38 Pułk Piechoty Strzelców Lwowskich

38 Pułk Piechoty Strzelców Lwowskich (38 pp) – oddział piechoty Wojska Polskiego II RP.

Ten artykuł dotyczy 38 pułku piechoty Strzelców Lwowskich. Zobacz też: 38 Pułk Piechoty – inne pułki piechoty z numerem 38.

38 pułk piechoty Strzelców Lwowskich

1 pułk Strzelców Lwowskich

Plakieta 38 Pułku Piechoty Strzelców Lwowskich z Przemyśla
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	25 listopada 1918
Rozformowanie	7 września 1939
Nazwa wyróżniająca	Strzelców Lwowskich
Tradycje
Święto	22 listopada
Nadanie sztandaru	2 lutego 1919
Dowódcy
Pierwszy	mjr Michał Cieński
Ostatni	ppłk dypl. Franciszek Grabowski, ppłk Władysław Ziętkiewicz
Działania zbrojne
wojna polsko-ukraińska wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Wołkowińcami (14 IV 1920) bitwa pod Ziabkami (18 VI 1920) bitwa pod Dworyszczami (4 VII 1920) kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Przemyśl
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	5 Dywizja Piechoty 24 Dywizji Piechoty

Utworzony spośród listopadowych obrońców Lwowa 1918 roku.

Uczestnik walk o granice 1919 roku oraz wojny polsko-bolszewickiej 1920 roku.

W okresie międzywojennym wchodził w skład 24 Dywizji Piechoty^[1]. Stacjonował w garnizonie Przemyśl^[2], w koszarach przy obecnej ulicy 29 Listopada.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Pułk został zorganizowany w listopadzie 1918 roku z grup ochotniczych broniących Lwowa przed Ukraińcami. 25 listopada 1918 otrzymał nazwę 1 Pułk Strzelców Lwowskich. Rozkazem Ministerstwa Spraw Wojskowych z 8 kwietnia 1919 pułk otrzymał ostateczną nazwę 38 pułku piechoty Strzelców Lwowskich^[3].

W grudniu 1919 batalion zapasowy pułku stacjonował w Przemyślu^[4].

Osobny artykuł: Organizacja pułku piechoty Wojska Polskiego II RP.

Obsada personalna pułku w 1920[5]
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
Dowódca pułku	ppłk Stanisław Palle (do 3 V)
	mjr Alojzy Łukawski (od 5 V)
	mjr Adolf Jeż
I adiutant pułku	ppor. Marian Kobyłecki
II adiutant pułku	ppor. Adam Studzieniecki
oficer informacyjny
oficer broni
Kapelan	ks. kpt. Józef Świderski
Kapelmistrz	por. Franciszek Jarzębiński
Oficer łączności	ppor. Zbigniew Sieniewicz
Dowódca taboru pułku	ppor. Marian Rozborski
Dowódca kompanii dział piechoty	ppor. Stanisław Gębarowicz
Lekarz	por. lek. dr Arnold Katz
Dowódca I batalionu	kpt. Franciszek Schindler (IV)
	kpt. Bronisław Mikulicz (V)
	kpt. Franciszek Schindler (VI)
	por. Bolesław Kłaczyński (VIII-IX)
	mjr Adolf Jeż (X)
Adiutant	ppor. Andrzej Schramm
Lekarz	ppor. Alfred Janik
Oficer prowiantowy	ppor. Andrzej Bund
Dowódca 1 kompanii	por. Bolesław Dworecki
Dowódca plutonu	ppor. Roman Kwiatkowski
Dowódca plutonu	ppor. Kazimierz Schleyen
Dowódca 2 kompanii	ppor. Mieczysław Oziembłowski
Dowódca 3 kompanii	por. Mikołaj Gutkowski († 27 IV)
Dowódca 4 kompanii	ppor. Bogdan Sołtys
Dowódca 1 kompanii km	por. Augustyn Jaeschke
Oficer baonu	ppor. Witold Piątkiewicz
Dowódca II batalionu	kpt. Arseniusz Lalić (IV -VI)
	por./kpt. Władysław Wanag (VIII)
	mjr Szymon Chodakowski (X)
Adiutant	ppor. Zygmunt Hofbauer
Nast.	ppor. Edward Kozłowski
Lekarz	ppor. Witold Tomasik
Oficer kasowy	pchor. Kalinowski
Nast.	ppor. Stanisław Liwacz
Dowódca 5 kompanii	ppor. Franciszek Dubiel
Dowódca 6 kompanii	por. Jarosław Zawałkiewicz
Dowódca plutonu	ppor. Karol Katz
Dowódca 7 kompanii	por. Edmund Niewiarowski
Dowódca 8 kompanii	kpt. Władysław Wanag
Dowódca plutonu	ppor. Leon Haeke
Dowódca 2 kompanii km	ppor. Edmund Kolendowski
Dowódca plutonu	ppor. Adam Sochacki
Dowódca III batalionu	kpt. Franciszek Goliński (IV -VI)
	por. Alfred Ostroróg (VIII)
	kpt. Marian Kobyłecki (X)
Adiutant	ppor. Robert Żychowski
Oficer prowiantowy	ppor. Jerzy Motriuk
Dowódca 9 kompanii	por. Bolesław Kłaczyński
Dowódca 10 kompanii	por. Alfred Ostroróg
Dowódca 11 kompanii	kpt. Bogumił Głowacz
Dowódca plutonu	por. Józef Cygan
Dowódca 12 kompanii	ppor. Wincenty Madej († 19 VIII)
Dowódca 3 kompanii km	ppor. Janusz Górecki
Oficer baonu	ppor. Kazimierz Dudziński
Oficer baonu	ppor. Albin Krzywicki
Oficer baonu	ppor. Józef Wilczek
Dowódca 4 kompanii km	ppor. Aleksander Knauer
Dowódca plutonu	ppor. Jerzy Antosiewicz
Dowódca kompanii technicznej	ppor. Roman Sosin
Oficer pułku	kpt. Jan Wawrocki
Oficer pułku	por. Roman Lachowicz
Oficer pułku	ppor. Antoni Danilewicz
Oficer pułku	ppor. Greybner
Oficer pułku	ppor. Mirek († 29 VIII)
Oficer pułku	ppor. Władysław Kazimierz Pachulicz
Oficer pułku	chor. Franciszek Mandziak
Oficer pułku	pchor. Stanisław Chruściel
Oficer pułku	pchor. Eckhardt
Oficer sanitarny (przydział nieustalony)	ppor. san. Władysław Sochaniewicz

Pułk w wojnie polsko-ukraińskiej

Osobny artykuł: Wojna polsko-ukraińska.

