Ռուս-ուկրաինական պատերազմ (2014-այժմ)
From Wikipedia, the free encyclopedia
From Wikipedia, the free encyclopedia
Ռուս-ուկրաինական պատերազմ (ռուս.՝ российско-украинская война, СВО, ուկրաիներեն՝ російсько-українська війна), Ռուսաստանի պատերազմը Ուկրաինայի դեմ՝ սկսված 2014 թվականին։ Կիրառվում են նաև հիբրիդային պատերազմի տարրեր։ Համաշխարհային հանրությունը ևս այն անվանում է Ռուս-ուկրաինական պատերազմ։
| Ռուս-ուկրաինական պատերազմ | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Հետխորհրդային կոնֆլիկտներ և Second Cold War? | |||||||||
 Ռուսաստանի լայնածավալ ներխուժումը Ուկրաինա (անիմացված քարտեզ)։ Ռուսաստանի վերահսկողության տակ գտնվող տարածքները նշված են կարմիրով (2022 թվականի մարտ) | |||||||||
| |||||||||
| Հակառակորդներ | |||||||||
 Ռուսաստան |
 Ուկրաինա | ||||||||
| Հրամանատարներ | |||||||||
 Վլադիմիր Պուտին Սերգեյ Շոյգու Վալերի Գերասիմով Եվգենի Պրիգոժին(2014-2023) Ղրիմում՝  Սերգեյ ԱքսյոնովԴոնբասում՝ .svg){kind=small} ԴԺՀ՝ Ալեքսանդր Զախարչենկո (2014-2018) ԴԺՀ՝ Դենիս Պուշիլին (2018-այժմ) ԼԺՀ՝ Իգոր Պլոտնիցկի (2014-2017) ԼԺՀ՝ Լեոնիդ Պասեչնիկ (2017-այժմ) |
 Օլեքսանդր Տուրչինով(փետրվար-հունիս 2014) Պետրո Պորոշենկո(2014-2019) Վլադիմիր Զելենսկի(2019-այժմ) Ռուստեմ Ումերով Վալերի Զալուժնի | ||||||||
| Կողմերի ուժեր | |||||||||
 Ռուսաստանի զինված ուժեր՝Ղրիմի զորքեր՝ 200,000–500,000 Սևծովյան նավատորմ՝ 11,000 (ներառյալ ծովային հետևակազորը) 30-ից ավելի ռազմանավեր (ներառյալ՝ սուզանավեր) 4 էսկադրիլիա կործանիչ օդուժ (յուրաքանչյուրում՝ 18 ինքնաթիռ) Համալրումներ՝ 16.000–42.000 Դոնբասում՝ 7.500-ից ավելի ռուսական մոտոհետևակային զորքեր |
 Ուկրաինայի զինված ուժեր՝ | ||||||||
| Ռազմական կորուստներ | |||||||||
| 100,000-300,000 ռուսաստանցի զինվորներ սպանվել են (ըստ ԱՄՆ-ի Պետքարտուղարության), 12-ը՝ գերեվարվել Դոնբասյան անջատողականների զորքերից անհայտ քանակությամբ զինվորներ ու սպաներ են զոհվել 1 զորական սպանվել է Ղրիմի Ինքնապաշտպանական ուժերի՝ ԻՊՈՒ կազմից |
1,000,000-1,800,000 միլիոն սպանված, 6.820 վիրավոր, 378 անհետ կորած, 2.768 գերեվարված։ | ||||||||
2014 թվականին Ռուսաստանը Ուկրաինայի տարածքում վարել է մի շարք ռազմական գործողություններ։ Եվրոմայդանի բողոքի ցույցերից և դրանց հաջորդած` Ուկրաինայի այն ժամանակվա նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի տապալումից հետո, առանց տարբերանշանների ռուսաստանցի զինվորականները վերահսկողության տակ են վերցրել Ղրիմի Հանրապետություն կոչվող ուկրաինական տարածաշրջանի ռազմավարական դիրքերը և ենթակառուցվածքը։ Այնուհետև Ռուսաստանը բռնակցել է, այսինքն ուժի կիրառմամբ միացրել է Ղրիմը, ինչը կատարվել է հակասահմանադրական հանրաքվեից հետո, որի ժամանակ տեղի բնակիչների մեծամասնությունը, ըստ պաշտոնական տվյալների՝ քվեարկել են հօգուտ Ռուսաստանի Դաշնությանը միանալու[5][6][7]։ Հետագայում Ուկրաինայի Դոնբասի տարածքում ռուսամետ խմբերի ցույցերը վերաճեցին զինված հակամարտության՝ ուկրաինական իշխանության և ռուսամետ անջատողականների միջև, որոնք այստեղ ինքնահռչակեցին Դոնեցկի և Լուգանսկի ժողովրդական հանրապետությունները։ Օգոստոսին ռուսական ռազմական տրանսպորտային միջոցները հատել են ռուս-ուկրաինական սահմանը Դոնեցկի մի քանի վայրերում.[8][9][10][11] ռուս զինվորականների ներխուժումը դիտարկվել է որպես գլխավոր գործոն, որը հանգեցրել է ուկրաինական զորքերի պարտությանը 2014-ի սեպտեմբերի սկզբին[12][13]։ 2014 թվականի նոյեմբերին ուկրաինացի զինվորականները հայտնել են Ռուսաստանի զորքերի և ռազմական տեխնիկայի ինտենսիվ երթևեկության մասին՝ դեպի անջատողականների վերահսկողության տակ գտնվող Ուկրաինայի Արևելյան շրջաններ[14]։ "Ասսոշեյթեդ Պրես" գործակալությանը հայտնել է ապստամբների վերահսկած շրջաններում առանց տարբերանշանների և համարանիշների 80 միավոր ռազմական տեխնիկայի ի հայտ գալու մասին.[15] Եվրոպայում անվտանգության և համագործակցության կազմակերպության (ԵԱՀԿ) Դիտորդական հատուկ Առաքելությունը դիտարկել է և շարունակում է դիտարկել ծանր սպառազինության և տանկերի զանգվածային փոխադրումներին՝ անջատականների կողմից վերահսկվող Դոնեցկի հանրապետություն կոչված տարածքում[16]։ ԵԱՀԿ դիտորդները նաև հայտարարել են, որ իրենք դիտարկել են տրանսպորտային միջոցներ, որոնք կատարել են զինամթերքի, ինչպես նաև զոհված ռուս զինվորների դիակների փոխադրումներ ռուս-ուկրաինական սահմաններում՝ մարդասիրական օգնության փոխադրման անվան տակ[17]։ 2015 թվականի օգոստոսի սկզբի դրությամբ ԵԱՀԿ-ն դիտարկել է 21 այդպիսի տրանսպորտային միջոց, որոնց վրա նշված էր մարտական գործողություններում զոհված ռուս զինվորականների կոդը[18]։ The Moscow Times պարբերականի տվյալներով Ռուսաստանը փորձում է ահաբեկել և լռեցնել իրավապաշտպաններին, որոնք քննարկում են այդ հակամարտությունում ռուս զինվորների զոհվելու հարցը[19]։ ԵԱՀԿ-ն բազմիցս տեղեկացրել է, որ իր դիտորդներին մերժվել է մուտք գործել այն շրջաններ, որոնք վերահսկվում են "միավորված ռուս-անջատողական ուժերի" կողմից[20]։
Միջազգային հանրության մեծամասնությունը[21][22][23] և այնպիսի կազմակերպությունները, ինչպիսիք են "Միջազգային համաներումը"՝ Amnesty International[24], քննադատել են Ռուսաստանին այն գործողությունների համար, որոնք իրականացվել են հետ-հեղափոխական Ուկրաինայում, մեղադրելով Ռուսաստանին միջազգային իրավունքի խախտման և Ուկրաինայի ինքնիշխանության նկատմամբ բացահայտ ոտնձգությունների համար։ Շատ երկրներ տնտեսական պատժամիջոցներ են կիրառում Ռուսաստանի, նրա որոշ պատասխանատու քաղաքացիների և ընկերությունների – դեմ, որոնց Ռուսաստանը պատասխանել է նույն կերպ։
2015 թվականի հոկտեմբերին «The Washington Post»-ը հայտնել է, որ Ռուսաստանը իր էլիտար՝ ընտրազորային զորամասերի մի մասը Արևելյան Ուկրաինայից տեղափոխել է Սիրիայ՝ աջակցելու Սիրիայի նախագահ Բաշար Ալ-Ասադին.[25]: 2015 թվականի դեկտեմբերին ՌԴ Նախագահ Վլադիմիր Պուտինը խոստովանել է, որ ռուսական ռազմական հետախուզության սպաները գործել են Ուկրաինայում, պնդելով, սակայն, որ նրանք նույն բանը չեն, ինչ կանոնավոր զորքերը[26]։
Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև լարվածությունը սրվել է հատկապես 2021-2022 թվականներին, երբ պարզ դարձավ, որ Ռուսաստանը դիտարկում է Ուկրաինա ռազմական ներխուժում իրականացնելու հնարավորությունը[27]։ 2022 թվականի Փետրվարի 24-ի առավոտյան Պուտինը հայտարարեց, որ Ռուսաստանը «հատուկ ռազմական գործողություն» է սկսում Դոնբասում և լայնամասշտաբ ներխուժում է սկսել Ուկրաինա։
Յուրաքանչյուր երևույթի ճիշտ անվանումը շատ կարևոր է այդ երևույթի ճիշտ պատկերացման և նրա էության հստակ ընբռնման համար[28]։ Այդ իսկ պատճառով կարևոր է ճիշտ անվանել այն պատերազմը, որը փաստացի ընթանում է Ուկրաինայի արևելքում սկսած 2014 թվականից։ Ուկրաինական կողմը պարզորոշ կերպով և իրավացիորեն այդ երևույթը դիտում է որպես Ռուս-ուկրաինական պատերազմ (ուկրաիներեն՝ Російсько-українська війна)։ Այդ պատերազմում կիրառվում են նաև հիբրիդային պատերազմի տարրեր, սակայն դա չի փոխում պատերազմի էությունը։ Այն իրենից ներկայացնում է Ռուս-ուկրաինական պատերազմ։
Համաշխարհային հանրությունը ևս այն անվանում է Ռուս-ուկրաինական պատերազմ։ Բելառուսերեն այդ պատերազմն անվանում է Ռուսաստանյան ներխուժում Ուկրաինա (բելառուս․՝ Расійская інтэрвенцыя ва Украіну)։
Ռուսական կողմը համառորեն խուսափում է պատերազմի իրական անվանումը տալուց։ Ռուսական Վիքիպեդիայում մինչև 2022 թվականը պատերազմի մասին հոդված չկար։ Երբ հոդվածը ստեղծվեց, այն կոչվում է Ռուս-ուկրաինական պատերազմ (ռուս.՝ Российско-украинская война)։
Չնայած այն հանգամանքին, որ 1991 թվականից ի վեր անկախ երկիր է, Ուկրաինան ընկալվում է որպես Ռուսաստանի շահերի գոտու մի մաս, ինչպես Հայաստանը, Վրաստանը, Ադրբեջանը, Բելառուսը, Մոլդովան, մերձբալթյան երեք[29] և կենտրոնաասիական հինգ[30] հանրապետությունները։ Հարցի վերաբերյալ փորձագետները, մասնավորապես՝ ռումինացի քաղաքական գործիչ, լրագրող և Ռումինիայի նախագահի ռազմավարական հարցերով խորհրդական Յուլիան Չիֆուն (Iulian Chifu) և նրա համահեղինակները պնդում են, թե Ուկրաինայի նկատմամբ, Ռուսաստանը վարում է Բրեժնևյան դոկտրինի արդիականացված տարբերակը, համարելով, թե այդ երկիրը «սահմանափակ ինքնիշխանության» է տիրապետում, ըստ որի՝ Ուկրաինայի ինքնիշխանությունը չի կարող լինել ավելի մեծ, քան մինչև Վարշավյան պակտի փլուզումը եղած Խորհրդային ազդեցության ոլորտում.[31] այդ պնդումը հիմնված է ռուսաստանցի ղեկավարների այն հայտարարությունների վրա, որոնց համաձայն՝ ՆԱՏՕ-ին Ուկրաինայի հնարավոր ինտեգրումը կվտանգի Ռուսաստանի ազգային անվտանգությունը։
Խորհրդային Միության փլուզումից հետո, երկու երկրները՝ Ռուսաստանը և Ուկրաինան, լինելով սլավոնական պետություններ, պահպանել են շատ սերտ կապը։ Միևնույն ժամանակ, եղել են մի քանի ցավոտ հարցեր, որոնցից ամենակարևորն է Ուկրաինայում զգալի միջուկային զինանոցի առկայությունը, որից Ուկրաինան համաձայնվել է հրաժարվել ըստ Բուդապեշտի հուշագրի անվտանգության երաշխիքների, սակայն՝ պայմանով, որ Ռուսաստանը (և այլ ստորագրող կողմերը) տալիս են երաշխիքներ՝ Ուկրաինայի նկատմամբ ուժի սպառնալիքի կամ ուժի չկիրառման, տարածքային ամբողջականության և քաղաքական անկախության պահպանման վերաբերյալ։ 1999 թվականին Ռուսաստանը մեկն էր այն կողմերից, որոնք ստորագրեցին Եվրոպական անվտանգության խարտիան, որտեղ հաստատվել է այն անքակտելի իրավունքը, ըստ որի՝ "յուրաքանչյուր մասնակից պետություն ազատ է ընտրելու կամ փոխելու իր անվտանգության մեխանիզմները, ներառյալ դաշնակցային պայմանագրերը, որոնց ինքը ներգրավված է"[32]։ Ինչպես 2014 թվականին պարզվեց՝ այդ երաշխիքներից ոչ մեկն էլ ուժ չունեցավ[33]։
Երկրորդ ցավոտ կետը ռուս-ուկրաինական հարաբերություններում եղել է Սևծովյան նավատորմի բաժանման հարցը։ Ուկրաինան համաձայնել է վարձակալության տալու Սևաստոպոլի նավահանգիստը՝ Севастопольский порт, այնպես, որ, ռուսական Սևծովյան նավատորմը կարողանար շարունակել զբաղեցնել այն՝ Ուկրաինայի հետ համատեղ։ Սկսած 1993 թվականից, ամբողջ 1990-ական և 2000-ական թվականներին, Ուկրաինայի և Ռուսաստանի միջև տեղի ունեցան մի շարք ՙՙգազային՚՚ վեճեր։ 2001 թվականին Ուկրաինան, Վրաստանի, Ադրբեջանի ու Մոլդովայի հետ միասին, ձևավորել էր մի խմբավորում, որը կոչվում է ՎՈւԱՄ Վրաստան, Ուկրաինա, Ադրբեջան, Մոլդովա՝ "Կազմակերպություն հանուն ժողովրդավարության ու տնտեսական զարգացման" (մի որոշ ժամանակ դրան անդամակցում էր նաև Ուզբեկստանը, այդպիսով կազմակերպության անվանումը դարձնելով ՎՈՒՈՒԱՄ։
Այս կազմակերպության ստեղծումը Ռուսաստանն ընկալեց որպես անմիջական մարտահրավեր ԱՊՀ-ի գոյությանը, մի կազմակերպություն, որը Ռուսաստանի գերակշռությամբ ստեղծվել էր իբրև առևտրի և այլ տնտեսական նպատակների համար, սակայն, իրականում, Խորհրդային Միության փլուզումից հետո ստեղծված այդ տնտեսական-քաղաքական դաշինքի նպատակը ԽՍՀՄ-2-ի ստեղծումն էր, այսինքն՝ Ռուսական կայսերական շահերի առաջմղումը[34]։ Ռուսաստանին առավել ևս նյարդայնացնում էր 2004 թվականի նարնջագույն հեղափոխությունը, որը Ուկրաինայում հանգեցրեց պոպուլիս Վիկտոր Յուշչենկոյի նախագահ ընտրվելուն՝ փոխանակ ռուսամետ[35] Վիկտոր Յանուկովիչի։ Բացի այդ, Ուկրաինան շարունակում էր և, այժմ էլ շարունակում է ընդլայնել համագործակցությունը ՆԱՏՕ-ի հետ, է 2004 թվականին՝ ԱՄՆ-ի և արևմտյան մյուս պետությունների հետ համագործակցելով՝ Իրաքի հակամարտության գոտում տեղակայել է թվաքանակով երրորդ զորակազմը՝ ռազմական կոնտինգենտը, ինչպես նաև նվիրված խաղաղապահների զորաջոկատներ է տրամադրում ՆԱՏՕ-ի այնպիսի առաքելություններին, ինչպիսիք են ISAF-ը՝ (Անվտանգության աջակցության միջազգային ուժեր)` Աֆղանստանում և KFOR-ը՝ Կոսովոյում։
