Daniel Olbrychski
polski aktor Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Daniel Marcel Olbrychski (ur. 27 lutego 1945 w Łowiczu) – polski aktor teatralny i filmowy.
 Daniel Olbrychski (27 lutego 2025) | |
| Imię i nazwisko |
Daniel Marcel Olbrychski |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
27 lutego 1945 |
| Zawód | |
| Współmałżonek |
Monika Dzienisiewicz (rozwód) |
| Lata aktywności |
od 1963 |
| Odznaczenia | |
        | |
.jpg) | |
.jpg)
.jpg)
Uznawany za jednego z najwybitniejszych aktorów filmowych i teatralnych swojego pokolenia[1][2]. Zagrał w blisko 180 filmach kinowych i telewizyjnych. Debiutował w 1963 rolą w filmie Janusza Nasfetera Ranny w lesie. Następnie występował w filmach najpopularniejszych polskich reżyserów, takich jak Andrzej Wajda, Janusz Morgenstern, Kazimierz Kutz, Julian Dziedzina, Krzysztof Zanussi, Jerzy Antczak, Jerzy Hoffman, Janusz Kijowski, Stanisław Bareja czy Krzysztof Kieślowski. W 1970 zaczął występować w produkcjach zagranicznych, zagrał m.in. u Volkera Schlöndorffa, Claude’a Leloucha czy Nikity Michałkowa.
Życiorys
Podsumowanie
Perspektywa
Rodzina i edukacja
Urodził się 27 lutego 1945 w Łowiczu[3]. Jest synem publicysty Franciszka Olbrychskiego (1905–1981) i Klementyny z Sołonowiczów (1909–1995), polonistki i pisarki[3]. Jego ciotką – siostra matki – była Irena Śmiałowska (1908–2019), jedna z najdłużej żyjących Polek. Miał starszego brata, Krzysztofa (1939–2017)[4], który był fizykiem[5]. Dzieciństwo spędził w Czerniewie, Łodzi i Drohiczynie, gdzie debiutował jako aktor występami w przedstawieniach wystawianych w kościele[6]. Uczył się w klasie skrzypiec w szkole muzycznej[7]. Od młodości uprawia boks[8], trenował też szermierkę, badmintona i judo oraz bieg na 800 m w klubie Lotnik Warszawa[9]. Jednocześnie rozwijał się aktorsko – należał do kółka recytatorskiego Miłośników Starej Warszawy (prowadzonego przez Józefa Małgorzewskiego), a podczas nauki w II Liceum Ogólnokształcącym im. Stefana Batorego w Warszawie zagrał Papkina w szkolnej inscenizacji Zemsty na scenie Teatru Buffo w reż. Jana Cichonia[10].
Po ukończeniu liceum w 1963[11] rozpoczął studia w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie, które przerwał w związku z zaangażowaniem się w kolejne projekty filmowe[12]. Aktorski egzamin eksternistyczny złożył dopiero w 1971[13].
