Chmielnicki

Chmielnicki (ukr. Хмельницький, Chmelnyćkyj; do 1954 Płoskirów, Proskurów ukr. Проскурів, Proskuriw) – miasto w zachodniej części Ukrainy, nad Bohem, stolica obwodu i rejonu. Miasto liczy 273 713 mieszkańców (2020)^[1], dla porównania spis powszechny w 2001 zanotował ich 251 077^[2].

Ten artykuł dotyczy miasta na Ukrainie. Zobacz też: inne znaczenia.

Chmielnicki

Хмельницький

Herb Flaga
Państwo	Ukraina
Obwód	chmielnicki
Burmistrz	Ołeksandr Semczyszyn
Powierzchnia	93,05 km²
Wysokość	295 m n.p.m.
Populacja (2020) • liczba ludności	273 713
Nr kierunkowy	+380 382
Kod pocztowy	29000
Tablice rejestracyjne	BX
Położenie na mapie obwodu chmielnickiego Chmielnicki
Położenie na mapie Ukrainy Chmielnicki
49°25′N 27°00′E
Strona internetowa

Około 100 km na północ od miasta znajduje się elektrownia jądrowa o mocy 2 GW.

Historia

Historyczny herb Płoskirowa

Na austro-węgierskiej mapie 1910^[3]

W czasach I Rzeczypospolitej nosiło nazwę Płoskirów i wchodziło początkowo w skład dóbr królewskich. Leżało w granicach województwa podolskiego prowincji małopolskiej Korony Królestwa Polskiego. W 1550 roku dzięki nadaniu króla Zygmunta II Augusta właścicielem miasta stał się rycerz Maciej Włodek z Hermanowa (zwycięzca w bitwie z Wołochami pod Gojścem, zasłużony w bitwie pod Obertynem). Od 1616 roku właścicielem miasta był Stanisław Lanckoroński z Brzezia, a w XVIII wieku w dożywotniej dzierżawie miał je ordynat Klemens Zamoyski. Płoskirów był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego^[4].

Po II rozbiorze Polski znalazł się w zaborze rosyjskim, został stolicą powiatu płoskirowskiego w guberni podolskiej. W 1801 roku powstał w mieście nowy kościół katolicki pw. św. Anny z fundacji Macieja Żurowskiego. W XIX wieku w mieście istniała znana fabryka powozów. Płoskirów stał się wówczas także znaczącym punktem handlu zbożem^[5]. W 1870 ukończono budowę linii kolejowej Wołoczyska-Żmerynka, wiodącej przez Płoskirów^[6]. W 1891 roku otwarto w Płoskirowie cukrownię, która stała się największym zakładem przemysłowym miasta^[7]. Na początku XX wieku istniało tu tajne nauczanie języka polskiego dla dziewcząt^[5].

Płoskirów w XVII wieku

W roku 1917 czasowo stacjonował w mieście polski oddział partyzancki Feliksa Jaworskiego^[8].

W lutym 1919 roku, gdy Płoskirów wchodził w skład Ukraińskiej Republiki Ludowej, miejscowi bolszewicy próbowali wywołać w mieście antyukraińskie powstanie, co doprowadziło do fali pogromów antyżydowskich, podczas których oddziały atamana Iwana Semesenki(inne języki) dokonały mordów na żydowskich mieszkańcach miasta, pozbawiając życia 1200–1400 osób, a spośród 600 rannych wkrótce umarło 300^[9][10].

Po zakończeniu I wojny światowej postulowano na konferencji w Wersalu powrót Płoskirowa do odrodzonego państwa polskiego ze względu na przeważający odsetek ludności polskiej. Pod zarządem polskim w 1920 roku Płoskirów przynależał administracyjnie do okręgu podolskiego. Ostatecznie miasto znalazło się w granicach ZSRR, zaledwie 40 km od nowej granicy państwowej, jednak prężnie działały tutaj organizacje polskie, m.in. klub piłkarski PKS Płoskirów, a w latach 1926–1928 wzniesiono kaplicę katolicką w podmiejskich Greczanach, będącą współcześnie główną świątynią rzymskokatolicką miasta^[5]. Stan ten trwał do czasu rozpoczęcia operacji NKWD skierowanej przeciwko Polakom. W 1936 roku decyzją bolszewików został zniszczony kościół św. Anny^[11]. Od lipca 1941 do marca 1944 roku miasto znajdowało się pod okupacją niemiecką.

Podczas okupacji hitlerowskiej, w sierpniu 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 16000 osób. 1 grudnia 1942 roku Niemcy zlikwidowali getto, a Żydów zamordowano niedaleko wsi Mykołajiw^[12].

W 2003 roku założony został Ogród Botaniczny Chmielnickiego Uniwersytetu Narodowego.

Nazwa miasta

Nazwę Chmielnicki nadano miastu w 1954 roku, w 300 rocznicę zawarcia traktatu w Perejasławiu między kozakami pod przywództwem Bohdana Chmielnickiego a Moskwą. W czasach zaboru rosyjskiego miasto nazywano Proskurow.

Transport

W mieście znajduje się dworzec kolejowy Chmielnicki obsługujący między innymi połączenia do Polski. Przed budynkiem dworca stoi pomnik Bohdana Chmielnickiego.

