Եվրամայդան

Եվրամայդան (ուկրաիներեն՝ Євромайдан), Կիևի կենտրոնում բողոքի զանգվածային ցույց, որն սկսվել է 2013 թվականի նոյեմբերի 21-ին՝ ի պատասխան Ուկրաինայի կառավարության կողմից Ուկրաինայի և Եվրամիության միջև ասոցացման համաձայնագիր կնքելու նախապատրաստական աշխատանքների դադարեցման^[1]։

Եվրամայդան
Կիևում կառավարական ուժերի դեմ պայքարող ցուցարարները։
Ամսաթիվ	2014 թվականի փետրվարի 18 մինչև փենտրվարի 23
Վայր	Կիև
Պատճառ	Ուկրաինայի և ԵՄ-ի միջև ասոցացման համաձայնագրի դադարեցնելու մասին կառավարության որոշումը
Արդյունք	Մկոլա Ազարովի հրաժարականը Վիկտոր Յանուկովիչի հեռացումը իշխանությունից և ժամանակավոր կառավարության կողմից նախկին ընդդիմության ձևավորումը. 2004 թվականի Սահմանադրության վերադառնալը
Հակամարտող կողմեր
Քաղաքացիական հասարակություն, Համակարգող կազմակերպություններ ՇՆՍ Ուկրաինայի ժողովրդական խորհուրդ Խորհրդարանական ընդդիմություն ՎՈ «Հայրենիք» «Ազատություն» Այլ կուսակցություններ Ժողովրդավարական դաշինք ՈՒԱՀ «Եղբայրություն» Իշխանական խմբեր «Սպիտակ մուրճ» C14 (մինչև 2013 թվականի դեկտեմբերի 1-ը) Տեղական ինքնակառավարման մարմիններ. Իվանո-Ֆրանկիվսկի շրջանային խորհուրդ Լվովի շրջանային խորհուրդը Տերնոպիլի շրջանային խորհուրդը Ուկրաինայի կառավարություն (մինչև 2014 թ. Փետրվարի 22) Ուկրաինայի ներքին գործերի նախարարություն Ոսկե արծիվ Ներքին զորքեր Վագր ԳԱԻ Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարություն A խումբ, ՔՀԿ Տարածաշրջանների կուսակցություն  **Երիտասարդ մարզեր  **Ուկրաինական ճակատ Տեղական ինքնակառավարման մարմիններ. Խերսոնի շրջանային խորհուրդը Դնեպրոպետրովսկի շրջանային խորհուրդը Խարկովի շրջանային խորհուրդը Դոնեցկի շրջանային խորհուրդը Լուգանսկի շրջանային խորհուրդը Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության Գերագույն խորհուրդ Կիրովոգրադի շրջանային խորհուրդը։ Օդեսայի շրջանային խորհուրդ Նիկոլաևի շրջանային խորհուրդ Կառավարական ուժերը. Դոն կազակներ «Սլավոնական պահակ» հասարակական կազմակերպություն ՀԱԿ Ռուսական կազմակերպություններ. «Գիշերային գայլեր» հեծանվային ակումբ
Ղեկավարներ
Արսենի Յացենյուկ Ալեքսանդր Տուրչինով Վիտալի Կլիչկո Օլեգ Տյագնիբոկ Յուրի Լուցենկո Պետրո Պորոշենկոն Անդրեյ Պարուբի Օլեգ Լյաշկո Դմիտրի Յարոշ Վիկտոր Յանուկովիչ Անդրեյ Կլույև (հրաժարական է տվել) Ալեքսանդր Յակիմենկո Միկոլա Ազարով (հրաժարական է տվել) Վիտալի Զախարչենկո (աշխատանքից ազատվել է) Վիկտոր Փշոնկա (ազատվել է)

Այն բանից հետո, երբ ընդդիմության ճամբարը ցրվել է նոյեմբերի 30-ին, բողոքի ցույցը ստացել է կտրուկ հականախագահական և հակակառավարական բնույթ^[1]։ Բողոքի ցույցերի մասշտաբի հիմնական պատճառները սոցիալական անարդարության բարձր մակարդակն են, ուկրաինական բնակչության եկամուտների և կենսամակարդակի հսկայական բևեռացումը և տարածված կոռուպցիան։ 2013 թվականի նոյեմբերի 30-ին Եվրամայդանին պաշտպանելու համար սկսվել է «ինքնապաշտպանության» ստորաբաժանումների ձևավորումը։ Դեկտեմբերի կեսերին նրանց համար գրանցվել էր ավելի քան 5 հազար մարդ^[2]։ Ընդդիմության երեք խորհրդարանական կուսակցությունների ղեկավարները (Բատկիվշչինա, Հարված, Ազատություն) հայտարարել են Ազգային դիմադրության շտաբի ձևավորման մասին^[3]: Հետերոգեն ազգայնական խմբավորումները (UNA-UNSO, Trizub, Patriot Ukrainy և այլք) կազմել են աջ ծայրահեղական «Աջ սեկտոր» ասոցիացիան, որը Եվրամայդանին դիտում էր միայն որպես հարմար արդարացում «ազգային հեղափոխությունը» սկսելու համար։ Կիևում բողոքի ակցիաների մասնակիցների և ոստիկանության միջև զանգվածային բախումները տեղի են ունեցել դեկտեմբերի 1-ին, երբ արմատական տրամադրված ցուցարարները գրավել են առաջին վարչական շենքերը։

2014 թվականի հունվարի 16-ին Ուկրաինայի Գերագույն խորհրդի կողմից ընդունվել է օրենք, որում նշվել է, որ խստագույն պատժվելու են անկարգություններին (ինչը ընդդիմությունն անմիջապես անվանել է «բռնապետական») մասնակցող քաղաքացիները, ինչը հանգեցրել է հունվարի 19-ին զանգվածային բախումների, և ցույցերը տարածվել են ամբողջ Ուկրաինայում։ Այս իրադարձություններն ուղեկցվել են ակտիվիստների և լրագրողների վրա հարձակումների և բողոքի մասնակիցների հետ դաժան վերաբերմունքի դեպքերի մասին հաղորդումներով։ Հունվարի 19-20-ին տեղի ունեցած բախումների ժամանակ հարյուրավոր մարդիկ վիրավորվել են։

Խորհրդարանական ընդդիմության ներկայացուցիչները նշել են, որ իշխանությունները մտադիր են Ուկրաինայում ավտորիտար բռնատիրություն հաստատել, և պահանջել են նախագահ Յանուկովիչի հրաժարականը և արտահերթ նախագահական ընտրություններ։ Հաջորդ օրերին Ուկրաինայի մի շարք շրջաններում ընդդիմադիր ցուցարարները անցել են տարածաշրջանային պետական վարչակազմի շենքերի գրավմանը։ Արևմտյան Ուկրաինայում այդ գործողությունները հաջող էին, մինչդեռ Ուկրաինայի կենտրոնական շրջաններում այդ փորձերը ճնշել են իրավապահ մարմինները։

Կիևի կենտրոնում ռազմական դիմակայության, մայրաքաղաքում և տարածաշրջանային կենտրոններում վարչական շենքերի և իշխանությունների գրավման, զուգահեռ իշխանությունների ստեղծման և ոչ պաշտոնական ուժային կառույցների կազմակերպման արդյունքում Ուկրաինան գտնվել է արտակարգ դրության եզրին^{[4][5][6][7][8]}։

Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի և խորհրդարանական ընդդիմության ղեկավարների միջև մի քանի օր տևած բանակցությունները հանգեցրել են իշխանությունների կողմից զիջումների։ Այդ մասին գումարվել է Ուկրաինայի Գերագույն խորհրդի արտահերթ ժողով, որը քվեարկել է չեղյալ հայտարարելու հունվարի 16-ի մի շարք օրենքներ և ընդունել համաներման մասին օրենք՝ 2013 թվականի նոյեմբերից 2014 թվականի իրադարձությունների մասնակիցների համար։ Չնայած դրան՝ բողոքի ցույցերը շարունակվել են։ Ընդդիմությունը պահանջներ է առաջադրել Ուկրաինայի վերադարձի խորհրդարանական-նախագահական կառավարման համակարգին և 2004 թվականի սահմանադրությանը։ Փետրվարի 12-ին Յանուկովիչը պայմանավորվել է սկսել կոալիցիոն կառավարություն կազմելը, նախկինում ձերբակալված բոլոր ցուցարարները ազատ են արձակվել։

Սակայն ցույցերը շարունակվել են և ընդդիմությունը պահանջել է անհապաղ վերադառնալ խորհրդարանական-նախագահական կառավարման ձևին և 2004 թվականի սահմանադրության վերականգնմանը։ Կիևում բողոքողների և ոստիկանության միջև բուռն բախումները շարունակվել են, որոնք հանգեցրել են ավելի քան հարյուր մարդու մահվան։ Ուկրաինայի արևմուտքում իրավիճակը ծայրաստիճան սրվել էր։

Փետրվարի 21-ին Արևմուտքի երկրների ճնշման ներքո^{[9][10][11][12][13][14][15]} նախագահ Յանուկովիչը զիջումների է գնացել և ընդդիմության հետ համաձայնագիր ստորագրել Ուկրաինայում ճգնաժամի կարգավորման մասին, որը նախատեսել է, մասնավորապես, վերադարձ 2004 թվականի Սահմանադրությանը, արտահերթ նախագահական ընտրությունների անցկացում 2014 թվականի դեկտեմբերից ոչ ուշ, բռնության կիրառումից հրաժարում և բռնության վերջին ակտերի հետաքննություն։ Փետրվարի 22-ին՝ հեռուստատեսությամբ հարցազրույցի ընթացքում, Յանուկովիչը հայտարարել է, որ չի պատրաստվում հրաժարական տալ և չի պատրաստվում ստորագրել Ուկրաինայի Գերագույն խորհրդի որոշումները, որոնք նա համարել է անօրինական, և երկրում կատարվողը որակել է որպես «վանդալիզմ և ավազակություն»։ Մի քանի ժամ անց Ուկրաինայի Գերագույն խորհուրդը բանաձև է ընդունել, որում ասվում է, որ Յանուկովիչը «հակասահմանադրականորեն հեռացրել է իրեն սահմանադրական իշխանությունից», ինչպես նաև սահմանվել է արտահերթ նախագահական ընտրություններ 2014 թվականի մայիսի 25-ին։

Փետրվարի 23-ին Ուկրաինայի նախագահի պարտականությունները հանձնվել են Ուկրաինայի Գերագույն խորհրդի նախագահ Ալեքսանդր Տուրչինովին^[16]։

Փետրվարի 24-ին Ներքին գործերի նախարար Արսեն Ավակովը սոցցանցերից մեկի իր էջում նշել է, որ հարուցվել է քրեական գործ՝ քաղաքացիական անձանց զանգվածային սպանությունների փաստի առթիվ, որի կապակցությամբ Յանուկովիչը և մի քանի այլ պաշտոնյաներ հետախուզման մեջ են։

Մինչդեռ Ուկրաինայի նոր կառավարությունը ճանաչել են Եվրամիությունը և Միացյալ Նահանգները^[17]։ Փետրվարի 27-ին Արսենի Յացենյուկը դարձել է Ուկրաինայի վարչապետ, ձևավորվել է ժամանակավոր կառավարություն^[18]։

Անվանում

2013 թվականիի նոյեմբերի 21-ից մինչև 2014 թվականի փետրվարի 22-ը իրադարձությունները կոչվում էին ուկրաինական ժամանակակից օրենսդրությամբ որպես «զանգվածային բողոքի ցույցեր Ուկրաինայում 2013 թվականի նոյեմբերի 21-ից մինչև 2014 թվականի փետրվարի 21-ը եվրոպական ինտեգրման և Վիկտոր Յանուկովիչի ռեժիմի դեմ»^[19]։ 2014 թվականի ամառվանից փաստաթղթերում այս իրադարձությունները ստացել են նաև «Արժանապատվության հեղափոխություն» անվանումը (ուկրաիներեն՝ Революція гідності)^[20]։

Նախապատմություն

Հիմնական հոդվածներ՝ Ուկրաինայի և Եվրամիության միջև ասոցացման համաձայնագիր, Ուկրաինա-Եվրոպական միություն հարաբերություններ, և Ուկրաինայի արտաքին քաղաքականություն

2013 թվականի նոյեմբերի 13-ին «Նարնջագույն հեղափոխության» ակտիվ ակտիվիստ Յուրի Լուցենկոն, որը հետագայում ղեկավարել է Ուկրաինայի երրորդ հանրապետական հասարակական շարժումը, կոչ է արել բանակցություններ վարել ընդդիմադիր խորհրդարանական խմբակցությունների ղեկավարների հետ զանգվածային հավաքներ անցկացնելու համար, եթե Ուկրաինայի ղեկավարությունը խափանի Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագիրը։ Նոյեմբերի 21-ին՝ Վիլնյուսում Արևելյան գործընկերության գագաթնաժողովից մեկ շաբաթ առաջ, որը նախատեսված էր նոյեմբերի 28-29-ը, և նրա հիմնական իրադարձությունը լինելու էր Ուկրաինայի կողմից Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրումը, Ուկրաինայի Նախարարների կաբինետը հայտարարել է, որ նրանք դադարեցնում են Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագրի կնքման աշխատանքները՝ «Ուկրաինայի ազգային անվտանգության ապահովման» և «Ռուսաստանի Դաշնության հետ արտադրության և առևտրատնտեսական հարաբերությունների կորցրած ծավալների վերականգնման նպատակով»^[21][22]։ Ըստ Ուկրաինայի ներկայիս վարչապետ Միկոլա Ազարովի՝ այս որոշումը պայմանավորված է կարճ ժամանակահատվածում տնտեսությունը արդիականացնելու անհնարինությամբ՝ եվրոպական արտադրողների հետ մրցակցությունը պահպանելու համար, ինչը կստացվի, եթե պայմանագիրը ստորագրվի։ Հետևանքները նա նաև անվանել է Ուկրաինայի արտաքին պարտքերի աճ, մասնավորապես, ԱՄՀ-ին և Ռուսաստանի Դաշնության հետ չկարգավորված առևտրային հարաբերությունները^{[23][24][25][26]}։ Բացի այդ, Ուկրաինայի Գերագույն խորհուրդը ժամանակին չի ընդունել եվրոպական ինտեգրման մասին պայմանագիր ստորագրելու պայման հանդիսացող օրենքները (դատախազության, ընտրական օրենսդրության մեջ փոփոխություններ կատարելու և արտերկրում բանտարկյալների նկատմամբ վերաբերմունքի մասին)^[26]։

Իրադարձությունների զարգացում

2013 թվականի նոյեմբեր

Կիևի Անկախության հրապարակ առաջինը կոչ անող հասարակական կազմակերպությունները հիմնականում երիտասարդներն էին, ուսանողները,որոնց այդ ժամանակ միացան եվրոպական ինտեգրման տասնյակ հազարավոր կողմնակիցներ։ Նոյեմբերի 22-ի երեկոյան, չնայած այն բանին, որ Կիևի շրջանի վարչական դատարանը արգելեց վրանների տեղադրումը հրապարակում ներկաները սկսեցին վրաններ հիմնել 2004 թվականի դեպքերի օրինակով՝ ինչի արդյունքում տեղի են ունեցել առաջին բախումները ոստիկանության հետ։ Նոյեմբերի 24-ին տեղի է ունեցել հավաք, որի ժամանակ Արսենի Յացենյուկը, Վիտալի Կլիչկոն և Յուրի Լուցենկոն հայտարարել են անժամկետ բողոքի ակցիայի մասին^[27]։ Բացի այդ, նոյեմբերի 24-ին, ընդդիմության հանրահավաքը ընդունեց «բանաձև Եվրամայդանի պահանջների վերաբերյալ», որտեղ նշվում է, որ բողոքողների պահանջները հետևյալն են. եթե Յանուկովիչը չի ստորագրում ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագիրը, ապանրա հրաժարականը. եթե Գերագույն խորհորդը չընդունի մինչև 2013 թվականի նոյեմբերի 27-ը եվրոպական ինտեգրման օրենքները`ապա լինեն արտահերթ խորհրդարանարական ընտրություններ^[28]։ Նոյեմբերի 24-ին Մայդանը, ընդդիմության հանրահավաքի ավարտից հետո, «ձուլվեց»։ Կուսակցականները ստեղծեցին վրանային ճամբարներ Եվրոպական հրապարակում, իսկ հասարակությունը Անկախության հրապարակում։ Նոյեմբերի 26-ին, երկու հանրահավաքները միավորվեցին։ Ընդդիմության առաջնորդները և վրանային ճամբարի կազմկոմիտեն հայտարարեցին իրենց միասնության մասին։ Վրանային ճամբարի հրամանատարն էր Անդրեյ Պարուբիին^[29]։ 2013 թվականի նոյեմբերի 28-29-ը Վիլնյուսում տեղի ունեցավ «Արևելյան գործընկերության» գագաթաժողովը, որտեղ չստորագրվեց Ուկրաինայի և Եվրամիության միջև Ասոցացման համաձայնագիրը։ Նոյեմբերի 30-ին ՆԳՆ «Բերկուտ» հատուկ ստորաբաժանման մի քանի հարյուր մարտիկներ ուժով ցրել են Մայդանի վրանային ավանը, ընդ որում նրանք ոչ միայն դուրս են մղել հավաքվածներին հրապարակից, այլև ծեծել նրանց մահակներով ու ոտքերով։ Այս գործողությունը հրահրել է ընդդիմության անցումը բողոքի սովորական ձևերից դեպի արմատակ ձևի։