Kariera zawodowa
13 grudnia 1961 został aktorem zawodowym[14]. Występował wówczas w Młodzieżowym Studiu Poetyckim, realizowanym w Telewizji Polskiej przez Andrzeja Konica[14][15], gdzie m.in. zagrał tytułową rolę w Kubie na podstawie Archipelagu ludzi odzyskanych Igora Newerlego[16]. Na początku studiów został dostrzeżony przez reżysera Janusza Nasfetera, który obsadził go w roli Korala w swoim filmie Ranny w lesie według powieści Witolda Zalewskiego[17]. W 1965 zagrał swoją pierwszą dużą rolę – Rafała Olbromskiego w Popiołach Andrzeja Wajdy, a także wystąpił jako podporucznik Stefan „Żbik” Olewicz w dramacie wojennym Janusza Morgensterna Potem nastąpi cisza[18]. Do końca lat 60. zagrał jeszcze kilka głównych ról filmowych: w 1966 – postać Andrzeja w komedii muzycznej Stanisława Barei Małżeństwo z rozsądku (1967) i Tolka Szczepaniaka w Bokserze Juliana Dziedziny, w 1967 – Franka w Skoku Kazimierza Kutza i Marka Arensa w Jowicie Janusza Morgensterna, a w 1968 – studenta w filmie krótkometrażowym Krzysztofa Zanussiego Zaliczenie, Karola XII w Hrabinie Cosel Jerzego Antczaka i Azję Tuhajbejowicza w ekranizacji Pana Wołodyjowskiego w reż. Jerzego Hoffmana[19]. W 1969 został pierwszym laureatem Nagrody im. Zbyszka Cybulskiego[20]. W tym samym roku asystował Andrzejowi Wajdzie podczas kręcenia Polowania na muchy, w którym zagrał drugoplanową rolę malarza[21], pojawił się w epizodycznej roli porucznika Stefana Sowińskiego w Soli ziemi czarnej Kazimierza Kutza[22], wystąpił gościnnie w debiutanckim filmie długometrażowym Krzysztofa Zanussiego Struktura kryształu oraz zagrał dwie role teatralne: Gustawa w Ślubach panieńskich (reż. Adam Hanuszkiewicz) na scenie Teatru Powszechnego w Warszawie i Banka w Makbecie (reż. Andrzej Wajda) dla Teatru Telewizji[23].
W 1970 zagrał główne role w dramatach Wajdy: Bolesława w Brzezinie[24] i Tadeusza w Krajobrazie po bitwie. Dzięki występowi w tym drugim kandydował do nagrody za najlepszą rolę męską podczas 23. Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Cannes, jednak ostatecznie przegrał z Marcello Mastroiannim[25]. Również w 1970 debiutował w zachodnim kinie epizodyczną rolą Siergieja Abramowa w międzynarodowej produkcji Miklósa Jancsó Pacyfistka[24]. W tym samym roku wykreował na scenie Teatru Narodowego w Warszawie tytułowe role w reżyserowanych przez Adama Hanuszkiewicza: Hamlecie[26] i Beniowskim[27]. W 1971 wystąpił u boku Jana Kreczmara w telewizyjnym filmie Krzysztofa Zanussiego Die Rolle, a w 1972 zagrał w kolejnych dwóch filmach Wajdy: Mateusza Lewitę w niemieckim dramacie Piłat i inni i Pana Młodego w ekranizacji Wesela[28]. W 1974 premierę miał Potop Jerzego Hoffmana, w którym zagrał główną postać Andrzeja Kmicica[29]. Mimo że jeszcze przed premierą był krytykowany w prasie za przyjęcie roli w filmie[30], występ w superprodukcji okazał się jednym z najważniejszych kroków w jego dorobku aktorskim, zapewnił mu najlepsze recenzje oraz największą popularność wśród widzów[31]. Jak sam twierdzi, za występ w filmie zainkasował ok. 150 tys. zł[32]. Następnie zagrał Borowieckiego w ekranizacji Ziemi obiecanej w reż. Andrzeja Wajdy[33]. W 1976 podpisał się pod „Listem 296”, będącym apelem przedstawicieli kultury o zbadanie represji wobec robotników i członków KOR[34]. Tym samym wyraził publiczne wsparcie dla opozycji do ówczesnej władzy w Polsce, co skutkowało bojkotowaniem go i blokowaniem jego występów przez rządową telewizję[35]. Jeszcze w 1977 wystąpił w roli Stanisława Przybyszewskiego w polsko-norweskiej produkcji Haakona Sandøya Dagny, po czym zrobił sobie kilkumiesięczną przerwę od występów w filmach[36]. Na wielki ekran powrócił rolą Jana Brońskiego w międzynarodowej produkcji Volkera Schlöndorffa Blaszany bębenek (1979), a w czasie kręcenia filmu pracował również na planie psychologicznego melodramatu Andrzeja Wajdy Panny z Wilka, w którym zagrał główną rolę – Wiktora Rubena[37].
