIX w.–1971	Oman
	Oman Traktatowy	koniec XIX w.–1971	Zjednoczone Emiraty Arabskie
	Palestyna	1922–48	Izrael, Jordania, Egipt (Strefa Gazy), ob. Autonomia Palestyńska
	Protektorat Arabii Południowej	1963-67	Jemen Płd. ob. Jemen
	Sabah (Borneo Północne)	XIX w.–1963	Malezja
	Sarawak	XIX w.–1963	Malezja
	Sikkim	1861–1947	Sikkim (ind.)
	Singapur	1824–1963	1963–65 – Malezja, od 1965 – Singapur, Wyspy Kokosowe (aust.), Wyspa Bożego Narodzenia (aust.)
	Transjordania	1921–46	Jordania
	Weihaiwei	1898–1930	część ChRL
francuskie	Chandernagore, Karikal, Mahé, Pondichéry i Yanaon = Indie Francuskie	-1954	część Indii
	Indochiny Francuskie	poł. XIX w. – 1945/53	1945 – Laos, Wietnam, Guangzhouwan do Chin; 1953 – Kambodża
	Kraj Hatay		część Turcji
	Liban	1920–43	Liban
	Syria	1920–43	Syria
indyjskie	Sikkim	1950–75	część Indii (stan Sikkim)
japońskie	Formoza	1895–1945	Republika Chińska
	Korea	1910–45	Korea Północna i Południowa
	Kuryle		część Rosji
	Mandżukuo	1932–45	część ChRL
	Port Artur	1905–45	część ChRL
holenderskie	Holenderskie Indie Wschodnie	XVIII w.–1945	Indonezja, Nowa Gwinea Holenderska[14]
niemieckie	Jiaozhou	1897–1921	część ChRL
portugalskie	Diu, Daman, Goa = Indie Portugalskie	XVI w.–1961	część Indii
	Makau	1887–1999	część ChRL
	Timor Portugalski	1661–1975	1975–2002 – część Indonezji; od 2002 – Timor Wschodni
Stanów Zjedn.	Filipiny	1898-1946	Filipiny
chińskie	Mongolia Zewnętrzna	XVII w. – 1921–24	Mongolia
Afryka
belgijskie	Kongo Belgijskie	1884/1908-60	Zair ⇒ Dem. Rep. Konga
	Ruanda-Urundi	1922–62	Rwanda i Burundi
brytyjskie	Basuto	1868–1966	Lesotho
	Beczuana	1885–1966	Botswana
	Brytyjska Afryka Wschodnia	1895–1920	Kenia (br.)
	Mauritius	1814–1968	Bryt. Teryt. O. Indyjskiego i Mauritius
	Egipt	1880–1922	Egipt
	Federacja Rodezji i Niasy	1953–1963	Malawi, Zambia, Rodezja
	Gambia	1816–1965	Gambia
	Kamerun Brytyjski	1916–1961	część Kamerunu i Nigerii
	Kenia[15]	1920–1963	Kenia
	Kraj Przylądkowy	–1910	Związek Południowej Afryki = RPA
	Natal	–1910	Związek Południowej Afryki = RPA
	Niasa	1891–1953	Fed. Rodezji i Niasy
	Nigeria	1861–1960	Nigeria
	Orania	–1910	Związek Południowej Afryki = RPA
	Rodezja	1964–80	Zimbabwe
	Rodezja Południowa	1923–53	Fed. Rodezji i Niasy
	Rodezja Północna	1924–53	Fed. Rodezji i Niasy
	Seszele	1814–1976	Seszele
	Sierra Leone	1808–1961	Sierra Leone
	Somali Brytyjskie	1887–1960	płn. część Somalii, 1991 ⇒ Somaliland
	Suazi	1903–68	Eswatini
	Sudan Anglo-Egipski	1899–1956	Sudan
	Tanganika	1919–1961	Tanganika, od 1964 Tanzania
	Togo Brytyjskie	1922–1956	Złote Wybrzeże
	Transwal	–1910	Związek Południowej Afryki = RPA
	Uganda	1890–1962	Uganda
	Walvis Bay	1884–1910	część Związku Południowej Afryki = RPA; ob. część Namibii
	Zanzibar	1890–1963	Zanzibar, od 1964 Tanzania
	Złote Wybrzeże	1901–57	Ghana
francuskie	Algieria Francuska	1830–1962	Algieria
	Francuska Afryka Równikowa	1910-58/60	Czad, Rep. Środkowoafr., Kongo, Gabon
	Francuska Afryka Zachodnia	1904-58/60	Senegal, Mauretania, Mali, Niger, Benin, Burkina Faso, Wyb. Kości Sł., Gwinea
	Fr. Teryt. Afarów i Isów	1967–77	Dżibuti
	Kamerun Francuski	1916–60	Kamerun
	Komory	1886–1975	Komory i Majotta (fr.)
	Madagaskar	1896–1960	Francuskie Terytoria Południowe i Antarktyczne i Madagaskar
	Maroko	1912–1956	Maroko
	Somali Francuskie	1896–1967	Fr. Tery. Afarów i Isów
	Togo Francuskie	1922–1960	Togo
	Tunezja	1881–1956	Tunezja
hiszpańskie	Gwinea Hiszpańska (Rio Muni i Fernando Po)	XVIII w.–1968	Gwinea Równikowa
	Maroko Hiszpańskie	1912-1956/58	Maroko, Ifni (hiszp.)