2013 թվականի դեկտեմբեր

Ուսանողների նկատմամբ հաշվեհարդարը, որի տեսագրությունները ցուցադրվել են հեռուստատեսային ալիքներով և տարածվել համացանցում, զանգվածային վրդովմունք է առաջացրել. արդեն հաջորդ օրը՝ դեկտեմբերի 1-ին, ընդդիմադիր կուսակցությունների (Արսենի Յացենյուկի, Վիտալի Կլիչկոյի և Օլեգ Տյագնիբոկի) առաջնորդների կոչով Կիրում տեղի է ունեցել զանգվածային հանրահավաք՝ «ժողովրդական վեչե» (այդ հանրահավաքները հետագայում անցկացվել են ամեն կիրակի)։ Հրապարակ է եկել շուրջ 500 հազար մարդ՝ բռնաճնշումները դադարեցնելու, ծեծի մեղավորներին պատժելու և կալանավորվածներին ազատ արձակելու պահանջով։ «Ժողովրդական վեչայից» հետո արմատապես տրամադրված մասնակիցները գրավել են Կիևի քաղաքային պետական վարչակազմի և Արհմիությունների տան շենքը, ինչպես նաև փորձել են գրոհով վերցնել նախագահի վարչակազմը։Բողոքի ակցիայի մասնակիցների շրջանում տեղի է ունեցել պառակտում արմատականների և «չափավորների»: Եթե Արևմտյան Ուկրաինայում Լվովի, Տեռնոպիլի, Իվանո-Ֆրանկիվսկի, Մերձդնեստրի շրջանների տարածաշրջանային խորհուրդները լիովին աջակցեցին ընդդիմության գործողություններին, հայտարարեցին, որ նրանք միանում են համաժողովրդական գործադուլին^[30][31][32] ապա` հարավ-արևելքում իշխանությունները դատապարտեցին ընդդիմության բռնի մեթոդները։

Պահանջներ

Նոյեմբերի 30-ին վրանային ճամբարի ցրումից առաջ ցուցարարների հիմնական պահանջը Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրումն էր։ Դեկտեմբերի 1-ից սկսած շեշտը շեղվեց դեպի նոյեմբերի 24-ի հանրահավաքի պահանջները՝ կառավարության և նախագահի հրաժարականը:Այսպիսով, բրիտանական լրատվամիջոցներին տված հարցազրույցում «Աջ սեկտորի» ղեկավարներից Անդրեյ Տարասենկոն ասաց, որ իրենց նպատակը ոչ թե եվրոպական ինտեգրումն է, այլ «ազգային հեղափոխությունը»։

Մեզ համար Եվրոպան նպատակը չէ։ Փաստորեն, Եվրոպային միանալը կնշանակեր մահ Ուկրաինայի համար։ Եվրոպան մահ է լինելու պետության և քրիստոնեության համար։ Մենք ուզում ենք, որ Ուկրաինան ուկրաինացիների համար լինի, որը ղեկավարվում է ուկրաինացիների կողմից և չի ծառայում այլոց շահերին։

Դեկտեմբերի 8-ին, Կիևում տեղի ունեցավ երկրորդ «ժողովրդկան վեչեն»։ Բացի եվրոպամետ և հակակառավարական կարգախոսներից, Յանուկովիչի հակառակորդները համոզված էին, որ դեկտեմբերի 6-ին Սոչիում Ռուսաստանի նախագահ Պուտինի հետ հանդիպման ժամանակ նա խոստացավ, որ Ուկրաինան կմիանա Մաքսային միությանը։ Խորհրդարանական ընդդիմության կանչով երկու հազար ակտիվիստներ գնացին Գրուշևսկու և Ինստուտսկայայի փողոցներ^[33][34], որտեղ նրանք կառավարական թաղամասի ծայրամասում կանգնեցրեցին նոր բարիկադներ^[35][36]։ Երեկոյան Եվրամայդանի մի խումբ ակտիվիստներ կատարեցին վանդալիզմի ակտ՝ ոչնչացնելով Լեսինի հուշարձանը Բեսարաբսկայա հրապարակում^[37]։ Հուշարձանի փոխարեն Ուկրաինայի պետական դրոշը և ուկրաինացի ազգայնամոլների կարմիր սև դրոշը տեղադրվել են պատվանդանի վրա^[38]։ Մինչդեռ, արևմտյան երկրների ներկայացուցիչները ճնշում էին գործադրում Նախագահ Յանուկովիչի վրա՝ ի պաշտպանություն բողոքողների պահանջների^[39]։ Կիև այցելեցին, մասնավորապես, Եվրոպական միության արտաքին գործերի և անվտանգության քաղաքականության գերագույն ներկայացուցիչ Քեթրին Էշթոնը և պետքարտուղարի օգնական Վիկտորիա Նուլանդը, որոնք բանակցություններ էին վարում Վիկտոր Յանուկովիչի հետ, նրանք այցելեցին հրապարակ և հանդիպեցին ընդդիմության առաջնորդների հետ։ Դեկտեմբերի 10-ին իրավապահ ուժերին հաջողվեց շրջափակել ցուցարարներին և ազատվել բարիկատներից բայց առավոտյան, տասնմեկ ժամ շարունակ շարունակական դիմակայությունից հետո, նրանք ստիպված են եղել նահանջել։ Արևմտյան պաշտոնյաները կտրուկ դատապարտեցին Մայդանը գրոհելու իրավապահ մարմինների նոր փորձը։ Մինչդեռ Եվրամայդանի մասնակիցները վերականգնեցին և ամրապնդեցին բարիկադները։

Դեկտեմբերի 14-ին Վիկտոր Յանուկովիչը ազատեց Ալեքսանդր Պոպովին Կիևի քաղաքային պետական կառավարման ղեկավարի պաշտոնից, իսկ Վլադիմիր Սիվկովիչը՝ Ուկրաինայի ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի քարտուղարի տեղակալի պաշտոնից։

Դեկտեմբերի 14-ից ի վեր Կիևի կենտրոնում, Եվրոպական հրապարակում և Մարիինյան այգում Ուկրաինայի ղեկավարության աջակցության համար իր անժամկետ ակցիան («Հակամայդան») սկսել է Տարածաշրջանների կուսակցությունը։ Կիևում առաջին անգամ անցկացվել են երկու զուգահեռ հանրահավաքներ՝ Մայդան և Հակամայդան։ Տեղի ունեցավ հերթական «ժողովրդական վեչեն», որին, ըստ որոշ տվյալների, մասնակցել է մինչև 200 հազար մարդ, և այդ ժամանակ արդեն ցուցարարների պահանջները փոխվել էին, ընդդիմության նախնական պահանջն էր` պատժել նոյեմբերի 30-ին հավաքը ցրելու մեղավորներին։

Համաներում

Դեկտեմբերի 19-ին Գերագույն ռադան ընդունել է «խաղաղ հավաքների ժամանակ տեղի ունեցած իրադարձությունների կապակցությամբ մարդկանց նկատմամբ բացասական հետևանքները վերացնելու և նրանց հետապնդումն ու պատիժը թույլ չտալու մասին» օրենքը^[40][41]։ Գերագույն Ռադան որոշեց^[42]․

1. 2013 թվականի նոյեմբերի 21-ից մինչև տվյալ օրենքն ուժի մեջ մտնելու օրը նրանց գործողությունների և որոշումների համար ազատել պատասխանատվությունից։
2. 1-ին հոդվածում նշված գործողությունների կապակցությամբ բոլոր քրեական գործերը և վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ գործերը ենթակա են փակման։
3. 1-ին հոդվածում նշված գործողությունների կապակցությամբ նոր քրեական գործերը և վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ գործերը չեն կարող բացվել։
4. 1-ին հոդվածում նշված գործողությունների կապակցությամբ վարչական իրավախախտումների համար քրեական պատասխանատվության կամ պատասխանատվության ենթարկված անձինք ենթակա են ազատման և ճանաչվում են դատվածություն չունեցող և վարչական իրավախախտումների համար պատասխանատվություն չկրած։

Դեկտեմբերի 23-ին օրենքը ստորագրվել է նախագահի կողմից^[43] և ուժի մեջ է մտել «Ուկրաինայի ձայն» և «Կառավարական սուրհանդակ» թերթերում դրա հրապարակումից երեք օր անց։

Միջանկյալ արդյունքներ

Դեկտեմբերի 22-ին հերթական «ժողովրդական վեչեի» ժամանակ հայտարարվեց «Մայդան» ժողովրդական միավորում հասարակական կազմակերպության ստեղծման մասին^[44]։ «Մայդան» միավորման խորհրդի համանախագահներ են դարձել Օլեգ Տյագնիբոկը, Կիևո-Մոգիլյանի ակադեմիայի նախագահ Սերգեյ Կվիտը, Վիտալի Կլիչկոն, Յուրի Լուցենկոն, Ռուսլան Լիժիչկոն, Յուլիա Տիմոշենկոն և Արսենի Յացենյուկը^[45][46]։

Ըստ ուկրաինական «Մերիդիան» հասարակական հետազոտությունների կենտրոնի տնօրեն Դմիտրի Լևիուսի, որը մեջբերում էր «Ամերիկայի Ձայն» ռադիոկայանը այդ օրերին, բողոքի ակցիայի ընթացքում խորհրդարանական ընդդիմությունը գործնականում ի վիճակի չէր հասնել նշանակալի արդյունքների։ Քաղաքագետի կարծիքով՝ «Մայդան» ժողովրդական միավորման ստեղծումը «Եվրամայդանի ֆենոմենի իրավաբանական ձևակերպման» փորձ էր, թեև, ըստ նրա, «այն Եվրամայդանը, որը սկսվում էր ուսանողների և լրագրողների ծեծով, և այդ մեկը, որը գլխավորում էին ընդդիմադիր առաջնորդները, տարբեր բաներ են»։ Քաղաքագետն այդ նախաձեռնությունը բացատրել Է Կիևի կենտրոնում բողոքի տրամադրությունների նվազեցման ըմբռնումով և 2015 թվականի նախագահական ընտրարշավի մեկնարկին բողոքական ընտրազանգվածը վերահսկելու ցանկությամբ, Եվրամայդանը «սառեցնել» որպես «հեռանկարային մոբիլիզացիոն ռեսուրս, որը հնարավոր կլինի ծավալել ամբողջ Ուկրաինայում»^[47]։

2014 թվականի հունվար

Ինչպես նշում է Ն.Գ. Հունվարին Ռոզովը և Յանուկովիչը ակնկալում էին, որ արևելյան շրջաններից և / կամ Ռուսաստանից կստանան ուժեղացումներ, օգտագործելու առկա պաշարները «վճռական ճակատամարտի» համար՝ հույս ունենալով արագ հաղթանակի։ Մասնավորապես, այդ հույսերը արդարացված էին, բայց սա բավարար չէր վճռական հոգեբանական առավելության համար, ինչը կարող էր հանգեցնել զիջումների և Մայդանի խաղաղ հանձնման, մինչդեռ ռեժիմը պատրաստ չէր գնալ բացահայտ բռնությունների^[48]։

Հունվարին և փետրվարին Կիևի Մայդանին աջակցելու համար լրացուցիչ ուժեր էին ժամանել արևմտյան և կենտրոնական Ուկրաինայից, Մայդանում անցկացվել են ինքնապաշտպանության ջոկատների մարտական վարժանքներ։ Սա հնարավորություն տվեց պահպանել դիրքերը և առանձին գրոհներ իրականացնել, բայց այդպիսի ուժերը բավարար չէին՝ լիարժեք և համոզիչ առավելություն ցույց տալու համար, ինչը կարող էր հանգեցնել իշխանության համեմատաբար խաղաղ բռնազավթմանը։ Զուտ բռնի տարբերակը թեև մտնում էր Մայդանի առանձին ուժերի պլանների մեջ («Աջ սեկտոր» և այլն), բայց մերժվել է առաջնորդների և մեծամասնության կողմից։

Հունվարի 12-ին Մայդանում վերսկսվել է կանոնավոր «ժողովրդական վեչեի» անցկացումը։ ԶԼՄ-ների տվյալներով՝ տարեսկզբից ի վեր առաջին անգամ մասնակցել է 50-ից 200 հազար մարդ^[49]։ Մեժիգորյեում Վիկտոր Յանուկովիչի նստավայրի մոտ տեղի է ունեցել Ավտոմայդանի մասնակիցների հանրահավաքը^[50]։

Հունվարի 16-ին Գերագույն ռադան (Ռեգիոնների կուսակցության և ԿՊԿ-ի խմբակցությունները) ձեռքերի պարզ բարձրացմամբ, առանց քննարկման և ձայների իրական հաշվման, ընդունել է 11 օրենք և մեկ որոշում^[51][52][53], որը նախաձեռնել էր Ուկրաինայի Նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը^[54]։ Նախագահի կողմից հունվարի 17-ին ստորագրված օրենքները հրապարակվել են «Ուկրաինայի ձայնը» թերթի էլեկտրոնային տարբերակում՝ 2014 թվականի հունվարի 21-ի համարում^[55] և ուժի մեջ են մտել հունվարի 22-ից։ Քվեարկության ներկայացված օրինագծերը չունեին պրոֆիլային կոմիտեի եզրակացություն և չեն անցել Գերագույն ռադայի գիտափորձաքննական վարչության փորձաքննություն^[56] հետագայում, հիմնվելով օրենքներով սահմանված սահմանափակումների վրա, դրանք կոչվել են «բռնատիրական» մի շարք լրատվամիջոցներում^[57][58]։

Կիև, փողոց Գրուշևսկի 01/22/2014

Հունվարի 19-ին, 100-ից 500 հազար մարդ է հավաքվել Կիևի հաջորդ «ժողովրդական վեչեում»^[59][60]։ Խորհրդարանական ընդդիմության ներկայացուցիչները, որոնք ելույթ են ունեցել հավաքվածների առջև, հայտարարել են, որ իշխանությունը մտադիր է Ուկրաինայում ավտորիտար բռնապետություն հաստատել, և պահանջել են ժողովրդական ռադայի գումարում Գերագույն ռադայի փոխարեն, որն իրեն վարկաբեկեց՝ ընդունելով «բռնատիրական օրենքներ»։

Հանրահավաքի ավարտից հետո մի քանի հարյուր ակտիվիստներ, որոնք զինված են մահակներով, քարերով և այրվող խառնուրդով շշերով, գրոհել են Գրուշևսկի փողոցում գտնվող կառավարական թաղամասի պահպանության վրա։ Նրանք փորձել են ճեղքել ոստիկանության շրջափակումը «Դինամո» մարզադաշտի մուտքի մոտ, հրկիզել «Բերկուտ» ջոկատի տրանսպորտը և իրավապահների վրա քարեր և բռնկիչ խառնուրդով շշեր նետել, ծեծել նրանց փայտերով^[61]։ Հարձակվողների դեմ կիրառվել են աղմկոտ նռնակներ, արցունքաբեր գազ^[62] և ջրցան մեքենաներ^[61]։

Հունվարի 20-ին, ոստիկանության հետ շարունակվող բախումների արդյունքում, ակտիվիստները սկսեցին բարիկադ կառուցել Գրուշևսկու փողոցում^[63]։

Բողոքը Լվովում (02.22.2014)

Ըստ Կիևի առողջապահության դեպարտամենտի, հունվարի 20-ի առավոտյան 8-ի դրությամբ, բախումների ավելի քան 100 մասնակիցներ դիմել են շտապօգնության թիմի բժիշկներին, նրանցից 42-ը հոսպիտալացվել են։ Ուկրաինայի ՆԳՆ մամուլի ծառայությունից հայտնեցին, որ բաժանմունքի մոտ 100 աշխատակից դիմել է բժշկական օգնության, նրանցից 61-ը հոսպիտալացվել են։ Զոհերի մոտ ախտորոշվել են փակ գանգուղեղային վնասվածքներ, կոտրվածքներ, կապտուկներ և անհայտ նյութերով թունավորումներ^[64]։

Հունվարի 21-22-ը Գրուշևսկու փողոցում առճակատումը շարունակվել է։ Ըստ պաշտոնական տվյալների, երեք ցուցարար մահացել է հունվարի 22-ին, երկուսը սպանվել են հրազենով Գրուշևսկու փողոցում, իսկ մյուսին գտել են մահացած անտառային գոտում, որտեղ նրան դուրս են բերել չբացահայտված անձինք։

Հաջորդ օրերին Ուկրաինայի մի շարք շրջաններում ընդդիմադիր ցուցարարները սկսեցին գրավել մարզային և շրջանային պետական կառավարման մարմինների շենքերը^[65][66]։ Արևմտյան Ուկրաինայում այդ գործողությունները հաջող էին, մինչդեռ Ուկրաինայի կենտրոնական շրջաններում այդ փորձերը ճնշվում էին իրավապահ մարմինների կողմից։

Պետական կառավարման խորը ճգնաժամի և իշխանության նկատմամբ վստահության ֆոնին ուժային ճնշման պայմաններում Յանուկովիչն ուղիղ բանակցությունների մեջ է մտել ընդդիմության հետ, որոնց արդյունքը 2014 թվականի հունվարի 28-ին Գերագույն ռադայի կողմից օրենքների փաթեթի չեղարկումն էր, Նիկոլայ Ազարովի կառավարության հրաժարականը և ոստիկանության կողմից ձերբակալվածների համար համաներումը։

2014 թվականի փետրվար

ԱՄՆ պետքարտուղար Ջոն Քերիի հետ, 2014 թվականի փետրվարի 1

Ընդդիմության առաջնորդներ Կլիչկոն և Յացենյուկը մասնակցել են Մյունխենի խորհրդաժողովին, որտեղ մի շարք հանդիպումներ են ունեցել ԱՄՆ պետքարտուղար Ջոն Քերիի և եվրոպական ղեկավարների հետ։ Դրա հետ մեկտեղ Քերին առանց ակնարկի հայտարարել է, որ Ուկրաինան պետք է ընտրի, թե ում հետ է նա. «ամբողջ աշխարհի հետ, թե մեկ երկրի հետ»^[67][68]։

Փետրվարի 4-ին «Հարված» խմբակցության ղեկավար Վիտալի Կլիչկոն կոչ է արել Գերագույն ռադային քվեարկել 2004 թվականի Սահմանադրությանը վերադառնալու օգտին։ Այդ առաջարկը պաշտպանել է նաև «Բատկիվշչինայի» առաջնորդ Արսենի Յացենյուկը։ Միաժամանակ, ինչպես հայտնի է դարձել, Յուլիա Տիմոշենկոն նամակ է փոխանցել, որում «Բատկիվշչինա» խմբակցությանը կոչ է արել հրաժարվել 2004 թվականի Սահմանադրությանն վերադառնալուց և պատրաստվել է նախագահական ընտրություններին^[69]։