Ռուսամետ նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը ընտրվել է 2010 թվականին։ Այդ ժամանակ Ռուսաստանը զգաց, որ շատ կապեր Ուկրաինայի հետ կարող է վերականգնել։ Մինչ այդ Ուկրաինան չէր երկարաձգում Սևաստոպոլում Սևծովյան ռազմածովային բազայի վարձակալության պայմանագիրը, ինչը նշանակում էր, որ ռուսական զորքերը պետք է լքեին Ղրիմը մինչև 2017 թվականը։ Սակայն, Յանուկովիչը ստորագրեց նոր պայմանագիր վարձակալության մասին և ընդլայնեց թույլատրելի զորքերի առկայությունը, ինչպես նաև Կերչի թերակղզում ռուսական զորքերի համար ուսուցման հնարավորությունը[36]։ Ուկրաինայում ռուսական զորքերին նման հնարավորությոնների ընձեռնումը և ռուսական զորքերի կայանման տևողության երկարաձգումը դիտվել է որպես հակասահմանադրական, քանզի Սահմանադրության համաձայն Ուրկաինայի տարածքում չպետք է լինեն մշտական արտասահմանյան զորքեր, իսկ Սևաստոպոլի պայմանագրի ժամկետը լրանալուց հետո, ռուսները պետք է հեռանային այնտեղից։ Ընդդիմադիր գործիչ Յուլիա Տիմոշենկոն դատապարտել է Յանուկովիչի այս գործողությունները, խորացնելով հետագա դժգոհությունները Յանուկովիչի ռեժիմի նկատմամբ։ 2013-ի նոյեմբերին նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը հրաժարվել էր ստորագրել Եվրոպական Միության հետ ասոցացման պայմանագիրը, որը մշակման մեջ էր արդեն քանի տարի, և որին Յանուկովիչն ավելի վաղ հավանություն են տվել[37]։ Դրա փոխարեն Յանուկովիչի հայտարում էր, որ կողմ է Ռուսաստանի հետ մերձեցմանը[38]։
2013 թվականի աշնանը Ռուսաստանը նախազգուշացրել է, որ եթե Ուկրաինան շարունակի ընթանալ դեպի ԵՄ-ի հետ պլանավորվող ազատ առևտրի մասին համաձայնագրի ստորագրումը, այդ երկիրը հանդիպելու է ֆինանսական աղետի և, հնարավոր է, երկրի փլուզումը։ Սերգեյ Գլազևը` ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի խորհրդականը, հայտարարել է, թե ուկրաինական իշխանությունները հսկայական սխալ են անում, եթե նրանք մտածում են, որ ռուսական արձագանքը կլինի չեզոք՝ մի քանի տարիների ընթացքում։ "Դա տեղի չի ունենա". Ռուսաստանը սահմանափակումներ է մտցրել որոշ ուկրաինական ապրանքների ներմուծման մեջ և Գլազևը չէր բացառում հետագա պատժամիջոցները, եթե ԵՄ-ի հետ Ուկրաինայի պայմանագիրը ստորագրվեր. Գլազևը հնարավոր էր համարում անջատողական շարժման առաջացումը Ուկրաինայի ռուսալեզու Արևելքում և հարավում։ Նա նաև ենթադրել է, որ, միջազգային իրավունքին հակառակ է, եթե Ուկրաինան համաձայնագիր է ստորագրում։ Այդ դեպքում Ռուսաստանը պետք է անվավեր պիտի համարի այն երկկողմանի պայմանագիրը, որում հաստատվում էր ռուս-ուկրաինական պետական սահմանը։ Ռուսաստանը այլևս չի երաշխավորում Ուկրաինայի պետության կարգավիճակը և կարող է միջամտել, եթե ռուսամետ շրջանները անմիջականորեն դիմեն իրեն[39]։ Այս ամենը, փաստացի, Ուկրաինայի դեմ պատերազմի իրավա-քաղաքական նախապատրաստումն էր։
2014 թ. փետրվարի 22-ին, Եվրոմայդանի շարժման մաս կազմող և ամիսներ տևած բողոքի ցույցերից հետո, ընդվզածները տապալեցին Վիկտոր Յանուկովիչի կառավարությունը։ Հայտնի է, որ Վ. Յանուկովիչը 2010 թվականին ժողովրդավարական ընտություններով նախագահ էր ընտրվել[40]։ Ընդվզումների մասնակիցները իրենց ձեռքն առան կառավարական շենքերի վերահսկողությունը Ուկրաինայի մայրաքաղաք Կիևում, և ընդհանրապես, փաստորեն, իրենց ձեռքը վերցրեիցն ամբողջ Կիևը։ Յանուկովիչին պաշտպանած ոստիկանական ուժերը լքեցին իրենց դիրքերը ամբողջ Կիևով մեկ, և ընդդիմադիր ուժերը վերահսկողություն սահմանեցին կարևոր մայրաքաղաքի հանգուցային կետերում, խաչմերուկներում, և խորհրդարանի նկատմամբ։ Նախագահ Յանուկովիչը Կիևից փախավ Խարկով, որը գտնվում է Ուկրաինայի արևելքում և Ուկրաինական խորհրդային սոցիալիստական հանրապետության պատմության սկզբնական տարիներին եղել է այդ խորհրդային հանրապետության մայրաքաղաքը։ Յանուկովիչն ավանդականորեն այդտեղ առավել մեծ պաշտպանություն էր գտնում[41]։ Դրանից հետո Ուկրաինայի խորհրդարանը՝ Վերխովնա ռադան քվեարկեց հօգուտ 2004 թվականի Ուկրաինայի սահմանադրության վերականգնման[42] և իշխանությունից հեռացրեց Յանուկովիչին[43][44]։ Այդ սահմանադրությունն առավել ազգայնական էր՝ Ուկրաինայի շահերից բխող և առավել հակադիր Ռուսաստանի շահերին։ Ուկրաինայի Վերխովնա Ռադայում՝ Գերագույն Խորհրդում տեղի ունեցավ քվեարկություն, որպեսզի ընդունվի բանաձև՝ Յանուկովիչի մասին և այդտեղ նշվում էր, որ վերջինս "ինքն իրեն հեռացրել է իշխանությունից, քանզի չի կատարել իր պարտավորությունները"[41]: Այս բանաձևը անցավ 328 կողմ ձայնով, դեմ քվեարկողների ձայները՝ 0: Ի դեպ, 2014-ի փետրվարի 25-ին լուծարվեցին Ուկրաինայի «Բերկուտ», այսինքն՝ «Լեռնային արծիվ» կոչվող ոստիկանական ուժերը, որոնք Յանուկովիչի ամենահավատարիմ ու մոլեռանդ պաշտպաններից էին, նրա հիմնական հարվածային ուժը։
Քվեների քանակությունը 10-ով պակաս էր անհրաժեշտ 3/4-ից, որը պահանջվում է նախագահի իմփչիմենթի՝ հրաժարականը պահանջելու համար, ըստ Ուկրաինայի սահմանդրության։ Յանուկովիչը հայտարարեց, թե քվեարկությունը հակասահմանադրական էր, քանզի անհրաժեշտ քվորումը չէր ապահովվել[Ն 1][43][45][46], և դրանից օգտվելով՝ հրաժարվեց հրաժարական տալ։ Ուկրաինայի արևելյան և հարավային տարածաշրջանների, ներառյալ Ղրիմի, քաղաքական գործիչները հայտարարեցին իրենց շարունակվող հավատարմությունը նախագահ Յանուկովիչին[44]։
Հակայանուկովիչյան Խորհրդարանի օրակարգի առաջին հարցերից մեկը եղավ լեզվի հարցը, չեղյալ հայտարարելով ռուսերենի, որպես պաշտոնական կառավարական լեզվի կարգավիճակը մեծաքանակ ռուսախոս բնակչությամբ տարածաշրջաններում[47]։ Խորհրդարանը օրենք ընդունեց, ըստ որի չեղյալ հայտարարվեց 2012 թվականի օրենսդրությունը փոքրամասնությունների լեզուների վերաբերյալ, որը ժամանակին պաշտպանում էր ուկրաիներենից բացի, նաև մյուս լեզուների կարգավիճակը։ Խորհրդարանի այս առաջարկը իրենից հետ վանեց բազմաթիվ մարդկանց, որոնք ապրում էին Ուկրաինայի ռուսախոս տարածաշրջաններում և[48], մի քանի օր անց, 2014-ի մարտի 1-ին, նախագահի պաշտոնակատար Օլեքսանդր Տուրչինովը վետո դրեց՝ արգելանքի ենթարկեց այս օրինագիծը, դրանով իսկ, փաստացի, դադարեցնելով դրա հետագա գործունեությունը[49]։
Այնինչ այն նույն օրերին, մասնավորապես, 2014-ի փետրվարի 27-ին Բերկուտ հատուկ նշանակության ոստիկանական զորամասերը Ղրիմից և Ուկրաինայի այլ տարածաշրջաններից, փաստացի, ապստամբելով Կիևում ամբողջ բարձրագույն իշխանությունը ստանձնած Վերխովնա Ռադայի դեմ, գրավեցին Պերեկոպ և Չոնհար պարանոցների վրա գտնվող անցակետերը։ Ի դեպ, այդտեղ գտնվում է նշանավոր Արմյանսկ քաղաքը, որը Ղրիմի ամենածայր հյուսիսային քաղաքն է և թերակղզու մուտքի դուռը[50][51]։ Ըստ Ուկրաինայի խորհրդարանի անդամ Հեննադի Մոսկալի, որը եղել է Ղրիմի ոստիկանության նախկին պետը, Բերկուտի այդ ուժերն ունեին զրահապատ փոխադրիչ մեքենաներ՝ զրահափոխադրիչներ՝ ԶՓԽ-ներ, ինչպես նաև նռնականերներ, ինքնաձիգներ, գնդացիրներ, և այլ զինատեսակներ[51]։ Այսինքն, այդ ուժերը գրեթե հավասար էին բավական լավ զինված մոտոհետևակային զորամասերին։ Այդ ժամանակվանից ի վեր դրանք վերահսկում էին ամբողջ ցամաքային երթևեկությունը Ղրիմի թերակղզու և մայրցամաքային Ուկրաինայի միջև։
2016-օ օգոստոսի 16-ին Ուկրաինայի անվտանգության Ծառայությունը (ՈՒԱԾ) հրապարակել է հեռախոսազրույցի գրանցում, որտեղ 2014 թվականին զրուցում են Ռուսաստանի մի շարք բարձրաստիճան պաշտոնատար անձինք, մասնավորապես՝ Սերգեյ Գլազևը (Ռուսաստանի նախագահի խորհրդական), Կոնստանտին Զատուլինը և այլք, որտեղ նրանք քննարկել են Արևելյան Ուկրաինայում ռուսամետ ակտիվիստներին թաքուն ֆինանսավորելու, կառավարական-վարչական շենքերի գրավման և այլ գործողությունների հարցերը, որոնք էլ, ի վերջո, հանգեցրին զինաբախմանը[52]։ Սերգեյ Գլազյևը հրաժարվել է մերժել գրանցված հեռախոսազրույցների իսկությունը, իսկ մյուս անձը՝ Կոնստանտին Զատուլինը, հաստատել է, թե այդ հեռախոսազրույցները իրականում եղել են, սակայն կոնտեքստից՝ համաշարադրանքից կտրված են ներկայացված[53]։
2014-ի փետրվարի սկզբներին Պուտնի խորհրդական Սերգեյ Գլազյևը ուղղակի հրահանգներ է տվել զանազան ռուսամետ խմբավորումներին և կուսակցություններին Ուկրաինայում՝ խռովություններ սկսելու Դոնեցկում, Խարկովում, Զապորոժյեում և Օդեսայում[54][55]։
 |
Կոնստանտին Զատուլին. «… Սա է գլխավոր հարցը։ Ուզում եմ ասել մյուս տարածաշրջանների մասին՝ մենք ֆինանսավորել են Խարկովը, Օդեսան»։ Սերգեյ Գլազյև. «Տեսեք, իրավիճակը զարգանում է։ Խարկովի մարզի վարչակազմի շենքի վրա արդեն գրոհել են, Դոնեցկում մարզի վարչակազմի շենքի վրա գրոհել են։ Հարկավո՛ր է գրոհել մարզային վարչակազմերի շենքերը և պատգամավորներին հավաքե՛լ այնտեղ»։ Սերգեյ Գլազյև. «Շատ կարևոր է, որ ժողովուրդը դիմի Պուտինին։ Ժողովրդական զանգվածային դիմումներ ուղղակիորեն նրան, դիմում Ռուսաստանին, և այլն։ Այս դիմումն արդեն եղել է ձեր հավաքի ժամանակ։» Դենիս Յացյուկ. «Ուրեմն մենք, մարզային վարչակազմի շենքը գրոհելուց հետո պետք է գումարենք մարզային պատգամավորների խորհրդի նի՞ստը, ճի՞շտ է։ Մենք հրավիրում են պատգամավորներին և հարկադրում ենք նրանց քվեարկե՞լ»[56]։ |  |
2014-ի մարտի 4-ին ՄԱԿ-ում Ռուսաստանի մշտական ներկայացուցիչ Վիտալի Չուրկինը ներկայացրեց մի փաստաթղթի լուսապատճենը, որը նամակ էր, 2014-ի մարտի 1-ին ստորագրված Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի կողմից, որով վերջինս խնդրում էր Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինին՝ օգտագործելու Ռուսաստանի Զինված Ուժերը՝ "վերականգնելու համար օրինականությունը, խաղաղությունը, կարգուկանոնը, կայունությունը և բնակչության պաշտպանությունը Ուկրաինայում"[57]: Ռուսաստանի խորհրդարանի՝ Դաշնային ժողովի երկու պալատներն էլ՝ Դաշնության Խորհուրդը, այսինքն՝ Սենատը և Պետական դուման, այսինքն՝ ստորին պալատը, 2014-ի մարտի 1-ին քվերակել են հօգուտ նրա, որ ՌԴ նախագահ Պուտինին իրավունք տրվի օգտագործելու երկրի զինված ուժերը՝ Ղրիմում[58][59]։ 2014-ի հունիսի 24-ին Պուտինը խնդրել է Ռուսաստանի Դաշնության խորհրդարանին՝ չեղյալ հայտարարելու Ուկրաինայում Ռուսաստանի զորքերի օգտագործման մասին խորհրդարանական բանաձևը[60]։ Հաջորդ օրը Դումայի վերին պալատը՝ Դաշնության խորհուրդը քվեարկել է հօգուտ իր իսկ նախորդ որոշման չեղարկման, այդպիսով ապօրինի դարձնելով Ռուսաստանի կազմակերպված զինված ուժերի օգտագործումը Ուկրաինայում[61]։
Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի՝ Կիևից փախչելու հաջորդ օրը՝ 2014-ի փետրվարի վերջերին, Եվրոմայդանի հակառակորդ զինված մարդկանց խմբերը սկսեցին իրենց հսկողության տակ առնել Ղրիմի թերակղզին[62]։ Առանց տարբերանշանների ռուսաստանյան զինվորականները սկսեցին անցակետեր հաստատել և դիրքեր գրավել թերակղզում[63]։ Մասնավորապես, կանաչ ռազմական համազգեստով և ռուսաական սպառազինությամբ զինվորականների ջոկատները վերահսկողություն սահմանեցին Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության մայրաքաղաք, Սիմֆերոպոլում և անկախ ինքնակառավարվող նավահանգիստ-քաղաք Սևաստոպոլումl, որը Ռուսաստանի ռազմական նավատորմի մայր-բազան էր համաձայն 2010 թվականի Խարկովյան Պակտի՝ ստորագրված Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև[64][65][66]