Po opanowaniu Lwowa przez władze i wojska ukraińskie w listopadzie 1918, w Szkole Sienkiewicza zebrała się grupa byłych legionistów i członków POW z mjr Tatarem Trześniewskim na czele, by podjąć walkę z okupantem. Parę godzin później powstał drugi ośrodek walki w Domu Techników na ul. Issakowicza, złożony w całości z członków POW. Te dwa punkty oporu rozszerzały swój teren działania i już 1 listopada opanowały koszary „wóleckie”, zdobywając znaczną część broni i odcinając wojskom ukraińskim dostęp do głównego dworca kolejowego. 5 listopada komendant załogi Lwowa kpt. Czesław Mączyński podzielił obronę Lwowa na 5 odcinków. Trzeci z nich, który później otrzymał nazwę „grupa rtm. Pomiana”, stał się zalążkiem pułku. 22 listopada 1918 polskie oddziały walczące we Lwowie, wraz z przybyłymi na osiecz 4. i 5. pułkami piechoty Legionów pod dowództwem płk. Tokarzewskiego uwolniły Lwów od wojsk ukraińskich.

Komendant Lwowa gen. Bolesław Roja, rozkazem dziennym nr 22 z dnia 25 listopada 1918 sformował 1 i 2 pułk Strzelców Lwowskich^[6]. Z pułków tych w pierwszych dniach grudnia utworzona została „brygada lwowska” pod dowództwem ppłk. (w międzyczasie awansował) Mączyńskiego.

Ukraińcy wyrzuceni ze Lwowa przystąpili do jego oblężenia, otaczając miasto szczelnym pierścieniem. 1 pułk strzelców zorganizował obronę w rejonie Zimnej Wody, Skniłowej, Sokolnik, Kozielnik, Pohulanki i Krzywczyc. Pamiętnym dla pułku i obrony Lwowa był bój stoczony na Persenkówce 28 grudnia przez 7 i 8 kompanię pod dowództwem rtm. dr Abrahama z wielokrotnie liczniejszym wrogiem. I choć walka została przegrana, to dała czas na ściągnięcie posiłków i uniemożliwiła wkroczenie Ukraińców do miasta. Ppłk Mączyński określił to słowami: Zginęli najdzielniejsi oficerowie i żołnierze, lecz uratowali miasto^[7].

Ministerstwo Spraw Wojskowych, rozkazem Sztabu Generalnego nr 98 z 8 marca 1919, zmieniło numerację 1 pułku strzelców na 38 pułk piechoty, a następnie Dziennikiem Rozkazów Wojskowych nr 39 z 8 kwietnia 1919 nadało pułkowi przydomek „Strzelcy Lwowscy”^[8].

Walki w bezpośrednich okolicach Lwowa trwały do 18 kwietnia 1919. W dniach od 28 do 30 kwietnia przeprowadzono natarcie w kierunku północno-wschodnim. Pułk wszedł w skład 5 Dywizji Piechoty gen. Władysława Jędrzejewskiego. 15 maja uderzył w kierunku na Kulików i Kościejów. W pogoni za brygadą atamana Klee (oficer niemiecki, ataman ukraiński) 27 maja zdobył Złoczów. W dalszym zwycięskim marszu 1 czerwca wkroczył do Tarnopola i zajął pozycje nad Seretem a dwa dni później obsadził dawną granicę austriacko-rosyjską. 15 czerwca wycofał się pod Olejów, gdzie stoczył jeden z najcięższych bojów. W trakcie dalszego odwrotu, pod Poczapami, udało się zatrzymać ukraińską kontrofensywę. Rankiem 28 czerwca oddziały polskie przeszły ponownie do ofensywy. Pułk atakował w kierunku na Bełżec i ponownie obsadził dawną granicę austriacko-rosyjską. Na granicy pozostał do 8 sierpnia 1919 po czym został przesunięty w okolice Tarnopola i 18 sierpnia obsadził odcinek nad Zbruczem. Na początku października przeszedł w rejon Zbaraża potem pod Tarnopol na „zimowe leże”. 6 lutego 1920, wraz z 5 DP, wyruszył w rejon Płoskirowa na front sowiecki.

Pułk w wojnie polsko-bolszewickiej

Pułk do 28 lutego 1920 walczył o Dereźnię, Szarki i Kryniczną. Wraz z 19 pułkiem piechoty Odsieczy Lwowa, przy współdziałaniu dwóch pociągów pancernych i trzech baterii artylerii, w nocy z 16 na 17 marca rozbił 45 Dywizję Piechoty sowieckiej. Do połowy kwietnia prowadził akcje wypadowe i patrolował teren w rejonie Wołkowinc. Akcje wypadowe oddziałów polskich skutecznie sparaliżowały ofensywę sowiecką na Płoskirów. 28 kwietnia pułk został podporządkowany dowódcy 12 Dywizji Piechoty. Atakował w kierunku na Meżyrów, zajął Żmerynkę i ponownie wszedł w skład 5 DP. Wobec rozbicia południowego frontu sowieckiego, armia rosyjska przeszła do ofensywy na froncie północnym. W celu zatrzymania tej ofensywy została sformowania polska Armia Rezerwowa gen. Kazimierza Sosnkowskiego. Dla jej wzmocnienia została w ten rejon przerzucona IX Brygada Piechoty w składzie 38. i 39. pułki piechoty Strzelców Lwowskich oraz III bat. 40 pułku piechoty Dzieci Lwowskich. 38 pp znalazł się w odwodzie armii. Zajął odcinek nad jeziorami Dołgoje i Świada, w okolicach miejscowości Ziabki, broniąc przejście między jeziorami. 4 lipca 1920 dywizje sowieckie złamały pozycje obronne oddziałów polskich w tym rejonie. Dwa dni potem pułk stacza walkę pod Szczerbami i w marszu odwrotowym kieruje się na Głębokie a dalej na Duniłowicze, Wilejkę, Mołodeczno i Bogdanowo.