Փետրվարի 18-20

Եվրամայդանի արմատականների և նրանց դիմակայած իրավապահ մարմինների աշխատակիցների, ներքին զորքերի զինծառայողների և Եվրամայդանի հակառակորդների կազմակերպված խմբերի միջև բախումները վերսկսվել են փետրվարի 18-ին՝ Գերագույն ռադայի նիստի օրը^[70][71], որտեղ ընդդիմությունը ծրագրում էր քննարկել կառավարման խորհրդարանական-նախագահական ձևին անհապաղ վերադառնալու և 2004 թվականի Սահմանադրության վերականգնման հարցը, իսկ այդ պահանջների պաշտպանությանն ընդդիմության առաջնորդների կոչով կազմակերպվել էր այսպես կոչված «խաղաղ հարձակում» Գերագույն ռադայի վրա^[72], որին մասնակցել են Եվրամայդանի մի քանի հազար զինված ակտիվիստներ։

Արհմիության տունը այրվելիս, 2014 թվականի փետրվարի 19

Հիմնական հոդված՝ Եվրամայդանի ժամանակագրություն

Բախվելով ոստիկանական արգելապատնեշին՝ ցուցարարները, փորձելով ճեղքել Գերագույն ռադան, ջարդել և հրկիզել են մի քանի մարդատար ավտոմեքենաներ և բեռնատարներ, որոնցով ուժայինները արգելափակել են երթևեկելի մասը, ներխուժել են շենքեր, այրել ավտոմեքենաների անվադողեր, ոստիկանների վրա քարեր և հրկիզող խառնուրդով շշեր նետել, ի պատասխան ուժայինները օգտագործել են արցունքաբեր գազ, ջրցան մեքենաներ և լուսաձայնային նռնակներ^[73]։

Ցուցարարները գրավել և այրել են Ռեգիոնների կուսակցության գրասենյակը, ինչի հետևանքով գրասենյակի աշխատակից է զոհվել^[74][75]։ Երեկոյի ընթացքում «Բերկուտի» և ներքին զորքերի ստորաբաժանումները ցուցարարներին հետ են մղել Անկախության մայդան՝ զրահամեքենաների միջոցով բարիկադներ գրոհելու անհաջող փորձ կատարելով^[76]։ Օրվա և հաջորդ գիշերվա ընթացքում Կիևի փողոցներում բախումների հետևանքով զոհվել է 25 մարդ (այդ թվում՝ իրավապահ մարմինների 10 աշխատակից), ավելի քան 350-ը վիրավորվել են, ավելի քան 250-ը հոսպիտալացվել են։ Գիշերը հանդիպած նախագահ Յանուկովիչն ու ընդդիմության ներկայացուցիչներ Կլիչկոն ու Յացենյուկը չեն կարողացել համաձայնության գալ իրավիճակի կարգավորման ուղիների շուրջ՝ սահմանափակվելով փոխադարձ մեղադրանքներով^[77]։

Կիևում արյունահեղության պատճառով ծայրահեղ սրվել է իրավիճակը Ուկրաինայի արևմուտքում։ Այստեղ կրկին սկսվել են պետական իշխանության մարմինների և պետական հիմնարկների բռնությունները։ Փետրվարի 18-ի լույս 19-ի գիշերը միայն Լվովում և Լվովի մարզում Եվրամայդանի ակտիվիստները հափշտակել են ավելի քան 1170 միավոր հրազեն (գրեթե հազար ատրճանակ, ավելի քան 170 ինքնաձիգ, ձեռքի գնդացիրներ և դիպուկահար հրացաններ) և ավելի քան 18 հազար փամփուշտ^[78]։

Կիևի կենտրոնում բռնության բռնկումն ու արյունահեղությունը հանգեցրել են պատգամավորների ու Ռեգիոնների կուսակցության պաշտոնյաների զանգվածային փախուստի և իշխանության գործողություններին աջակցության կտրուկ անկման։ Կուսակցության կազմից դուրս գալու դիմում են գրել Գերագույն ռադայի տասնյակ պատգամավորներ, մարզային կազմակերպությունների ղեկավարներ, մարզային պատգամավորներ և քաղաքային ղեկավարներ։ Միայն փետրվարի 19-ից մինչև 22-ն ընկած ժամանակահատվածում, ըստ Սերգեյ Տիգիպկոյի, Գերագույն ռադայի խմբակցությունը լքել են 186 ժողովրդական պատգամավորներից 77-ը։ Հետագա օրերին գործընթացը շարունակվել է։

Փետրվարի 19-ին Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը Հակաահաբեկչական գործողության ռեժիմ է հայտարարել։ Երեկոյան շարունակվող բռնության և կողմերի միջև փոխզիջման նշանների բացակայության ֆոնին Կիև են մեկնել Լեհաստանի, Գերմանիայի և Ֆրանսիայի ԱԳ նախարարները՝ Ուկրաինայի իշխանությունների և ընդդիմության ներկայացուցիչների հետ վերջին բանակցությունների համար Եվրամիության արտաքին գործերի խորհրդի արտահերթ նիստի նախօրեին, որտեղ պետք է քննարկվեր Ուկրաինայի նկատմամբ պատժամիջոցների սահմանման հարցը։

Փետրվարի 20-ին Կիևի Ինստիտուտսկայա փողոցում կրակոցներ են սկսվել իրավապահ մարմինների աշխատակիցների, ինչպես նաև Եվրամայդանի մասնակիցների ուղղությամբ։ Փետրվարի 18-ից 20-ն ընկած ժամանակահատվածում, Ուկրաինայի առողջապահության նախարարության տվյալներով, զոհվել է 75 մարդ, փետրվարի 18-ի ժամը 10:20-ից մինչև փետրվարի 20-ի ժամը 21:00-ն ընկած ժամանակահատվածում Կիևի կենտրոնում բախումների սրման վայրից Կիևի շտապ բժշկական օգնության բրիգադներին և առողջապահության հաստատություններին բուժօգնության է դիմել 571 տուժած, որոնցից 363-ը հոսպիտալացվել են^[79]։

Փետրվարի 20-ի երեկոյան Գերագույն ռադայի արտահերթ նիստում որոշում է ընդունվել^[80], որը դատապարտել է բռնության կիրառումը, որը հանգեցրել է Ուկրաինայի քաղաքացիների մահվան, կտտանքների, խոշտանգումների և մարդկության դեմ այլ հանցագործությունների^[81][82]։

Փետրվարի 21

Հիմնական հոդված՝ Ուկրաինայի քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման մասին համաձայնագիր

Փետրվարի 21-ի ցերեկը իրավապահ մարմինների աշխատակիցները դուրս են բերվել կառավարական թաղամասից, ներքին զորքերը և ՆԳՆ հատուկ ստորաբաժանումները լքել են Կիևը և ուղարկվել մշտական տեղակայման վայրեր^[83][84]։ Գերագույն ռադայում նախագահի ներկայացուցիչ Յուրի Միրոշնիչենկոն լրագրողներին հավաստիացրել է, որ ուժայինները թողել են խորհրդարանի շենքը՝ կատարելով փետրվարի 20-ին ընդունված հրադադարի և Կիևից զորքերի դուրսբերման մասին որոշումը^[85]։

Երեկոյան Ուկրաինայի նախագահ Յանուկովիչի և որպես միջնորդ հանդես եկող Եվրամիության ներկայացուցիչների միջև երկօրյա բանակցությունների արդյունքում ընդդիմության նախագահն ու առաջնորդները համաձայնագիր են ստորագրել Ուկրաինայում քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման մասին։

Ընդդիմության կողմից համաձայնագիրը ստորագրել են Վիտալի Կլիչկոն (ՈՒԺԴԲ կուսակցություն), Արսենի Յացենյուկը («Բատկիվշչինա» ՀՄ) և Օլեգ Տյագնիբոկը («Ազատություն» ՀՄ): Ստորագրման ականատեսները եղել են Գերմանիայի և Լեհաստանի արտգործնախարարներ Ֆրանկ-Ֆրանկ-Վալտեր Շթայնմայերը և Ռադոսլավ Սիկորսկին, ինչպես նաև Ֆրանսիայի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարության Մայրցամաքային Եվրոպայի դեպարտամենտի ղեկավար Էրիկ Ֆուրնիեն^[86]։ Ռուսաստանի Դաշնության նախագահի հատուկ ներկայացուցիչ Վլադիմիր Լուկինը, որը մասնակցել է բանակցություններին, հրաժարվել է ստորագրել համաձայնագրի տակ։

Համաձայնագիրը նախատեսում էր վերադառնալ 2004 թվականի սահմանադրությանը, այսինքն՝ խորհրդարանական-նախագահական կառավարման ձևին, նախագահի արտահերթ ընտրությունների անցկացում մինչև 2014 թվականի վերջը և «ազգային վստահության կառավարության» ձևավորում։ Նաև նախատեսվում էր իրավակարգի ուժերի հետքաշում Կիևի կենտրոնից, բռնության դադարեցում և ընդդիմության կողմից զենքի հանձնում^[87]։ Նախագահ Յանուկովիչը կարգադրել Է իրավապահ մարմիններին հետ կանգնել Մայդանից, սկսել հատուկ ստորաբաժանումներ ուղարկել մշտական տեղակայման վայրեր^[88]։

Գերագույն ռադան օրենք է ընդունել բողոքի ակցիաների ընթացքում բոլոր ձերբակալվածներին ազատ արձակելու մասին։

Երեկոյան խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդների կողմից ստորագրված համաձայնագրի պայմանները հրապարակային հայտարարելիս «Աջ սեկտորի» ներկայացուցիչները հայտարարել են, որ իրենք գոհ չեն փաստաթղթում ամրագրված քաղաքական բարեփոխումների աստիճանականությունից, և պահանջել են անհապաղ հրաժարական տալ նախագահ Յանուկովիչին, հակառակ դեպքում նրանք մտադիր են գրոհել նախագահի վարչակազմի և Գերագույն ռադայի վրա։ Դմիտրի Յարոշը հայտարարել է, որ համաձայնագրում բացակայում են նախագահի հրաժարականի, Գերագույն ռադայի արձակման, ուժային գերատեսչությունների ղեկավարներին և կատարողներին պատժելու հստակ պարտավորությունները «հանցավոր հրամանների կատարողների պատժի վերաբերյալ հստակ պարտավորությունները, որոնց հետևանքով սպանվել են շուրջ հարյուր ուկրաինացի քաղաքացիներ», նա համաձայնագիրը համարել է «աչքերի հերթական քողարկում» և հրաժարվել է կատարել այն^[89]։

Փետրվարի 21-ի երեկոյան Կիևի ժամանակով մոտ 22.40-ին Նախագահ Յանուկովիչը խորհրդարանի խոսնակ Վլադիմիր Ռիբակի և ԱՊԿ ղեկավար Անդրեյ Կլյուևի հետ լքել են Կիևը^[90]։ Ըստ պաշտոնական վարկածի՝ Յանուկովիչը մեկնել է Խարկով՝ մասնակցելու Ուկրաինայի հարավ-արևելյան շրջանների պատգամավորների համագումարին^[91]։

Փետրվարի լույս 22-ի գիշերը Եվրամայդանի ակտիվիստները գրավել են կառավարական թաղամասը, որը լքել են իրավապահները^[92], և առաջ են քաշել մի շարք նոր պահանջներ, մասնավորապես, պահանջել են նախագահ Յանուկովիչի անհապաղ հրաժարականը^[93]։ Պատգամավոր Պարուբին հայտարարել է, որ «Մայդանն ամբողջությամբ վերահսկում է Կիևը»^[92][94][95]։

Իշխանափոխություն

Հիմնական հոդված՝ Ուկրաինական հեղափոխություն (2014)

Գերագույն ռադայի որոշումներ

Փետրվարի 22-ին Գերագույն ռադայի նիստում գրանցվել է 248 պատգամավոր, ավելի ուշ նրանց է միացել ևս մոտ 90 պատգամավոր։ Նիստը վարել է Գերագույն ռադայի փոխնախագահ Ռուսլան Կոշուլինսկին։ Նա ընթերցել է խոսնակ Վլադիմիր Ռիբակի և փոխխոսնակ Իգոր Կալետնիկի հրաժարականի դիմումները^[96], ինչպես նաև մի շարք պատգամավորների հայտարարությունները Ռեգիոնների կուսակցության խմբակցությունից դուրս գալու մասին^[97]։

Գերագույն ռադան 326 ձայնի մեծամասնությամբ ընդունել է խոսնակ Վլադիմիր Ռիբակի և փոխխոսնակ Իգոր Կալետնիկի հրաժարականը^[98]։ Ժամը 12:35-ին 288 «կողմ» ձայնով Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի նոր ղեկավար է ընտրվել Ալեքսանդր Տուրչինովը^[99]։ Գերագույն ռադայի հայտարարության մեջ հաղորդվել է, որ «նա իշխանությունը վերցնում է իր ձեռքը»^[100]։ Ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար է ընտրվել «Բատկիվշչինայի» պատգամավոր Արսեն Ավակովը^[101]։ Գերագույն ռադան 247 ձայնով անվստահություն է հայտնել Գլխավոր դատախազ Վիկտոր Պշոնկեին^[102]։

Ժամը 15:59-ին «ՌԲԿ-Ուկրաինա» պարբերականը հայտնել է, որ Յանուկովիչը հանդես է եկել հայտարարությամբ, որում հայտարարել է տեղի ունեցած պետական հեղաշրջման մասին և այն մասին, որ իր վրա հարձակում է տեղի ունեցել։ Ուկրաինայի նախագահը հրաժարվել է հրաժարական տալ^{[103][104][105]}։ Նա նաև հայտնել է, որ չի պատրաստվում ստորագրել Գերագույն ռադայի հակաօրինական որոշումները^{[104][106][107][108]}։

Ժամը 17:10-ին Գերագույն ռադան որոշում է ընդունել, որում հայտարարել է, որ Յանուկովիչը «հակասահմանադրական կերպով ինքնամեկուսացել է սահմանադրական լիազորությունների իրականացումից» և չի կատարում իր պարտականությունները, ինչպես նաև 2014 թվականի մայիսի 25-ին նշանակվել է արտահերթ նախագահական ընտրություններ։ Քվեարկությունից առաջ Ալեքսանդր Տուրչինովը պատգամավորներին հայտարարել է.

...հաջողվել է հեռախոսով կապ հաստատել Վիկտոր Յանուկովիչի հետ։ Ժողովրդական պատգամավորների ներկայությամբ նրա հետ խոսել է Արսենի Պետրովիչ Յացենյուկը, նա նախագահ Յանուկովիչին առաջարկել է անհապաղ հրաժարականի դիմում գրել, ինչին նա համաձայնել է։ Բայց այն բանից հետո, երբ նա համաձայնել է, և, ըստ երևույթին, խորհրդակցել այլ մարդկանց հետ, նա սկսել է հերքել այդ տեղեկատվությունը։ Մասնավորապես, այն հերքել է նրա մամուլի ծառայությունը նախապես ձայնագրված հոլովակում^[109]:

Բնօրինակ տեքստ (ուկր.)  

… вдалося знайти телефоном Віктора Януковича. В присутності народних депутатів з ним говорив Арсеній Петрович Яценюк, він запропонував Президенту Януковичу негайно написати заяву про власну відставку, з чим він і погодився. Але ж після того, як він з цим погодився і, мабуть, провів консультації з іншими людьми, він почав спростовувати цю інформацію. Зокрема, її спростувала його прес-служба в записаному заздалегідь відеоролику.

Այս որոշման օգտին քվեարկել է 328 ժողովրդական պատգամավոր^[110]։ Նախագահի իրականացրած պաշտոնանկությունը չի համաձայնեցվել Ուկրաինայի Սահմանադրության դրույթների հետ, որը չէր նախատեսում «պաշտոնեական պարտականությունների կատարումից ինքնալուծարում»՝ որպես պետության ղեկավարի լիազորությունների դադարեցման հիմք^{[111][112][113]}։

Փետրվարի 22-ին որոշում է ընդունվել, որի հիման վրա կալանքի տակ գտնվող Յուլիա Տիմոշենկոյին ազատ են արձակել Խարկովի հիվանդանոցից։ Տիմոշենկոն մեկնել է Կիև^[114]։

Ռուսաստանը դադարեցրել է Ուկրաինային ֆինանսական օգնություն տրամադրել^[115]։ Նոր կառավարության ակտիվ աջակցության մասին հայտարարել է Շվեդիայի արտգործնախարար Կարլ Բիլդտը։ Նոր իշխանությունների դժգոհությունն արտահայտվել է Ղրիմում և Ուկրաինայի արևելքում, որտեղ տեղական «Մայդանի» վրա հարձակվել են «Օպլոտ»-ի անդամները^[116]։

Նախագահ Յանուկովիչի հեռանալը

Գրավված քաղաքային վարչակազմը

Գերագույն ռադայի նիստում հայտնել են նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի «անհետացման» մասին. նախագահական նստավայրը Մեժիգորյեում դատարկ է եղել, «5-րդ ալիքի» հեռուստալրագրողները ռեպորտաժ են անցկացրել նստավայրի տարածքից^[117]։

Խարկով ժամանելուց և փետրվարի 22-ի դեպքերից հետո Յանուկովիչը, ինչպես ավելի ուշ հայտնել էր, փորձել է ուղղաթիռով թռչել Լուգանսկ, սակայն կյանքի սպառնալիքի պատճառով հրաժարվել է այդ ծրագրից^[118] և ուղևորվել է Ղրիմ, որտեղից փետրվարի 24-ին մեկնել է Ռուսաստանի տարածք։ Փետրվարի 27-ին Յանուկովիչը ուղերձ է տարածել Ուկրաինայի ժողովրդին, որում հաստատել է, որ նախկինի պես իրեն համարում է օրինական նախագահ, իսկ Գերագույն ռադայի բոլոր որոշումները՝ ոչ լեգիտիմ^[119]։