Ղրիմի տեղական բնակչությունը և զանգվածային լրատվամիջոցները՝ ԶԼՄ-ները այդ մարդկանց անվանում էին "կանաչ մարդուկներ"[67] Այս առանց տարբերանշանների զորքերի (որոնք, ամենայն հավանականությամբ ռուսաստանյան հատուկ նշանակության ուժերն էին՝ «սպեցնազ») կողմից Ղրիմի խորհրդարանի գրավումից հետո[68][69][70][71] Ղրիմի տեղական ղեկավարությունը հայտարարեց, թե կանցկացնի հանրաքվե, որտեղ կդրվի Ուկրաինայից անջատման հարցը[72]։ Այս խիստ վիճելի հանրաքվեին[73] հաջորդեց փաստացի Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը, որը տեղի ունեցավ 2014-ի մարտի կեսերին։ Ուկրաինան և միջազգային հանրության մեծ մասը հրաժարվել և հրաժարվում են ճանաչել թե՛ հանրաքվե կոչեցյալը թե՛ Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանին[74] 2014-ի ապրիլի 15-ին Ուկրաինայի խորհրդարանը հայտարարեց Ղրիմը որպես Ռուսաստանի կողմից ժամանակավորապես զավթված տարածք[75][76]։ Ղրիմի գրավումով Ռուսաստանի կառավարությունը ուժեղացրեց իր ռազմական ներկայությունը այս տարածաշրջանում, ընդ որում Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինն ասաց, որ այստեղ կհաստատվի Ռուսաստանի հատուկ ռազմական զորախումբ[77]։
Պատերազմը Դոնբասում ռազմական բախում/հակամարտություն է Ուկրաինայի Դոնբասի տարածաշրջանում։ Ի սկզբանէ՝ 2014-ի մարտից, ռուսամետ և հակակառավարական խմբերը Ուկրաինայի Դոնեցկի մարզում և վերջինիս հարևան Լուգանսկի մարզում, որոնք միասին կոչվում են «Դոնբաս» (ռուս.՝ Донбас, ռուս.՝ Донецкий бассейн, «Դոնեցկիյ բասեյն», հայերեն՝ Դոնեցկի ավազան), հակակառավարական ցույցեր իրականացրեցին, որոնք հաջորդեցին 2014-ի Ուկրաինական հեղափոխությանը և Եվրոմայդանի շարժմանը։
2014-ի մարտի վերջին Ռուսաստանը շարունակում է կենտրոնացնել ռազմական ուժեր Ուկրաինային սահմանակից ռուսաստանյան տարածքներում. այդտեղ ռուսական զորքերի թիվը հասնում է 30.000-40.000-ի։ Հնչեցին մտահոգություններ, որ Ռուսաստանը, հավանաբար, նորից պատրաստվում է ներխուժել Ուկրաինա՝ արդեն հաջողությամբ բռակցած լինելով Ղրիմը[78]։
ԱՄՆ-ի և Ուկրաինայի պաշտոնյաները հայտարարել են, թե իրենց մոտ ապացույցներ կան ռուսական միջամտության, այդ թվում ռադիոհետախուզության կողմից գրանցված զրույցները Ռուսաստանի պաշտոնատար անձանց և Դոնբասի ապստամբների ղեկավարների միջև[79][80]։
Ուկրաինական զանգվածային լրատվամիջոցները նկարագրել են լավ կազմակերպված և լավ զինված ռուսամետ գրոհայիններին, որոնք նման են նրանց, ովքեր օկուպացրել էին Ղրիմը[81][82]
Սեպտեմբերի 3-ին, հայտարարել է ասել, որ նա հասել է մշտական հրադադարի մասին համաձայնագրի Ռուսաստանի Նախագահ վլադիմիր Պուտինի հետ[84]։ այն ժամանակ Ռուսաստանը հերքել են հրադադարը չի կայացել, հերքելով լինելով հակամարտության կողմ.[85] Ուկրաինան հետո հրաժարվել է իր նախորդ հայտարարության հնարավորության մասին է հրադադարի ռեժիմը[86]։
Նաև սեպտեմբերի 3-ին ԵԱՀԿ-ն առաջին անգամ հայտնել է "թեթև և ծանր տրամաչափի փոխհրաձգության արևելքից և հարավ-արևելյան շրջաններում, որոնք նույնպես սահմանակից Ուկրաինայի հետ". Զեկույցում նաև ասվում է, որ ԵԱՀԿ դիտորդների ավելացում է նկատվել ռազմական հագած տղամարդկանց սահմանը հատող երկու ուղղություններով, այդ թվում ՝ ԼՈՒԳԱՆՍԿԻ և Ամենաերջանիկ խորհրդանիշները ՝ դրոշը, և վիրավորներին տեղափոխում են Ռուսաստան[87]։
Ժամանակավոր Ուկրաինայի Նախագահ Ալեքսանդր Տուրչինովը Ռուսաստանին մեղադրել է "հրահրելու", աջակցելով գրավումը Ղրիմի խորհրդարանի շենք և այլ պետական հաստատություններ Ղրիմի թերակղզում. Նա համեմատել է Ռուսաստանի ռազմական գործողությունները 2008 թվականին ռուս-վրացական պատերազմի ժամանակ, երբ ռուսական զորքերը օկուպացրել մասի 'Հանրապետության Վրաստանի և անջատողական անկլավներ Աբխազիայի և Հարավային Օսիայի ստեղծվել վերահսկողության տակ ռուսամետ վարչակազմերի. Նա կոչ է արել Պուտինին դուրս բերել ռուսական զորքերը Ղրիմից և հայտարարել է, որ Ուկրաինան պետք է "պահպանել իր տարածքը" և "պաշտպանել է իր անկախությունը"[88]։ մարտի 1-ին նա զգուշացրել է, որ ռազմական միջամտությունը կլինի պատերազմի սկզբի և ավարտի ցանկացած հարաբերությունները Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև".[89]
Մարտի 4-ին, 2014 թվականի ԱՄՆ-ն խոստացել է օգնություն ցուցաբերել Ուկրաինային 1 մլրդ դոլար[90]։
Ռուսաստանի գործողությունները ուժեղացնում են լարվածությունը հարևան երկրներում պատմականորեն իր ազդեցության ոլորտում, մասնավորապես, Մերձբալթյան և Մոլդովայի հետ։
Պատերազմի դեմ բողոքները և դրանց արտահայտություն հանդիսացող փողոցային ակցիաները տեղի ոեն ունեցել հենց բուն իսկ Ռուսաստանում։ Նշանավոր բողոքներից առաջինը տեղի էր ունեցել 2014-ի մարտին[92], իսկ մեծ բողոքները սկսվել են սեպտեմբերին, երբ տասնյակ հազարավոր ոռւսաստանցիներ բողոքում էին Մոսկվայի կենտրոնում 2014 սեպտեմբերի 21-ին, կիրակի օրը, "ուժեղացված ոստիկանական ուժերի հսկողության ներքո"[93]։
2014 թվականի մարտին, թե ինչպես է Էստոնիայի նախագահ Թոոմաս Հենդրիկ Իլվեսը ասել է։ "հիմնավորումը ռազմական ներխուժման պատրաստ է "հայրենակիցներին" հարություն է փաստարկներ, որոնք օգտագործվում են հավելվածում Судет է 1938-ին:"[94] 2017 թվականին Ուկրաինան է հաց է ներկայացրել ընդդեմ Ռուսաստանի՝ ռազմական ներխուժման մասնակցության համար, և ահաբեկչության ֆինանսավորման ռազմական օկուպացված Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության մաս Դոնբասի.[95]
2021-2022 թվականների ռուս-ուկրաինական ճգնաժամ Ռուսաստանի և Ուկրանիայի հարաբերությունների միջև լարվածության պատճառներց մեկն է, որը պայմանավորված է ռուս-ուկրաինական սահմանի մոտ ռուսական զորքերի և սպառազինությունների մեծացմամբ[96][97][98]։
2021 թվականի գարնանը Ուկրաինայի արևելքում հակամարտության գոտում զորքերի շփման գծում իրադրության վատթարացում է տեղի ունեցել, որն ուղեկցվել է ռուս-ուկրաինական սահմանին լարվածության սրմամբ։ Իրավիճակը կարգավորվել է ապրիլի վերջին։ Աշնանը, սակայն, ամերիկյան հետախուզական ծառայությունները կրկին մեղադրել են Ռուսաստանին Ուկրաինա ներխուժման նախապատրաստման մեջ։ 2021 թվականի դեկտեմբերին Ռուսաստանի ղեկավարությունը ԱՄՆ-ի վարչակազմի քննարկման է հանձնել անվտանգության երաշխիքների մասին պայմանագրի և Ռուսաստանի և ՆԱՏՕ-ի երկրների անվտանգության ապահովման միջոցների մասին համաձայնագրի նախագծերը[99], որոնք ներառում են դաշինքին Ուկրաինայի չընդունման երաշխիքի պահանջը։
Ռուսաստանի երեք առանցքային պահանջները նախատեսում են ՆԱՏՕ-ի հրաժարումը դեպի արևելք հետագա ընդլայնումից, Արևելյան Եվրոպայից ամերիկյան ուժերի և սպառազինությունների հետքաշումը և Եվրոպայում (այդ թվում՝ Ուկրաինայում) հարվածային միջոցների տեղակայումից հրաժարումը, որոնք կարող են սպառնալ Ռուսաստանին։ Այդ պահանջների քննարկումը տեղի է ունեցել Ռուսաստան, ԱՄՆ, Ռուսաստան, ՆԱՏՕ և ԵԱՀԿ ձևաչափով 2022 թվականի հունվարի կեսերին։ Այդ բանակցությունների արևմտյան մասնակիցները փորձել են դրանք տանել Ուկրաինա ռուսական ենթադրյալ ներխուժման քննարկման։
2022 թվականի փետրվարի 21-ին Ռուսաստանը պաշտոնապես ճանաչեց Արևելյան Ուկրաինայի երկու անջատված շրջանները՝ Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետությունը և Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետությունը, որպես անկախ պետություններ և զորքեր մտցրեց Դոնբաս[100]։
2022 թվականի Փետրվարի 24-ի առավոտյան Ռուսաստանի Դաշնության նախագահ Վլադիմիր Պուտինը հայտարարեց, որ Ռուսաստանը «հատուկ ռազմական գործողություն» է սկսում Դոնբասում և լայնամասշտաբ ներխուժում է սկսել Ուկրաինա[101]։
2021 թվականի մարտի վերջին շփման գծում և Դոնբասի չճանաչված հանրապետությունների զինված կազմավորումների շփման գծում կտրուկ վատացել է գնդակոծությունների հետ կապված իրավիճակը։ Մարտի 26-ին, ինչպես հայտնել են Ուկրաինայի միավորված ուժերի գործողության շտաբում, չորս ուկրաինացի զինվորականներ զոհվել են, երկուսը՝ վիրավորվել Շումի բնակավայրի գնդակոծության հետևանքով։ Ի պատասխան «հրադադարի ռեժիմի խախտման» ուկրաինացի զինվորականները պատասխան կրակ են բացել[102]։ ԴԺՀ-ի վարկածով՝ ուկրաինացի զինծառայողները զոհվել են՝ պայթելով սեփական ականի վրա[103]։
Ուկրաինայի իշխանությունները հայտարարել են լայնամասշտաբ հակամարտության սպառնալիքի և դրա նախապատրաստման մասին, ընդ որում՝ գլխավոր շտաբի պետ ԶՈՒ-ի գլխավոր հրամանատար, գեներալ-գնդապետ Ռուսլան Հոմչակը հայտարարել է Դոնբասում և Ղրիմի ուղղությամբ զորքերի խմբավորումն ուժեղացնելու Ուկրաինայի ԶՈՒ-ի մտադրության մասին։ Գերագույն ռադան օրենք է ընդունել, որը Դոնբասում իրավիճակի սրման դեպքում թույլ է տալիս մեկ օրում մոբիլիզացնել պահեստազորայիններին։ Շարունակվել է կոլաբորացիոնիզմի մասին օրենքի նախապատրաստումը, որը քրեական պատասխանատվություն է նախատեսում «Ուկրաինայի դեմ զինված ագրեսիայի ժխտման», Ռուսաստանի, ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի հետ համագործակցության համար։ Հոմչակը հայտարարել է, որ Ռուսաստանը նույնպես պատրաստվում է պատերազմի․ «Ռուսաստանի Դաշնությունը շարունակում է ագրեսիվ քաղաքականությունը Ուկրաինայի նկատմամբ։ 2021 թվականի մարտի 30-ի դրությամբ Ուկրաինայի պետական սահմանի երկայնքով և Ուկրաինայի ժամանակավորապես օկուպացված տարածքներում Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետությունում պահում են 28 Գումարտակային մարտավարական խումբ»[104]։ Մարտի 30-ին Գերագույն ռադան արտահերթ նիստում հայտարարություն է ընդունել այն մասին, որ աշնանը պլանավորված բելառուսա-ռուսական համատեղ զորավարժությունները վտանգ են ներկայացնում Ուկրաինայի համար և ընկալվում են որպես Ուկրաինայի և ՌԴ-ի միջև զինված հակամարտության էսկալացիայի սպառնալիք[105]։
Մարտի 30-ին Ռուսաստանի և Ֆրանսիայի նախագահներ Վլադիմիր Պուտինը և Էմանուել Մակարոնը, ինչպես նաև Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելը տեսակցության շուրջ բանակցություններ են վարել։ Կենտրոնական թեման դարձել Է Դոնբասի հակամարտության սրումը՝ սահմանագծում մշտապես սրվող իրադրությունը։ Ինչպես հայտնել են Կրեմլում, «ռուսական կողմից լուրջ մտահոգություն է հայտնվել շփման գծում Ուկրաինայի կողմից հրահրվող զինված դիմակայության սրման կապակցությամբ և 2020 թվականի հուլիսին շփման գծում համաձայնեցված հրադադարի ռեժիմի ամրապնդման լրացուցիչ միջոցների կատարումից փաստացի հրաժարումով»։ Նշվել է նաև Կիևի կողմից Դոնեցկի և Լուգանսկի հետ «ուղիղ երկխոսության» հաստատման կարևորությունը։ Ելիսեյան պալատի հաղորդագրության մեջ նշվել է, որ նախագահ Մակրոնը և կանցլեր Մերկելը կարծում են, որ «Ռուսաստանը պետք է վճռականորեն մասնակցի Ուկրաինայում հրադադարի ռեժիմի կայունացմանը»[104]։
Մինչդեռ Դոնբասում հրադադարի խախտումները դադարել են եզակի լինել։ Հակամարտության էսկալացիան ստիպված է եղել ճանաչել նաեւ ԵԱՀԿ հատուկ մոնիթորինգային առաքելությունը[106]։ Ապրիլի 3-ի ՍՄՄ հաշվետվության համաձայն՝ հրադադարի ռեժիմի խախտումների տպավորիչ աճ է գրանցվել՝ 594 խախտում Դոնեցկի մարզում և 427 խախտում Լուգանսկում (նախորդ հաշվետու ժամանակահատվածում հրադադարը խախտվել է համապատասխանաբար 255 և 31 անգամ)[107]։
Ապրիլի 7-ին Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարությունը վերջապես իր կայքում հայտարարություն է հրապարակել այն մասին, որ այն հաստատում է իր հավատարմությունը 2020 թվականի հուլիսին համաձայնեցված «հրադադարի ռեժիմի ուժեղացմանն ուղղված միջոցառումներին»[108]։ Մինչ այդ Կիևում մի քանի անգամ փոխել էին ստորագրված փաստաթղթի իրենց մեկնաբանությունը։ Ի սկզբանե համաձայնելով այն բանի հետ, որ պատասխան կրակ կարելի է արձակել միայն Ուկրանիայի ԶՈՒ-ի համապատասխան ղեկավարության և Դոնեցկի ու Լոգանսկի զինված կազմավորումների ղեկավարության հրամանով, ուկրաինական կողմն ավելի ուշ իր զինվորականներին թույլ է տվել պատասխան կրակ բացել հակառակորդի կողմից լռության ռեժիմի խախտման և ուկրաինացի զինծառայողների կյանքին սպառնացող վտանգի դեպքում[109]։
Հակամարտության գոտում լարվածության սրման ֆոնին Ուկրաինան Ռուսաստանին մեղադրել է ռուս-ուկրաինական սահմանին զորքերի խմբավորման ավելացման մեջ, մինչդեռ Ռուսաստանը հայտարարել է, որ Ուկրաինան լրացուցիչ զորքեր է տեղափոխում հակամարտության գոտի[110]։