Wobec poniesionych strat w czasie odwrotu, dowódca 5 DP gen. Jędrzejewski, z pozostałych sprawnych żołnierzy utworzył „Oddział IX Brygady” pod dowództwem mjr. Łukawskiego. Oddział ten toczył jeszcze walki nad Niemnem i zwycięski bój pod Wołpą. Po walkach pułk liczący zaledwie „60 bagnetów” został skierowany do Małkini a stamtąd koleją do Lwowa w celu reorganizacji. Został skoszarowany w Brzuchowicach pod Lwowem i w ciągu zaledwie dwóch tygodni odzyskał zdolność bojową.

6 sierpnia Naczelny Wódz Józef Piłsudski postanowił, że na froncie południowo-wschodnim siły polskie będą tylko osłaniać Lwów i zagłębie naftowe^[9]. W związku z tym, 18 sierpnia, 38 pp został przesunięty na linię Bugu, w lukę między frontami środkowym i południowym. Ponieważ wojska sowieckie, po przekroczeniu Bugu, zajęły Sokal – pułk został skierowany w rejon tego miasta. 13 sierpnia zdobył miasto i wyrzucił wojska sowieckie na wschodni brzeg Bugu. W następnych dniach walczył, osłaniając Lwów, na linii Kamionka Strumiłowa – Sokal – Hrubieszów, staczając krwawe boje pod Krystynopolem, Mostami Wielkimi i Dzibułkami. Armia Konna Budionnego, która nie była w stanie zdobyć Lwowa, przesunęła się w kierunku Zamościa. Pułk został przemieszczony pod Bełz i wypadami nękał wojska nieprzyjaciela. 10 września został przetransportowany do Kamionki Strumiłowej.

W połowie września 1920 rozpoczęła się ofensywa polska na froncie południowo-wschodnim. Rozbite wojska sowieckie wycofywały się na wschód przed frontem 6 armii. Pułk ścigał wroga na trasie: Kamionka Strumiłowa – Busk – Brody – Radziwiłłów – Krzemieniec – Łanowce do Teofipola. 17 października stoczył pod Nowokonstantynowem ostatni bój w tej wojnie.

Do 15 grudnia pozostawał na linii demarkacyjnej: Zbaraż – Wiśniowiec – Oleksiniec, po czym pomaszerował do Przemyśla i pozostał tam do września 1939.

Mapy walk pułku

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Kawalerowie Virtuti Militari

Order Virtuti Militari

Osobny artykuł: Kawalerowie Virtuti Militari 1914–1921.

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari[10][11]
ś.p. por. Kazimierz Bogucki	st. sierż. Franciszek Caruk	ppłk Michał Cieński
ppor. Antoni Cichy-Cichocki	kpt. Józef Cygan	st. sierż. Teofil Dołhan
ppor. Tadeusz Feldsztein	ppor. Janusz Górecki	szer. Stanisław Grabski
kpt. Jerzy Grodyński	szer. Roman Hejder	szer. Antoni Jakimowicz
por. Marian Kedrzyński	por. Bolesław Kłaczyński	st. sierż. Franciszek Kotlarczyk
ppor. Wojciech Kułakowski	mjr Ludwik de Laveaux	ppłk Alojzy Łukawski
kpt. Józef Marian Mazanowski	ppor. Aleksander Mirecki	st. sierż. Marian Moszumański
ppor. Marian Olechowski	pchor. Edward Marzys-Olszyna	por. Alfred Ostroróg
szer. Antoni Petrykiewicz	kpt. Wilhelm Todt	mjr Zdzisław Trześniowski
por. Bogdan Sołtys	kpr. Józef Wojnar	st. sierż. Teofil Wiszniewski

Pułk w okresie pokoju

24 DP w 1938

Wejście do koszar 38 pp

Widok koszar 38 pp; 1930 r.

Uroczystość odsłonięcia pomnika Leopolda Lisa-Kuli w Rzeszowie 19 września 1932. Poczty sztandarowe podczas mszy polowej; na pierwszym planie sztandar 38 pp

W okresie międzywojennym 38 pułk piechoty stacjonował na terenie Okręgu Korpusu Nr X^[12] w garnizonie Przemyśl, w koszarach przy obecnej ulicy 29 Listopada. Wchodził w skład 24 Dywizji Piechoty^[12].

20 czerwca 1923 Minister Spraw Wojskowych przeniósł podpułkownika Alojzego Łukawskiego do rezerwy oficerów sztabowych DOK VI, a na stanowisko dowódcy pułku wyznaczył podpułkownika Romualda Kohutnickiego^[13]. Z dniem 15 września 1923 podpułkownik Kohutnicki został przeniesiony do 15 pułku piechoty „Wilków” w Dęblinie na stanowisko dowódcy pułku^[14]. Od września 1923 do marca 1924 obowiązki dowódcy pełnił podpułkownik Stanisław Jaxa-Rożen. 20 marca 1924 Minister Spraw Wojskowych przeniósł pełniącego obowiązki dowódcy 54 pułku piechoty Strzelców Kresowych w Tarnopolu, podpułkownika Romualda Kwiatkowskiego do 38 pp na stanowisko dowódcy^[15]. 3 maja 1926 podpułkownik Kwiatkowski awansował na pułkownika^[16].

21 sierpnia 1926 Minister Spraw Wojskowych przeniósł pełniącego obowiązki dowódcy jednostki, pułkownika Romualda Kwiatkowskiego do dowództwa 20 Dywizji Piechoty w Słonimiu na stanowisko oficera sztabowego Przysposobienia Wojskowego, a na stanowisko dowódcy oddziału wyznaczył podpułkownika Wacława Biernackiego^[17].

Osobny artykuł: Święta wojskowe w Polsce.

19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 22 listopada, jako datę święta pułkowego^[18]. Pułk obchodził swoje święto w rocznicę uwolnienia Lwowa od Ukraińców oraz dla uczczenia pamięci bohaterów poległych w obronie Lwowa^[19].

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 38 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych^[20]. Po wprowadzeniu w 1930 nowej organizacji piechoty na stopie pokojowej, pułk szkolił rekrutów dla potrzeb batalionu Korpusu Ochrony Pogranicza^[21].