Zabytki

Wybrane zabytki

Kamienica przy ul. Proskurowskiej

Budynek dawnej poczty

Szkoła muzyczna

Cerkiew Narodzin Matki Bożej

Sobór św. Andrzeja

Cerkiew św. Jerzego

Wieża ciśnień

Gmach szkoły realnej

Teatr Schilmana

Kamienica przy ul. Proskurowskiej

Kamienica

• Zamek w Proskurowie, siedziba starosty^[13]
• kościół katolicki św. Anny z 1801 r. (przebudowany, obecnie kino)
• cmentarz katolicki z XIX wieku w południowej części miasta, za wiaduktem po prawej stronie drogi do miejscowości Jarmolińce
• Cerkiew Narodzin Matki Bożej z XIX w.
• Sobór św. Andrzeja z 1889 r.
• Cerkiew św. Jerzego^[14] z 1898 r.
• stara poczta
• wieża ciśnień
• budynek szkoły muzycznej z drugiej połowy XIX w.
• gmach szkoły realnej z pocz. XX w., współcześnie rada miejska^[15]
• Teatr Schilmana
• kamienice eklektyczne
• Kino Planeta z lat 1951–1954
• budynki socrealistyczne

Sport

W mieście działa klub piłkarski Podilla Chmielnicki, który w 2016 roku występował w trzeciej klasie rozgrywek ligowych. Istnieje także polski klub piłkarski Polonia Chmielnicki występujący w lidze obwodowej. Przed wojną działał Polski Klub Sportowy Płoskirów.

Miasta partnerskie

• Ciechanów
• Modesto
• Szawle
• Silistra

Urodzeni w mieście

• Swiatosław Fiodorow – rosyjski okulista
• Anatolij Kaszpirowski – ukraiński i rosyjski hipnotyzer
• Marian Niedźwiecki – podpułkownik uzbrojenia Wojska Polskiego
• Aleksander Ożarowski – polski farmaceuta
• Ołeksandr Ponomariow – ukraiński wokalista estradowy i kompozytor
• Aleksandr Ruckoj – rosyjski polityk
• Mieczysław Słupski – generał brygady Wojska Polskiego
• Julian Stawiński – polski tłumacz literatury angielsko- i rosyjskojęzycznej
• Bohdan Szerszun – ukraiński piłkarz
• Wasilij Zieńkowski – rosyjski filozof
• Anatolij Ziniewicz – radziecki wojskowy
• Ernest Malinowski – polski inżynier drogowy i kolejowy
• Helena z Derewojedów Hołówko – polska lekarka

Galeria

• 
  Dom handlowy
• 
  Kościół katolicki pw. Chrystusa Króla
• 
  Kino Planeta
• 
  Budynek Administracji Obwodu
• 
  Willa
• 
  Kamienica eklektyczna

Przypisy

1. Чисельність наявного населення України на 1 січня 2020 року. (ukr.).
2. Liczby ludności miejscowości obwodu chmielnickiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 5 grudnia 2001 roku. (ukr.).
3. Komplet austro-węgierskich map sztabowych w skali 1:200 z roku 1910.
4. Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 13.
5. Polacy w Płoskirowie i Greczanach. Kresy [online], kresy.pl [dostęp 2017-11-22] (pol.).
6. Dworzec kolejowy stacji Chmielnicki, Chmielnicki [online], www.lvivcenter.org [dostęp 2017-11-22] (pol.).
7. Otwarte Akcyjne Przedsiębiorstwo „Chmielnicka cukrownia”, Chmielnicki [online], www.lvivcenter.org [dostęp 2017-11-22] (pol.).
8. Zofia Kossak, Pożoga. Wspomnienie z Wołynia 1917-1919.
9. E. Heifetz: The slaughter of the Jews in the Ukraine In 1919. Thomas Seltzer, Inc, 1921. s. 39–42, s. 202–227. [dostęp 2013-02-12]. (ang.). Yitsḥaḳ Arad: The Holocaust in the Soviet Union. Yad Vashem, 2009, s. 13. [dostęp 2013-02-12]. (ang.). D. Vital: A People Apart: The Jews in Europe, 1789-1939. Oxford University Press, 1999, s. 716–717. ISBN 0-19-8219806. [dostęp 2013-02-12]. (ang.).
10. Ukraina 1919: czas pogromów [online], www.tygodnikpowszechny.pl, 4 lutego 2019 [dostęp 2019-02-18] (pol.).
11. Dawny kościół pw. Św. Anny, Chmielnicki [online], www.lvivcenter.org [dostęp 2017-11-22] (pol.).
12. Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part B, s. 1452.
13. Antoni Urbański: Podzwonne na zgliszczach Litwy i Rusi (II cz. książki Memento kresowe). Gdańsk: Oficyna Wydawnicza „Graf”: 1991, s. 46.
14. Храмове будівництво на околицях міста.
15. Chmielnicki komitet wykonawczy rady miejskiej, Chmielnicki [online], www.lvivcenter.org [dostęp 2017-11-22] (pol.).

Linki zewnętrzne

• Mapa 1:100 000 – część zachodnia. sunsite.berkeley.edu:8085. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-03-10)].
• Mapa 1:100 000 – część wschodnia. sunsite.berkeley.edu:8085. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-03-10)].
• Proskurów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 53.
• Opis Płoskirowa na portalu kresy.pl

Kontrola autorytatywna (miasto obwodowe):

• VIAF: 137239487
• LCCN: n83011686, n83011685
• GND: 4216451-5
• SUDOC: 174761961
• NKC: ge613351
• J9U: 987007564461205171, 987007564461105171
• LNB: 000327550
• LIH: LNB:CL9h;=BW

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3885563
• Britannica: place/Khmelnytskyy-Ukraine
• SNL: Khmelnytskyj