Բրյուսելում տեղի է ունեցել Ուկրաինա ՆԱՏՕ հանձնաժողովի արտահերթ նիստը, կայացել են Ուկրաինայի ԱԳ նախարար Դմիտրի Կուլեբայի բանակցությունները ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոն Բլինկենի և ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Ենս Սթոլթենբերգի հետ։ ՆԱՏՕ-ի կենտրոնակայանում տեղի է ունեցել դաշինքի անդամ երկրների արտաքին գործերի եւ պաշտպանության նախարարների արտակարգ տեսաժողով։ Վիեննայում Ուկրաինայի նախաձեռնած անվտանգության ոլորտում համագործակցության համաժողովի և ԵԱՀԿ մշտական խորհրդի արտակարգ նիստի օրակարգում է դրվել Ուկրաինայի հետ սահմանին ՌԴ-ի ռազմական ակտիվության հարցը։ Ռուսական կողմը զորքերի տեղափոխումը հիմնավորել է «Արևմուտք-2021» զորավարժությունների նախապատրաստությամբ, ինչպես նաև Ատլանտյան օվկիանոսով Հյուսիսային Ամերիկայից Եվրոպա ամերիկյան զորքերի տեղափոխմամբ, Եվրոպայոմ տեղակայված զորքերի տեղափոխմամբ ռուսական սահմաններ։ ՌԴ պաշտպանության նախարար Սերգեյ Շոյգուի խոսքով՝ Ռուսաստանի տարածքի կողքին «կկենտրոնանա 40 հազար զինծառայող և 15 հազար միավոր սպառազինություն և ռազմական տեխնիկա, այդ թվում՝ ռազմավարական ավիացիա»[111]։ Ռուսաստանի ներկայացուցիչները մեղադրել են Ուկրաինային այն բանում, որ նա 2014 թվականից պատերազմ է վարում Դոնբասում, իսկ ԱՄՆ-ն ու ՆԱՏՕ-ն, խրախուսելով այդ գործողությունները, Ուկրաինան փաստացի վերածում են Եվրոպայի «վառոդի տակառի»[112]։
Ապրիլի 14-ի լույս 15-ի գիշերը Ազովի ծովում միջադեպ է տեղի ունեցել Ուկրաինայի ռազմածովային ուժերի գյուրզա-Մ երեք փոքր զրահամեքենաների հինգ մոտորանավակների և ՌԴ ԱԴԾ սահմանապահ ծառայության առափնյա պահպանության նավի միջև։ Միջադեպը տեղի է ունեցել Կերչի նեղուցից 25 մղոն հեռավորության վրա, երբ Ուկրաինայի ռազմածովային ուժերի մոտորանավակները կատարում էին քաղաքացիական նավերի ուղեկցումը։ Միջադեպը ավարտվել է առանց զենքի կիրառման, Ուկրաինայի ռազմածովային ուժերի բոլոր նավակները հաջողությամբ վերադարձել են նավահանգիստ[113]։
Ապրիլին ՌԴ պաշտպանության նախարարությունը տեղեկացրել էր ապրիլի 24-ից մինչև հոկտեմբերի 31-ը «օտարերկրյա ռազմանավերի և այլ պետական նավերի համար Ռուսաստանի Դաշնության տարածքային ծովով խաղաղ անցման իրավունքի» ռազմածովային զորավարժությունների կասեցման մասին։ Սև ծովի ջրատարածքի երեք հատվածներ՝ Սևաստոպոլի և Գուրզուֆի միջև Ղրիմի ափերի երկայնքով, փակվել են, Կերչենի թերակղզու ափերի մոտ՝ Օպուկ հրվանդանի շրջանում և Ղրիմի արևմտյան ծայրամասի մոտ։ Սևծովյան նավատորմը հայտնել է մարտական նավերի դուրս գալու մասին՝ ուսումնական հրաձգություններ անցկացնելու համար։ Ռուսաստանի ռազմածովային ուժերի հյուսիսային և Բալթիական նավատորմերի կազմից Կասպյան նավատորմի նավերի և 4 խոշոր դեսանտային նավերի ջոկատը միացել է Սևծովյան խմբավորմանը։ Ուկրաինայում հայտարարել են, որ Ռուսաստանը փորձում է «խախտել Ուկրաինայի՝ որպես ափամերձ պետության ինքնիշխան իրավունքները բռնազավթելու միջազգային իրավունքի նորմերն ու սկզբունքները»։ Ռուսաստանի գործողությունները, Ուկրաինայի ԱԳՆ-ի կարծիքով, ցույց են տալիս, որ «իր կողմից Ուկրաինայի դեմ ռազմական և հիբրիդային մեթոդների օգտագործմամբ ագրեսիայի շարունակումից հրաժարվելու որևէ մտադրություն չկա»[114]։
Մի փոքր թեթևացնել լարվածությունը թույլ է տվել միայն Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի նախագահներ Վլադիմիր Պուտինի և Ջո Բայդենի հեռախոսազրույցը, որը տեղի է ունեցել ապրիլի 13-ին[107]։ Ինչպես հայտարարել են Սպիտակ տանը,«նախագահ Բայդենն ընդգծել է ԱՄՆ-ի հաստատակամ հավատարմությունը Ուկրաինայի ինքնիշխանությանն ու տարածքային ամբողջականությանը։ Նախագահը՝ իր մտահոգությունն է հայտնել օկուպացված Ղրիմում և ուկրաինական սահմաններում Ռուսաստանի ռազմական ներկայության հանկարծակի ավելացման կապակցությամբ, ինչպես նաև Ռուսաստանին լարվածության թուլացման կոչ է արել»։ Կրեմլում, իրենց հերթին, նշել են, որ Վլադիմիր Պուտինը շարադրել Է Մինսկի համալիրում հիմնված մոտեցումներն Ուկրաինայում քաղաքական կարգավորման վերաբերյալ։
Ապրիլի 16-ին Վլադիմիր Զելենսկին այցելել է Փարիզ, որտեղ բանակցություններ է վարել Էմանուել Մակրոնի հետ[115], որից հետո նրանց զրույցին միացել է նաև Անգելա Մերկելը։ Հանդիպման գլխավոր օրակարգում եղել է «Ուկրաինայի արևելյան սահմանի մոտ Ռուս զինվորականների ներկայության հարցը» Բոլոր երեք կողմերը՝ Կիևը, Փարիզը և Բեռլինը, պահանջել են Ռուսաստանից դուրս բերել իրենց զորքերը սահմանամերձ շրջաններից, ինչպես նաև «անօրինական բռնակցված Ղրիմից»[116]։
Ապրիլի 20-ին «նորմանդական քառյակի» առաջնորդների քաղաքական խորհրդականների հեռակոնֆերանսի ձախողումից[117] և ՏԿԳ անվտանգության ենթախմբի հանդիպումից հետո, որտեղ, դատելով կողմերի հայտարարություններից, հաջողվել է մի փոքր առաջ շարժվել հրադադարի ռեժիմի ամրապնդման միջոցառումների համաձայնեցման հարցերում, Ուկրանիայի նախխագահ Զելենսկին ՌԴ նախագահ Պուտինին առաջարկել է հանդիպել «Ուկրաինական Դոնբասի ցանկացած կետում, որտեղ պատերազմ է ընթանում»[118][119]։ Ռուսաստանի նախագահը հայտարարել է, որ պատրաստ է Զելենսկուն ընդունել Մոսկվայում, բայց ոչ Դոնբասի քննարկման համար[120]։ Նախագահների հանդիպման նախապատրաստման ընթացքում Ուկրաինան պայման է դրել. բանակցությունների պարտադիր թեմաներ պետք է դառնան Ղրիմի և Դոնբասի խնդիրները[121]։ Հունիսի 30-ին Վլադիմիր Պուտինը ուղիղ եթերի ժամանակ հայտարարել էր, որ չի հրաժարվում ուկրաինացի գործընկերոջ հետ հանդիպելու առաջարկից, բայց չի տեսնում, թե ինչի մասին խոսել նրա հետ. «Ինչու հանդիպել Զելենսկու հետ։ Եթե նա իր երկիրը տվել է ամբողջական արտաքին կառավարման տակ։ Ուկրաինայի կենսագործունեության առանցքային հարցերը լուծվում են ոչ թե Կիևում, այլ Վաշինգտոնում։ Մասամբ Բեռլինում և Փարիզում։ Եվ ինչի մասին խոսել»[122]։
Ապրիլի 22-ին Ղրիմում տեղի է ունեցել Հարավային ռազմական օկրուգի զորքերի և ՌԴ օդադեսանտային զորքերի վարժանքների հիմնական փուլը։ Զորավարժություններում, ըստ ՌԴ պաշտպանության նախարարության տվյալների, գործի են դրվել ավելի քան 10 հազար զինծառայողներ, 1,2 հազար միավոր սպառազինություն և ռազմական տեխնիկա, ավելի քան 40 մարտական նավ և ապահովման 20 նավ[123]։
Ապրիլի 22-ին Ռուսաստանի պաշտպանության նախարար Սերգեյ Շոյգուն հայտարարել է Հարավային և Արևմտյան ռազմական օկրուգների տարածքում անցկացված զորքերի հանկարծակի ստուգումն ավարտելու մասին և կարգադրել մինչեւ մայիսի 1-ը զորքերը վերադարձնել մշտական տեղակայման վայրեր խոսքը Հարավային ռազմական օկրուգի կազմից 58-րդ համազորային բանակի զորքերի, կենտրոնական ռազմական օկրուգի կազմից 41-րդ բանակի, 7-րդ, 76-րդ դեսանտա-գրոհային և օդադեսանտային զորքերի 98-րդ դիվիզիայի մասին է։ Հրահանգվել է նաև «Պոգոնովո» զորավարժարանում տեղակայել 41-րդ համազորային բանակի տեխնիկան և սպառազինությունը, որոնք նախատեսվում է գործարկել «Արևմուտք-2021» ռազմավարական զորավարժություններում[124]։ Միաժամանակ Շոյգուն հրամայել է իր ենթականերին պատրաստ լինել անհապաղ արձագանքել ՆԱՏՕ-ի Defender Europe զորավարժությունների շրջաններում իրադրության անբարենպաստ զարգացման դեպքում, որոնց ընթացքում, մասնավորապես, ապրիլի 24-ին Ալբանիայի Դուրես նավահանգիստ է տեղափոխվել ԱՄՆ-ի ազգային գվարդիայի 29-րդ դիվիզիայի 53-րդ հետևակային բրիգադը և 750 միավոր ռազմական տեխնիկա[125]։
Ելույթ ունենալով ՀԱՊԿ-ի անդամ պետությունների պաշտպանության նախարարների խորհրդի նիստում՝ Շոյգուն հայտարարել է, որ Արևմտյան և Հարավային ռազմական օկրուգների զորքերի մարտական պատրաստության հանկարծակի ստուգումը, որի ընթացքում Արևմտյան սահմաններին, ուսումնամարտական խնդիրների կատարման շրջաններ, հաջողությամբ տեղափոխվել են երկու բանակներ և ռազմաօդային ուժերի երեք միավորումներ, ձեռնարկվել է ի պատասխան եվրոպական տարածաշրջանում ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի սպառնալից գործողությունների[125]։
Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների հերթական սրացումը տեղի է ունեցել 2021 թվականի նոյեմբերին այն բանից հետո, երբ ամերիկյան ԶԼՄ-ները ռուս-ուկրաինական սահմանի մոտ «ռազմական տեխնիկայի անսովոր տեղաշարժերի» մասին հաղորդագրություններ հրապարակեցին[126]։
Ռուս-ուկրաինական հարաբերությունների վատթարացումը հրահրել են ուկրաինական Bayraktar TB2 անօդաչու թռչող սարքի առաջին մարտական կիրառումը ԴԺՀ-ի կազմավորումների դեմ, ինչի մասին հայտնի է դարձել հոկտեմբերի 26-ին։ Հաղորդվում է, որ անօդաչու թռչող սարքն օգտագործվել է ԴԺՀ-ի կազմավորումների Հաուբիցին հարված հասցնելու համար, որն իբր հնարավոր առավելագույն հեռահարությունից գնդակոծել էր Գրանիտնոյե գյուղը։ Անօդաչու թռչող սարքերի առաջին մարտական կիրառման մասին տեղեկությունը հաստատել են Ուկրաինայի գլխավոր շտաբում՝ հստակեցնելով, որ հարվածը հասցրել են «ԶՈՒ գլխավոր հրամանատար գեներալ-լեյտենանտ Վալերի Զալուժնիի հրամանով»։ ԱԹՍ-ի օգտագործման մասին հաղորդումը հայտնվել է գրեթե միաժամանակ կողմերի շփման գծում Ստարոմարիևկա գյուղի օկուպացիայի մասին լուրի հետ, որում այդ պահին բնակվում էր Ռուսաստանի 37 քաղաքացի, որոնք պարզեցված ծրագրով անձնագիր էին ստացել[127][128]։
Նոյեմբերի 2-ին ելույթ ունենալով պաշտպանության հարցերով խորհրդակցության ժամանակ՝ Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը հայտարարել է, որ Ռուսաստանը ուշադիր հետևում է «Ռուսաստանի սահմանների մոտ» անօդաչու թռչող սարքի օգտագործմանը և պետք է մանրակրկիտ վերլուծի իրավիճակը։ ԵԱՀԿ դիտորդների տվյալներով՝ հրադադարի ռեժիմը սկսել է խախտվել երկու անգամ ավելի հաճախ, քան 2020 թվականին (հոկտեմբերի 29-ի երեկոյից մինչև հոկտեմբերի 31-ի երեկո հրադադարի ռեժիմը Դոնեցկի մարզում խախտվել է 988 անգամ, իսկ Լուգանսկի մարզում՝ 471 անգամ)[129]։ Ուկրաինայում ԵԱՀԿ հատուկ մոնիթորինգային առաքելության դիտորդները հայտնել են զինված ուժերի ռազմական տեխնիկայի տեղաշարժի, ինչպես նաև դրա անօդաչու թռչող սարքի ազդանշանը լռեցնելու բազմակի փորձերի մասին, որոնք օգտագործվում են դիտարկման համար[130]։ Միևնույն ժամանակ արևմտյան ԶԼՄ-ներում հրապարակումներ են հայտնվել, որ Ռուսաստանը կրկին զորքեր է ձգում ուկրաինական սահմանին։ Որպես ապացույց ներկայացվել են ռուսական զրահատեխնիկայի արբանյակային լուսանկարները[131]։
Նոյեմբերի 2-3-ին Մոսկվա էր ժամանել ԿՀՎ ղեկավար Ուիլյամ Բյորնսը։ CNN-ի պնդմամբ՝ ուղևորության նպատակը Կրեմլին զգուշացնելն էր այն մասին, որ ԱՄՆ-ում ուշադրությամբ հետևում են Ուկրաինայի սահմանի մոտ ռուսական զորքերի ավելացմանը։ Հեռուստաալիքի աղբյուրները հայտնել են, որ այցից հետո Բյորնսը հեռախոսով խոսել է Ուկրաինայի նախագահ Վլադիմիր Զելենսկու հետ, որպեսզի թեթևացնի Մոսկվայի և Կիևի միջև լարվածությունը։ Այդ նպատակների համար Նոյեմբերի 4-ին Ուկրաինա է ուղարկվել ԱՄՆ Պետդեպարտամենտի բարձրաստիճան պաշտոնյան[132]։ Suddeutsche Zeitung-ի պնդմամբ՝ ԱՄՆ-ի ռուսական զորքերի տեղաշարժի մասին տվյալները կիսվել են Եվրամիության հետ։ Դրան նախորդել Է G20-ի գագաթնաժողովի շրջանակներում Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելի հետ ԱՄՆ-ի նախագահ Ջո Բայդենի զրույցը, որի ընթացքում ԱՄՆ-ի ղեկավարը կոչ է արել ուժեղացնել ճնշումը Ռուսաստանի վրա[133]։
Ռազմական սրմանը զուգակցվել է սրացումը նաև ուկրաինական քաղաքական դաշտում։ Նոյեմբերի 2-ին Դմիտրի Յարոշը՝ «Պրավիյ սեկտոր» կազմակերպության նախկին առաջնորդը, նշանակվել է Ուկրաինայի զինված ուժերի գլխավոր հրամանատար Վալերի Զալուժնիի խորհրդական։ Նոյեմբերի 4-ին հաստատվել է պաշտպանության նոր նախարար՝ ժամանակավոր օկուպացված տարածքների վերաինտեգրման հարցերով նախկին փոխվարչապետ Ալեքսեյ Ռեզնիկովը, ով Ուկրաինայից մասնակցել է եռակողմ կոնտակտային խմբի նիստերին[134]։