W czerwcu 1931 Minister Spraw Wojskowych zwolnił pułkownika Wacława Biernackiego ze stanowiska dowódcy pułku i przeniósł w stan nieczynny, a na jego miejsce wyznaczył podpułkownika Tadeusza Majewskiego^[22].

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939[23][a]
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
Dowództwo
dowódca pułku	płk Kazimierz Tadeusz Majewski
I zastępca dowódcy	ppłk dypl. Tadeusz Zdzisław Jakubowski
adiutant	mjr Michał Kaseja
starszy lekarz	kpt. dr Julian Rogowski
młodszy lekarz	ppor. lek. Marian Feliks Natkański
II zastępca dowódcy (kwatermistrz)	mjr Józef II Wasilewski
oficer mobilizacyjny	kpt. adm. (piech.) Wincenty Dąbrowski
zastępca oficera mobilizacyjnego	kpt. Józef Marian Ostrowski
oficer administracyjno-materiałowy	kpt. adm. (piech.) Grzegorz Sołtys
oficer gospodarczy	kpt. int. Edward Antoni Słowik
oficer żywnościowy	chor. Teofil Dołhan
oficer taborowy[b]	kpt. tab. Józef Zdzisław Malinowski
kapelmistrz	kpt. kplm. Ludwik Holdenmayer
dowódca plutonu łączności	por. Kazimierz Józef Schäffer
dowódca plutonu pionierów	kpt. Adam Mateusz Śniecikowski
dowódca plutonu artylerii piechoty	kpt. art. Karol Jedynak
dowódca plutonu ppanc.	ppor. Edward Teodor Krasny
dowódca oddziału zwiadu	por. Stanisław Miezin
I batalion
dowódca batalionu	mjr Józef Jazienicki
dowódca 1 kompanii	kpt. Tadeusz Jan Lisowski
dowódca plutonu	por. Franciszek Bidny
dowódca plutonu	ppor. Juliusz Rudolf Malicki
dowódca 2 kompanii	por. Mikołaj Walczak
dowódca plutonu	ppor. Edward Jan Przybyłowicz
dowódca plutonu	ppor. Tadeusz Romuald Emil Beltrani
dowódca 3 kompanii	kpt. Stanisław IV Głowacki
dowódca plutonu	por. Jan Władysław Nowak
dowódca plutonu	ppor. Franciszek Bielec
dowódca plutonu	ppor. Marian Stefan Rogulski
dowódca 1 kompanii km	kpt. Roman Ignacy Dobromil Homan
dowódca plutonu	por. Eugeniusz Nowak
dowódca plutonu	ppor. Stanisław Kazimierz Banach
II batalion
dowódca batalionu	mjr Tadeusz Żarek
dowódca 4 kompanii	kpt. Tadeusz Bronisław Bieńkowski
dowódca plutonu	ppor. Jan Harwanko
dowódca 5 kompanii	kpt. Józef Nosalik
dowódca plutonu	por. Władysław Wojda
dowódca 6 kompanii	por. Kazimierz Dzik
dowódca plutonu	ppor. Ryszard Karol Oleksik
dowódca 2 kompanii km	kpt. Władysław Świątkowski
dowódca plutonu	por. Zdzisław Bronisław Pieniążek
III batalion
dowódca batalionu	mjr Józef Böhm
dowódca 7 kompanii	kpt. Władysław Zdzisław Wasiewicz
dowódca plutonu	por. Aleksander Edward Rogóż
dowódca 8 kompanii	por. Józef Franciszek Stogiera
dowódca plutonu	ppor. Henryk Wiwala
dowódca 9 kompanii	kpt. Filip Benicjusz Jan Tymowicz
dowódca plutonu	ppor. Antoni Edward Sochacki
dowódca plutonu	ppor. Krystyn Marian Stanisław Więckowski
dowódca 3 kompanii km	kpt. Michał Krzysik
dowódca plutonu	por. Tadeusz Tomasz Nowakowski
dowódca plutonu	ppor. Piotr Michał Kurek
na kursie	por. Maciej Kozubal
38 obwód przysposobienia wojskowego „Przemyśl”[25]
kmdt obwodowy PW	kpt. piech. Mikołaj Moroz[c]
kmdt miejski PW Przemyśl	kpt. piech. Władysław Józef Witrylak[d]
kmdt powiatowy PW Przemyśl	por. kontr. piech. Marian Adolf Kołek
kmdt powiatowy PW Mościska	kpt. piech. Tadeusz Józef Gubowski[e]
kmdt powiatowy PW Dobromil	kpt. piech. Piotr Płocharz[f]

38 pp w kampanii wrześniowej

Osobny artykuł: Kampania wrześniowa.

Mobilizacja

Pułk walczył w składzie armii od 6 września 1939

38 pułk piechoty SL mobilizował w ramach mobilizacji alarmowej w grupie "czerwonej" kompanię km plot. typu "A" nr 23. W ramach mobilizacji powszechnej w I rzucie w terminie 4 i 5 dni mobilizował własne pododdziały oraz dywizyjną kompanię kolarzy nr 103. W terminie 6 dni mobilizował I batalion 164 pułku piechoty rez. Dodatkowo w II rzucie mobilizacji powszechnej formował batalion marszowy 38 pp oraz Ośrodek Zapasowy 24 Dywizji Piechoty^[26]. W kampanii wrześniowej 1939 pułk walczył w składzie 24 Dywizji Piechoty, która od 2 września 1939 wchodziła w skład Armii „Karpaty”.