Փետրվարի 28-ին նա առաջին անգամ ուղիղ եթերում հայտնվել է լրագրողների տեսախցիկների առջև և հայտարարել, որ ստիպված է եղել լքել երկիրը՝ իր և իր հարազատների կյանքին սպառնացող վտանգի պատճառով։ Նա նաև հայտարարել է, որ փետրվարի 21-ի համաձայնագիրն այդպես էլ չի իրականացվել ընդդիմության կողմից, որը չի զինաթափել մայդանցիներին և չի կազմակերպել շենքերի և փողոցների ազատագրումը։ Փետրվարի 21-ից հետո ընդունված բոլոր օրենքները նա հրաժարվել է ընդունել, քանի որ դրանք, ըստ նրա, ընդունվել են պատգամավորների նկատմամբ ճնշումների և սպառնալիքների ներքո^[120][121]։ Մարտի 11-ին Յանուկովիչը կրկին հայտարարություն է արել նոր իշխանության ոչ լեգիտիմ լինելու և Կիև վերադառնալու հնարավորության մասին^[122]։

Մինչդեռ արդեն փետրվարի 23-ին Ուկրաինայի Գերագույն ռադան Ալեքսանդր Տուրչինովի վրա է դրել Ուկրաինայի նախագահի պարտականությունների ժամանակավոր կատարումը^[123]։

Գերագույն ռադան նաև կողմ է քվեարկել 2012 թվականին ընդունված Պետական լեզվական քաղաքականության հիմունքների մասին օրենքի չեղարկմանը, որը նախատեսում էր ազգային փոքրամասնությունների լեզուներին տարածաշրջանային կարգավիճակ տալու հնարավորություն այնտեղ, որտեղ ազգային փոքրամասնությունների թիվը գերազանցում է 10 %-ը^[124]։ Սակայն նախագահի պաշտոնակատար Ալեքսանդր Տուրչինովն ավելի ուշ վետո է դրել այդ որոշման վրա, այդպիսով այն ուժի մեջ չի մտել։

«Կանգառ գրաքննություն» շարժումը պահանջել է աշխատանքից ազատել ԶԼՄ-ների ղեկավարներին, լրագրողներին և հեռուստահաղորդավարներին, որոնք «ապատեղեկացրել են հասարակությանը՝ զրպարտություն տարածելով խաղաղ ցույցերի մասնակիցների և ապստամբների վրա», իսկ հրաժարվելու դեպքում խոստացել է նման լրատվամիջոցներին լիցենզիայից զրկելու հարց դնել^[125]։

Կիևում հաճախակի են դարձել նախկին իշխանության ներկայացուցիչների ունեցվածքի վրա ավազակային հարձակումների և ոտնձգությունների դեպքերը^[126]։ Նման միջադեպերը հաճախացել են նաև Ուկրաինայի այլ շրջաններում^[127][128]։

Վիկտոր Յանուկովիչի նկատմամբ հետախուզում է հայտարարվել ծանրացուցիչ հանգամանքներում զանգվածային սպանություն կազմակերպելու կասկածանքով^[129][130]։

Փետրվարի 27-ին Գերագույն ռադան Արսենի Յացենյուկին նշանակել է Ուկրաինայի վարչապետի պաշտոնակատար, ձևավորվել է նոր կառավարություն։

Աշխարհի արձագանք

Աջակցություն

Նոյեմբերի վերջին ուկրաինական սփյուռքը հանրահավաքներ է անցկացրել ի պաշտպանություն Եվրամայդանում ցուցարարների Եվրոպայի այնպիսի քաղաքներում, ինչպիսիք են Փարիզը (300 մարդ^[131], Լոնդոնը (մոտ 100 մարդ)^[132], Բրյուսելը (մոտ 100 մարդ)^[133], Տալլինը^[134], Պրահան, Մյունխենը, Բեռլինը, Մայնի Ֆրանկֆուրտը, Վարշավան,Լոձը, Վրոցլավը Լյուբլին, Օպոլեն և Վիեննան^[135][136]։ ԱՄՆ-ում Եվրամայդանի աջակցության հանրահավաքներ են անցկացվել Նյու Յորքում, Լոս Անջելեսում և Չիկագոյում։

Վճռականորեն սատարել են Եվրամայդանի մասնակիցներին՝

• Եվրոպական միությունը՝ ի դեմս Եվրախորհրդարանի^[137] ,
• Լիտվան՝ ի դեմս Լիտվայի ԱԳ նախարար Լինաս Լինկյավիչուսի,
• Շվեդիան՝ ի դեմս ԱԳ նախարար Կառլ Բիլդտի^[138] ,
• Լեհաստանը՝ ի դեմս ԱԳ նախարար Ռադոսլավ Սիկորսկու^[139] ,
• Գերմանիան՝ ի դեմս ԱԳ նախարար Գիդո Վեստերվելլեի^[140][141] և Ֆրանկ-Վալտեր Շթայնմայերի^[142] ,
• ԱՄՆ-ն՝ ի դեմս պետքարտուղար Ջոն Քերիի^[143]

Քննադատություն

• Ռուսաստան, Ռուսաստանի ԱԳՆ-ն ԵՄ ղեկավարությանը մեղադրել Է Ուկրաինայի ներքին գործերին միջամտելու մեջ, որը հրահրում է ուկրաինական հասարակության ընդդիմադիր տրամադրված հատվածին «բողոքական և հակաիրավական գործողություններ իրականացնել Ուկրաինայի օրինական իշխանության դեմ»^[144] : Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը բողոքի ակցիաները «դրսից պատրաստված» է անվանել»^[145] և ոչ թե հեղափոխություն հիշեցնող, այլ ջարդեր^[146] :
• Բոլիվիա, Բոլիվիայի նախագահ Էվո Մորալեսը հայտարարել Է, որ Ուկրաինան կդառնա հերթական երկիրը, որը ստրկացված կլինի ամերիկյան վարչակարգի կողմից և ինքն իրեն ներսից քանդած^[147] ,
• Վենեսուելա, ի դեմս Նախագահ Նիկոլաս Մադուրոյի, դատապարտել է «ծայրահեղական խմբավորումների կողմից պետական հեղաշրջումը՝ համաձայն ԱՄՆ վարչակազմի և ՆԱՏՕ-ի նրա դաշնակիցների կողմից խթանված ռազմավարության»^[148] ,
• Կուբա, ի դեմս ԱԳ նախարար Բրունո Ռոդրիգեսի, տեղի ունեցածը համարել է սահմանադրական կառավարության բռնի տապալումը տասնյակ զոհերի և վիրավորների գնով, որոնք իրականացվել են ԱՄՆ-ի և նրա որոշ դաշնակիցների ներխուժման ժամանակ^[149] ,
• Սիրիա, Սիրիայի նախագահ Բաշար Ասադը պաշտպանել է Ռուսաստանի դիրքորոշումը։ Նա վստահություն է հայտնել, որ նախագահ Պուտինը կարող է վճռական ներդրում ունենալ Ուկրաինայում օրինականության և հանգստության վերականգնման գործում և օգնել ուկրաինացի ժողովրդին իրենց երկրում ծայրահեղականության և ահաբեկչության դեմ պայքարում^[150] ,
• Հյուսիսային Կորեա , Մոսկվայում ԿԺԴՀ-ի դեսպան Կիմ Յոն Ջեն, մատնանշելով երկրի դիրքորոշումը, Արևմուտքի երկրներին մեղադրել է Ուկրաինայում տեղի ունեցող իրադարձությունների մեջ։ «Ուկրաինայում վերջին տագնապալի իրադարձությունները, որոնք հրահրվել են ԱՄՆ-ի և Արևմուտքի երկրների նախապես պատրաստված դավադիր սցենարներով և դրանց հրահրմամբ, համոզիչ կերպով ցույց են տալիս, թե իրականում ով է մեր մոլորակի բոլոր դժբախտությունների հրահրողը, ով ձգտում է հասնել ինքնիշխան պետության օրը ցերեկով տապալելուն և ժողովուրդների ինքնորոշման իրավունքների դաժան ոտնահարմանը»,- հայտարարել Է դիվանագետը^[151] :

Հատուկ դիրք

• Չինաստան, Չինաստանը կոչ է արել աշխարհին չմիջամտել Ուկրաինայի ներքին գործերին։ Չինաստանի ԱԳՆ-ն հայտարարել է. «Մենք հուսով ենք, որ բոլոր կողմերը կկարողանան սառնասրտություն և զսպվածություն դրսևորել, ամենակարճ ժամկետներում երկխոսության և խորհրդակցությունների միջոցով երկրում կվերականգնեն քաղաքական կայունությունը, ինչը համապատասխանում է Ուկրաինայի պետության և ժողովրդի շահերին»։

Ղրիմի և Ուկրաինայի հարավ-արևելքի դիրքորոշում

«Դինամո» մարզադաշտի մուտքը 2014 թվականի հունվարի 29-ին:

Եթե արևմտյան և Կենտրոնական Ուկրաինայի տեղական ինքնակառավարման մարմինները ընդհանուր առմամբ դրական են ընդունել Եվրամայդանում տեղի ունեցածը, ապա Ուկրաինայի հարավ-արևելքում տեղական մարմինների դիրքորոշումը այլ է եղել։

• Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետություն. Արդեն դեկտեմբերի 2-ին Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության Գերագույն Խորհուրդը կոչ է արել Վիկտոր Յանուկովիչին "ձեռնարկել բոլոր հնարավոր միջոցները հասարակական կարգի վերականգնման համար՝ կանգ չառնելով, եթե իրավիճակն այդպես է պահանջում, արտակարգ դրությունից առաջ»^[152][153]։

Հունվարի 24-ին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի Նախագահությունը կոչ է արել Ուկրաինայի նախագահին, Ազգային անվտանգության և ժողովրդական պատգամավորներին «դադարեցնել անօրինականության, անարխիայի և բռնության սանձարձակությունը, ինչը հեղեղել են երկիրը» և երկրում արտակարգ դրություն մտցնել^[4] .Ղրիմի խորհրդարանը դրամահավաք է հայտարարել՝ ի պաշտպանություն իրավապահ մարմինների աշխատակիցների, ովքեր դիմադրում են «անհավատ ծայրահեղականներին ավազակային կազմավորումներից»^[154] : Ղրիմի տարածքում արգելվել է «Ազատություն» կուսակցության և արմատական բնույթի այլ կազմավորումների գործունեությունը^[155][156] , սակայն ավելի ուշ այդ որոշումը չեղյալ է հայտարարվել^[157][158] :

• Լուգանսկի մարզ. Հունվարի 27-ին Լուգանսկի մարզային խորհուրդը որոշում է ընդունել ժողովրդական պահակախմբի ձևավորման մասին՝ իշխանության տեղական մարմինները աջ արմատական խմբավորումներից պաշտպանելու և կարգուկանոնի պահպանման համար^[159] : Լուգանսկի մարզում Լուգանսկի մարզային վարչակազմի նախագահ Վլադիմիր Պրիստյուկի կարգադրությամբ վերահսկողություն է սահմանվել զարկիչների (ռուս.՝ Бита), ճայթռուկների և այլ առարկաների առուվաճառքի նկատմամբ, որոնք կարող էին ծայրահեղականների կողմից օգտագործվել փողոցային անկարգությունների ընթացքում, և ստեղծվել է հասարակական կարգի ապահովման և իշխանության մարմինների, ձեռնարկությունների, հիմնարկների և կազմակերպությունների կայուն աշխատանքի մարզային շտաբ^[160]։ Իր հայտարարության մեջ մարզխորհուրդը նշել է. «Մենք հարգանքով ենք վերաբերվում եվրաինտեգրմանը սատարող ակցիաների մասնակիցների դիրքորոշմանը։ Սակայն տեսնում ենք, թե ինչպես են ընդդիմադիր ուժերի ապակառուցողական և անպատասխանատու գործողությունները հանգեցնում նրան, որ խաղաղ ցույցերը ձեռք են բերում սադրիչ, բռնի բնույթ»:
• Օդեսայի մարզ. Հունվարի 22-ին Օդեսայի մարզային խորհուրդը Կիևում տեղի ունեցած իրադարձությունները որակել է պետական հեղաշրջման փորձ և դիմելով նախագահին, հայտարարել է, որ «Ուկրաինայի ազգային անվտանգության պաշտպանությունը պահանջում է անհապաղ վճռական միջոցներ ձեռնարկել»։
• Խարկովի մարզ. Հունվարի 30-ին Խարկովի մարզխորհրդի պատգամավորները նստաշրջան են եկել սև շապիկներով՝ «Բերկուտ» գրությամբ։ Նստաշրջանը սկսվել է լռության րոպեով՝ ի հիշատակ բախումների ժամանակ զոհված ոստիկանների։ Բացի այդ, պատգամավորները հավաքել են 150 հազար գրիվնա ոստիկանների բուժման և նոր համազգեստների համար^[161]։
• Դնեպրոպետրովսկի մարզ. Դեկտեմբերի 2-ին Դնեպրոպետրովսկի մարզային խորհուրդն իր որոշմամբ պաշտպանել Է Ուկրաինայի նախագահի և կառավարության գործողությունները ԵՄ-ի հետ մերձեցման կասեցման ուղղությամբ, կոչ է արել վերականգնել առևտրատնտեսական հարաբերությունները Ռուսաստանի և ԱՊՀ-ի հետ, ինչպես նաև ձեռնարկել բոլոր անհրաժեշտ միջոցները երկրում իրադրության կայունացման համար^[162] :
• Դոնեցկի մարզ. Դոնեցկի մարզային խորհուրդն իր կայքում հայտարարություն է հրապարակել. «Կառավարության և նախագահի պաշտոնանկության պահանջները ոչ մի ընդհանուր բան չունեն Ուկրաինայի Սահմանադրության և Ուկրաինայի բնակիչների կամքի արտահայտման հետ, ովքեր իրենց վստահությունն են հայտնել Ուկրաինայի ժողովրդականորեն ընտրված նախագահ Վիկտոր Ֆեդորովիչ Յանուկովիչին:^[163]:
• Խերսոնի մարզ. Խերսոնի շրջանային խորհուրդը չի պաշտպանել ցուցարարներին և հայտարարություն է հրապարակել. «Կառավարության աշխատանքի խափանումը նույնիսկ մի քանի ժամով կարող է լիակատար կոլապսի հանգեցնել տնտեսական, ֆինանսական և բանկային ոլորտներում։ Տարածաշրջանային իշխանության խնդիրն է թույլ չտալ գոնե մեկ ժամով դադարեցնել մարզի պետական հաստատությունների աշխատանքը, որոնք պատասխանատու են կենսաթոշակների, աշխատավարձերի, մեր տներում ջերմության, ապրանքների առկայության, խանութներում և շուկաներում գների կայունության համար»^[163]։
• Զապորոժիեի մարզ. Զապորոժիեի շրջանային խորհուրդը, շրջանի շրջանային և գյուղական խորհուրդների հետ միասին, հայտարարություն է հրապարակել՝ պահանջելով «Կոշտ և վճռական գործողություններ ուղղված պետական մարմինների աշխատանքի արգելափակմանը».Պատգամավորներն արգելեցին տեղական քաղաքական գործիչներին արմատական գործողությունների կոչ անել. «Եթե մեր կոչը չլսվի, մենք մեզ իրավունք ենք վերապահում համարժեք արձագանքել նրանց ոչ ադեկվատ գործողություններին»^[163]։

Բողոքների սոցիալական նախադրյալներ

Ի. Գ. Լոմկոն, վերլուծելով 2013 թվականի վերջին Ուկրաինայում զանգվածային բողոքի շարժման առաջացման նախադրյալները, ներքին նախադրյալների շարքին է դասել ուկրաինական հասարակության մարգինալացումն ու արմատականացումը^[164]։

Մարգինալացում ասելով հասկանում ենք կայացած սոցիալական ինստիտուտների փլուզման գործընթաց, որը հանգեցրել է անհատների և սոցիալական խմբերի միջև ավանդական կապերի քայքայմանը, բարոյական, տնտեսական, իրավական, ընտանեկան և այլ նորմերի ու արժեքների կորստին։ Հետազոտողի կարծիքով՝ հետխորհրդային տարածքում տեղի ունեցած տրանսֆորմացիոն գործընթացների պայմաններում կարելի է առանձնացնել ուկրաինական հասարակության մարգինալացման տնտեսական, քաղաքական և սոցիալական գործոնները^[165]։ Այսպես, Ուկրաինայի Սոցիոլոգիայի ինստիտուտի 201 թվականի տվյալներով՝ հարցվածների 48 %-ը չի ընկալել որպես իր արժեհամակարգ, որը ձևավորվել է Ուկրաինայի անկախության տարիներին (մասնավոր սեփականություն, հարստացում, անհատականություն, հաջողության ձգտում և այլն), 26 %-ը ընկալել է այն և նույնքան դժվարացել է պատասխանել։ Դրա հետ մեկտեղ, հարցվածների 76,8 %-ը կարծում էր, որ նախկին Խորհրդային արժեքները (սոցիալական հավասարություն, կոլեկտիվիզմ, փոխօգնություն, պետության աջակցություն և այլն) այլևս չեն գործում։

Նման իրավիճակում, նշվում է, որ հետազոտողը, մարգինալ խմբերը սահմանում են նորմերի և արժեքների սեփական համակարգ, որը բնորոշ է սոցիալական և պետական ինստիտուտների նկատմամբ անհանդուրժողականությանը, դևիանտային վարքագծի դրսևորման ծայրահեղ ձևերին, քայքայմանը և եսասիրությանը, էթնիկ ռելյատիվիզմին և իրավական նիգերիականությանը։ Սոցիոլոգիայի ինստիտուտի տվյալներով, որը հրապարակվել է 2013 թվականի դեկտեմբերին, Ուկրաինայի քաղաքացիների վստահությունը պետական իշխանության մարմինների նկատմամբ նվազել է մինչև 10-15 տարվա վաղեմության մակարդակ։ Այսպես, նախագահ Յանուկովիչին վստահում էր հարցվածների 11 %-ը, Գերագույն ռադային՝ 5 %-ը, կառավարությանը՝ 8 %-ը, տեղական իշխանություններին՝ 14 %-ը։ Հարցման համաձայն, որն անցկացվել է նույն շրջանի սոցիոլոգիական և մարքեթինգային հետազոտությունների կենտրոնի կողմից, Ուկրաինայի բնակչության վստահության առավել մեծ մակարդակ են օգտվել եկեղեցին (64,3 %) և ԶԼՄ-ները (58,4 %)։