Նոյեմբերի 15-ին Պենտագոնի մամուլի քարտուղար Ջոն Քիրբին հաստատել է, որ ԱՄՆ-ն շարունակում է հետևել ՌԴ-ի «անսովոր ռազմական ակտիվությանը» Ուկրաինայի սահմանների մոտ, իսկ Պետդեպարտամենտի ղեկավար Էնթոն Բլինկենը այդ շրջանում ռուսական ռազմական գործունեության մասին հաղորդագրությունները քննարկել է արտաքին գործերի նախարար Ժան Իվ Լե Դրիանի հետ։ Հաղորդվում էր, որ ԱՄՆ-ն եվրոպական դաշնակիցների հետ քննարկում է Ռուսաստանի ագրեսիայի դեպքում պատժամիջոցները։ Այս ֆոնին Ուկրաինան կտրուկ ակտիվացրել է դիվանագիտական ջանքերը։ Մասնավորապես, պաշտպանության նոր նախարար Ալեքսեյ Ռեզնիկովը մեկնել է Վաշինգտոն, որտեղ նոյեմբերի 18-ին հանդիպել է ԱՄՆ պաշտպանության նախարար Լլոյդ Օսթինի հետ[135]։
Նոյեմբերի 16-ին ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Ենս Սթոլթենբերգը կոչ է արել Արևմուտքին «հստակ ազդանշան ուղարկել Ռուսաստանին՝ կոչ անելով կրճատել լարվածությունը, խուսափել Ուկրաինայում և Ուկրաինայի մոտ ցանկացած էսկալացիայից»։ Ստոլտենբերգը հավելել է, որ դաշինքը ռուսական ուժերի «անսովոր կենտրոնացում» է արձանագրում ուկրաինական սահմանի մոտ։ Նոյեմբերի 15-ին Գերմանիայի ԱԳ նախարարի պաշտոնակատար Հեիկո Մաասը և Ֆրանսիայի ԱԳ նախարար Ժան-Իվ Լե Դրիանը համատեղ կոմյունիկեում մտահոգություն են հայտնել «Ուկրաինայի մերձակայքում ռուսական ուժերի և ռազմական տեխնիկայի տեղաշարժերի» կապակցությամբ՝ երկու կողմերին կոչ անելով «զսպվածություն ցուցաբերել»։ Այդ ժամանակ էլ Պենտագոնի մամուլի քարտուղար Ջոն Քիրբին հաստատել է, որ ԱՄՆ-ն շարունակում է հետևել ՌԴ-ի «անսովոր ռազմական ակտիվությանը» Ուկրաինայի սահմանների մոտ, իսկ Պետդեպարտամենտի ղեկավար Էնթոն Բլինկենը Ժան-Իվ Լե Դրիանի հետ քննարկել է այդ շրջանում «ռուսական ռազմական գործունեության» մասին հաղորդագրությունները։ ԱՄՆ-ն եվրոպական դաշնակիցների հետ քննարկում է «Ռուսաստանի ագրեսիայի» դեպքում պատժամիջոցները[135]։
Դեռ նոյեմբերի սկզբին ուկրաինական հետախուզությունը հայտարարել էր, որ ուկրաինական սահմաններին լրացուցիչ ռուսական զորքերի տեղափոխման մասին տեղեկատվությունը ոչ այլ ինչ է, քան «հոգեբանական ճնշման տարր»։ Սակայն մեկ շաբաթ անց Ուկրաինայի նախագահ Վլադիմիր Զելենսկու գրասենյակում խոստովանել են. որ ՌԴ-ն ուժեղացնում է «զորքերի յուրահատուկ խմբավորումները» սահմանի մոտ։ Ուկրաինայի ԱԳ նախարար Դմիտրի Կուլեբան կոչ է արել Փարիզին և Բեռլինին պատրաստվել Ուկրաինական ուղղությամբ ՌԴ գործողությունների հնարավոր ռազմական սցենարին[135]։
Նոյեմբերի 21-ին Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության հետախուզության գլխավոր վարչության պետ Կիրիլ Բուդանովը հայտնել էր, որ Ռուսաստանն, իբր, Ուկրաինայի սահմանների մոտ կենտրոնացրել է ավելի քան 92 հազար զինծառայողների և «Իսկանդեր» փոքր հեռահարության բալիստիկ հրթիռների համակարգ։ Բուդանովը նշել է, որ Կիևում COVID-19-ի դեմ պատվաստումների և Ուկրաինայում բողոքի այլ ակցիաների դեմ բողոքների հետևում կանգնած է Ռուսաստանը, դա լայնածավալ ռազմական ներխուժման նախապատրաստումն է։ Բուդանովի խոսքով՝ Ռուսաստանին բողոքի ակցիաներ են հարկավոր, որպեսզի ուկրաինացի բնակչությունը չդիմադրի ռազմական գործողության ժամանակ՝ համարելով, որ ուկրաինական իշխանությունն իրեն դավաճանել է. «նրանք ցանկանում են հանրահավաքներ ու բողոքներ կազմակերպել, որպեսզի ցույց տան, որ մարդիկ դեմ են իշխանությանը», Military Times-ին տված հացազրույցում ասել է նա։ «Նրանք փորձում են ապացուցել, որ մեր իշխանությունը դավաճանում է ժողովրդին»։ Ուկրաինական հետախուզության ղեկավարի խոսքով՝ Ռուսաստանը փորձում է հասնել նրան, որ ուկրաինացիներն իրենք փոխեն իշխանությունը, և եթե չստացվի, կմոտենա բանակը[136]։ Բուդանովի խոսքով՝ ակտիվ գործողություններ պետք է սպասել 2022 թվականի հունվարի փետրվարի վերջին[137][138]։
Մոսկվան, իր հերթին, մեղադրել Է Ուկրաինային ագրեսիվ գործողությունների մեջ։ Ռուսաստանի ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչ Մարիա Զախարովան նոյեմբերի 25-ին հայտարարել է, Ուկրաինայի իշխանությունները սրում են լարվածությունը Դոնբասում և այնտեղ հարձակողական գործողություններ են իրականացնում առանձին հատվածներում։ «Կիևի ռեժիմի տաք ղեկավարները, հավանաբար, զգալով լիակատար անպատժելիությունը, հանդես են գալիս ներուկրաինական ճգնաժամի ուժային լուծման օգտին։Իրավիճակը հակամարտության գոտում սրվում է։ Շարունակվում է ՆԱՏՕ-ի երկրների կողմից Ուկրաինային մատակարարվող միջոցների Մինսկի համալիրով արգելված սպառազինության կիրառման մասին տեղեկատվության ստացումը»։ Նա կարծում է, որ դրանով Ուկրաինայի ղեկավարությունը փորձում է «ուշադրությունը շեղել երկրում սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական իրադրության դեգրադացիայից և այդ ուշադրությունը սևեռել արտաքին որոշ ժամանակավոր սպառնալիքների վրա»[137]։
Մինչդեռ նոյեմբերի 15-ին Վլադիմիր Պուտինը հրամանագիր է ստորագրել Ուկրաինայի Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի առանձին շրջանների բնակչությանը մարդասիրական օգնություն ցուցաբերելու մասին՝ «մինչ քաղաքական կարգավորումը» Մինսկի համաձայնությունների հիման վրա[139][140]։
Դեկտեմբերի 1-ին ՌԴ ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչ Մարիա Զախարովան ճեպազրույցի ժամանակ հայտարարել էր, որ, ըստ որոշ տվյալների, Դոնբասի հակամարտության շրջան է մտցվել 125 հազար ուկրաինացի զինծառայող, ինչը կազմում է ուկրաինական զինված ուժերի թվաքանակի կեսը։ Նրա խոսքով՝ վերջին շաբաթներին ավելի հաճախ են արձանագրվում փոխհրաձգություններ ուկրաինացի զինվորականների և Դոնեցկի ու Լուգանսկի զինված կազմավորումների միջև։ Զախարովան հայտարարել է, որ ԵԱՀԿ հատուկ ծառայությունները հրադադարի ռեժիմի խախտումները նշում է ոչ միայն առանձին կետերում, այլև կողմերի շփման գծի ողջ երկայնքով. «գնալով ավելի հաճախ են կիռարվում Մինսկի պայմանավորվածություններով արգելված ծանր սպառազինությունները, գնդակոծություններց տուժում են խաղաղ բնակիչները»[141]։
Դեկտեմբերի 3-ին Ուկրաինայի պաշտպանության նախարար Ալեքսեյ Ռեզնիկովը, ելույթ ունենալով Գերագույն ռադայի պատգամավորների առջև, հայտարարել էր. «Ռուսաստանի կողմից լայնածավալ էսկալացիայի հավանականություն կա։ Էսկալացիայի պատրաստվածության հասնելու ամենահավանական ժամանակը հունվարի վերջն է»։ Նա հայտնել է, որ ռուս-ուկրաինական սահմանի մոտ և Դոնբասում ՌԴ զորքերի թիվը 94,3 հազար է[142]։
Դեկտեմբերին Ջեյնսի վերլուծությունը հանգել է այն եզրակացության, որ ռուսական 41-րդ բանակի հիմնական տարրերը Կենտրոնական ռազմական օկրուգի և 1-ին գվարդիական տանկային բանակը (սովորաբար տեղակայված է Մոսկվայի շուրջ) տեղափոխվել են Արևմուտք՝ ուժեղացնելով ռուսական 20-րդ գվարդիական և 8-րդ գվարդիական բանակները։ Հաղորդվում է նաև, որ լրացուցիչ ռուսական ուժերը տեղափոխվել են Ղրիմ՝ ուժեղացնելով այնտեղ արդեն տեղակայված ռուսական ռազմածովային և ցամաքային ստորաբաժանումները[143]։
Դեկտեմբերի 9-ին Ռուսաստանն Ուկրաինային մեղադրել Է Դոնբասում ուժերի բաժանման գծին ծանր հրետանի տեղափոխելու մեջ[144]։ Ռուսաստանի գլխավոր շտաբի պետ Վալերի Գերասիմովը հայտարարել է, որ «Ուկրաինային ուղղաթիռներ, անօդաչու թռչող սարքեր և ինքնաթիռներ մատակարարելը Ուկրաինայի իշխանություններին դրդում է կտրուկ և վտանգավոր քայլերի։ Դոնբասի խնդիրների հարկադիր կարգավորման ճանապարհով ուկրաինական իշխանությունների ցանկացած սադրանք կմեղմացվի»[145]։
Դեկտեմբերի 21-ին Ռուսաստանի պաշտպանության նախարար Սերգեյ Շոյգուն, ելույթ ունենալով ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի մասնակցությամբ պաշտպանության նախարարության կոլեգիայի ընդլայնված նիստում, հայտարարել է Ուկրաինայի արևելքում ամերիկյան մասնավոր ռազմական ընկերությունների կողմից «քիմիական բաղադրիչներով» սադրանք նախապատրաստելու մասին։ Նրա խոսքով՝ «հավաստիորեն հաստատվել է», որ Դոնեցկի շրջանի Ավդեևկա և Պրիազովսկի բնակավայրերում գտնվում են ամերիկյան մասնավոր ռազմական ընկերությունների ավելի քան 120 աշխատակիցներ, որոնք «կահավորում են կրակային օբյեկտները բնակելի տներում և սոցիալապես կարևոր օբյեկտներում, իրականացնում են ուկրաինական ուժերի նախապատրաստումը հատուկ գործողությունների և ակտիվ մարտական գործողությունների անցկացման համար»։ Շոյգուն հայտարարել է, որ «սադրանք կատարելու համար Ավդեևկա և կարմիր Լիման քաղաքներ են հասցվել չպարզված քիմիական բաղադրիչի պահուստները[146]։ Պենտագոնի ներկայացուցիչ Ջոն Քիրբին հայտարարել է, որ այդ մեղադրանքները ամբողջովին կեղծ են»[147]։
Միևնույն ժամանակ Վլադիմիր Պուտինը հասկացրել է, որ արևմուտքից Ռուսաստանին անհրաժեշտ են նրա անվտանգության իրավաբանական երաշխիքներ, որոնք ոչ միայն վերաբերում են Ուկրաինային, այլև անմիջականորեն առնչվում են նրան․ Ռուսաստանի ղեկավարությունը պնդում է, որ Ուկրաինան ընդմիշտ դուրս մնա, և այդ հարցը Ռուսաստանը մտադիր է քննարկել ոչ թե Ուկրաինայի, այլ ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի հետ։ Դոնբասի հակամարտության կարգավորման հետ կապված փակուղու ֆոնին Ռուսաստանի ղեկավարությունն ավելի ու ավելի է սկսել ուշադրություն դարձնել Ուկրաինայի հետ արևմտյան երկրների ռազմական և ռազմատեխնիկական համագործակցության ինտենսիվացմանը՝ լրջորեն վախենալով, որ Ուկրաինան պլացդարմի կվերածվի Ռուսաստանի վրա հարձակվելու համար՝ նույնիսկ ձևականորեն ինտեգրված չլինելով ՆԱՏՕ-ին։ ՌԴ պաշտպանության նախարար Սերգեյ Շոյգուն այդ կապակցությամբ հայտարարել է. «Հյուսիսատլանտյան դաշինքի՝ ուկրաինական զինված ուժերին իր ռազմական գործունեության մեջ ներգրավելու ձգտումը սպառնալիք է պարունակում անվտանգության համար, հաշվի առնելով Դոնբասի խնդիրը ուժային ճանապարհով լուծելու Կիևի փորձերը։ Շարունակվում է ՆԱՏՕ-ի երկրների կողմից Ուկրաինայի տարածքի ռազմական յուրացումը։ Սաստկացնում են ԱՄՆ-ի և նրա դաշնակիցների կողմից ուղղաթիռների, հարվածային անօդաչու թռչող ապարատների, հակատանկային կառավարվող հրթիռների մատակարարման իրադրությունը»[148]։
Խոսելով Ուկրաինայի տարածքում Սև ծովի ավազանում արևմտյան երկրների գործողությունների մասին՝ Նախագահ Պուտինը նախազգուշացրել է. «այն, ինչ նրանք հիմա անում են Ուկրաինայի տարածքում և ծրագրում են անել, դա մեր ազգային սահմանից ոչ թե հազար կիլոմետր հեռավորության վրա է, այլ մեր տան շեմին։ Նրանք պետք է հասկանան, որ մենք պարզապես նահանջելու տեղ չունենք»։ Այսպիսով, ռուսական զգալի ուժերի տեղափոխումն ուկրաինական սահմանի շրջան դարձել է Արևմուտքի գործողությունների յուրօրինակ պատասխան արձագանքը։ Միաժամանակ, դեռ նոյեմբերի 18-ին Պուտինը ԱԳՆ-ին հանձնարարել էր արևմտյան երկրներից Ռուսաստանին տրամադրել «անվտանգության ապահովման երկարաժամկետ լուրջ երաշխիքներ»։ Դեկտեմբերի 1-ին Նա ճշտել Է. «ԱՄՆ-ի և նրա դաշնակիցների հետ երկխոսության մեջ կպնդենք կոնկրետ պայմանավորվածությունների իրականացմանը,, որոնք բացառում են ՆԱՏՕ-ի հետագա ցանկացած առաջխաղացում դեպի արևելք և մեզ սպառնացող զենքի համակարգերի տեղակայումը Ռուսաստանի տարածքի անմիջական մերձակայքում»[149]։