Działania bojowe

Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko	Uwagi
Dowództwo
dowódca pułku	ppłk dypl. Franciszek Grabowski	do 10 IX 1939
	ppłk Władysław Ziętkiewicz	od 11 IX 1939
I adiutant	kpt. Stanisław Głowacki
II adiutant	por. Mikołaj Walczak	†1940 Charków[27]
oficer łączności	por. Kazimierz Józef Szäffer
kwatermistrz	mjr Józef II Wasilewski
oficer płatnik	st. sierż. Władysław Puk
oficer żywnościowy	chor. Teofil Dołhan
naczelny lekarz	kpt. lek. dr Julian Rogowski
kapelmistrz	kpt. Ludwik Holdenmayer	†19 IX 1939 Hołosko
szef kancelarii	sierż. Adam Herembeszta
dowódca kompanii gospodarczej	kpt. tab. Józef Zdzisław Malinowski	†1940 Charków[28]
zastępca dowódcy kompanii	ppor. rez. Alfred Królikowski
I batalion
dowódca I batalionu	mjr Józef Jazienicki	†1940 Charków[29]
lekarz	ppor. rez. lek. Stanisław Zausner
szef batalionu	st. sierż. Mieczysław Wojciechowski
dowódca 1 kompanii strzeleckiej	ppor. Jan Harwanko	†1940 ULK
dowódca I plutonu	ppor. rez. Konstanty Mazur
dowódca III plutonu	plut. pchor. rez. Bogumił Jędruch	†6 IX 1939 Wróblowice
szef kompanii	st. sierż. Władysław Klamka
dowódca 2 kompanii strzeleckiej	kpt. Władysław Świątkowski
dowódca 3 kompanii strzeleckiej	por. Władysław Wojda
dowódca I plutonu	ppor. rez. Konstanty Mazur
dowódca II plutonu	NN
dowódca III plutonu	ppor. rez. Ludwik Sobień
szef kompanii	st. sierż. Mikołaj Krajewski
dowódca 1 kompanii km	kpt. Adam Mateusz Śniecikowski	†1940 Charków[30]
szef kompanii	st. sierż. Michał Siedlecki	†6 IX 1939 Wróblowice
II batalion
dowódca II batalionu	mjr Brunon Rolke
adiutant	NN
lekarz	ppor. rez. lek. dr Leon Rachwał
szef batalionu	st. sierż. Franciszek Gadzała
dowódca 4 kompanii strzeleckiej	por. Eugeniusz Nowak
dowódca 5 kompanii strzeleckiej	kpt. Józef Nosalik
dowódca III plutonu	ppor. Kazimierz Chudek[31]	niemiecka niewola[32]
szef kompanii	sierż. Wojciech Mazek
dowódca 6 kompanii strzeleckiej	ppor. Henryk Wiwała
dowódca I plutonu	NN
dowódca II plutonu	ppor. rez. Jerzy Kucharski
dowódca 2 kompanii km	ppor. Marian Stefan Rogulski
dowódca I plutonu	ppor. rez. inż. Olgierd Tadeusz Giedroyć
dowódca plutonu taczanek	ppor. rez. Tadeusz Romanowski
III batalion
dowódca III batalionu	mjr Józef Böhm
szef batalionu	plut. Edward Płatkowski
dowódca 7 kompanii strzeleckiej	por. Zdzisław Bronisław Pieniążek
dowódca I plutonu	ppor. rez. Sylwester Henryk Dulęba
dowódca 8 kompanii strzeleckiej	ppor. Edward Krasny
dowódca I plutonu	ppor. rez. Eugeniusz Żerlak
dowódca II plutonu	sierż. pchor. rez. Wróbliczek
dowódca III plutonu	sierż. pchor. Zbigniew Michał Stadnicki
szef kompanii	st. sierż. Stanisław Tokarz
dowódca 9 kompanii strzeleckiej	kpt. Filip Benicjusz Tymowicz
szef kompanii	sierż. Władysław Dubiel
dowódca 3 kompanii km	kpt. Michał Krzysik	†18 IX 1939 Rzęsna Ruska
dowódca I plutonu	ppor. rez. Henryk Wańczycki	†18 IX 1939 Lasy Janowskie[32]
szef kompanii	st. sierż. Jakub Jaronik
dowódca plutonu strzeleckiego	pchor. / ppor. piech. Zygmunt Zaborniak	†6 IX 1939 Wróblowice[32]
Pododdziały specjalne
dowódca kompanii zwiadu	por. Stanisław Miezin
dowódca plutonu kolarzy	NN
dowódca plutonu konnego	wachm. Wojciech Cisek
dowódca kompanii przeciwpancernej	por. Tadeusz Nowakowski
zastępca dowódcy kompanii	ppor. rez. Władysław Rogoziński	6 IX 1939 ranny
dowódca plutonu	sierż. Józef Krupa
dowódca plutonu artylerii piechoty	kpt. art. Karol Jedynak	†1940 Charków[33]
szef plutonu	sierż. Jan Klich
dowódca plutonu pionierów	por. Józef Franciszek Stogiera
dowódca plutonu przeciwgazowego	por. Aleksander Rogóż	†17 IX Lasy Janowskie
dowódca plutonu łączności	por. Kazimierz Józef Szäffer

Od Dunajca do Sanu

Po zakończeniu mobilizacji 3 września pułk w dniach od 3 do 5 września został przetransportowany koleją w rejon Tarnowa. W trakcie transportu pododdziały pułku były atakowane przez lotnictwo niemieckie. Poszczególne bataliony maszerowały w rejon Tuchowa i Gromnika, a następnie nad Dunajec w rejon wsi Wróblowice^[34]. 5 września 1939 roku pułk zajął pozycje obronne nad Dunajcem na południowy wschód od Zakliczyna, nad Dunajcem przystąpiły pododdziały pułku do budowy stanowisk obronnych. Wieczorem 38 pp SL wszedł w kontakt bojowy z jednostkami niemieckiej 4 Dywizji Lekkiej. Niemiecki pododdział pancerno-motorowy uchwycił most na Dunajcu pod Zakliczynem. W trakcie nocy na opanowany przyczółek przeprawiły się oddziały niemieckie, pomimo ostrzału polskiej artylerii z 60 dac. Rano II batalion odparł niemieckie natarcie na wieś Wróblowice, w wyniku walki i ostrzału niemieckiego wieś spłonęła, natomiast kompanie batalionu zajęły stanowiska obronne za wsią. Poległo wielu żołnierzy z II batalionu, ale także zginęło wielu mieszkańców wsi. Obrona linii Dunajca przez pułk trwała do godzin nocnych 6 września. Schodzenie z odcinka obrony trwało całą noc 6/7 września, o świcie rano pułk skoncentrował się koło miejscowości Rychwałd. Następnie strzelcy lwowscy rozpoczęli marsz w kierunku Tuchowa. Na maszerujące po otwartym terenie I i II bataliony od strony południowo-wschodniej zaatakowały oddziały pancerno-motorowe 4 DLek. Atak niemiecki spowodował rozproszenie się częściowe obu batalionów 38 pułku. III batalion uniknął napadu zbierając po drodze rozbitków pomaszerował przez Tuchów na Pilzno. Z rozbitków I i II batalionu 7 września organizowano dwa oddziały pod dowództwem kpt. J. Nosalika i mjr. Rolkego.