Ուկրաինական հասարակության մարգինալներին հեղինակը դասում է ոչ միայն «սոցիալական հատակի» ներկայացուցիչներին, այլև գործազուրկներին, թոշակառուներին, հաշմանդամներին, մտավորականներին, բյուջետային ոլորտի աշխատողներին, փախստականներին, միգրանտներին, նրանց, ովքեր ստեղծված տնտեսական հանգամանքների պատճառով ստիպված են փոխել իրենց սոցիալ-մասնագիտական կարգավիճակը, փորձում են հարմարվել նոր պայմաններին և գտնել իրենց զբաղմունքը, կրթական հաստատությունների շրջանավարտներին, որոնք աշխատանքի շուկայում պահանջարկ չունեն։

Աղքատությունը, գործազրկությունը, տնտեսական և սոցիալական անկայունությունը արագացնում են Ուկրաինայի բնակչության մարգինալացման գործընթացը։ 2013 թվականի վերջին հասարակության մեջ իրենց դրությունը անբավարար էին համարում մոնիթորինգի մասնակիցների 50,5 %-ը, բավարար՝ 18,2 %-ը, իրենց ընտանիքի նյութական վիճակը որպես աղքատ գնահատել են հարցվածների 50,3 %-ը և 0,8 %-ը՝ որպես ապահով և հարուստ, 11,0 %-ը կարծում էր, որ Ուկրաինայում ամեն ինչ այնքան էլ վատ չէ, 33,4 %-ը՝ որ նման վիճակում հանդուրժելն անհնար է։

Ուկրաինայի բնակչության մարգինալացումը հանգեցրել է նրա հայացքների արմատականացման, ինչը նպաստել է 2012 թվականին Գերագույն ռադա «Սվոբոդա» համաուկրաինական միավորման ընտրությանը՝ ընտրողների ձայների 10,44 % արդյունքով։ Սոցիոլոգիայի ինստիտուտի տվյալներով՝ երկրում ազգային-դեմոկրատական և ազգայնական գաղափարախոսության կողմնակիցները կազմել են բնակչության մոտ 14 %-ը։ Սակայն 2012 թվականի խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքներով «Ազատություն» և «Բատկիվշչինա» կուսակցություններում (ընտրողների ձայների 25,54 %-ը) ստացել են շատ ավելի մեծ աջակցություն և զբաղեցրել են Գերագույն ռադայի տեղերի մեկ երրորդը։

2013 թվականի ամռանը հարցվածների 58 %-ը Ուկրաինայում տիրող քաղաքական իրավիճակը գնահատել է լարված, 19 %-ը՝ կրիտիկական։ Այդ գնահատականը հաստատվել է Եվրամայդանի ժամանակաշրջանում։ «Բատկիվշչինան» և «Ազատությունը» դարձել են բողոքի շարժման անմիջական կազմակերպիչները, իսկ մարգինալները՝ նրա շարժիչ ուժը։

Ի. Լոմկոն ոչ պակաս կարևոր ներքին նախադրյալ է համարել քաղաքական էլիտայի դեգրադացիան և պետության քաղաքական իշխանության օլիգարխացումը։ 2013 թվականին քաղաքացիների 25 %-ը չի տեսել Ուկրաինայում գոյություն ունեցող կուսակցությունների և շարժումների մեջ այն կուսակցություններին, որոնց կարելի է վստահել պետական իշխանությունը, 48,7 %-ը կարծում էր, որ երկրում չկան քաղաքական առաջնորդներ, որոնք կարող են արդյունավետ կառավարել այն։ Ուկրաինայի քաղաքացիների զգալի մասը հիասթափված է քաղաքական առաջնորդների վարքագծից, որոնք իշխանության են եկել վերջին տասը տարում՝ 2004 թվականի «Նարնջագույն հեղափոխությունից» հետո։ Կոռուպցիան երկրում պահպանվել է, ինչպես նաև իշխանության և բիզնեսի սերտ կապը, կլանային համակարգը, հայրենասիրությունը և նեպոտիզմը։ Այդ պատճառով Ուկրաինայի քաղաքացիների մեծամասնությունը կարծում էր, որ քաղաքական ճգնաժամից պետության դուրս գալու համար հարկավոր են նոր քաղաքական առաջնորդներ, որոնց բնորոշ են այնպիսի բարոյական որակներ, ինչպիսիք են ազնվությունը (50 %), կոռումպացվածությունը (48 %), ինչպես նաև հասարակ մարդկանց շահերը (48 %) իսկապես պաշտպանելու ունակությունը^[166]։ Ուկրաինայի քաղաքական վերնախավը անկախության տարիների ընթացքում, հեղինակի կարծիքով, աստիճանաբար դեգրադացվել է, մինչ այժմ գտնվում է ինքնահաստատման փուլում և ոչ միայն ի վիճակի չէ լուծել քաղաքական հակամարտությունները, այլև ինքն է դրանք արտադրություն և խորացնում հասարակության մեջ առկա հակասությունները, որի ապացույցը հեղինակը համարել է 2014 թվականին իշխանության եկած Ուկրաինայի նոր ղեկավարության անկարողությունը։

Ուկրաինայում իշխանության օլիգարխացումը, ինչպես նշել է Ի. Լոմկոն, կանխորոշել է խոշոր կապիտալից բացի որևէ այլ սոցիալական շերտերի շահերի քաղաքական ներկայացուցչության անհնարինությունը։ Քաղաքականության օլիգարխացումը Ուկրաինայում կուսակցական գործունեության առանցքային խնդիրներից մեկն է, որն անդրադառնում է քաղաքացիական հասարակության զարգացման վրա^[165]։

Ուկրաինայի բնակչության վերաբերմունքը իրադարձությունների նկատմամբ

Հակամայդանական պաստառներ Խարկովում

Հասարակական կարծիքի հետազոտության արդյունքները ցույց են տվել, որ Ուկրաինայի տարբեր շրջաններում քաղաքացիների վերաբերմունքը Եվրամայդանի նկատմամբ տարբերվում է գրեթե լիակատար աջակցությունից մինչև գրեթե լիակատար մերժում^[167]։

Համաուկրաինական հարցումները ցույց են տալիս, որ Ուկրաինայի բնակչության շուրջ կեսն աջակցում է Եվրամայդանին և ԵՄ-ին ինտեգրմանը, ընդ որում բնակչության մեկ երրորդը պաշտպանում է Մաքսային միությանն անդամակցելը։

Ուկրաինայի բնակչության վերաբերմունքը Եվրամայդանի նկատմամբ և ԵՄ-ին ինտեգրվելուն հասարակական կարծիքի համաուկրաինական հարցումների տվյալներով^[168]

Ամսաթիվ	Եվրամայդան		Ինտեգրում			Գործակալություն
	կողմ	դեմ	ԵՄ-ում	ՄՄ-ում	ստատուս քվո
նոյեմբերի 20			37,8 %	38,0 %	7,8 %	Կիևի սոցիոլոգիայի միջազգային ինստիտուտ[169]
դեկտեմբերի 10	49 %	45 %	46 %	36 %		R&B Group[170]
դեկտեմբերի 17	42 %[171]	35,5 %	47 %	29 %	16,5 %	Սոցիալ/Ռեյտինգ[172]
դեկտեմբերի 24	50 %	42 %	47 %	36 %		Ժողովրդավարական նախաձեռնություններ[173]
դեկտեմբերի 30	45 %	50 %	43 %	30 %	20 %	R&B Group[174]
հունվարի 24	49 %	45 %	38 %	29 %	25 %	Սոցիալոպոլիս[175]
հունվարի 27	44 %	51 %				R&B Group[176]
փետրվարի 1	47,5 %	46 %	44,5 %	36 %	9,5 %	Կիևի սոցիոլոգիայի միջազգային ինստիտուտ/Սոցիալ[177]
փետրվարի 18	40 %	23 % (56 %)[178]				Կիևի սոցիոլոգիայի միջազգային ինստիտուտ[179]
մարտի 5			62 %	38 %		Սոցիալ[180]
մարտի 22			50 %	27 %		ԳՖԿ Յուքրեյն[181]

Ուկրաինայի ԳԱԱ Սոցիոլոգիայի ինստիտուտի և «Ժողովրդավարական նախաձեռնություններ» հիմնադրամի կողմից 2015 թվականի հունիսի 26-ից մինչև հուլիսի 18-ը անցկացված համազգային հարցման համաձայն՝ Եվրամայդանը Ուկրաինայի պատմության մեջ ամենաբացասական իրադարձությունն է ճանաչվել զիջելով միայն 1932-1933 թվականների սովին (54,1 %)^[182]։

2016 թվականի հունիսի 29-ից հուլիսի 8-ը անցկացված սոցիոլոգիական հարցման արդյունքներ

2016 թվականի հուլիսի 14-ին «Սոֆիա» սոցիալական հետազոտությունների կենտրոնը հայտնել էր, որ անցկացված հարցման արդյունքներով՝ հարցվածների 36,6 %-ը կարծում է, որ Եվրամայդանը երկրի համար առավելապես բացասական փոփոխություններ է բերել։ Հարցման մասնակիցներին խնդրել են բնութագրել այն փոփոխությունները, որոնք Եվրամայդանի արդյունքում կատարվել է Ուկրաինայում։ Հարցվածների 36,6 %-ը պատասխանել է, որ դրանք առավելապես բացասական փոփոխություններ են, 27,7 %-ը՝ հավասարապես լավ և վատ, 18,1 %-ը պատասխանել է, որ Ուկրաինայում ոչինչ չի փոխվել, 11,9 %-ը նշել է առավելապես դրական փոփոխությունների մասին։ Հարցվածների 5,7 %-ը դժվարացել է պատասխանել հարցին։

Մասնակիցներ

Եվրոմայդանի ցուցարարները Գրուշևսկի փողոցում 2014 թվականի հունվարի 20-ին:

Ակցիային մասնակցել են «Բատկիվշչինա» միացյալ ընդդիմության ակտիվիստները (այդ թվում՝ Ուկրաինայի ժողովրդական շարժում կուսակությունը), Ուկրաինայի ժողովրդավարական դաշինքը հանուն բարեփոխումների կուսակությունը, «Ազատություն» համաուկրաինական միավորումը, ժողովրդավարական դաշինքը կուսակությունը Օլեգ Լյաշկոյի Արմատական կուսակցությունը, Ուկրաինացի ազգայնականների կոնգրեսը, ՈՒՆԱ-ՈՒՆՍՕ-ն, Հանրապետական հարթակ կուսակությունը, Ուկրաինայի Եվրոպական կուսակցությունը և այլ կուսակցություններ։

2013 թվականի դեկտեմբերի 7-17-ին համաուկրաինական հարցման համաձայն՝ ամբողջ երկրում հարցվածների 5,7 տոկոսը մասնակցել է հակակառավարական հանրահավաքներին և ցույցերին, ևս 17,5 տոկոսը հավաստել Է դրանց մասնակցելու պատրաստակամությունը։

Ղրիմի թաթար ժողովրդի մեջլիսը պաշտոնապես հանդես է եկել կառավարության անհապաղ հրաժարականի և Գերագույն ռադայի արտահերթ ընտրություններ անցկացնելու պահանջով և հայտարարել Է, որ Կիև է ուղարկել իր մի քանի հարյուր կողմնակիցներին՝ բողոքի ակցիաներին մասնակցելու համար։ Մեջլիսը նաև դատապարտել Է Ղրիմի Գերագույն ռադան, որը «իշխող կուսակցության ցուցումով որոշումներ է ընդունում, որոնք իրենց մեջ պարունակում են արտակարգ դրություն մտցնելու և խաղաղ ակցիաները ուժով ճնշելու պահանջներ»։

Կիևի պատրիարքության Ուկրաինական ուղղափառ եկեղեցին^[183], Ուկրաինայի Հույն Կաթոլիկ եկեղեցին^[184], Գերմանիայի Ավետարանական-Լյութերական եկեղեցին, Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցին^[185], Ուկրաինայի մուսուլմանների «Ումմա» հոգևոր վարչությունը^[186] և Ղրիմի մուսուլմանների հոգևոր վարչությունը^[187] պաշտոնապես աջակցել են Եվրամայդանում ցուցարարներին։ Եկեղեցիների ներկայացուցիչները հայտարարել են, որ իրենց տաճարների դռները բաց կլինեն շուրջօրյա ցուցարարների կարիքների համար, իսկ նրանց հոգևորականները մշտապես ներկա են եղել Մայդանում^[188][189]։

Այն բանից հետո, երբ «տիտուշկի» մեծ խմբերը ցրվեցին Կիևով հունվարի 20-ի լույս 21-ի գիշերը և սկսեցին կիևցիներին բռնել ու ծեծել Ուկրաինայի և Եվրամիության դրոշների գույներով ժապավեններով, Կիևյան «Դինամո» ֆուտբոլային ակումբի ուլտրասները ոտքի ելան՝ կիևցիներին պաշտպանելու համար^[190]։ Այս իրադարձությունից հետո Կիևի ուլտրասը կոչ է արել այլ քաղաքների երկրպագուներին չմասնակցել վճարված իշխանամետ ակցիաներին և հանդես գալ «տիտուշկայից» Եվրամայդանում բողոքողներին պաշտպանելու օգտին, նրանց կոչին պատասխանել են՝ Խարկովի «Մետալիստի», Դոնեցկի «Շախտյորի», Լվովի «Կարպատների», Լուգանսկի «Զարյայի», Օդեսայի «Չեռնոմորեցի», Դնեպրոպետրովսկի «Դնեպրի», Պոլտավայի «Վորսկլայի», Սիմֆերոպոլի «Տավրիայի», Սումի «Սում», Լուցկի «Վոլինի», Խերսոնի «Կրիստալլա», Մարիուպոլի «Իլիչևեցա»], Տերնոպոլի «Նիվա» ուլտրասները։

Բողոքի մասնակիցների սոցիոլոգիական հետազոտությունները Կիևում

Բրիտանացի սոցիոլոգների ուսումնասիրությունների համաձայն, որոնք անցկացվել են 27.11.2013-10.01.2014 ժամանակահատվածում, ցուցարարների երկու երրորդը կազմել են 30 տարեկանից բարձր անձինք (միջին տարիքը՝ մոտավորապես 36 տարեկան), գրեթե քառորդ մասը՝ 55 տարեկանից բարձր։ Սոցիոլոգների հետազոտությունների համաձայն՝ Մայդանի հանրահավաքի մասնակցի միջին տարիքը 36 է (15-29 տարեկան 38 տոկոս, 49 տոկոս՝ 30-54 տարեկան, 13 տոկոս՝ 55 և բարձր), իսկ Մայդանի ճամբարի միջին տարիքը 38 է (16-29 տարեկան 34 տոկոս, 52 տոկոս՝ 30-54 տարեկան, 14 տոկոս՝ 55 և բարձր տարիքի)^{[191][192][193]}։

Հարցվածների գրեթե 58%-ը Կիևի կամ Կիևի շրջանի բնակիչներ էին, 8% -ը բնակվում էր հարավարևելյան շրջաններում։

Բողոքի մասնակիցների 92 տոկոսը եղել են էթնիկ ուկրաինացիներ, 4 տոկոսը՝ էթնիկ ռուսներ։ 33 %- ը ուղղափառներ, 25%-ը կաթոլիկ, 59% -ը՝ տղամարդիկ։

Հարցվածների 56 %-ը լրիվ աշխատանքային զբաղվածություն է ունեցել, և մասնակցել են ցույցերին որպես կանոն, աշխատանքից ազատ ժամերին՝ օրվա երկրորդ կեսին և հանգստյան օրերին ու տոներին։

Մայրենի լեզվի մասին հարցին հարցվածների 83 տոկոսն ընտրել է ուկրաիներեն, թեև կենցաղում այն օգտագործել է միայն 67 տոկոսը (ռուսաց լեզվի համար համանման ցուցանիշներ՝ 12 տոկոս և 22 տոկոս)։

Ցուցարարների 38 տոկոսը նախկինում չի մասնակցել բողոքի ակցիաներին, իսկ 26 տոկոսը 2004-2012 թվականների ընթացքում առնվազն մեկ անգամ աջակցել է Վիկտոր Յանուկովիչին և/կամ տարածաշրջանների կուսակցությանը։

1) մինչև 35 տարեկան անձինք խոսել են Եվրոպական միության հետ ինտեգրման մասին (մասնավորապես, ԵՄ երկրներում աշխատանքի տեղավորման հնարավորության և առանց վիզայի ռեժիմի մասին), մարդու իրավունքների պաշտպանության, ազատության և ազատական ժողովրդավարության մասին, հաճախ հղում անելով այն բանին, որ նրանք «պետք է պայքարեն ազատության համար, որովհետև ավագ խորհրդային սերունդները դա չեն անի». 2) 30-55 տարեկան անձինք վկայակոչում էին «տնտեսական անվտանգությունը», «ապագան իրենց երեխաների համար» և «նորմալ եվրոպական ժողովրդավարությունում» ապրելու ցանկությունը. 3) 55-ից բարձր անձինք պնդել են, որ թոշակի անցնելով և տարբեր ճնշող ռեժիմներ ապրելով՝ նրանք պետք է «բողոքեն երիտասարդների փոխարեն, որոնց պետք է աշխատել և զբաղվել իրենց ընտանիքներով»։ Եվրոպամետ պահանջները հստակեցնելու խնդրանքին հարցվողները ավելի հաճախ են խոսել իրավունքների, քաղաքական կայունության և կենսամակարդակի պահպանման երաշխիքների մասին, քան ասոցացման համաձայնագրի կամ ինտեգրման այլ ձևի մասին։

Բողոքողների մեծ մասը միացել է Եվրամայդանին նոյեմբերի 29-ի լույս 30-ի գիշերը տեղի ունեցած ճնշումից հետո, ինչը ընկալվեց որպես «ուժի անօրինական կիրառում» և «քաղաքացիական իրավունքների խախտում», նրանցից շատերը կան «30-ից 55 տարեկան անձինք» խմբում, առավել շատ «անձինք, ովքեր նախկինում չեն մասնակցել բողոքներին» և «ովքեր նախկինում սատարում էին նախագահին և (կամ) նրա քաղաքական ուժին» խմբից^[194][195]։