Դեկտեմբերի 7-ին կայացել են Ռուսաստանի և ԱՄՆ նախագահներ Վլադիմիր Պուտինի և Ջո Բայդենի միջև տեսակոնֆերանսային կապի ձևաչափով բանակցությունները։ Սպիտակ տան կայքում զետեղված մամուլի հաղորդագրությունից հետևում է, որ բանակցությունների գլխավոր թեման եղել է Ուկրաինան․ «նախագահ Բայդենը խորը մտահոգություն է հայտնել ԱՄՆ-ին և մեր եվրոպացի դաշնակիցներին Ռուսաստանի կողմից Ուկրաինայի ուժերի էսկալացիայի կապակցությամբ և պարզ հասկացրել է, որ ԱՄՆ-ն և մեր դաշնակիցները պատասխանելու են տնտեսական և այլ վճռական միջոցներով ռազմական էսկալացիայի դեպքում։ Նախագահ Բայդենը վերահաստատել է աջակցություն Ուկրաինայի ինքնիշխանությանն ու տարածքային ամբողջականությանը և կոչ է արել դեպի ապաէսկալացիա և դիվանագիտության վերադարձին»[150]։ Վլադիմիր Պուտինն ի պատասխան հայտարարել է, որ «ՆԱՏՕ-ն վտանգավոր փորձեր է ձեռնարկում Ուկրաինայի տարածքի յուրացման համար» և մեծացնում է ռազմական ներուժը Ռուսաստանի սահմանի մոտ, իսկ «այդ պատճառով Ռուսաստանը լրջորեն շահագրգռված է հուսալի, իրավաբանորեն ամրագրված երաշխիքների ստացման հարցում, որոնք բացառում են արևելյան ուղղությամբ ՆԱՏՕ-ի ընդլայնումը և Ռուսաստանի հետ սահմանակից պետություններում սպառազինության հարվածային հարձակողական համակարգերի տեղակայումը»։ Նախագահները պայմանավորվել են« հանձնարարել իրենց ներկայացուցիչներին՝ առարկայական կոնսուլտացիաներ անցկացնել այդ զգայուն հարցերի շուրջ»[150]։
Ավելի ուշ Սպիտակ տանը և Կրեմլում հանդես են եկել լրացուցիչ պարզաբանումներով։ Սպիտակ տան հայտարարության համաձայն՝ ԱՄՆ-ի և եվրոպական երկրների ղեկավարները «պայմանավորվել են սերտ կապ պահպանել Ուկրաինայի սահմաններում Ռուսաստանի ռազմական հզորության ավելացմանը ի պատասխան համակարգված և համապարփակ մոտեցման շուրջ»։ Լրագրողների համար ճեպազրույցում ԱՄՆ նախագահի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Ջեյք Սալիվանը հայտարարել է, որ Բայդենը «անկեղծ էր նախագահ Պուտինի հետ» և ուղղակիորեն նրան ասել է, «որ Ուկրաինա Ռուսաստանի հետագա ներխուժման դեպքում Միացյալ Նահանգները և մեր եվրոպացի դաշնակիցները դրան կարձագանքեն վճռական տնտեսական միջոցառումներով։ Մենք ուկրաինացիներին լրացուցիչ պաշտպանական ռեսուրսներ կտրամադրենք այն ամենից, ինչ մենք արդեն տրամադրում ենք»։ Նրա խոսքով՝ Բայդենը Պուտինին հայտարարել Է, որ ԱՄՆ-ն և նրա դաշնակիցները մտադիր են քննարկել նաև այլ լուրջ ռազմավարական հարցեր, օրինակ՝ «մեխանիզմներ, որոնք օգնում են նվազեցնել անկայունությունը»[151]։
ՌԴ նախագահի օգնական Յուրի Ուշակովն ընդգծել է, որ նախագահ Պուտինը ամերիկացի գործընկերոջ հետ զրույցում նշել է «կարմիր գծեր». «Այդ գծերը բացառում են ՆԱՏՕ-ի հետագա ցանկացած առաջխաղացում դեպի արևելք և Ուկրաինայի տարածքում տեղակայումը, ինչպես նաև մեզ հետ սահմանակից այլ պետությունների, որոնք սպառնում են մեզ զենքի համակարգերով, հատկապես հարձակողական սպառազինությամբ»[151]
Հետագա օրերին Ուկրաինայի թեման ԱՄՆ-ի և նրա դաշնակիցների համար կենտրոնական դարձավ իրենց արտաքին քաղաքական գործունեության մեջ։ Ուկրաինայի շուրջ ստեղծված իրավիճակը ճանաչելով Եվրոպայում անվտանգության գլխավոր սպառնալիք, ԱՄՆ-ն և Արևմուտքը որոշ չափով փոխել են իրենց ռազմավարությունը՝ ուկրաինական իշխանություններին աջակցելու հարցում։ Շարունակելով հայտարարել Ռուսաստանի համար «ագրեսիայի» դեպքում «սարսափելի հետևանքների» մասին, նրանք միևնույն ժամանակ հստակ հասկացրել են, որ ռազմական ճանապարհով չեն պաշտպանելու Ուկրաինան ռուսական «ագրեսիայի» դեպքում։ Միաժամանակ, չնայած ոչ հրապարակային, Արևմուտքը Կիևից պահանջում էր զսպվածություն և խնդրի խաղաղ լուծում[152]։
Դեկտեմբերի 8-ին Ջո Բայդենը հայտարարել է ամենաբարձր մակարդակով հանդիպման մասին՝ Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի գծով Վաշինգտոնի առնվազն չորս դաշնակիցների մասնակցությամբ։ Նրա խոսքով՝ այնտեղ կքննարկեն դաշինքի ընդլայնման վերաբերյալ ռուսական անհանգստությունը, և այն, թե «հնարավոր է արդյոք որևէ միջոցներ մշակել արևելյան թևում լարվածությունը նվազեցնելու համար»[153]։ Այս հայտարարությունը, սակայն, առաջացրել է չափազանց նյարդային արձագանք մի շարք այլ ՆԱՏՕ-ի անդամ երկրների, առաջին հերթին արևելաեվրոպական երկրների մոտ։ Արդյունքում ոչ մի նման հանդիպման մասին չի հայտարարվել[154]։
Ուկրաինական թեմայի կարևորությամբ՝ Ջո Բայդենի և Վլադիմիր Զելենսկու հեռախոսազրույցը կայացել է միայն դեկտեմբերի 9-ին։ Բայդենը հաստատել է «Ուկրաինայի ինքնիշխանությանն ու տարածքային ամբողջականությանը ԱՄՆ-ի անսասան հանձնառությունը», Ռուսաստանի գործողություններն ագրեսիվ է անվանել և Ուկրաինայի տարածքին ռազմական միջամտության դեպքում տնտեսական միջոցներ է սպառնացել նրան։ Սպիտակ տան մամուլի հաղորդագրության համաձայն՝ «Բայդենն ընդգծել Է Մինսկի համաձայնությունների կատարումն առաջ մղելու համար ԱՄՆ-ի պատրաստակամությունը՝ աջակցելու նորմանդական ձևաչափի աջակցությանը»[155]։ Ընդ որում Բայդենը միանշանակ հայտարարել է, որ ԱՄՆ-ն չի դիտարկում ռազմական ուժի կիրառումը Ուկրաինայի հետ հակամարտության իրավիճակում։ Ոչ Բայդենը, ոչ նրա վարչակազմի պաշտոնյաները, որոնք մեկնաբանել են Ռուսաստանի հետ բանակցությունները, ոչ մի անգամ չեն հիշատակել Ղրիմը։ Դեկտեմբերի 9-ին Associated Press գործակալությունը, վկայակոչելով իրազեկ աղբյուրին, հաղորդել էր, որ ԱՄՆ-ի Պետդեպարտամենտում բարձրաստիճան պաշտոնյաները Ուկրաինայի ղեկավարությանը հասցրել են, որ Ուկրաինան կարող է առաջիկա տասնամյակում ՆԱՏՕ-ին անդամակցելու հույս չունենալ։ Բացի այդ, ասվում էր հրապարակման մեջ, ԱՄՆ-ն կարող է ճնշում գործադրել Ուկրաինայի վրա, որպեսզի դրդի նրան շարժվել Դոնբասի իրադրության կարգավորման հարցերում՝ մի կողմ դնելով տարածաշրջաններին չվերահսկվող որոշակի ինքնավարություն տրամադրելը[153]։
Դեկտեմբերի 10-ին Ջո Բայդենը հեռախոսազրույց է ունեցել «Բուխարեստի իննյակի» (Բուլղարիա, Հունգարիա, Լատվիա, Լիտվա, Լեհաստան, Սլովակիա, Ռումինիա, Չեխիա և Էստոնիա) երկրների ղեկավարների հետ՝ քննարկելով, մասնավորապես, «Ուկրաինայի հետ սահմանի երկայնքով Ռուսաստանի ռազմական հզորության ապակայունացնող աճը»։ Կողմերը նշել են «դաշնակիցների հավաքական պաշտպանության հարցում ՆԱՏՕ-ի միասնական, պատրաստված և վճռական դիրքորոշման» անհրաժեշտությունը, հաղորդել Է ԱՄՆ-ի Սպիտակ տան մամուլի ծառայությունը[156]։
Դեկտեմբերի 11-12-ին G7-ի երկրների արտգործնախարարների հանդիպմանը ԱՄՆ-ն դաշնակիցներին կոչ է արել վճռական ընդհանուր պատասխան տալ ենթադրյալ «Ռուսաստանի ագրեսիային»․ նկատի ունենալով այն պայմանավորվածությունը, որ անհրաժեշտության դեպքում Ռուսաստանի դեմ խիստ պատժամիջոցների դեպքում նրանց պետք է պատրաստ լինի արագ միանալ «երկրների լայն խումբը, ներառյալ G7-ի անդամ մյուս երկրները»։ Ընդ որում, հանդիպման ընթացքում հնչած հայտարարություններից ոչ մեկում զենքի ուժով Ուկրաինայի պաշտպանության հնարավորությունը չի հիշատակվել։ Ինքը՝ Ջո Բայդենը, որը դեկտեմբերի 11-ին ելույթ է ունեցել լրագրողների առջև, «ավերիչ հետևանքներ» է խոստացել ռուսական տնտեսության համար Ուկրաինայում ռազմական միջամտության դեպքում, սակայն պարզաբանել է, որ Ռուսաստանին զսպելու համար «ԱՄՆ-ի կողմից ուժի միակողմանի կիրառումն այժմ չի քննարկվում»։ Նրա խոսքով՝ «ագրեսիայի» պատասխանը կարող է դառնալ ամերիկյան զորակազմի տեղափոխումը «Բուխարեստի իննյակի» երկրներ, ինչպես նաև «բոլոր այն երկրներ, որոնց առջև մենք սրբազան պարտավորություն ունենք՝ պաշտպանել նրանց Ռուսաստանի ցանկացած հարձակումից»։ Պատասխանելով ճշտող հարցին, թե ինչու ԱՄՆ-ն հրաժարվեց իր զորքերն տեղակայել Ուկրաինայում, Բայդենը նշել է. «նման հնարավորությունը երբեք չի քննարկվել»[152]։
Դեկտեմբերի 15-ին Ռուսաստանի ղեկավարությունը ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի քննարկմանը է փոխանցել Ռուսաստանի և ՆԱՏՕ-ի երկրների անվտանգության ապահովման միջոցների մասին պայմանագրի և համաձայնագրի նախագծերը՝ «Եվրոպայում ռազմաքաղաքական իրադրությունը հօգուտ իր փոխելու ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի չդադարող փորձերի լույսի ներքո»[99][157]։ Ավելի վաղ ՌԴ ԱԳՆ-ն դեկտեմբերի 10-ի իր հայտարարության մեջ մանրամասն շարադրել էր, թե ինչ պահանջներ է ցանկանում Ռուսաստանը «անվտանգության երաշխիքների» ներքո։ Նրանց թվում են, մասնավորապես․
Ռուսական պահանջների քննարկումը տեղի է ունեցել Ռուսաստան, ԱՄՆ, ՆԱՏՕ և ԵԱՀԿ ձևաչափով 2022 թվականի հունվարի կեսերին։ Հունվարի 26-ին ՌԴ ԱԳՆ է փոխանցվել ԱՄՆ-ի գրավոր պատասխանը Ռուսաստանի անվտանգության վերաբերյալ առաջարկներին։ Փետրվարի 1-ին ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը Հունգարիայի վարչապետ Վիկտոր Օրբանի հետ բանակցություններից հետո մամուլի ասուլիսում հայտարարել է, որ Մոսկվան ուշադիր վերլուծում է ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի պատասխանները անվտանգության երաշխիքների վերաբերյալ ռուսական առաջարկների վերաբերյալ և տեսնում է, որ նրա սկզբունքային մտահոգություններն անտեսվեցին։ «Մենք չենք տեսել մեր երեք առանցքային պահանջների համարժեք հաշվառումը, որոնք վերաբերում են ՆԱՏՕ-ի ընդլայնումը թույլ չտալուն, ռուսական սահմանների մոտ հարվածային համակարգերի տեղակայումից հրաժարվելուն, ինչպես նաև 1997 թվականի դրությամբ Եվրոպայում դաշինքի ռազմական ենթակառուցվածքի վերադարձին, երբ ստորագրվեց Ռուսաստան-ՆԱՏՕ հիմնարար ակտը»։
Փետրվարի 2-ին իսպանական El Pais թերթը հրապարակել է ռուսական առաջարկներին ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի գաղտնի պատասխանները։ Դրանցից հետևում է, որ ԱՄՆ-ն և ՆԱՏՕ-ն մերժել են անվտանգության երաշխիքների վերաբերյալ Ռուսաստանի հանգուցային պահանջները, սակայն պատրաստ են նրա հետ երկխոսության՝ սպառազինությունների վերահսկման և ռազմական միջադեպերի կանխման շուրջ։
2022 թվականի հունվարի 10-ին Ուկրաինայի կառավարությունը հայտարարել էր, որ ձերբակալել է ռուսական ռազմական հետախուզության հավանական գործակալին, որը փորձել է հավաքագրել մյուսներին Օդեսա քաղաքում հարձակումներ կատարելու համար[158]։ Ավելի ուշ՝ հունվարի 14-ին, Ուկրաինայում կիբեռգրոհ է տեղի ունեցել, որի իրականացնողները ռուս հաքերներն էին[159]։ Նույն օրը ուկրաինական ռազմական հետախուզությունը հայտնել է, որ Ռուսաստանի հատուկ ծառայությունները «սադրանքներ» են նախապատրաստում Մերձդնեստրի Մոլդովական Հանրապետությունում տեղակայված ռուս զինվորների դեմ, չճանաչված պետության, որը միջազգային մակարդակով համարվում է Մոլդովայի Հանրապետության մի մասը, որպեսզի առիթ ստեղծի Ուկրաինայի տարածք ռուսական ներխուժման համար[160]։
.jpg)
Հունվարի 19-ին ՌԴ կոմկուսի խմբակցության պատգամավորները Պետական դումա են ներկայացրել նախագահ Պուտինին դիմելու նախագիծը՝ խնդրելով պաշտոնապես ճանաչել Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետությունը և Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետությունը[161][162]։
Հունվարին հայտնի էր դարձել «դաշնակցային վճռականություն-2022» համատեղ զորավարժություններին մասնակցելու համար Բելառուս լրացուցիչ ռուսական զորքերի տեղափոխման մասին։
Փետրվարի 10-20-ը նախատեսված զորավարժություններին կմասնակցի 60-80 հազար զինծառայող։
ՆԱՏՕ-ի կայքում հունվարի 24-ին հրապարակված կոմյունիկեում հայտարարվել է, որ Ուկրաինայի մերձակա ռուսական ուժերի ավելացման կապակցությամբ ՆԱՏՕ-ի մի շարք երկրներ հայտարարել են իրենց զինված ուժերը մարտական պատրաստականության վիճակի բերելու մասին և լրացուցիչ ուժեր են ուղարկել Արևելյան Եվրոպա։ Այսպես, Դանիան Բալթիկ ծով ֆրեգատ է ուղարկել և հայտարարել Է չորս F-16 կործանիչներ Լիտվա տեղափոխելու մտադրության մասին՝ օդային տարածքի պարեկությանը մասնակցելու համար։ Իսպանիան դաշինքի ռազմածովային ուժերի կազմում իր նավերն է հատկացրել և քննարկում է Բուլղարիա կործանիչներ ուղարկելու հնարավորությունը։ Ֆրանսիան պատրաստակամություն է հայտնել լրացուցիչ զորքեր ուղարկել Ռումինիա։ Երկու F-35 կործանիչներ պատրաստվում են Բուլղարիա ուղարկել Նիդերլանդներ, որոնք ևս մտադիր են մեկ նավ և ցամաքային ստորաբաժանումներ հատկացնել ՆԱՏՕ-ի արագ արձագանքման ուժերի ռեզերվ[163]։