Na początku lat 80. zaangażował się w działania „Solidarności”, m.in. wygłosił apel poległych podczas organizowanych 16 grudnia 1980 uroczystości odsłonięcia pomnika stoczniowców poległych w Grudniu 1970 w Gdańsku oraz wystąpił w koncertach okolicznościowych, na których zbierano fundusze na sfinansowanie budowy pomnika stoczniowców, a w 1981 podpisał się pod „listem ośmiu” (napisanym przez Józefa Rybickiego do Wojciecha Jaruzelskiego w proteście wobec wprowadzenia stanu wojennego w Polsce), czym naraził się SB[38]. Wkrótce wyjechał do Francji, gdzie występował w roli Heralda von Wullnowa w sztuce Szaleńcy są na wymarciu na scenie Theatre des Amandiers w Nanterre oraz Retta Butlera w Przeminęło z wiatrem w paryskim Theatre Marigny[39]. Pozostając na emigracji, wykreował także kolejne role kinowe: austriackiego dyrygenta Karla Kremera w filmie Claude’a Leloucha Jedni i drudzy, Saint-Genisa w dramacie Josepha Loseya Pstrąg, Saula Portera w filmie Jean-Pierre Igouxa Derelitta oraz jedną z głównych ról w debiutanckiej produkcji Monique Enckell Gdybym miał 1000 lat, a także drugoplanową rolę Wiktorczyka w niemiecko-francuskim filmie wojennym Andrzeja Wajdy Miłość w Niemczech[40]. W 1984 wystąpił w niemiecko-fińskiej koprodukcji Vojtěcha Jasný’ego Nieznośny samobójca, będącej ekranizacją Samobójcy Nikołaja Erdmana, a także zagrał podwójną rolę – braci-bliźniaków Vincenta i Thomasa Delaune – we Flashbacku Olivera Nolina oraz wcielił się w postać radzieckiego szachisty Tac-Taca w nagrodzonym Oscarem dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego dramacie Richarda Dembo Przekątna gońca[41].
W 1985 powrócił na polską scenę rolą Rodryka w Cydzie wystawianym w Teatrze Ateneum w Warszawie w reż. Adama Hanuszkiewicza, a także po latach przerwy pojawił się w polskim filmie, kreując postać Grzegorza, kierownika ośrodka Monaru w filmie Andrzeja Trzosa-Rastawieckiego …jestem przeciw[42]. Także w 1985 zagrał Daniela, kochanka Chiary we włoskiej komedii Francesco Nuttiego Casablanca, Casablanca. W 1986 wcielił się w Leona Jogichesa w niemiecko-czeskosłowackim filmie biograficznym Róża Luksemburg w reż. Margarethe von Trotty, a także odegrał postać Scope’a, głównego bohatera filmu Piotra Szulkina Ga, ga. Chwała bohaterom i Franza von Schobera w filmie muzyczno-biograficznym Fritza Lehnera Notturno o życiu Franza Schuberta[43]. Za rolę hokeisty Pita Hoefgesa w filmie telewizyjnym Dietera Wedela Kampf der Tiger (1987), reżyserowanym przez Dietera Wedela dla ZDF, zainkasował 120 tys. marek, wówczas najwyższą gażę w historii stacji[44]. W 1988 zagrał Hareda we włoskim miniserialu Tajemnice Sahary, terrorystę w greckim filmie Kostasa Zinirisa To teleftaio stoichima oraz Szpicla w melodramacie Philipa Kaufmana Nieznośna lekkość bytu, a w 1989 zagrał księży w dwóch włoskich filmach: Adama w dramacie Michaela Andersona Przed sklepem jubilera na podstawie utworu Karola Wojtyły o tym samym tytule i Adriana w komedii telewizyjnej Franco Giraldiego Izabella Kłamczucha[45]. Ponadto zagrał epizodyczne role w serialach telewizyjnych Gillesa Béhata: Victora, dziennikarza-alkoholika w jednym z odcinków Wysokiego napięcia (1988) i Rolanda Korsky’ego w Coplanie (1989) oraz wcielił się w postać Karla Gieringa, hitlerowskiego policjanta we włosko-francuskim dramacie wojennym Jacquesa Rouffio Czerwona orkiestra o losach Leopolda Treppera[46].