Սոցիոմասնագիտական բաժինը, համաձայն ՊՄԳ-ի և «Դեմինիցիատիվ»-ի դեկտեմբերի 7-8-ի, 2013 թվականի դեկտեմբերի 20-ի և 2014 թվականի փետրվարի 3-ի հարցումների՝ առավել մեծաթիվ խումբ են կազմել բարձրագույն կրթություն ունեցող մասնագետները (40 %-ը՝ դեկտեմբերի սկզբին, 22 %-ը՝ դեկտեմբերի վերջին, 27%-ը՝ փետրվարի սկզբին), այնուհետև մեծ մաս են կազմել ուսանողները (12 %, 10 %, 6 %), ձեռնարկատերները (9 %, 12 %, 17 %), թոշակառուներները (9 %, 11 %, 7 %), աշխատողներները (7 %, 14 %, 15 %), այնուհետև՝ ղեկավարներները (8 %, 4%, 4 %); դեկտեմբերի վերջից սկսած Մայդանում նույնպես լայնորեն ներկայացվել են մշտական աշխատանք չունեցող անձինք (16 տոկոս, որից 8 տոկոսը չի ունեցել եկամտի մշտական աղբյուրներ, փետրվարի սկզբին՝ 13 տոկոս (7,5 տոկոս))։

Եթե դեկտեմբերի սկզբին կիևցիներին և եկվորներին բաժին էր ընկնում բողոքողների մոտավորապես նույն քանակը (հատկապես այն պատճառով, որ հարցումն անցկացվել է հանգստյան օրերին), ապա դեկտեմբերի վերջից գերակշռությունը հայտնվել է վերջինների կողմում (81% / 19%, 88% / 12%), դեկտեմբերի վերջին շրջկենտրոնների բնակիչները կազմում էին 32% (փետրվարի սկզբին `20%), խոշոր քաղաքները` 23% (17%), փոքր քաղաքները `23% (42%), գյուղերը` 22% (20%)^{[196][197][198]}։ Այսպիսով, սոցիոլոգների եզրակացությունների համաձայն, միջին ցուցարարը լավ կրթված աշխատող տղամարդ քաղաքացի է, 34-45 տարեկան։

Մայդանի ինքնապաշտպանություն

2013 թվականի նոյեմբերի 30-ին՝ Եվրամայդանում ցուցարարներին ցրելուց հետո, նրանց պաշտպանության համար կազմավորվել են ինքնապաշտպանության ջոկատներ, որոնք ենթարկվել են Անդրեյ Պարուբիային։ 2014 թվականի փետրվարին նրանց թիվը հասել է 12 000-ի^[199]։ Ջոկատները հիմնականում բաղկացած են եղել թոշակառու զինվորականներից, Աֆղանստանի պատերազմի վետերաններից, կազակներից և լավ ֆիզիկական պատրաստվածությամբ կամավորներից^[200]։

Տուժածներ

Արհմիության այրվող տունը

Բիլբորդ թատերական պողոտայում (Դոնեցկ)

Մինչև դեկտեմբերի սկիզբը տարբեր բախումների ընթացքում բուժհաստատություններ է դիմել 248 մարդ^[201]։ Տուժել են հարյուրավոր ցուցարարներ^[202], ավելի քան 30 լրագրողներ^[203][204], հարյուրից ավելի ոստիկաններ^[205] (15-ը հոսպիտալացվել են)^[206]։ Դնեպրոպետրովսկում տասնյակ մարդիկ, որոնք փորձել են մեկնել Կիև, որպեսզի միանան բողոքի ակցիաներին, ծեծի են ենթարկվել անհայտ անձանց կողմից^[207]։ 2013 թվականի դեկտեմբերի 11-ին Եվրամայդանը չեղյալ հայտարարելու կրկնակի փորձից հետո անհետաձգելի բժշկական օգնության բրիգադների բժիշկներին դիմել է 44 մարդ, 20 մարդ հոսպիտալացվել է (11 ոստիկան և 9 ցուցարար)^[208]։

2014 թվականի հունվարի 10-ի դեպքերից հետո Կիևո-Սվյատոշինսկի դատարանի շենքի մոտ հոսպիտալացվել էին վեց տուժած ակտիվիստներ^[209] և ««Բերկուտի» մեկ աշխատակից ոտքի կոտրվածքով^[210]։

	Տուժածների թիվը	Բուժօգնության դիմողներին	Հոսպիտալացվել է
Ընդհանուր	ոչ պակաս, քան 248	248	139
Ցուցարարներ	112-ից ոչ պակաս	112[14]	100
Լրագրողներ	շուրջ 50	3	3
ՆԳՆ աշխատակիցներ	150	76	Առողջապահության նախարարություն՝ 52, ՆԳՆ՝ 91

Ուկրաինայի առողջապահության նախարարության 2014 թվականի մարտի 11-ի տվյալներով՝ 2013 թվականի նոյեմբերի 30-ից Ուկրաինայի տարածքում զոհվել և մահացել է 104 մարդ, 1221 մարդ դիմել է բժիշկների օգնությանը, նրանցից հոսպիտալացվել է 795-ը^[211]։

Եվրամայդանի մասնակիցներ

«Բատկիվշչինա» կուսակցության պատգամավոր Լեսյա Օրոբեցը հայտնել է, որ Ռեգիոնների կուսակցության պատգամավոր Ելենա Բոնդարենկոն անձամբ է սպառնացել «Բերկուտի» գործողություններից տուժածներին^[212]։

Եվրամայդանի մի շարք ակտիվիստների վրա հարձակումներ են կատարվել անհայտ անձանց կողմից.

• 2013 թվականի դեկտեմբերի 24-ին երկու անհայտ անձինք դանակի 12 հարված են հասցրել Խարկովի Եվրամայդանի կազմակերպիչ Դմիտրի Փիլիպցին^[213] :
• 2013 թվականի դեկտեմբերի 24-ի լույս 25-ի գիշերը երկու անհայտ անձինք ծեծի են ենթարկել լրագրող և Եվրամայդանի ակտիվիստ Տատյանա Չերնովոլին, ծեծի հետևանքով նա հայտնվել է վերակենդանացման բաժանմունքում^[214] :
• Դեկտեմբերի 30-ին Կրիվոմ Ռոգում անհայտ անձինք հարձակվել են Եվրոմայդանի ակտիվիստ, «Հարված» կուսակցության քաղգործկոմի ղեկավարի տեղակալ Անդրեյ Շալաևի վրա^[215] :
• 2014 թվականի հունվարի 3-ին անհայտ անձինք ծեծի են ենթարկել «Ազատություն» կուսակցության պատգամավոր Անդրեյ Իլյենկոյին և նրա փաստաբանին^[216] : Հարձակման հետևանքով պատգամավորը ստացել է բազմաթիվ վնասվածքներ և ուղեղի ցնցում, նրա փաստաբանը՝ աջ այտի պատռվածք^[217] :

2014 թվականի փետրվարի 28-ին YouTube-ում հայտնվել է Մայդանի բժիշկների դիմումի ձայնագրությունը, որում նրանք հայտարարում են Կիևի Եվրամայդանում դեղամիջոցների և բժշկական գործիքների զանգվածային գողության մասին։ Նշվում է նաև, որ վիրավորներին ոչ թե հիվանդանոց են ուղարկել, այլ վարչական շենքում տեղավորել են վերին հարկերում՝ առանց բժշկական զնության^[218][219]։

Իշխանության ներկայացուցիչներ

Ռեգիոնների կուսակցության խմբակցության ղեկավարի տեղակալ Օլեգ Ցարևը հայտարարել է, որ Կիևում անկարգությունների ժամանակ վիրավորված ՆԳՆ աշխատակիցներին և նրանց ընտանիքների անդամներին սպառնում են^[220]։

Ուկրաինայի վարչապետ Նիկոլայ Ազարովը հայտարարել է, որ իր ընտանիքին, ինչպես նաև այլ պաշտոնյաների ընտանիքներին, ցուցարարների կողմից սպառնալիքներ են հնչել։ Ընդդիմադիրները նաև պիկետներ են կազմակերպել այն տների մոտ, որտեղ ապրում են անվտանգության ծառայությունների սպաները^[221][222]։

Հայտնի է, որ փետրվարի 18-ի իրադարձությունների ժամանակ Եվրամայդանի ակտիվիստները բազմիցս մարտական հրազեն են կիրառել ՆԳՆ աշխատակիցների դեմ^[223][224]։ Նաև Եվրամայդանի առաջնորդները հանդես են եկել ՆԳՆ-ի դեմ զենք կիրառելու կոչերով^[225]։

Փետրվարի 24-ին գրավվել Է Ուկրաինայի կոմունիստական կուսակցության ղեկավար Պյոտր Սիմոնենկոյի տունը^[226]։ Կոտորածից հետո տունը հրկիզվել է^[227]։ Կիևում փետրվարի 25-ին անհայտ անձինք փորձել են հրկիզել Յանուկովիչի ավագ որդու՝ Ալեքսանդրի, նախկին դատախազ Սվյատոսլավ Պիսկունի և հարկային ակադեմիայի փախած ռեկտոր Պյոտր Մելնիկի տները^{[228][229][230]}։

2020 թվականի փետրվարին strana.ua կայքը հրապարակել Է Ուկրաինայի ՆԳՆ 919 աշխատակիցների ցանկը, որոնք տարբեր աստիճանի ծանրության վնասվածքներ են ստացել (այդ թվում՝ 140-ը հրազենային)^{[231][232][233][234]}։

Դիպուկահարների գործ

2014 թվականի մարտի 5-ին YouTube կայքում հրապարակվեց Եվրամիության արտաքին գործերի գերագույն ներկայացուցիչ Քեթրին Էշթոնի և Էստոնիայի արտաքին գործերի նախարար Ուրմաս Պաետի հեռախոսազրույցի գաղտնալսման ձայնագրությունը^[235][236]։ Զրույցը կայացել է փետրվարի 26-ին Պաետի՝ Ուկրաինա կատարած այցից հետո։ Քեթրին Էշթոնի հետ հեռախոսազրույցում Ուրմաս Պաետը հայտնել է, վկայակոչելով բժիշկ Օլգային, որ «առկա բոլոր ապացույցների համաձայն» այն ոստիկաններն ու ցուցարարները, որոնք դիպուկահարի կրակի զոհ են դարձել, գնդակահարվել են նույն դիպուկահարների կողմից^[237][237]։

Էստոնիայի ԱԳ նախարար Ուրմաս Պաետը հաստատել է ձայնագրության իսկությունը՝ նկատելով, որ «պատահական չէ, որ խոսակցությունը համացանցում է հայտնվել հենց այսօր»^[237]։ Ուրմաս Պաետը պարզաբանել է, որ ինքը միայն վերապատմել է այն վարկածը, որի մասին իրեն ասել էր փետրվարի 25-ին Կիևում բժիշկ Օլգա Բոգոմոլեցը։ Էստոնացի նախարարը լրագրողներին կոչ է արել շատ ուշադիր վերաբերվել հրապարակված ձայնագրությանը. «ես խոսել եմ միայն այն մասին, թե ինչ վարկածներ էին շրջանառվում Ուկրաինայում տեղի ունեցածի մասին»։

«Վզգլյադ» թերթի հոդվածում, որը հրապարակվել է 2014 թվականի մարտի 5-ին, նշվում է Օլգա Բոգոմոլեցի վրա հղումով, որ Էստոնիայի ԱԳ նախարարի հետ նա չի հանդիպել^[238]։ Սակայն The Daily Telegraph թերթին տված հարցազրույցում, որը հրապարակվել է մարտի 6-ին, Օլգա Բոգոմոլեցը հաստատել է հանդիպման փաստը և ճշտել, որ ինքը Պաետին չի ասել իրավապահների վերքերի բնույթի մասին, քանի որ չի տեսել դրանք^[239]։

Եվրոմայդանում սպանությունների միջազգային անկախ հետաքննություն անցկացնելու անհրաժեշտության մասին ավելի ուշ հայտարարել է նաև Գերմանիայի կառավարությունը^[240]։

2014 թվականի մարտի 6-ին Պետդումայի միջազգային գործերի կոմիտեի փոխնախագահ Լեոնիդ Կալաշնիկովը հայտարարել է, որ պատգամավորները մոտ ժամանակներս մտադիր են դիմել Եվրամիությանը՝ այդ դեպքի համատեղ օբյեկտիվ հետաքննություն անցկացնելու առաջարկով։ Ռուս խորհրդարանականները հնարավոր են համարել, որ Կիևում քաղաքացիների և ոստիկանների գնդակահարությունը կարող էր սադրանք լինել հակակառավարական ուժերի կողմից^[241]։

2014 թվականի մարտի 7-ին ՄԱԿ-ում ՌԴ մշտական ներկայացուցիչ Վիտալի Չուրկինը հայտարարել էր, որ Ռուսաստանը հույս ունի, որ ՄԱԿ-ի ներկայացուցիչները (ի դեմս ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարի տեղակալ Յան Էլիասոնի և մարդու իրավունքների գլխավոր քարտուղարի օգնական Իվան Շիմոնովիչի) օգնություն կցուցաբերեն, որոնք այդ ժամանակ գտնվում էին Ուկրաինայում՝ Կիևում բախումների ժամանակ գործող դիպուկահարների մասին հայտնված տեղեկատվության հետաքննության մեջ։

ՄԱԿ-ի պաշտոնական ներկայացուցիչ Մարտին Նեսիրկին հայտարարել է. «Ես չեմ կասկածում, որ դիպուկահարների հարցը կքննարկվի, բայց ոչ այն պատճառով, որ արտահոսք է եղել, այլ քանի որ շատ մարդիկ են զոհվել», ինչպես նաև հստակեցրել է, որ «դա կլինի ոչ թե հետաքննություն, այլ փաստահավաք առաքելություն»^[242]։

2014 թվականի մարտի 8-ին Ռուսաստանի ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովը Տաջիկստանի իր պաշտոնակից Սիրոջիդին Ասլովի հետ բանակցությունների արդյունքում հայտարարել էր, որ Կիևում դիպուկահարների սպանությունների հետաքննությունը չի հաջողվի «գորգի տակ դնել», նրանց գործով պետք է զբաղվի ԵԱՀԿ-ն^{[243][244][245][246]}։

2014 թվականի մարտի 27-ին ՄԱԿ-ում Ռուսաստանի մշտական ներկայացուցիչ Վիտալի Չուրկինը ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի նիստի ժամանակ պնդում էր, որ դիպուկահարները, որոնք փետրվարի 20-ին գնդակահարել են և իրավապահներին, և ցուցարարներին, տեղակայվել են Արհմիությունների տան վերին հարկերում^[247], սակայն նախօրեին՝ փետրվարի 18-ի լույս 19-ի գիշերը Արհմիությունների տանը ուժեղ հրդեհ է բռնկվել միջհարկային ծածկերի փլուզմամբ^[248][249]։

2015 թվականի փետրվարին Ուկրաինայի նախագահ Պետրո Պորոշենկոն հայտարարել էր, որ, ուկրաինական հատուկ ծառայությունների տվյալներով, Ռուսաստանի Դաշնության նախագահի օգնական Վլադիսլավ Սուրկովը ներգրավված է 2014 թվականի փետրվարին Եվրամայդանի մասնակիցների գնդակահարության մեջ^[250]։ 2015 թվականի հոկտեմբերի 16-ին Ուկրաինայի գլխավոր դատախազ Վիկտոր Շոկինը հայտարարել էր, որ Մայդանում գնդակահարություններին Ռուսաստանի մասնակցության ապացույցներ չեն հայտնաբերվել^[251]։

2015 թվականի մարտի 31-ին հրապարակվել Է Եվրոպայի խորհրդի և Ուկրաինայի կողմից ստեղծված միջազգային խորհրդակցական խմբի զեկույցը՝ Մայդանի իրադարձությունների հետաքննությանը հետևելու համար^[252]։ Գլխավոր դատախազության նյութերի համաձայն, որոնք մեջբերվում են հաշվետվությունում, բալիստիկ վերլուծությունը ցույց է տվել, որ ավելի քան 30 մարդ է զոհվել «Բերկուտ» հատուկ ստորաբաժանման կողմից գրավված բարիկադից արձակված կրակոցներից^[253][254]։

2015 թվականի սեպտեմբերին քաղաքագիտության կանադացի պրոֆեսոր Իվան Կաչանովսկին հրապարակել էր այն աշխատանքը, որում նա եզրակացնում է, որ զանգվածային գնդակահարությունը ընդդիմության կողմից ծրագրված գործողության մի մասն էր, որը նպատակ ուներ գրավել իշխանությունը։ Նրա տվյալներով՝ դիպուկահարները մայդանների կողմից վերահսկվող առնվազն 20 կետերում են եղել^[255]։

2015 թվականի հոկտեմբերին, ինչպես հայտարարել է «Ազատություն» կուսակցությունից Կիևի մարզային խորհրդի պատգամավոր Ալեքսանդր Արոնեցը, Ուկրաինայի Գլխավոր դատախազությունը խուզարկություններ է սկսել կուսակցության անդամների շրջանում՝ «Երկնային հարյուրյակի» գնդակահարության կասկածանքով^[256]։

2016 թվականի փետրվարին Եվրոմայդանի ակտիվիստ Իվան Բուբենչիկը հեռուստահարցազրույցում խոստովանել էր, որ հենց նա է 2014 թվականի փետրվարի 20-ին ինքնաձիգից գնդակահարել ինստիտուտի փողոցում գտնվող «Բերկուտի» երկու սպաների, որոնք, ամենայն հավանականությամբ, այդ օրը առաջին զոհերն են դարձել։ Բուբենչիկի խոսքով՝ իր կողմից սպանված սպաները կրակոցներով հրամանատարել են ցուցարարների բարիկադների ուղղությամբ^[257]։

Եվրամայդանում հրաձգության փաստերով Ուկրաինայի իշխանությունները քրեական գործեր են հարուցել «Բերկուտի» որոշ աշխատակիցների նկատմամբ։ Ուկրաինայում 5 «բերկուտականներ» դարձել են ամբաստանյալներ, 21 «բերկուտական» փախել է և հետախուզման մեջ է հայտնվել (նրանցից 15-ը ստացել են Ռուսաստանի քաղաքացիություն, իսկ 3-ը՝ ապաստան Ռուսաստանում)^[258]։