Dalszy marsz zbierane oddziały prowadziły do Pilzna. 8 września pododdziały pułku maszerowały za San, gdzie miały zorganizować obronę. III batalion maszerował przez Rzeszów i Błażową w rejon Bratkówki. Oddział kpt. Nosalika po osi Błażowa-Dynów. 10 września III batalion obsadził początkowo linię Sanu w rejonie Bratkówki, a następnie na rozkaz dowództwa 24 DP, pozycje na wschód od Birczy i na południe od drogi Przemyśl-Bircza.

Od Birczy do Lwowa

Oddział z I batalionu mjr Rolkego zajął pozycje na wzg. 470. 11 września dowódca pułku, który opuścił wcześniej swoje oddziały i udał się do dowództwa dywizji, został zawieszony w dowodzeniu pułkiem. Dowodzenie pułkiem przejął ppłk Władysław Ziętkiewicz były dowódca 1 pp KOP "Karpaty"^[35]. 12 września niemiecka 2 Dywizja Górska opanowała Birczę, oddział mjr Rolke bez kontaktu z wrogiem opuścił swoje pozycje na wzg. 470, a oddział rozproszył się. Oddział kpt. Nosalika osłaniał odwrót 24 DP po boju pod Birczą, opóźniając wroga na szlaku Bircza-Krasiczyn-Przemyśl. 13 września III batalion osłaniał odwrót artylerii dywizyjnej od strony Niżankowic. 14 września pododdziały 38 pp SL osiągnęły rejon Tyszkowice, Boratycze. W trakcie zajmowania stanowisk obronnych pułk stoczył bój z atakującymi oddziałami niemieckiej 2 DG. Pułk utrzymał powierzony odcinek obrony za cenę ciężkich strat osobowych, przy wydatnym wsparciu pododdziałów z 39 i 155 pułków piechoty. W nocy 14/15 i w dzień 15 września pododdziały 38 pp podjęły dalszy marsz odwrotowy w deszczu i ciężkich warunkach terenowych po trasie Mościska, Bortiatyn, Mużyłowice, Małoszkowice pułk maszerował jako straż tylna 24 DP jak i całego zgrupowania gen. broni K. Sosnkowskiego. O świcie 16 września strzelcy lwowscy z 38 pułku przystąpili do obrony południowo-wschodniego skraju lasu "Na Chmurowym". 17 września przez cały dzień pułk odpierał natarcia niemieckich strzelców górskich z 2 i 1 Dywizji Górskich. 38 pułk poniósł dalsze dotkliwe straty osobowe^[36]. Po godz. 16 na rozkaz dowódcy 24 DP pułk wycofał się osłaniając odwrót macierzystej dywizji oddziałem kpt. Nosalika. 18 września III batalion stoczył walkę we wsi Kozice w pobliżu Rzęsnej Ruskiej, po zdobyciu wsi dalsze natarcie zostało powstrzymane z okolicznych wzgórz ostrzałem broni maszynowej i artylerii, wróg na nacierające pododdziały pułku przeprowadził ataki lotnicze. Była to nieudana próba przebicia się do oblężonego Lwowa. Następną próbę podjęto 19 września z Brzuchowic w kierunku Hołoska. Również ta próba zakończyła się niepowodzeniem. Były to ostatnie walki żołnierzy 38 pułku piechoty Strzelców Lwowskich. Niewielu z nich przedostało się do Lwowa^[37].

Batalion marszowy 38 pp

Batalion marszowy 38 pp został faktycznie zorganizowany w sierpniu 1939 roku podczas ćwiczeń letnich. W skład batalionu weszli podchorążowie rezerwy, elewi szkoły podoficerskiej dla małoletnich z Niska oraz rezerwiści zmobilizowani w ramach mobilizacji powszechnej. 8 września batalion marszowy pod dowództwem kpt. Romana Homana został włączony w skład grupy wojsk broniących Przemyśla, obsadzając odcinek "Lipowica". Od 11 do 14 września batalion prowadził walki z podchodzącymi pod Przemyśl oddziałami niemieckimi. Wydzielony z batalionu pododdział w nocy 11/12 września zorganizował nieudany wypad do Kosenic mający zlikwidować ostrzeliwującą od dwóch dni Przemyśl. Oddział wypadowy wpadł w zasadzkę i poniósł duże straty osobowe. 14 września osłaniał wycofującą się przez Przemyśl 11 Karpacką DP. Odparł wraz z resztą załogi Przemyśla natarcie niemieckiej 7 DP. Ok. godz. 14 wycofał się na prawy brzeg Sanu, poniósł duże straty od ostrzału artylerii niemieckiej. Wieczorem 14 września batalion marszowy otrzymał rozkaz dowódcy obrony miasta o dołączeniu do 24 DP^[38]. Na Zasaniu zdezerterował dowódca batalionu kpt. Homan, który przeszedł na stronę niemiecką, według ustaleń był niemieckim szpiegiem^[39].

Obsad dowódcza batalionu marszowego 38 pp:^[40]

• dowódca batalionu - kpt. Roman Homan (do 14 IX 1939)
• dowódca 1 kompanii strzeleckiej - ppor. Tadeusz Roman Beltrani
• dowódca 2 kompanii strzeleckiej - ppor. Antoni Edwad Sochacki
• dowódca 3 kompanii strzeleckiej - ppor. Krystian Więckowski
• dowódca kompanii ckm - por. Brzozowski?

Symbole pułku

Sztandar pierwszego pułku ochotników lwowskich po poświęceniu

Poświęcenie sztandaru 38 pp; bp Anatol Nowak wbija gwóźdź

Wręczenie chorągwi 38 pp przez gen. dyw. Jana Romera

Chorągiew (sztandar)

Osobny artykuł: Polskie sztandary wojskowe.

2 lutego 1919, w uznaniu zasług położonych w obronie Lwowa, 1 pułk Strzelców Lwowskich otrzymał sztandar ufundowany przez społeczeństwo Lwowa. Aktu poświęcenia sztandaru dokonał arcybiskup lwowski Józef Bilczewski.