	Ifni	1958-1969	Maroko
	Rio de Oro/Sahara Hiszpańska	1884–1975	Sahara Zachodnia
niemieckie	Kamerun Niemiecki	1884–1916	Kamerun Brytyjski i Francuski
	Niemiecka Afryka Wschodnia		Tanganika (br.) i Ruanda-Urundi (belg.)
	Niemiecka Afryka Płd.-Zach.	1884-1915	Afryka Płd.-Zach. (Zw.Pd.Afr.)
	Togo (do 1905 jako Togoland)	1884–1914	Togo Brytyjskie i Togo Francuskie
południowoafrykańskie	Afryka – Płd.-Zach	1915-1990	Namibia
portugalskie	Angola i Kabinda	–1975	Angola
	Gwinea Portugalska	–1973	Gwinea Bissau
	Portugalska Afryka Wschodnia	–1975	Mozambik
	Wyspy Zielonego Przylądka	1456–1975	Republika Zielonego Przylądka
	Wyspy Świętego Tomasza i Książęca	–1975	Wyspy Świętego Tomasza i Książęca
włoskie	Erytrea Włoska	1890–1936	Włoska Afryka Wschodnia
	Libia Włoska	1912–51	Libia
	Somali Włoskie	1905–36	Włoska Afryka Wschodnia
	Powiernicze Terytorium Somalii	1950–60	część Somalii
	Włoska Afryka Wschodnia	1935–41	Abisynia i Powiernicze Terytorium Somalii
strefa międzynarodowa	Tanger	1912-56/60	część Maroka
Ameryka
brytyjskie	Antigua[16]	1632–1981	Antigua i Barbuda
	Bahama	1717–1973	Bahamy
	Barbados[16]	1652–1966	Barbados
	Dominika[16]	1783–1978	Dominika
	Grenada[16]	1783–1974	Grenada
	Gujana Brytyjska	1831–1966	Gujana
	Honduras Brytyjski	1783–1981	Belize
	Jamajka[16]	poł. XVII w.–1962	Jamajka, Kajmany (br.), Turks i Caicos (br.)
	Nowa Funlandia	1763-1949	część Kanady
	Saint Christopher – Nevis – Anguilla[16]	1713–1980/83	Saint Kitts i Nevis, Anguilla (br.)
	Saint Lucia[16]	1803–1979	Saint Lucia
	Saint Vincent[16]	XVIII w.–1979	Saint Vincent i Grenadyny
	Trynidad i Tobago[16]	1888–1962	Trynidad i Tobago
duńskie	Duńskie Indie Zachodnie	1672-1917	Wyspy Dziewicze Stanów Zjednoczonych
holenderskie	Gujana Holenderska	1667–1975	Surinam
	Antyle Holenderskie	1954–2010	Aruba, Bonaire, Curaçao, Saba, Sint Eustatius, Sint Maarten
Stanów Zjedn.	Alaska[17]	1867–1959	część Stanów Zjednoczonych (stan)
	Str. Kan. Panamskiego	1903-79/99	część Panamy
Australia i Oceania
australijskie	Nauru	1919–1968	Nauru
	Nowa Gwinea Australijska	1914–49	Papua-Nowa Gwinea
	Papua	1905–49	Papua-Nowa Gwinea
	Papua-Nowa Gwinea	1949–75	Papua-Nowa Gwinea
brytyjskie	Br. W-y Salomona	1893–1978	Wyspy Salomona
	Fidżi	1874–1970	Fidżi
	Norfolk	1788–1914	Norfolk (aust.)
	Papua	1884–1905	Papua (aust.)
	Tokelau	1877–1926	Tokelau (n.-zel.)
	Tonga	1900–70	Tonga
	Wyspy Cooka	1888–1901	Wyspy Cooka (n.-zel.) i Niue (n.-zel.)
	W-y Gilberta i Lagunowe	1916–76	W-y Gilberta, W-y Lagunowe
	Wyspy Gilberta	1976–79	Kiribati
	Wyspy Lagunowe	1976–78	Tuvalu
kondominium br. i am.	Canton i Enderbury	1939–79	część Kiribati
kondominium br. i fr.	Nowe Hebrydy	1906–80	Vanuatu
holenderskie	Nowa Gwinea Holenderska	1945-62	Zarząd ONZ ⇒ 1963 Irian Zachodni, Indonezja
japońskie	Karoliny	1920-44/47	Powiernicze Wyspy Pacyfiku (St.Zj.)
	Mariany	1920-44/47	Powiernicze Wyspy Pacyfiku (St.Zj.)
	Wyspy Marshalla	1920-44/47	Powiernicze Wyspy Pacyfiku (St.Zj.)
niemieckie	Karoliny	1899–1920	Karoliny (jap.)
	Mariany		Mariany (jap.)
	Nauru	1888–1914	Nauru (br., aust., n.-zel.)
	Samoa Niemieckie	1900-1914	Samoa Zachodnie (n.-zel.)
	Wyspy Marshalla		Wyspy Marshalla (jap.)
	Ziemia Cesarza Wilhelma	1884–1914	Nowa Gwinea Australijska
nowozelandzkie	Samoa Zachodnie	1914-62	Samoa Zachodnie ob. Samoa
Stanów Zjedn.	Hawaje[18]	1898–1959	część Stanów Zjednoczonych (stan), Palmyra
	Powiernicze Wyspy Pacyfiku	1947-90/94	Palau, Mikronezja, Wyspy Marshalla, Mariany Płn. (St. Zj.)