Իրադարձությունների արտացոլումը ԶԼՄ-ներում

Ուկրաինայի ԶԼՄ-ներ

Ուկրաինական զանգվածային մեդիայի յուրահատուկ առանձնահատկությունն այն է, որ ԶԼՄ-ների «օլիգարխացումը», որը սկսվել է դեռևս նախագահ Կուչմայի օրոք մեդիառեսուրսների կենտրոնացումն է խոշոր գործարարների և ֆինանսա-արդյունաբերական խմբերի ձեռքում, որոնք իրենց հիմնական բիզնեսն ունեն ԶԼՄ-ների ոլորտից դուրս և օգտագործում են վերահսկելի զանգվածների մեդիան գլխավորապես ոչ թե շահույթ ստանալու, այլ սեփական տնտեսական շահերը պաշտպանելու և հասարակական-քաղաքական կյանքի վրա ազդելու համար^[259]։

Նախագահ Յանուկովիչի օրոք տեղի է ունեցել ուկրաինական մեդիաշուկայում սեփականության հերթական վերաբաշխումը՝ հօգուտ իշխանամետ օլիգարխիկ ուժերի։ Բացի այդ, արդեն առաջին տարում ԶԼՄ-ների վրա պետության ճնշման ակտիվացում է նկատվել։ 2010 թվականի արդյունքներով Ուկրաինական մի շարք հասարակական կազմակերպություններ Յանուկովիչին անվանել են Ուկրաինայում «№ 1 մամուլի թշնամի»։ Այս ամենը, իշխանության և օլիգարխների հակամարտության հետագա զարգացման հետ մեկտեղ, ըստ երևույթին, նաև Ուկրաինայի քաղաքական ճգնաժամի պատճառ է դարձել^[259]։

Ինչպես գրել են իրենց հոդվածում՝ «Եվրամայդանի» վրանային քաղաքի դեմ ուժային ակցիայի հանգամանքների հետաքննության մասին լրագրողներ Սերգեյ Լեշչենկոն և Մուստաֆա Նայեմը, «Մայդանի ցրումը ցույց է տվել, որ ի տարբերություն 2004 թվականի՝ նախագահը երկրում ոչինչ չի վերահսկում։ Դմիտրի Ֆիրտաշի, Վիկտոր Պինչուկի և նույնիսկ Ռինատ Ախմետովի մեդիահոլդինգները իրադարձությունները լուսաբանում են գրեթե առանց օրինագծերի, ցույց տալով նոյեմբերի 30-ի գիշերը և դեկտեմբերի 1-ի բանկային ակցիաների ժամանակ ցուցարարներին ծեծելու ամենասարսափելի կադրերը»^[260]։

Դա հաստատել է Սերգեյ Հազովը (ռուսական The New Times)։ Եվ Դմիտրի Ֆիրտաշին պատկանող «Ինտեր» ալիքը, և Ռինատ Ախմետովի «Ուկրաինա» ալիքը, և Վիկտոր Պինչուկի և Իգոր Կոլոմոյսկու ալիքները չեն դադարում լուրերում կադրեր տալ ուսանողներին դաժան ծեծի ենթարկելու մասին, դրանով իսկ բորբոքելով ժողովրդական զայրույթը։ Եթե հաշվի առնենք, որ եվրաինտեգրումից հրաժարվելու առիթով նույն այդ նույն ալիքներն առանձնապես աղմուկ չեն բարձրացրել, ապա հասկանալի է դառնում, որ երկրի ֆինանսա-արդյունաբերական խմբերը ոչ երկիմաստ ազդանշան են ուղարկել իշխանություններին^[261]։ Ուկրաինայի ներքին գործերի նախարար Վիտալի Զախարչենկոն այդ կապակցությամբ ԶԼՄ-ներին մեղադրել է այն բանում, որ իր գերատեսչության դեմ տեղեկատվական պատերազմ է սկսվել^[262]։

Ամերիկացի հրապարակախոս Սթիվ Ուայսմանի վկայությամ՝ «Ուկրաինսկայա պրավդա» ինտերնետ-հրատարակությունը և «Գրոմադսկե ՏՎ» ցանցային հեռուստաալիքը, որոնք Եվրամայդանի հիմնական տեղեկատվական-քարոզչական ռեսուրսներն էին, ֆինանսավորվել են ԱՄՆ-ի կողմից։ 2013 թվականի օգոստոսին ԱՄՆ դեսպան Ջ. Պայետը որպես դրամաշնորհ հատկացրել է 50 հազար դոլար ընդդիմադիր ուկրաինական ինտերնետ-հեռուստաալիքի աջակցության համար։ Հեռուստաալիքը հեռարձակմանը ձեռնամուխ է եղել մեկ օր անց այն բանից հետո, երբ Ուկրաինայի կառավարությունը դադարեցրել է Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման նախապատրաստման գործընթացը^[164]։ Միջոցներ են հատկացվել նաև «Ինտերնյուս» ՀԿ-ի գծով^[263]։

Եվրամայդանի առանձնահատկությունը դարձել է նաև որպես սոցիալական ցանցերի ԶԼՄ-ների, հատկապես Facebook-ի լայն կիրառումը, որոնք կատարել են ինչպես բուն տեղեկատվական, այնպես էլ քարոզչական, մոբիլիզացիոն և էմոցիոնալ գործառույթներ^{[264][265][266][267]}։

Ռուսաստանի ԶԼՄ-ներ

Իրադարձությունների սկզբում ռուսական ղեկավարության հայտարարությունների լեյտմոտիվը կայանում էր նրանում, որ ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման գործընթացը կասեցնելու ուկրաինական կառավարության որոշումը բացարձակ լեգիտիմ էր^[268][269]։

Եվրամայդանի վերաբերյալ առաջին մեկնաբանությունը ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինն արել է 2013 թվականի դեկտեմբերի 3-ին Հայաստան կատարած այցի ժամանակ՝ պատասխանելով լրագրողների հարցին։ Նա հայտարարել է․ «Ուկրաինայի իրադարձություններն այլևս հեղափոխություն չեն հիշեցնում, այլ ջարդեր... դա ներքաղաքական գործընթաց է, ընդդիմության՝ երկրում գործող լեգիտիմ իշխանությունը ճոճելու փորձը։ Այն, ինչ հիմա տեղի է ունենում, խոսում է այն մասին, որ դրանք, ամենայն հավանականությամբ, լավ պատրաստված ակցիաներ են…»։ Ընդ որում Պուտինը ենթադրել է, որ ուկրաինական ընդդիմությունը կամ չի վերահսկում տեղի ունեցածը, կամ էլ ծայրահեղական գործողությունների շղարշ է^[270]։

ՌԴ-ի արտաքին գործերի նախարար Սերգեյ Լավրովը, որը դեկտեմբերի 5-ին ժամանել է Կիև ԵԱՀԿ-ի նախարարների խորհրդի նիստին, ձևակերպել է Ռուսաստանի միանշանակ դիրքորոշումը։ Նա հիստերիա է անվանել Արևմուտքի արձագանքը եվրաինտեգրումից Կիևի հրաժարվելուն^[166]։ Նման հայտարարություն նա արել է դրանից մեկ օր առաջ Բրյուսելում կայացած ճեպազրույցի ժամանակ․ «Հուսով եմ, որ ուկրաինացի քաղաքական գործիչները միջոց կգտնեն իրավիճակը սահմանադրական հուն վերադարձնելու համար։ Մենք կողմ ենք դրան և կոչ ենք անում ոչ ոքի չմիջամտել այդ իրավիճակին»^[268]։ Դեկտեմբերի 6-ին Ռուսաստանի վարչապետ Դմիտրի Մեդվեդևը հայտարարել էր, որ անթույլատրելի է համարում օտարերկրյա քաղաքական գործիչների միջամտությունը Ուկրաինայում ստեղծված իրավիճակին․ «Որոշումն այն մասին, թե որտեղ պետք է լինի Ուկրաինան և ինչ պետք է անի Ուկրաինան։ Դա նրանց արտոնությունն է։ Բայց մեզ համար միևնույն չէ, թե ինչ է այնտեղ տեղի է ունենում, այդ պետությունը մեր երկիրն է։ Բացի այդ, Ուկրաինան մեզ համար կարևոր առևտրային գործընկեր է, ինչպես և մենք Ուկրաինայի համար»,-Մեդվեդևը հայտարարել է ռուսական ԶԼՄ-ների մամուլի ասուլիսի ժամանակ^[269]։

Ռուսաստանի ղեկավարության պաշտոնական դիրքորոշումը, որն ընդգծված տարանջատվեց Ուկրաինայի ներքաղաքական խնդիրներից, համապատասխանում էր ռուսական ԶԼՄ-ներում ծավալված տեղեկատվական արշավին։ Ռուսական մեդիատարածությունում խոշորագույն դաշնային հեռուստաալիքները, որոնք նախկինում էլ առաջնահերթություն էին տալիս պաշտոնական տեսակետին, ճգնաժամի սկսվելուց ի վեր հայտնվել են իշխանության ավելի մեծ վերահսկողության տակ։ Խոսքի հարաբերական ազատությունից օգտվող լրատվամիջոցները սահմանափակվել են իրենց գործունեությամբ^[271][272]։

Միևնույն ժամանակ, պետք է խոստովանել, որ Ռուսաստանի տեղեկատվական դաշտի նկատմամբ պետական վերահսկողությունը համապարփակ չէր, և տվյալ ընդհանուր ուղղության շրջանակներում հեռուստաալիքները օգտվում էին գործողությունների որոշակի ազատությունից^[271][273]։

2014 թվականի հունվարին Լևադա-Կենտրոնի աշխատակիցների անցկացրած հետազոտությունը պարզել է, որ Ուկրաինայում տեղի ունեցող իրադարձությունները ռուսաստանցիների մեծ մասը բացատրել է Արևմուտքի միջամտությամբ (44 %) և ազգայնական տրամադրություններով (35 %), ինչը համապատասխանել է ԶԼՄ-ներում տեղեկատվական լուսաբանման ուղղվածությանը։ Զգալիորեն ավելի քիչ են կոչվել այլ պատճառներ՝ կոռումպացված ռեժիմի վրդովմունքը (14 %), Ռուսաստանի դիկտատից ազատվելու ձգտումը (10 %), եվրոպական երկիր դառնալու ձգտումը (8 %), քաղաքացիական արժանապատվությունը (7 %), «Բերկուտի» կոշտ գործողությունների դեմ բողոքը (5 %)։

Այլ երկրների ԶԼՄ-ներ

Լեհական հայտնի «Փաստ» թերթը ուկրաինական լեզվով համար է թողարկել՝ ի պաշտպանություն Եվրամայդանի։ Թերթի ներկայացուցիչները նաև այդ համարը բաժանել են Եվրամայդանում^[274]։

Կիև, 2013 թվականի դեկտեմբերի 29

Ամերիկյան «The Nation» ձախ քաղաքական ամսագիրը «ուկրաինական ազգայնականությունը Եվրամայդանի սրտում» հոդվածում մեղադրել է ուկրաինական ԶԼՄ-ներին, որ նրանք մեղավոր են բռնության սրման համար, քանի որ նրանք բողոքի լուսաբանման ուշադրություն են դարձրել եվրոպական ինտեգրման կոչերին և կենտրոնացել նախագահ Յանուկովիչի դեմ պայքարի վրա, սակայն լռել է ազգայնական և ֆաշիստական հռետորաբանության աճը, որը հաճախ շովինիստական է, ինչը հանգեցրել է բռնության, որն ուղղված է ոչ միայն ոստիկանության, այլև ձախակողմյան ակտիվիստների^{[275][276][277]}։

2014 թվականի հունվարի 29-ին բրիտանական «The Guardian»-ը հրապարակել է գլխավոր խմբագրի տեղակալ Շեյմաս Միլնի հոդվածը, որում նշվում է, որ ուկրաինական Եվրամայդանի գլխավոր շարժիչ ուժերն են ֆաշիստները, օլիգարխներն ու Արևմուտքի միջամտությունը^[278][279]։

Ազգայնականության հարցերով փորձագետ Անտոն Շեխովցովի կարծիքով՝ արևմտյան որոշ լրատվամիջոցներ, որոնք հայտարարում են Եվրամայդանում ծայրահեղ աջերի ակտիվ մասնակցության մասին, գիտակցաբար մասնակցում են Ռուսաստանի կառավարության կողմից հրահրված տեղեկատվական արշավին՝ բողոքական շարժումը վարկաբեկելու նպատակով^[280]։

Մշակույթի, գիտության և սպորտի գործիչների կարծիք

«Դաշնակահար-ծայրահեղական» Բոգդանը նվագում է այրված «Բերկուտ» ավտոբուսի տանիքում։  Բարիկադ Հրուշևի փողոցում։  02/10/2014

Աջակցություն

Եվրամայդանին իրենց աջակցության մասին հայտարարել և ելույթ են ունեցել՝ Սվյատոսլավ Վակարչուկը^[281] и «Օկեան Էլզիին»^[282], Նիկիտա Ջիգուրդան^[283], «Լյապիս Տրուբեցկոյը»^[284], Ռուսլանան^[285], Հեյդեն Փեյնթիերը^[286], Վլադիմիր Կլիչկոն^[287], «Գայդամակի» խումբը^[288], Իռենա Կարպան^[289], Օլեգ Սկրիպկան^[290], Կամալիան^[291], Ադա Ռոգովցևան^[292], «ТНМК» խումբը^[293], «Հեյնո Մանդրին»^[294], Ot Vinta! խումբը^[294], «Плач Єремії» խումբը^[294], Մարիա Բուրմական^[294], «Мотор’ролла» խումբը^[294], PanKe Shava խումբը^[294], «Атмасфера» խումբը^[294], «Kozak System» խումբը^[294], Սերգեյ Վասիլյուկը^[294], NeverEnD խումբը^[294], «Гараж 34» խումբը^[294], «ФлайzZzа» խումբը^[294], Westa project^[294], Yeganov project^[294], «Фіолет» խումբը^[294], Mad Heads խումբը^[294], Ալեքսանդր Շովկովսկին^[295], Limp Bizkit խումբը^[296], Ջորջ Քլունիին^[297], Մարտին Լի Գոռը^[298], Լիա Ախեջակովան^[299], Սքորպիոնս խումբը^[300], Յուրի Նեստերենկոն^[301], Ալեքսեյ Շիրոպաևը^[302], Եվգենի Գուդզը^[303] и Առնոլդ Շվարցենեգերը^[304].

2014 թվականի հունվարի 3-ի բաց նամակում տարբեր երկրների մի խումբ գիտնականներ իրենց կառավարություններին կոչ են արել «աջակցել ուկրաինացիներին կոռումպացված, դաժան ռեժիմի և իրենց երկրի աշխարհաքաղաքական խոցելիությանը վերջ դնելու իրենց փորձերում»։ Այս դիմումի 80 Մասնակիցների թվում էին Էնն Ապելբաումը, Օմեր Բարտովը, Զիգմունտ Բաումանը, Ուլրիխ Բեկը, Սեյլա Բենհաբիբը, Կառլո Գինզբուրգը, Անդրեա Գրացիոզին, Իշտվան Դեակը, Սլավոյ Ժիժեկը, Իվան Կրիստևը, Նորման Նայմարկը, Սերգեյ Պլոխին, Չարլզ Թեյլորը, Մարկ ֆոն Հագենը^[305]։

Հունվարի 25-ին եվրոպացի մտավորականների խումբը հանդես է եկել ուղերձով, որում հայտարարել է, որ «ժողովրդավարական աշխարհի շահերից է բխում պաշտպանել Ուկրաինան իր կոռումպացված առաջնորդների ավտորիտար գայթակղություններից» և կոչ է արել օգնել Ուկրաինայում քաղաքացիական հասարակության և անկախ լրատվամիջոցների ամրապնդմանը։ 89 ստորագրողների թվում են եղել՝ Զիգմունտ Բաումանը, Անջեյ Վայդան, Թոմաս Վենցլովան, Գալիկ Թոմասը, Թիմոթի Գարթոն Էշը, Կառլո Գինսբուրգը, Անդրե Գլյուկսմանը, Անդրեա Գրացիոսիին, Ալյոշ Դեբելյակը, Նորման Դևիսը, Սլավոյ Ժիժեկը, Ադամ Զագաևսկին, Քրիստինա Զահվատովիչը, Զենոն Կոգութը, Իվան Կրաստևը, Բեռնար Քուշները, Ադամ Միխնիկը, Անջեյ Օլեչովսկին, Աննա Պալասիոն, Ադամ Պոմորսկին, Սասկիա Սասսենը, Թիմոթի Սնայդերը, Անջեյ Ստասյուկը, Ագնեշկա Խոլանդը և Ֆրից Շտերնը^[306].