5 listopada 1929 Prezydent RP Ignacy Mościcki zarządzeniem L. 2324/29 zatwierdził wzór lewej strony płachty chorągwi 38 pułku piechoty^[41]. Nowa chorągiew została ufundowana przez społeczeństwo ziemi przemyskiej i powiatu dobromilskiego^[1].

W niedzielę 15 czerwca 1929 na Rynku w Przemyślu Inspektor Armii, generał dywizji Jan Romer w imieniu Prezydenta RP wręczył chorągiew ówczesnemu dowódcy oddziału, pułkownikowi Wacławowi Kostek-Biernackiemu^[42].

Obecnie sztandar przechowywany jest w Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie^[43].

Odznaka pamiątkowa

Osobny artykuł: Odznaka pamiątkowa jednostki wojskowej.

4 lipca 1930 Minister Spraw Wojskowych, Marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 38 pp^[44]. Odznaka o wymiarach 41 × 34 mm ma kształt owalu. Środek odznaki stanowi tarcza romboidalna pokryta granatową emalią z żółtym obrzeżem, na której wpisano numer i inicjały 38 P.P S. LW. Tarcza zwieńczona jest dwoma herbami Lwowa i Przemyśla. Herby połączone są wieńcem z liści laurowych. Jednoczęściowa – oficerska, wykonana w srebrze, emaliowana. Na rewersie próba srebra, imiennik WB i nazwisko grawera W. BUSZEK^[45].

Ryngraf

W 1938, podczas obchodów obrony Lwowa z 1918, na obrazie Matki Boskiej Ostrobramskiej w kościele pod tym wezwaniem we Lwowie umieszczono ryngraf z obrazem Matki Boskiej Ostrobramskiej złożony przez 38 Pułk Piechoty Strzelców Lwowskich, utworzony z pierwszych obrońców Lwowa „Opiekunce naszej w 20-lecie złączenia Lwowa z Macierzą” (zaprojektowany przez Rudolfa Mękickiego, a wykonany w srebrze, częściowo złocony przez Kazimierza Wojtycha)^[46].

Strzelcy lwowscy

Z tym tematem związana jest kategoria: Oficerowie 38 Pułku Piechoty Strzelców Lwowskich.

Dowódcy pułku^[47]

• kpt. Korwin Łodziński (1-5 XI 1918)
• mjr Michał Cieński (6 XI 1918 – 1 VII 1919)
• płk Witold Rylski (10 VII – 1 X 1919)
• mjr Karol Baczyński (wz. 2-17 X 1920)
• płk Konstanty Oświęcimski (18 X – 9 XII 1919)
• płk Stanisław Palle (9 XII 1919 – V 1920)
• ppłk piech. Alojzy Łukawski (5 V 1920 – VI 1923 → Rezerwa Oficerów Sztabowych DOK VI^[48][49])
• ppłk piech. Romuald Kohutnicki (VI^[48] – 15 IX 1923 → dowódca 15 pp^[50])
• płk piech. Stanisław Jaxa-Rożen (p.o. IX 1923 – III 1924)
• ppłk / płk piech. Romuald Kwiatkowski (III 1924^[51] – VIII 1926 → oficer sztabowy PW 20 DP^[52])
• ppłk / płk piech. Wacław Kostek-Biernacki (VIII 1926^[53] – VI 1931^[54])
• ppłk / płk piech. Kazimierz Tadeusz Majewski (VI 1931^[55] – 8 V 1939 → dowódca Pomorskiej Brygady ON)
• ppłk dypl. Franciszek Grabowski (9 V – 10 IX 1939)
• ppłk piech. Władysław Ziętkiewicz (11-20 IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 roku – I zastępca dowódcy)

• ppłk piech. Stanisław Jaxa-Rożen (22 VII 1922 – 5 VIII 1924 → dowódca 50 pp)
• ppłk piech. Wilhelm Zwonarz (1924 – 5 V 1927 → praktyka poborowa w PKU Stanisławów)
• ppłk piech. Kazimierz Brożek (5 V 1927 – 28 I 1931 → dowódca 20 pp)
• ppłk piech. Wacław Malinowski (I 1931^[56] – III 1937)
• ppłk dypl. piech. Tadeusz Zdzisław Jakubowski (1939)

Żołnierze 38 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej

Osobne artykuły: zamordowani w Katyniu, w Charkowie, w Kalininie, zamordowani z Ukraińskiej Listy Katyńskiej (ULK) i z Białoruskiej Listy Katyńskiej (BLK).

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[57] oraz Muzeum Katyńskie^[58][g][h].

Nazwisko i imię	stopień	zawód	miejsce pracy przed mobilizacją	zamordowany
Jurkowski Kazimierz	por. rez.	magister praw	praktyka w Warszawie	Katyń
Moskal Stanisław	ppor. rez.	prawnik
Pilawski Roman	ppor. rez.
Reiss Józef	ppor. rez.	inżynier chemik
Kaczmarski Edward	ppor. rez.	nauczyciel		Charków
Kopeć Franciszek	ppor. rez.	nauczyciel	szkoła w Ożegowie
Kuklewicz Józef	ppor. rez.	prawnik	Biblioteka Jagiellońska
Miezin Stanisław	por. rez.
Nowakowski Tadeusz	por. rez.
Ostrowski vel Samardak Józef Marian	kpt. piech.	oficer służby stałej	zastępca oficera mob.
Pronkiewicz Ferdynand	ppor. rez.	prawnik, mgr
Dembosz Kazimierz	ppor. rez.	nauczyciel		Ukraińska Lista Katyńska
Głowacz Franciszek	kpt. rez.	kupiec
Staroniewicz Jan	ppor. rez.	urzędnik	Poczta Polska
Szancer Antoni	ppor. rez.	kupiec
Walaszek Mieczysław	ppor. rez.	nauczyciel
Wiater Franciszek	ppor. rez.	nauczyciel	szkoła w Sądowej Wiszni

Upamiętnienie

23 listopada 1980 w katedrze w Przemyślu odsłonięto tablicę upamiętniającą żołnierzy 38 pułku piechoty Strzelców Lwowskich^[60].