Terytoria pod zwierzchnictwem Polski

W rubryce potem/obecnie zaznaczono późniejsze zmiany statusu terytorium – w rubryce tej terytoria zależne oznaczono kursywą, a państwa niezależne – grubszą czcionką.

Posiadłości	Nazwa terytorium	W latach	Potem / Obecnie
Europa	Lenna Polski	1119–1795 (z przerwami)	Polska, Rosja, Rumunia, Ukraina, Litwa, Łotwa, Białoruś, Niemcy, Słowacja, Mołdawia, Estonia
Afryka	Wyspa Świętego Andrzeja1	1651–1659	Gambia, James Island
	Wyspa Świętej Marii1	1651–1664?<	Gambia, Bandżul
	Fort Jillifree1	1651–1664?<	Gambia, Jufureh
Ameryka	Nowa Kurlandia1	1654–1690	Trynidad i Tobago

¹ Kolonia Kurlandii i Semigalii – lenna Rzeczypospolitej (Czy Rosja uczestniczyła w pierwszym rozbiorze Polski, czyli co zaborcy zabrali Polsce w trzech rozbiorach? s.54).

Zobacz też

• państwa świata
• terytorium stowarzyszone
• lista etymologii nazw terytoriów zależnych
• obszary specjalne państw członkowskich Unii Europejskiej
• terytorium autonomiczne
• australijskie terytoria zewnętrzne
• brytyjskie terytoria zależne
• francuskie terytoria zależne
• norweskie terytoria zależne
• terytoria zależne Nowej Zelandii
• terytoria zależne Stanów Zjednoczonych