W 1990 wystąpił na scenie stołecznego Teatru Rampy w przedstawieniu Andrzeja Strzeleckiego Czerwony stoliczek na podstawie wierszy Jana Brzechwy i wcielił się w rosyjskiego choreografa we włoskim miniserialu Rai 1 Passi d’amore[47]. W maju 1992 wydał swoją książkę autobiograficzną pt. Anioły wokół głowy[48], a w 1997 jej kontynuację – Parę lat z głowy. W 1993 nakręcił zagrał tytułową rolę w spektaklu Księga Krzysztofa Kolumba (reż. Ryszard Nyczka i Wojciech Starostecki) wystawionym na żaglowcu „Dar Pomorza”, zacumowanym przy Skwerze Kościuszki w Gdyni; sztuka została także zarejestrowana i wyemitowana w telewizji[49]. W tym samym roku zagrał główne role filmowe: Rafała Nawrota w komedii romantycznej Radosława Piwowarskiego Kolejność uczuć, Stiepana w polsko-gruzińsko koprodukcji Yolandy Zauberman Mam na imię Iwan, a ty Abraham i mecenasa w komedii Filipa Bajona Lepiej być piękną i bogatą, a także zagrał postać Edmunda Keana w spektaklu Geniusz i szaleństwo (reż. Andrzej Łapicki) w Teatrze Powszechnym w Warszawie i[50]. W 1994 wyprodukował spektakl objazdowy Listy miłosne, w którym przez kilka lat grał z Barbarą Wrzesińską w Polsce oraz za granicą, m.in. w USA i Kanadzie[51]. W tym samym roku wystąpił jako Regimentarz w Śnie srebrnym Salomei (reż. Krzysztof Nazar) w Teatrze Telewizji oraz zagrał naukowca w chłodno przyjętym przez krytyków Transatlantisie (1995) Christiana Wagnera[52]. Nagrał także kasetę pt. Chwasty polskie: klasyki polskiej erotyki, która była wydawana wraz z książką o tym samym tytule[53]. W tym okresie do sprzedaży trafiła wódka „Daniel” sygnowana przez Olbrychskiego, jednak cieszyła się ona znikomym zainteresowaniem wśród klientów[54]. W 1995 zagrał Borysa w debiucie reżyserskim Krystyny Jandy Pestka i tytułowego bohatera w Dziejach mistrza Twardowskiego, ekranizacji powieści Józefa Ignacego Kraszewskiego w reż. Krzysztofa Gradowskiego[55]. 13 października 1995 w Teatrze Rampa w Warszawie odbył się benefis z okazji 50. urodzin Olbrychskiego pt. „Och! Daniel!”, na którym wystąpili m.in. Agnieszka Osiecka, Elżbieta Czyżewska, Zbigniew Preisner, Magda Umer, Edyta Górniak, Maryla Rodowicz i zespół Boys; zarejestrowany program został wyemitowany na antenie TVP1[56]. W 1996 wystąpił m.in. w filmie Claude Leloucha Mężczyźni i kobiety, sposób użycia (fr. Les hommes et les femmes, mode d’emploi) oraz w spektaklu Ronalda Harwooda Odbita sława (reż. Janusz Zaorski) dla Teatru Telewizji[57]. W 1997 premierę miał film Livii Gyármathy Ucieczka, w którym zagrał główną rolę nadporucznika[58]. Zagrał także postać Kopnowskiego, rosyjskiego arystokraty polskiego pochodzenia w filmie Nikity Michałkowa Cyrulik syberyjski (1998), którego budżet wynosił ok. 28 mln dol[59]. W 1998 premierę miał spektakl Teatru Telewizji Ksiądz Marek (reż. Krzysztof Nazar), w którym zagrał postać Kossakowskiego[60].