Ինչպես հաղորդել Է The New York Times թերթը, ԱՄՆ-ի նախագահ Ջո Բայդենը դիտարկում է 1-5 հազար զինծառայողներ Մերձբալթյան և Արևելյան Եվրոպայի երկրներ տեղափոխելու հնարավորությունը։ Եթե իրադրությունը վատանա, խոսքը կարող է վերաբերել արդեն 50 հազար ամերիկացի զինծառայողների։ Միաժամանակ ԱՄՆ-ից Ուկրաինա «արտակարգ ռազմական օգնություն» է ստացվում, մասնավորապես, որը ներառում է smaw-D մեկանգամյա նռնականետեր և Javelin հակատանկային համալիրի հրթիռներ[164]։ Հունվարի 28-ին ՌԲԿ-Ուկրաինա հրատարակությունը, հղում անելով Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության աղբյուրին, հաղորդել Է, որ ԱՄՆ-ն Ուկրաինային լրացուցիչ 200 մլն դոլարի ռազմական օգնություն կմատակարարի, որի տեղափոխման համար կպահանջվի շուրջ 45 ավիաչվերթ։ Մատակարարումները ներառում են զինամթերք, հակատանկային պայքարի միջոցներ, հակատանկային միջոցներ, հրաձգային զենք[165]։ Այս մասին օգնության «գաղտնի փաթեթն» ավելի վաղ՝ հունվարին, հայտնել Է CNN հեռուստաալիքը։ Ինչպես գործակալությանը հայտնել է անանուն ամերիկացի դիվանագետը, այդ օգնության հատկացումը Կիևին նախկինում նախատեսված չէր։ Այսպիսով, նրա խոսքով՝ 2021 թվականին Ուկրաինային ԱՄՆ-ի ռազմական օգնության ընդհանուր ծավալը հասել Է ռեկորդային 650 մլն դոլարի[166]։
Ուկրանիայի սպառազինության մատակարարման մասին հայտարարել են նաև ՆԱՏՕ-ի այլ երկրներ։ Ռազմական բեռները, որոնք ներառում են NLAW հակատանկային նռնականետերը, գալիս են Բրիտանիայից։ Նոր զենքի հետ վարվելու համար Ուկրաինա է ուղարկվում բրիտանացի զինվորականների «փոքր թիվը»։ Էստոնիան հայտնել Է Կիևին ավելի վաղ ԱՄՆ-ից ստացված Javelin համալիրները, իսկ Լատվիան և Լիտվան՝ Stinger շարժական զենիթահրթիռային համալիրները փոխանցելու մտադրության մասին։ Այդ զենքի փոխանցման համաձայնությունը ստացվել Է ԱՄՆ Պետդեպարտամենտից[164]։ Չեխիան մտադիր Է հրետանային արկեր ուղարկել Ուկրաինային[166]։
Եվրամիությունը մտադիր է նյութապես աջակցել Ուկրաինային։ «Եվրահանձնաժողովը 1,2 մլրդ եվրոյի չափով արտակարգ ֆինանսական օգնության նոր փաթեթ է առաջարկում», հունվարի 24-ին հայտարարել Է Եվրահանձնաժողովի ղեկավար Ուրսուլա ֆոն դեր Լայենը։ Նրա խոսքով՝ այդ օգնությունն Ուկրաինային թույլ կտա «լուծել ֆինանսական պահանջների արագ ավելացման խնդիրը», կապված Ռուսաստանի հետ հնարավոր հակամարտության հետ[164]։
Ընդհանուր ֆոնի վրա դուրս է մղվում Գերմանիան, որը հրաժարվել է Էստոնիային թույլատրել Ուկրաինային գերմանական արտադրության 122 մմ տրամաչափի հաուբիցներ մատակարարել։ Հունվարի 20-ին Գերմանիայի ԱԳ նախարար Աննալենա Բերբոքը ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոն Բլինկենի հետ հանդիպումից հետո ընդգծել էր. «Գերմանիան ավանդաբար զուսպ դիրքորոշում է զբաղեցնում հակամարտության տարածաշրջաններ զենքի վաճառքի հարցում»։ Ուկրաինայի իշխանությունները հիասթափություն են հայտնել Բեռլինի նման դիրքորոշման կապակցությամբ։ Գերմանիայում Ուկրաինայի դեսպան Անդրեյ Մելնիկը DPA գործակալությանը տված հարցազրույցում նշել է, որ Ուկրաինան կցանկանար Գերմանիայից ռազմական նավեր և ժամանակակից զենիթային համալիրներ ստանալ։ Ավելի վաղ նա բազմիցս հայտարարել էր Ուկրաինային մահաբեր զենք մատակարարելուց Գերմանիայի հրաժարվելու դեպքում «երկկողմ հարաբերությունների համար լուրջ հետևանքների» մասին։ Դեկտեմբերին Բեռլինի դիրքորոշման կտրուկ քննադատությամբ հանդես եկավ նաև Ուկրաինայի պաշտպանության նախարար Ալեքսեյ Ռեզնիկովը[166]։
Ի պատասխան «Արևմտյան մահաբեր զենքով Ուկրաինային մղելու» Դաշնության խորհրդի առաջին փոխխոսնակ, գլխավոր խորհրդի քարտուղար Անդրեյ Տուրչակը հունվարի 26-ի հայտարարել է, որ Ռուսաստանը պետք է օգնություն ցուցաբերի Դոնեցկի և Լուգանսկի ժողովրդական հանրապետություններին՝ զենքի առանձին տեսակների մատակարարումների տեսքով՝ հնարավոր ագրեսիայի դեմ նրանց պաշտպանունակությունը բարձրացնելու համար[167]։
Հունվարի 30-ին BBC-ին տված հարցազրույցում ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Ենս Սթոլթենբերգն ընդգծել է, որ դաշինքը մտադիր չէ զորքեր ուղարկել Ուկրաինա Կիևի և Մոսկվայի միջև ռազմական հակամարտության դեպքում։ Դրա փոխարեն ՆԱՏՕ-ն կկենտրոնանա Ուկրաինային զենքի մատակարարման և ՌԴ-ի դեմ պատժամիջոցների մշակման վրա[168]։
2022 թվականի հունվարին Ավստրալիան, Մեծ Բրիտանիան, Գերմանիան, Կանադան ԱՄՆ-ն Կիևից տարհանել են որոշ դիվանագետների և նրանց ընտանիքների անդամներին՝ վախենալով Ռուսաստանի ենթադրյալ հարձակումից[169]։
Հունվարի 23-ին ԱՄՆ-ի Պետդեպարտամենտը թույլատրել Է Կիևում դեսպանատան աշխատակիցների մի մասին կամավոր կարգով լքել Ուկրաինան «Ռուսաստանի կողմից ռազմական գործողությունների պահպանվող սպառնալիքի պատճառով»։ Նրանց ընտանիքներին կարգադրված է հեռանալ երկրից։ Պետդեպարտամենտը խորհուրդ է տվել Ուկրաինայում գտնվող ԱՄՆ քաղաքացիներին դիտարկել երկրից հեռանալու հնարավորությունը, սակայն որոշումն այն մասին, թե արդյոք լքել երկիրը, նրանք պետք է ինքնուրույն ընդունեն։ Միաժամանակ Պետդեպարտամենտը ամերիկացի քաղաքացիներին խորհուրդ է տվել ձեռնպահ մնալ Ռուսաստան ուղևորություններից։ Դեսպանատունը շարունակում է աշխատել սովորական ռեժիմով, երկրում մնում է նաև Ուկրաինայում ԱՄՆ-ի գործերի ժամանակավոր հավատարմատար Քրիստինա Կվինը[164][170]։
ԱՄՆ-ից հետո Ուկրաինայում դեսպանատան աշխատակիցների մի մասը որոշել է տարհանել Մեծ Բրիտանիային։ Դեսպանատան որոշ աշխատակիցների և նրանց ընտանիքների անդամների դուրս են բերում Կիևից ՝ ի պատասխան Ռուսաստանի կողմից աճող սպառնալիքի, ասված է բրիտանական կառավարության հաղորդագրության մեջ։ Համերաշխ դիրք են զբաղեցրել Ավստրալիայի իշխանությունները։ «Այժմ մենք խորհուրդ ենք տալիս Ուկրաինա չայցելել՝ զինված հակամարտության ռիսկի պատճառով ։ Ավստրալիայի կառավարությունը ավստալիական դեսպանատան աշխատակիցների ընտանիքներին կարգադրել է դուրս գալ Կիևից։ Ավստրալիայի ԱԳՆ-ի հանձնարարականում ասվում է որ եթե դուք Ուկրաինայում եք, դուք այժմ պետք է հեռանաք առևտրային տրանսպորտով»[164]։
Միևնույն ժամանակ Եվրամիությունը, ինչպես հայտարարել է եվրոպական դիվանագիտության ղեկավար Ժոզեպ Բորելը, հիմքեր չի տեսնում իր դիվանագետների ընտանիքներին դուրս բերելու համար[171]։ Նրա խոսքով՝ «պետք չէ դրամատիզացնել իրավիճակը, քանի դեռ ընթանում է բանակցային գործընթացը»։ Ֆրանսիայի ԱԳՆ մամուլի ծառայության ներկայացուցիչը հունվարի 24-ին պարզաբանել է. «մենք ի գիտություն ենք ընդունել ԱՄՆ-ի և Միացյալ Թագավորության կողմից Ուկրաինայում իրենց դիվանագիտական անձնակազմի և նրանց ընտանիքների վիճակի վերաբերյալ արված հայտարարությունները։ Մենք սերտ կապի մեջ ենք մեր բոլոր գործընկերների, հատկապես եվրոպացիների հետ»։ Դրանով նա հասկացրել է, որ տարհանման հարցի վերաբերյալ վերջնական դիրքորոշումը կախված կլինի իրավիճակի հետագա զարգացումից։ Գերմանիայի ԱԳՆ-ն թույլ է տվել Ուկրաինայում դիվանագիտական ներկայացուցչությունների աշխատակիցների հարազատներին լքել երկիրը, եթե նրանք ցանկանան։ Չեխիան, Լեհաստանը, Իռլանդիան և Ֆինլանդիան հասկացրել են, որ մտադիր չեն խուճապի մատնվել[164]։
Ուկրաինայի ԱԳՆ-ում օտարերկրյա դիվանագիտական անձնակազմի տարհանումը վաղաժամ են անվանել։ Մինչդեռ պատերազմի վերսկսման հավանականության վերաբերյալ մտավախությունները հանգեցրել են նրան, որ եվրոպական ավիաընկերությունները՝ Lufthansa- ն, Swiss Air-ը, Austrian Airlines-ը և KLM-ը, հրաժարվել են գիշերային կայանատեղիից Կիևում։ Հունվարի 23-ին այդ ավիաընկերությունները որոշում են կայացրել փոխել Ուկրաինայի մայրաքաղաք թռիչքների ժամանակացույցը, որպեսզի իրենց ինքնաթիռներն ու անձնակազմերը չմնան գիշերն երկրում[164].
ԶԼՄ-ներում չդադարող աժիոտաժը Ուկրաինա ռուսական ենթադրյալ ներխուժման կապակցությամբ, որը հանգեցրել է երկրից օտարերկրյա կապիտալների փախուստի, Ուկրաինայի ղեկավարությանը ստիպել է փոխել հռետորաբանությունը։ Հունվարի 19-ին Զելենսկին տեսաուղերձով դիմել է երկրի բնակչությանը՝ կապված Ռուսաստանի հետ պատերազմի սպառնալիքի մասին հաղորդագրությունների հետ։ Նրա խոսքով՝ այդ պատերազմն իրականում տևում է արդեն ութ տարի, իսկ այժմ ընթանում է «ոչ թե մեր հողի վրա, այլ մեր նյարդերի վրա հարձակում, որպեսզի մենք ունենանք տագնապի մշտական զգացողություն»։ Ուկրաինայի նախագահի կարծիքով՝ տարածվող հաղորդագրությունների նպատակը Ուկրաինային թուլացնելու և նրան զիջումներ պարտադրելու ցանկությունն է[172]։
Ինչպես պնդում Է CNN հեռուստաալիքը, հունվարի 21-ին Զելենսկին ԱՄՆ-ի պետքարտուղար Էնթոն Բլինկենի հետ բանակցություններում դեմ է արտահայտվել Կիևից ամերիկյան դիվանագիտական անձնակազմի տարհանմանը՝ այն անվանելով «չափազանց արձագանք»[173]։
Հունվարի 24-ին Ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի նիստից հետո Զելենսկին հայտարարել էր. «Մենք աշխատում ենք իրավիճակի և խաղաղ կարգավորման ճանապարհով շարժման լիակատար դեէսկալացիայի համար»։ Նրա խոսքով՝ իրավիճակը մնում է վերահսկողության տակ և խուճապի պատճառներ չկան։ «Ես կցանկանայի դիմել ձեզ բոլորիդ, ընկերներ ու գործընկերներ, մի փոքր նվազեցնել այն ճնշումը, որն այսօր գոյություն ունի։ Առկա իրավիճակը մեզ համար լիովին հասկանալի է։ Այսօր ոչ մի պատճառ չկա, որ մենք ձեզ հետ խուճապի մատնվենք» վստահեցրել է նա[174]։
Հունվարի 25-ին Ուկրաինայի պաշտպանության նախարար Ալեքսեյ Ռեզնիկովը ICTV-ի եթերում հայտարարել էր, որ Ուկրաինա Ռուսաստանի լայնամասշտաբ ներխուժման անմիջական սպառնալիք չի տեսնում. «Այս պահի դրությամբ ՌԴ զինված ուժերի կողմից ոչ մի հարվածային խմբավորում չի ստեղծվել, ինչը կվկայի, որ վաղը նրանք հարձակման կգնան»[174][175]։
Հունվարի 28-ին CNN-ը հաղորդել Է, որ ԱՄՆ-ի և Ուկրաինայի նախագահներ Ջո Բայդենի և Վլադիմիր Զելենսկու հեռախոսազրույցները, որոնք տեղի են ունեցել հունվարի 27-ին, «այնքան էլ լավ» չեն անցել. պետությունների ղեկավարները բաժանվել են ստեղծված իրադրության գնահատման մեջ[176][177]։
CNN-ի աղբյուրի փոխանցմամբ՝ ԱՄՆ-ի ղեկավարությունը դժգոհ է, որ Կիևը «հրապարակայնորեն նվազեցնում է» Ռուսաստանի կողմից հարձակման սպառնալիքը և թույլ է տալիս «վատ քողարկված հարձակումներ կատարել ԱՄՆ-ի նախագահի հասցեին»։ CNN-ի տվյալներով՝ երկու երկրների միջև տարաձայնությունները վկայում են «Ուկրաինայի մշտական մտահոգության մասին, որ այն օգտագործում են ԱՄՆ-ի և Ռուսաստանի միջև աշխարհաքաղաքական դրամայում»։ Ըստ աղբյուրի, Զելենսկին Արևմուտքին կոչ է արել «խուճապ» չստեղծել իր երկրում հնարավոր ռուսական ներխուժման պատճառով՝ հավելելով, որ ներխուժման «անխուսափելի» սպառնալիքի մասին մշտական նախազգուշացումները սպառնալիքի տակ են դնում Ուկրաինայի տնտեսությունը[178][179]։
Politico պարբերականի աղբյուրների փոխանցմամբ՝ Կիևը ԱՄՆ-ի և այլ երկրների դիվանագետների տարհանումը վաղաժամ է համարում. այդ գործողությունները վախեցրել են հենց Ուկրաինայի բնակչությանը և ֆինանսական շուկաներին, ինչը հանգեցրել Է Ուկրաինայի համար փոխառությունների արժեքի բարձրացմանը։ Զելենսկին «մտավախություն ունի, որ ԱՄՆ-ն միտումնավոր չափազանցնում է Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի սպառնալիքը, քանի որ դա նրանց քաղաքական տարածք կտա Կրեմլի հետ պայմանավորվածություններ ձեռք բերելու համար, օրինակ, Դոնբասի նկատմամբ Մոսկվայի վերահսկողության ուժեղացման համար»։ Հունվարի 28-ին Զելենսկին մամուլի ասուլիս է հրավիրել, որտեղ դժգոհություն է հայտնել պատերազմի անխուսափելիության մասին Արևմուտքի երկրների հայտարարությունների վերաբերյալ։ Նա կարծում է, որ խուճապը թանկ է նստում երկրի վրա։ Որոշ դեսպանատների անձնակազմի տարհանումը նա համեմատել է «Տիտանիկի» հետ[180]։