• 
  Pomnik ku czci poległych żołnierzy 38 pp Strzelców Lwowskich na terenie koszar we Lwowie
• 
  Tablica upamiętniająca żołnierzy pułku, ustanowiona w Soborze św. Jana Chrzciciela w Przemyślu

Uwagi

1. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939^[24].
2. Oficer taborowy był jednocześnie dowódcą kompanii gospodarczej.
3. Kpt. piech. Mikołaj Moroz pełnił jednocześnie funkcję dowódcy Przemyskiego Batalionu ON.
4. Kpt. piech. Władysław Józef Witrylak pełnił jednocześnie funkcję dowódcy 1. kompanii Przemyskiego Batalionu ON.
5. Kpt. piech. Tadeusz Józef Gubowski pełnił jednocześnie funkcję dowódcy 2. kompanii Przemyskiego Batalionu ON.
6. Kpt. piech. Piotr Płocharz pełnił jednocześnie funkcję dowódcy 3. kompanii Przemyskiego Batalionu ON.
7. Jeśli nie zaznaczono inaczej, miejsce służby żołnierzy zawodowych przed mobilizacją podano za: Ryszard Rybka, Kamil Stepan; Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939.
8. Jeśli nie zaznaczono inaczej, informacje o żołnierzach znajdujących się na Białoruskiej Liście Katyńskiej pochodzą z książki: Maciej Wyrwa; Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940^[59] .

Przypisy

1. Satora 1990 ↓, s. 84.
2. Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 76.
3. Odziemkowski 2010 ↓, s. 145.
4. Odziemkowski 2010 ↓, s. 226.
5. Tuliński 2020 ↓, s. 841.
6. Kulczycki 1928 ↓, s. 7–11.
7. Kulczycki 1928 ↓, s. 9.
8. Kulczycki 1928 ↓, s. 11.
9. Kulczycki 1928 ↓, s. 22.
10. Kulczycki 1928 ↓, s. 31.
11. Jednodniówka 1926 ↓, s. 29.
12. Almanach Oficerski 1923/24 ↓, s. 51.
13. Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych Nr 39 z 20 czerwca 1923 r., s. 402.
14. Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych Nr 59 z 11 września 1923 r., s. 556.
15. Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych Nr 27 z 20 marca 1924 r., s. 134.
16. Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych Nr 18 z 3 maja 1926 r., s. 124.
17. Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych Nr 33 z 21 sierpnia 1926 r., s. 269, 272.
18. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 16 z 19 maja 1927 roku, poz. 174.
19. Kulczycki 1928 ↓, s. 6.
20. Jagiełło 2007 ↓, s. 63–65.
21. Jagiełło 2007 ↓, s. 64.
22. Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych Nr 5 z 3 sierpnia 1931 r., s. 226, 233.
23. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 593-594.
24. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. VI.
25. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 666, 675–676.
26. Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 90.
27. Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 579.
28. Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 326.
29. Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 192.
30. Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 550.
31. Kazimierz Chudek. [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.11358 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-06-15].
32. Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2024-02-07].
33. Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 193.
34. Kozubal 1996 ↓, s. 21-22.
35. Kozubal 1996 ↓, s. 23-24.
36. Kozubal 1996 ↓, s. 25-26.
37. Kozubal 1996 ↓, s. 26-27.
38. Kozubal 1996 ↓, s. 29.
39. Drozdowski 2022 ↓, s. 70.
40. Dymek i II/2020 ↓, s. 52.
41. Dziennik Rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 40 z 12 grudnia 1929 r., poz. 406.
42. „Święto” pułkownika Biernackiego, Ziemia Przemyska Nr 36 (25) z 21 czerwca 1930 r., s. 3.
43. Satora 1990 ↓, s. 85.
44. Dziennik Rozkazów M.S.Wojsk. Nr 20 z 4.07.1930 r., poz. 245.
45. Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 76–77.
46. Nowe ryngrafy na ołtarzu M. B. Ostrobramskiej we Lwowie. „Wschód”. Nr 111, s. 1, 1 stycznia 1939.
47. Prugar-Ketling (red.) 1992 ↓, metryka.
48. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 39 z 20 czerwca 1923 roku, s. 402.
49. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 23 z 11 marca 1924 roku, s. 116, z dniem 1 marca 1924 roku, w związku z likwidacją Rezerwy Oficerów Sztabowych DOK X został przydzielony ponad etat do 38 pp z równoczesnym odkomenderowaniem do DOK X w Przemyślu.
50. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 59 z 11 września 1923 roku, s. 556.
51. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 27 z 20 marca 1924 roku, s. 134.
52. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 33 z 21 sierpnia 1926 roku, s. 272.
53. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 33 z 21 sierpnia 1926 roku, s. 269.
54. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 3 sierpnia 1931 roku, s. 226.
55. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 3 sierpnia 1931 roku, s. 233.
56. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 28 stycznia 1931, s. 13.
57. Katyń – miejsca pamięci. [dostęp 2022-01-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-12-19)].
58. Muzeum Katyńskie – Księgi Cmentarne.
59. Wyrwa 2015 ↓.
60. O Lwowianach, Lwowie i Małopolsce Wschodnie. Tablica pamiątkowa w Przemyślu. „Biuletyn”. Nr 41, s. 54, czerwiec 1981. Koło Lwowian w Londynie.

Bibliografia

• Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• 38 Pułk Strzelców Lwowskich : 22 XI 1926. Przemyśl: Komitet Obchodu Święta Pułkowego, 1926.
• Józef Kulczycki: Zarys historji wojennej 38-go pułku strzelców lwowskich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Maciej Kozubal: 38 Pułk Piechoty Strzelców Lwowskich. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt nr 36. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1996. ISBN 83-85621-90-3.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918–1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk., Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny "W" i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Adiutor, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
• KrzysztofK. Drozdowski KrzysztofK., Technika Wojskowa Historia nr 61 Specjalny 1/2022. Walki o Przemyśl we wrześniu 1939 roku we wspomnieniach gen. bryg. Jana Chmurowicza, Warszawa: Magnum X sp.z.o.o., 2022, ISSN 2080-9743.
• Przemysław Dymek: 24. Dywizja Piechoty 1921–1939. Tom II Annexis. Poznań: Wydawnictwo PIU Geopertius, 2020. ISBN 978-83-951987-7-9.
• Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.
• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].