Wystąpił jako on sam oraz Kmicic w ostatnim, ósmym odcinku programu dokumentalnego Było, nie było, poświęconym obronie Jasnej Góry. To produkcja TVN dla Discovery TVN Historia z 2008 roku, autorstwa Michała Wójcika i Macieja Łubieńskiego[61].
W 2010 zagrał rolę drugoplanową w filmie pt. Salt u boku Angeliny Jolie oraz uzyskał dyplom magistra w Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie[62]. Jesienią 2012 dołączył do obsady telenoweli TVP1 Klan.
W 2015 zasiadał w jury sekcji „Cinéfondation” na 68. MFF w Cannes.
Życie prywatne
Podsumowanie
Perspektywa
W marcu 1967 poślubił aktorkę Monikę Dzienisiewicz[63], z którą ma syna, Rafała (ur. 1971)[64]. W trakcie małżeństwa przez trzy lata był związany z piosenkarką Marylą Rodowicz[65], co uchodziło za jeden z najsłynniejszych romansów Polski lat 70[66]. Po rozstaniu z Rodowicz rozwiódł się z żoną[67]. 13 lutego 1978 poślubił dziennikarkę Zuzannę Łapicką, z którą ma córkę Weronikę (ur. 1981)[68]. Z pozamałżeńskiego związku z aktorką Barbarą Sukową ma syna, Wiktora (ur. 1988)[69][70]. W 1989 rozwiódł się z Zuzanną Łapicką-Olbrychską[71]. 23 października 2003 poślubił swoją menedżerkę, teatrolożkę Krystynę Demską[72].
Przez wiele lat mieszkał we Francji, posługuje się biegle językiem francuskim[73]. Ponadto komunikuje się w językach rosyjskim, włoskim i angielskim[74].
Został członkiem honorowego komitetu poparcia Bronisława Komorowskiego przed wyborami prezydenckimi w Polsce w 2015[75].
W latach 90. zdiagnozowano u niego nowotwór skóry, co skutkowało koniecznością operacji[76].
Olbrychski trzykrotnie tracił prawo jazdy za poruszanie się samochodem pod wpływem alkoholu[77]. W czerwcu 2015 rutynowa kontrola policyjna wykazała, że Daniel Olbrychski prowadził samochód w stanie nietrzeźwości – badanie alkomatem wykazało 0,9 promila alkoholu w organizmie. W konsekwencji ukarano go 3-letnim zakazem prowadzenia pojazdów oraz 10 000 zł grzywny[78][79]. W listopadzie 2019 w Żółwinie, jadąc środkiem drogi nieoświetlonym skuterem, zderzył się z samochodem[80].
Mieszka w Podkowie Leśnej. W jego domu znajduje się prywatna salka bokserska im. Leszka Drogosza[81].
Inwigilacja ze strony służb specjalnych PRL
Wydział III Komendy Stołecznej Milicji Obywatelskiej rozpracowywał Daniela Olbrychskiego w ramach Sprawy Operacyjnego Rozpracowania o kryptonimie „Kmicic”[82]. Zbierano materiały mające wykazać jego wrogą wobec PRL działalność lub pozwolić na pozyskania go do współpracy w charakterze tajnego współpracownika na podstawie tzw. materiałów kompromitujących. Powodem zainteresowania służb specjalnych był fakt, że Daniel Olbrychski w 1977 podpisał apel Komitetu Obrony Robotników o powołanie komisji sejmowej do zbadania przypadków maltretowania uczestników protestów czerwcowych i łamania prawa przez MO, SB i wymiar sprawiedliwości[83]. 6 lutego 1978 SOR „Kmicic” została zamknięta z powodu zaniechania wrogiej działalności „figuranta”, jednak jeszcze w 1983 Służba Bezpieczeństwa otrzymywała doniesienia tajnych współpracowników na jego temat[84]. Dokumenty z jego obserwacji zachowały się w Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej pod sygnaturami AIPN 00170/60, AIPN 00945/2185 oraz AIPN 01322/1022[85].