Դեռևս 2021 թվականի դեկտեմբերին, ճանաչելով Ուկրաինայի շուրջ ստեղծված իրադրությունը Եվրոպայում անվտանգության գլխավոր սպառնալիքով, ԱՄՆ-ն և Արևմուտքը որոշ չափով փոխեցին իրենց ռազմավարությունը Ուկրաինայի իշխանություններին աջակցելու հարցում։ Շարունակելով հայտարարել Ռուսաստանի համար ագրեսիայի դեպքում սարսափելի հետևանքների մասին՝ նրանք միաժամանակ հստակ հասկացրել են, որ ռուսական ագրեսիայի դեպքում նրանք զինված ճանապարհով չեն պաշտպանի Ուկրաինան։ Միաժամանակ, թեև ոչ հրապարակային, Արևմուտքը Կիևից պահանջում էր զսպվածություն և խնդրի խաղաղ լուծում։ Մասնավորապես, դեկտեմբերի 10-ին Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնը հեռախոսազրույց է ունեցել Վլադիմիր Զելենսկու հետ՝ նրան կոչ անելով վերսկսել բանակցությունները «նորմանդական ձևաչափով» Ֆրանսիայի և Գերմանիայի միջնորդությամբ[152]։ Ուկրաինայի շուրջ բանակցային գործընթացի վերագործարկումը դարձել Է ԱՄՆ պետքարտուղարի Եվրոպայի և Եվրասիայի հարցերով օգնական Կարեն Դոնֆրիդի այցի գլխավոր թեման, որը դեկտեմբերի 13-ին այցելել էր Կիև։ Մոսկվա նրա այցի նախաշեմին ԱՄՆ-ի Պետդեպարտամենտը հայտարարել է, որ «պետքարտուղարի օգնականը կընդգծի, որ մենք կարող ենք դիվանագիտական առաջընթացի հասնել Դոնբասի հակամարտության դադարեցման հարցում՝ Մինսկի համաձայնությունների կատարման միջոցով նորմանդական ձևաչափի աջակցությամբ»[152]։
Հունվարի 19-ին Կիև կատարած այցի ժամանակ ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոն Բլինկենը «Ամերիկայի Ձայնին» տված հարցազրույցում հայտարարել է, որ Մինսկի համաձայնությունները վերանայման կարիք չունեն և Դոնբասի հակամարտության կարգավորման միակ ճանապարհն են։ Բլինկենը նաև նշել է, որ Ուկրաինան պետք է մի շարք քայլեր ձեռնարկի այդ կապակցությամբ[174]։
Ուկրանիայի ու ԱՄՆ-ի մի շարք շփումներց հետ Զելենսկու թիմի հռետորաբանությունը փոխվել է։ Եթե ավելի վաղ Ուկրաինայի նախագահի գրասենյակի ղեկավար Անդրեյ Երմակը հայտարարել էր, որ Մինսկի համաձայնագրերը ներկայիս տեսքով կատարելը գրեթե անհնար է, ապա հունվարի 24-ին ICTV հեռուստաալիքի եթերում նա դրանք անվանել է «միակ հարթակը, որի վրա այսօր կարելի է աշխատել»։ Երմակը հայտնել է, որ Մինսկի համաձայնագրերում ամրագրված բոլոր օրենքները կարող են ընդունվել Գերագույն ռադայի կողմից Դոնբասում պատերազմի դադարեցման պլանի համաձայնեցումից հետո, բայց, նրա խոսքով, «մենք Մինսկի պայմանավորվածությունները կկատարենք բացառապես ուկրաինական շահերից ելնելով և բացառապես միջազգային իրավունքի նորմերին համապատասխան»[174]։
Նույն օրը Գերագույն ռադայից հանկարծակի հետ էր կանչվել 2021 թվականի օգոստոսին այնտեղ ուղարկված «անցումային շրջանի պետական քաղաքականության մասին» օրինագիծը, որի համաձայն՝ Ռուսաստանին առաջարկվում էր անվանել «ագրեսոր պետություն», չճանաչված ԴԺՀ-ում և ԼԺՀ-ում տրված ցանկացած փաստաթուղթ, ներառյալ ռուսական անձնագրերը, անվավեր համարել մինչև Դոնբասի՝ Կիևին չվերահսկվող մասում տեղական ինքնակառավարման ընտրություններ անցկացնելը, ժամանակավոր վարչակազմեր ստեղծել։ Ինչպես իր աղբյուրներին վկայակոչելով հայտնել է «Եվրոպական պրավդա»-ն, փաստաթղթի հետկանչը պայման էր, որով ռուսական կողմը համաձայնություն էր տվել անցկացնել «նորմանդական քառյակի» առաջնորդների քաղաքական խորհրդականների հանդիպումը։ Հրատարակության տեղեկատվության համաձայն՝ Ռուսաստանի պահանջն Ուկրաինայի ղեկավարությանը փոխանցել են Գերմանիայի և Ֆրանսիայի ներկայացուցիչներ Ենս Պլետները և Էմանուել Բոննը, որոնք, իրոք, եղել են Կիևում հունվարի 11-ին և բանակցություններ են վարել Վլադիմիր Զելենսկու և Անդրեյ Երմակի հետ, իսկ մինչ այդ հունվարի 6-ին այցելել են Մոսկվա, որտեղ նրանց ընդունել է Դմիտրի Կոզակը[174]։
Հունվարի 26-ին Փարիզում 2021 թվականի օգոստոսից ի վեր առաջին անգամ հանդիպել են «նորմանդական քառյակի» երկրների առաջնորդների քաղաքական խորհրդականները։ Գերմանիան ներկայացրել է Գերմանիայի կանցլերի արտաքին քաղաքական խորհրդական Ենս Պլետները, Ֆրանսիան՝ նախագահի խորհրդական Էմանուել Բոննը, Մոսկվան և Կիևը՝ նախագահական վարչակազմի ղեկավարի տեղակալ Դմիտրի Կոզակը և Ուկրաինայի նախագահի գրասենյակի ղեկավար Անդրեյ Երմակը[174]։ Հանդիպումից հետո Ելիսեյան պալատը կոմյունիկե է հրապարակել, որում հաստատվել է, որ Մինսկի պայմանավորվածությունները «նորմանդական ձևաչափի» աշխատանքի հիմքն են, և հաղորդվել է, որ բանակցությունների մասնակիցները մտադիր են նվազեցնել առկա տարաձայնությունները՝ առաջ շարժվելու համար։ Հանդիպման մասնակիցները համաձայնել են, որ Դոնբասում հրադադարի ռեժիմը պետք է պահպանվի անկախ այլ հարցերի շուրջ տարաձայնություններից։
2022 թվականին Ռուսաստանի ներխուժումը Ուկրաինա տեղի ունեցավ փետրվարի 24-ի առավոտյան[181]։
Այդ ժամանակ Պուտինը հայտարարեց, որ իր հրամանով տեղի է ունենում "հատուկ ռազմական գործողություն", որպեսզի Ուկրաինան ենթարկվի "ապառազմականացման եւ ապանացիֆիկացման"[182][183]։,
Րոպեներ անց հրթիռակոծություններ եւ ավիացիոն հարձակումներ կատարվեցին ամբողջ Ուկրաինայով մեկ, ներառյալ Կիեւը, որից կարճ ժամանակ անց սկսվեց լայնածավալ ցամաքային ներխուժումը մի քանի ռազմաճակատներով[184][185]։,
Ուկրաինայի նախագահ Վ․Զելենսկին Ռազմական դրություն հայտարարեց երկրում, ինչպես նաեւ համընդհանուր զորահավաք՝ բոլոր արական սեռի Ուկրիանայի քաղաքացիների համար՝ 18-ից մինչեւ 60 տարեկան, որոնց արգելվեց երկրից դուրս գալ[186][187]։,
Ռուսաստանի գրոհները սկզբնապես կատարվում էին Հյուսիսային ռազմաճակատում՝ Բելառուսից դեպի Կիեւ, Հյուսիս-արևելյան ռազմաճակատում՝ Խարկովի ուղղությամբ, Հարավային Ռազմաճակատում՝ Ղրիմից, հարավ-արևելյան ռազմաճակատում՝ Լուհանսկից եւ Դոնեցկից[188][189]։,
Հյուսիսային ռազմաճակատում, տալով ծանր մարդակային եւ ռազմատեխնիկական կորուստներ, եւ հանդիպելով Ուկրաինայի բանակի ուժեղ դիմադրությանը՝ Կիեւի շրջակայքում՝ Ռուսաստանի զորքերը ստիպված եղան դադարեցնել իրենց առաջխաղացումը Մարտ ամսին, իսկ Ապրիլ ամսին Ռուսաստանի զորքերը ստիպված եղան նահանջել։ Փաստորեն՝ Կիեւը արագ վերցնելու եւ ընդհանրապես վերցնելու Ռուսաստանի բանակի հնարավորությունը սպառվեց։
Ապրիլի 8-ին Ռուսաստանը փորձեց փոխել իր զորքերի հարվածի գլխավոր ուղղությունը եւ ուժերը նետեց Հարավային եւ Հարավ-Արևելյան Ուկրաինա՝ գեներալ Ալեքսանդր Դվորնիկովի հրամանատարությամբ, որը նախկինում հայտնի էր Սիրիայում իր դաժանություններով, խաղաղ ու անպաշտպան սիրիական քաղաքների օդային ու հրթիռային սարսափելի հրթիռակոծություններով ու ռմբակոծություններով։ Այս պատճառով նա ստացել էր "Սիրիայի մսագործ" անունը։ Ուկրաինայի Հյուսիսից փաստորեն փախած (քանզի այդ ռազմաճակատը ընդհանրապես վերացավ) Ռուսական բանակի զորամասերի մի մասն էլ փոխադրվեց Դոնբաս[190]։
Ապիլի 19-ին Ռուսաստանը մի նոր հարձակում ձեռնարկեց 500-կիլոմետրանոց (կամ 300-մղոնանոց) ռազմաճակատով մեկ, որը տարածվում էր Խարկովից մինչեւ Դոնեցկ եւ Լուհանսկ[191]։
Մինչեւ մայիսի 13-ը Ուկրաինայի Զինված Ուժերի հակահարձակումը հետ շպրտեց ռուսական հարձակվող զորքերին Խարկովի մոտ։ Մինչդեռ մինչեւ մայիսի 20-ը Ռուսաստանի Զինված Ուժերին հաջողվեց մի քանի ամիս տեւած դաժան պաշարումից, բազմաթիվ գրոհներից եւ անմարդակյին ռմբակոծություններից հետո գրավել Մարիուպոլ քաղաքը՝ Ազովստալի մետաղաձուլական գործարանով, որտեղ պաշտպանվում էին փոքրաթիվ, սակայն քաջարի ուկրաինական զորքերը[192][193]։,
Ի պատասխան Ուկրաինայի բանակի հաջողություններին տարբեր ռազմաճակատներում՝ Ռուսաստանի զորքերը անընդհատ ռմբակոծում էին Ուկրաինայի խաղաղ բնակավայրերն ու քաղաքացիական ենթակառուցվածքները՝ այդ թվում՝ ռազմաճակատի գծից շատ հեռու գտնվողները։ Դա, բնականաբար, պատերազմին տալիս էր խաղաղ բնակչության զանգվածային ոչնչացման, այսինքն՝ ցեղասպանության բնույթ[194][195]։,
Պատերազմն առաջացրեց Եվրոպայի ներսում տեղի ունեցած մեծագույն գաղթականական եւ հումանիտար ճգնաժամը՝ Հարավսլավիայի 1990-ականների պատերազմից ի վեր, իսկ որոշ իմաստով՝ նույնիսկ ավելին՝ համեմատվելով Երկրորդ Համաշխարհային Պատերազմի առաջացրած նմանաբնույթ ճգնաժամերի հետ[196][197]։, ՄԱԿ-ը համարում է այդ ճգնաժամը՝ Երկրորդ Աշխարհամարտից հետո առավել արագ աճող նման ճգնաժամը[198]։
Պատերազմի արդեն առաջին իսկ շաբաթվա ընթացքում ՄԱԿ-ը զեկուցեց մեկ միլիոնից ավելի գաղթականների եւ փախստականների մասին։ մինչեւ սեպտեմբերի 24-ը այդ թիվը հասավ 7 միլիոն 405 հազար 590-ի։ Չնայած այդ թիվը մի փոքր կրճատվել էր նախկինում հայտարարված ավելի քան ութ միլիոնից, քանզի մինչեւ սեպտեմբերի 24-ը՝ շնորհիվ Ուկրաիանական բանակի հաղթանակների՝ որոշ գաղթականներ եւ փախստականեր հետ էին վերադարձել Ուկրաինա[199][200]։,
Ուկրաինական զորքերը հակահարձակում ձեռնարկեցին Հարավում՝ օգոստոս ամսին, եւ Հյուսիս-արեւելքում՝ Սեպտեմբերին։ Սեպտեմբերի 30-ին, Ռուսաստանը հերթական անգամ ամենավայրագ կերպով ոտնահարելով միջազգային իրավունքի բոլոր նորմերը՝ աննեքսիայի ենթարկեց Ուկրաինայի չորս մարզեր, որոնք մասնակիորեն զավթել էր փետրվարից մինչեւ սեպտեմբեր տեղի ունեցած ռազմագործողությունների ընթացքում[201]։
Այս անեքսիան կամ բռնակցումը ընդհանուր առմամբ Աշխարհի պետությունների կողմից ոչ միայն չճանաչվեց, այլեւ դատապարտվեց[202]։
Տեսնելով իր այս քաղաքական նենգ խաղի կամ դավադրության տապալումը, Ռուսաստանը դիմեց այլ միջոցի՝ փորձելով հասնել որևէ հաջողության Ուկրաինական պատերազմում, որը նա, փաստորեն, արդեն տանուլ էր տվել, եւ շանսեր էլ չուներ հաղթելու։ Պուտինը հայտարարեց, որ Ռուսաստանի 25 միլիոն զինապարտ քաղաքացիներից 300 հազարին մասնակի զորահավաքի է ենթարկում։ Նրանք պետք է ռազմական ուսուցում անցնեին եւ մեկնեին ռազմաճակատ, որտեղ պիտի համալրեին, փաստորեն, գրեթե հենց այդքանի չափ զոհեր տված ռուսական բանակի նոսրացած շարքերը՝ կանգնեցնելու համար Ուկրաինայի բանակի հարձակումը։ Պուտինի՝ մասնակի զորահավաքի մասին հրամանագրից անմիջապես հետո՝ Ռուսաստանում երկրից դուրս մեկնելու միակողմանի տոմսերը, այդ թվում՝ ավիատոմսերը, գրեթե լիովին վաճառվեցին, քանզի ռուս ժողովուրդը չէր ցանկանում մեկնել ռազմաճակատ եւ մեռնել Պուտինի խելահեղ պլանների համար[203][204]։,
Ուկրաիանական բանակի հարձակման հետեւանքով Խարկովի մարզի մեծ մասը ազատագրվեց արդեն Սեպտեմբերին։ Ինչ վերաբերում է Հարավային ռազմաճակատին, ապա այստեղ նոյեմբերին Ուկրաինան հետ գրավեց Խերսոն մարզային կենտրոնը, որը միակ մարզային կենտրոնն էր, որ Ռուսաստանին հաջողվել էր գրավել 2022 թ․ փետրվարին սկսված լայնածավալ պատերազմի ժամանակ։ Ռուսաստանի զորքերը այժմ էլ փախուստի դիմեցին ու անցան Դնեպր գետի ձախ կամ արևելյան ափը։ Բայց ռուսական ռազմական անհաջողություններից ավելի սարսափելին Պուտինի համար եղավ իր քաղաքական սարսափելի պարտությունը միջազգային ասպարեզում։ Մասնավորապես, Ռուսաստանի ներխուժումն Ուկրաինա դատապարտվեց միջազգային հանրության մեծ մասի կողմից եւ հայտարարվեց ագրեսիվ պատերազմ[205][206]։,
Միավորված Ազգերի Կազմակերպության Գլխավոր Ասամբլեան իր բանաձեւով պահանջեց Ռուսաստանի զորքերի լիակատար դուրս բերումը Ուկրաինայից, իսկ Միջազգային Արդարադատության Ատյանը կարգադրեց Ռուսաստանին՝ դադարեցնել Ռազմական գործողություններն Ուկրաինայում, միաժամանակ՝ Եվրոպայի Խորհուրդը Ռուսաստանին հեռացրեց իր շարքերից։ Բազմաթիվ երկրներ նոր պատժամիջոցներ դրեցին Ռուսաստանի վրա, ինչը բացասական ազդեցություն գործեց Ռուսաստանի տնտեսության վրա, թեպետ անմասն չմնացին նաեւ Աշխարհի այլ երկրները[207]։
Աշխարհի բազում երկրներ մնարդասիրական եւ ռազմական օգնություն ցուցաբերեցին Ուկրաինային, ինչը մեծացրեց Ուկրաինայի հաղթանակի եւ Ռուսաստանի վերջնական պարտության հնարավորությունները։ Մասնավորապես հսկայածավալ օգնություն ցուցաբերեց ԱՄՆ-ն, որի հերթական ֆինանսական օգնությունն Ուկրաինային դարձավ քառասուն միլիարդ դոլար[208]։
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