Filmografia
Polski dubbing
- 1968: Przekładaniec – rzecznik towarzystwa ubezpieczeniowego
- 1970: Góry o zmierzchu – Andrzej
- 2000: Odwrócona góra albo film pod strasznym tytułem – Wit
- 2001: Gulczas, a jak myślisz... – głos rzeźnika znad jeziora
- 2006: Artur i Minimki – Maltazar
- 2006: Auta – Wójt Hudson
- 2006: Heroes 5 – Markal
- 2007: Assassin’s Creed – Al-Mualim, Mistrz Asasynów
- 2008: Asterix na olimpiadzie – Juliusz Cezar
- 2008: Wyprawa na Księżyc 3D – Dziadek
- 2009: Artur i zemsta Maltazara – Maltazar
- 2010: Artur i Minimki 3. Dwa światy – Maltazar
- 2010: ModNation Racers – Szef zespołu
- 2011: Red Orchestra 2: Bohaterowie Stalingradu – Wasilij Iwanowicz Czujkow
Wydane książki
- Wspominki o Włodzimierzu Wysockim, Wydawnictwo „Zebra” 1990, ISBN 83-85076-07-7.
- Anioły wokół głowy (współpraca: Przemysław Ćwikliński, Jacek Ziarno), Polska Oficyna Wydawnicza BGW 1992, ISBN 83-7066-387-7.
- Chwasty polskie. Klasyki polskiej erotyki (wybór i układ tekstu; Ilustracje Franciszek Starowieyski), Polska Oficyna Wydawnicza BGW 1994, ISBN 83-7066-605-1; wydanie drugie: Grupa Wydawnicza Foksal 2013, ISBN 978-83-7747-902-5.
- Parę lat z głowy, Polska Oficyna Wydawnicza BGW 1997, ISBN 83-7066-689-2.
Odznaczenia i wyróżnienia
Ordery i odznaczenia
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski „za wybitne zasługi w pracy artystycznej” (1998)[86]
- Złoty Krzyż Zasługi (1974)[87]
- Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2006)[88]
- Odznaka Honorowa „Zasłużony dla Mazowsza” (2024)[89][90]
- Kawaler Legii Honorowej (1986, Francja)
- Komandor Orderu Sztuki i Literatury (1991, Francja)
- Krzyż Zasługi I Klasy Orderu Zasługi RFN (2003, Niemcy)[91]
- Medal Puszkina (2007, Rosja)[92][93]
Nagrody
- Nagroda na 1. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku za najlepszą pierwszoplanową rolę męską w filmie Potop (1974)
- Nagroda im. Konstantego Stanisławskiego (29 Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Moskwie, czerwiec 2007)
- Nagroda dla Aktora za Szczególny Wkład w Sztukę Filmową (festiwal Plus Camerimage, listopad 2012)[94]
- Doktorat honoris causa Uniwersytetu Opolskiego (11 marca 2013)[95]
- Honorowy Obywatel miasta stołecznego Warszawy (2017)[96]
- Honorowy obywatel Opola (2015)[97]
- Kamień Optymizmu oraz tytuł Aktora NieZwykłego na Festiwalu Filmów-Spotkań NieZwykłych w Sandomierzu (2017)[98]
- Honorowy Obywatel Podkowy Leśnej (2025)[99]
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.