Գիտնական Անդրեաս Ումլանդը 2014 թվականի փետրվարի առաջին օրերին հանդես է եկել բաց միջնորդագրի նախաձեռնությամբ, որում ուկրաինական ազգայնականության ոլորտի 40 մասնագետներ (չհաշված հենց նախաձեռնողը)՝ չհերքելով և քննադատելով ուլտրաաջ տարրերի մասնակցությունը Եվրամայդանում, խորը մտահոգություն են հայտնել աշխարհի շատ ԶԼՄ-ների «վտանգավոր միտումով»՝ չափազանցնելու նրանց դերը տարաբնույթ բողոքի շարժման մեջ և ուշադրություն են հրավիրել այն հանգամանքի վրա, որ այդ կապակցությամբ որոշ Մեդիա հաղորդագրություններ կարող են լինել Ռուսաստանի կառավարության տեղեկատվական արշավի մի մասը։ Միջնորդագրին աջակցել են, մասնավորապես՝ Իրինա Բեկեշկինան, Յարոսլավ Գրիցակը, Եվգենի Զախարովը, Իոսիֆ Զիսելսը, Վախթանգ Կիպիանին, Վլադիմիր Պանիոտտոն, Անդրեյ Պորտնովը, Ռոման Սերբինը, Գերհարդ Սիմոնը, Թիմոթի Սնայդերը և Ջոն-Փոլ խիմկան^[307]։

Ab Imperio ամսագրի գլխավոր խմբագիր, պատմաբան Իլյա Գերասիմովը առաջարկել է Եվրոմայդանը համարել որպես «առաջին հետգաղութային հեղափոխություն»^[308]։

Դեկտեմբերի 1-ին Եվրոմայդանի մասնակիցներին ուղղված բաց նամակով դիմել են ռուս բանաստեղծների, գրողների և թարգմանիչների մի խումբ, որոնց թվում են Մաքսիմ Ամելինը, Ալեքսանդր Արխանգելսկին, Ալեքսանդր Բելյակովը, Մարիա Բոտևան, Իգոր Բուլատովսկին, Աննա Վյազեմսկայան, Մարիա Գալինան, Անդրեյ Գրիցմանը, Նատալյա Գրոմովան, Օլգա Իլնիցկայան, Գենադի Կանևսկին, Նիկոլայ Կոնոնովը, Գրիգորի Ժանյակովը, Սերգեյ Կուզնեցովը, Դմիտրի Կուզմինը, Իլյա Կուկուլինը, Ստանիսլավ Լվովսկին, Վալերի Պեչեյկինը, Ալյոշա Պրոկոպևը, Նիկոլայ Կոնոնովը, Անդրեյ Լև Ռուբինշտեյն, Անդրեյ Սեն-Սենկով, Սերգեյ սերով, Նատալյա սոկոլովսկայա, Մարիա ստեպանովա, Ալեքսանդր Սեշին, Ելենա Ֆանայլովա, Ալեքսեյ Ցվետկով, Արկադի Շտիպել, Տատյանա Շչերբինա^[309]։ Արդեն Եվրամայդանի ավարտից հետո անհատական ուղերձով հանդես եկավ Օլգա Սեդակովան^[310]։

ՎԿ սոցիալական ցանցի հիմնադիր Պավել Դուրովը 2014 թվականի ապրիլին հայտարարել է, որ 2013 թվականի դեկտեմբերի 13-ին ԱԴԾ-ն ցանցի ղեկավարությունը փոխանցել Եվրամայդանի խմբերի կազմակերպիչների անձնական տեղեկությունները։ Դրան նա պատասխանել է մերժումով, և արդյունքում ստիպված է եղել բաժանվել ընկերությունում ունեցած իր բաժնեմասից։ Նրա խոսքով՝ Ռուսաստանի իրավասությունը չի տարածվում ՎԿ սոցիալական ցանցի ուկրաինացի օգտատերերի վրա։  Նաև, Դուրովը նշել է, որ ուկրաինացի օգտագործողների տվյալների տարածումը ոչ միայն օրենքի խախտում կլինի, այլև հանցագործություն Ուկրաինայից միլիոնավոր օգտվողների առջև^{[311][312][313]}։

Քննադատություն

Եվրոմայդանում տեղի ունեցածին չեն աջակցել Էդուարդ Լիմոնովը, Վլադիմիր Բորտկոն, Ֆեոդոր Բոնդարչուկը, Լեոնիդ Յարմոլնիկը, Նիկիտա Միխալկովը^{[314][315][316][317][318]}։ Ռուսական մշակույթի ավելի քան հինգ հարյուր գործիչներ աջակցություն են հայտնել Ուկրաինայի և Ղրիմի իրավիճակի վերաբերյալ Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի դիրքորոշմանը^[319]։

Գրող, պատմաբան և քաղաքագետ Լև Վերշինինը Pravda.Ru էլեկտրոնային հրատարակությանը տված հարցազրույցում դատապարտել է ընդդիմության և ցուցարարների գործողությունները ՝ կատարվածը որակելով «բուչե» արևմուտքում^[320]։

Գրող Ալեքսանդր Պրոխանովը, ով այցելել է Կիև, բացասական վերաբերմունք է հայտնել կատարվածի վերաբերյալ՝ «Վրանների վրա ծածանվում են դրոշներ, ծածանվում են Բանդերայի և Մախոյի պատկերով պաստառներ։ Շրջապատում տիրում է ատելություն և զայրույթ»^[321]։

Ուկրաինացի գրող, լրագրող և հեռուստահաղորդավար Օլես Բուզինան փետրվարի 6-ին իր կայքում տեղադրել է դիմում հայրենակիցներին, որտեղ ԱՄՆ-ին մեղադրել Է Ուկրաինայի ներքին գործերին միջամտելու մեջ և կոչ է արել բոյկոտել ամերիկյան ապրանքներին^[322]։

Էմիր Կուստուրիցան Մայդանում ցուցարարների հետ կապված ասել է. «Ես տեսնում եմ, որ նրանք սառել են և դարձել են իրար նման։ Նրանցից մեկը, իհարկե, անկեղծորեն ցանկանում է, որ Ուկրաինան դառնա Եվրոպայի մաս … Ես տեսա մի նացիստ, Պանկևիչ, նշում էր մեկ այլ նացիստի մահվան տարեդարձը։ Այնտեղ կան շատ տարբեր մարդիկ … Կան մարդիկ, ովքեր իսկապես հավատում են, որ Եվրոպայում նրանք կստանան 1000 եվրո։ Եվ կան նաև նրանք, ովքեր օգտագործում են հատուկ պատրաստված մարդիկ … Ինձ մի ասեք, որ Մայդանում մարդիկ ինչ-որ լավ բան են բերում Ուկրաինայի կյանքին. Այսօր մասնատված Հարավսլավիայի յուրաքանչյուր նախկին Հանրապետությունում մարդիկ մեծ ջերմությամբ են հիշում անցյալը.Եվ բոլորն ասում են, որ այն ժամանակ շատ ավելի էին ապրում, քան հիմա»^[323]։ Նա նաև տեղի ունեցածը համեմատել է Հարավսլավիայի փլուզման հետ^[324]։ Ռեժիսոր Օլիվեր Սթոունը տեղի ունեցածը որակել է որպես ԿՀՎ դավադրություն և հայտարարել, որ արևմտամետ արտաքին ուժերի ազդեցության ապացույցներ կան (ԱՄՆ պետքարտուղարի տեղակալ Վիկտորիա Նուլանդը, սենատոր Ջոն Մաքքեյնը, USAID-ն և ժողովրդավարության ազգային հիմնադրամը)^{[325][326][327][328][329][330]}։

Ռուսաստանի Պետական Մանկավարժական Համալսարանի պատվավոր պրոֆեսոր Ալեքսեյ Որոնցովը Սանկտ Պետերբուրգի կոմունիստների և Սիրիայի Կոմկուսի ղեկավարության հանդիպման ժամանակ, որը տեղի է ունեցել 2014 թվականի մարտին, կարծիք է հայտնել, որ Մայդանը դա «նախագիծ է, որը վճարվել է անդրազգային ընկերությունների կողմից», և Մայդանի կազմակերպիչներին «հաջողվել է ընկալել Ուկրաինայի մի շարք քաղաքացիների արդար դասի զայրույթը և առավելագույնս համախմբել նացիստական գաղափարների կողմից գերված ուկրաինացիներին»^[331]։

Եվրոմայդանի նկատմամբ ռուս գիտնականների քննադատական դիրքորոշումը, իր հերթին, քննադատության է ենթարկվել Իլյա Գերասիմովի կողմից, որը կարծում է, որ «ամենաքիչ վերլուծական հետաքրքրությունը ներկայացնում է ռուս գիտնականների դիրքորոշումն Ուկրաինայի վերաբերյալ, քանի որ նրանք նույնիսկ չեն փորձում գոնե պահպանել ստատուս-քվոն սրընթաց փոփոխվող իրականության առջև (ներառյալ Ուկրաինայի վերաբերյալ նորագույն պատմագրությունը), բայց խանդավառությամբ ընկնում են ծայրահեղ արխաիզմի և մտավոր թշվառության մեջ։ Ուկրաինայի վերաբերյալ փորձաքննության մակարդակը նվազել է Ռուսաստանում այնպես, որ ոչ մի մտավոր արժեք չի ներկայացնում»^[308]։ Պատմաբան Սերգեյ Ժուկը նշում է հակաուկրաինական գաղափարների զգալի տարածվածությունը նաև ամերիկացի ռուսագետների և խորհրդագետների շրջանում․ «նման պատմական ընկալման մեջ Մայդանը ներկայանում է որպես վերջին և վերջնական հակախորհրդային հեղափոխություն, որը մերժում և ոչնչացնում է ավանդական և սովորական մոսկվակենտրոն և ռուսակենտրոն (ըստ էության՝ ռուսական իմպերիալիստական) մոտեցումը հետխորհրդային տարածքում քաղաքական, սոցիալական, մշակութային և տնտեսական գործընթացների վերլուծության նկատմամբ^[332]։

ԱՄՆ-ի դեր

Ամերիկացի սենատոր Ջոն Մաքքեյնը ելույթ է ունենում Եվրամայդանում։ 2013 թվականի դեկտեմբերի 15

Ամերիկացի տնտեսագետ և քաղաքական մեկնաբան Փոլ Ռոբերթսը հայտարարել է, որ Ուկրաինայում տեղի ունեցող իրադարձությունները ֆինանսավորել է ԱՄՆ-ն։ Նա նաև նշել է որ «դա չի նշանակում, որ ուկրաինացիները իրական հիմնավորված պահանջներ չունեն». Սակայն միանգամայն ակնհայտ է, որ այս ամենը ծրագրված է, որպեսզի Ուկրաինան հետագայում անդամակցի ԵՄ-ին և ՆԱՏՕ-ին։ Քանի որ ԱՄՆ-ի գլխավոր նպատակն է սեփական ռազմակայանները տեղակայել իր տարածքում, ռուսական սահմանի մոտ»^[333]։

2013 թվականի դեկտեմբերի 13-ին ԱՄՆ-ի պետքարտուղարի օգնական Վիկտորիա Նուլանդը «Ուկրաինա-ԱՄՆ» հիմնադրամի խորհրդաժողովի ընթացքում հայտարարել էր, որ ԱՄՆ-ն աջակցել է Ուկրաինայում ժողովրդավարության կառուցմանը 1991 թվականին նրա անկախության հռչակումից ի վեր, ինչպես նաև կոչ է արել կառավարությանը, նախագահին և ուկրաինացի ժողովրդին լսել Եվրամայդանի ձայնը^{[334][335][336]}։ Ելույթում նշվել է, որ ժողովրդավարության կառուցման և այլ նպատակների համար ծախսվել է 5 մլրդ ԱՄՆ դոլար։ Այս հայտարարությունը լայն հասարակական արձագանք է ստացել համացանցում և ԶԼՄ-ներում, երբ որոշ լրատվամիջոցներ հաղորդել են, որ ԱՄՆ-ն ֆինանսավորել է նշված գումարով «ռեժիմի փոփոխությունը», ինչպես նաև բարձրացվել է հարկատուների միջոցների ոչ նպատակային ծախսի հարցը^{[337][338][339][340][341]}։ 2014 թվականի ապրիլի 23-ին Նուլանդին Սի Էն-Էն-ին տված հարցազրույցում հարցրել են «ռեժիմի փոփոխության» համար 5 մլրդ դոլար ծախսած գումարի մասին»^[342]։ Նուլանդը պատասխանել է, որ այդ միջոցները ծախսվել են 1991 թվականից ժողովրդավարության զարգացման վրա, դրանից Եվրամայդանը չի ֆինանսավորվել, իսկ շարժումը ինքնաբուխ է եղել։ Իր հերթին պետդեպարտամենտի ներկայացուցիչ Նիկոլ Թոմփսոնը պարզաբանել է, որ այդ միջոցները ծախսվել են 1991 թվականից այնպիսի նպատակների համար, ինչպիսիք են ռազմական օգնությունը, սահմանների անվտանգության ապահովումը, հումանիտար օգնությունը, տնտեսական աճը, մարդկանց առևտրին հակազդելը, թմրանյութերի դեմ միջազգային պայքարը և այլն, որոնցից «արդար և ժողովրդավարական կառավարման» և «մարդկանց մեջ ներդրումներ կատարելու նպատակով» ավելի քան 20 տարվա ընթացքում գումարները կազմել են համապատասխանաբար 800 և 400 միլիոն^[337]։ Հարկ է նշել, որ ԱՄՆ-ն աշխարհի բազմաթիվ երկրներում ժողովրդավարության զարգացման համար աջակցում է ոչ կառավարական կազմակերպություններին, օրինակ՝ National Endowment for Democracy-ին (միջոցներ ստանալով ինչպես մասնավոր անհատներից, այնպես էլ ԱՄՆ Կոնգրեսից^[343]),որի գործունեությունը (Ուկրաինայի վերաբերյալ 2013 թվականի հաշվետվության տվյալներով^[344]) ուղղված է տեղեկատվության ազատ հոսքի առակցելուն, սեմինարներ կազմակերպմանը, աջակցել և վերապատրաստել լրագրողների և հասարակական ոչ պետական ակտիվիստների, վերահսկել պետականորեն ընտրված պաշտոնյաներին և այլն։

2014 թվականի դեկտեմբերի 14-ին ամերիկյան Stratfor մասնավոր հետախուզական-վերլուծական ընկերության տնօրեն և հիմնադիր Ջորջ Ֆրիդմանը Կոմերսանտ թերթին տված հարցազրույցում հայտարարել է։ «ԱՄՆ-ը հետաքրքրված էր Ուկրաինայում արևմտամետ կառավարություն ստեղծելու մեջ։ Նրանք տեսան, որ Ռուսաստանը վերելքի մեջ է, և փորձեցին թույլ չտալ, որ այն համախմբի իր դիրքերը հետխորհրդային տարածքում։ Ուկրաինայում արևմտամետ ուժերի հաջողությունը թույլ կտար զսպել Ռուսաստանին։ Ռուսաստանը տարեսկզբի իրադարձությունները համարում Է ԱՄՆ-ի կողմից կազմակերպված պետական հեղաշրջում։Եվ դա, իրոք, պատմության մեջ ամենաակնհայտ հեղաշրջումն էր»։ Ֆրիդմանը նշել է. «Ի վերջո, ԱՄՆ-ը բացահայտորեն աջակցում էր Ուկրաինայում մարդու իրավունքների պաշտպան խմբավորումներին, այդ թվում` գումարով»^[345]։

ԱՄՆ-ի նախագահ Բարաք Օբաման 2015 թվականի փետրվարի 1-ին Սի-Էն-Էն հեռուստաալիքին տված հարցազրույցում հայտարարել է, որ «մենք հանդես ենք եկել որպես միջնորդ Ուկրաինայում իշխանության փոխանցման հարցում»^{[346][347][348]}։

Ուկրաինայի նախկին վարչապետ Նիկոլայ Ազարովը ՆՏՎ հեռուստաալիքին տված հարցազրույցում հայտարարել է, որ դեկտեմբերի սկզբին հանրահավաքներից հոգնած ցուցարարները պատրաստ են եղել գնալ տուն, փողոցներում եղել է ոչ ավելի, քան հազար մարդ։ Այդ կապակցությամբ Յանուկովիչի շրջապատը նախագահին դրդել է վճռական գործողությունների Մայդանի նկատմամբ։ Բայց 2013 թվականի դեկտեմբերի 10-ին «նրան (Յանուկովիչին) զանգահարել է Բայդենը՝ ԱՄՆ փոխնախագահը և բավականին կոշտ պահանջել նրանից, որպեսզի ուժը չկիրառվի»։ Ազարովի կարծիքով՝ Վիկտոր Յանուկովիչը պարզապես վախեցել է, իսկ արդեն հաջորդ օրը՝ դեկտեմբերի 11-ին, Կիև են ժամանել ամերիկացի պաշտոնատար անձինք՝ ԱՄՆ պետքարտուղարի օգնական Վիկտորյա Նուլանդի գլխավորությամբ։ Նիկոլայ Ազարովը կարծում է, որ հենց Նուլանդն է համոզել Յանուկովիչին, որ կառավարության հրաժարականը կլուծի բոլոր խնդիրները և կհանգստացնի ցուցարարներին^[349][350]։

ԱՄՆ-ի բյուջեից ֆինանսավորվող Ժողովրդավարության ազգային հիմնադրամը զեկույց է հրապարակել, որում ասված Է, որ NED-ը վճռորոշ դեր է խաղացել Կիևում բողոքի ցույցերի սկզբնական փուլում․ «Մայդանում ցույցերը արտացոլում էին ուկրաինական հասարակության աճող պահանջներն ու սպասելիքները թափանցիկության, լավ կառավարման, խոսքի ազատության և օրենքի գերակայության հարգանքի ոլորտներում. Այս ոլորտներից յուրաքանչյուրը NED- ի առաջնահերթություններից է այս երկրում։ Հիմնադրամի դրամաշնորհները կարևոր դեր են խաղացել Կիևի խաղաղ ցույցերում»։ 2013 թվականի հաշվետվության մեջ նշվում է, որ Եվրամայդանում զգալի դեր են խաղացել ԶԼՄ-ները, որոնք աջակցում էին NED-ին․ [հիմնադրամի] կազմակերպությունները զբաղված էին ընտրված և նշանակված պաշտոնյաների ելույթների մոնիթորինգով (և հետագա հաշվետվություններով) ինչը խթանում էր կոռուպցիայի և անպատժելիության աճող իրազեկությունը։ Անկախ ԶԼՄ-ները առանցքային դեր են խաղացել ցույցերի սկզբում և ընթացքում տեղական և արտասահմանյան լսարանին տեղեկացնելու գործում։ Նրանք նաև օգնել են ապահովել բողոքի ցույցերը լուսաբանող լրագրողների անվտանգությունը՝ ապահովելով նրանց պաշտպանական հանդերձանքով»^[351].

ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը Անդրեյ Կոնդրաշովի «Ղրիմ. Ճանապարհ դեպի Հայրենիք» ֆիլմում ասել է՝․ «Իրավիճակի կիզակետն այն էր, որ ֆորմալ առումով Ուկրաինայի ընդդիմությանը նախ և առաջ աջակցում էին եվրոպացիները, բայց մենք շատ լավ գիտեինք, որ իրական «տիկնիկավարները» մեր ամերիկացի ընկերներն էին։ Հենց նրանք օգնեցին պատրաստել Ուկրաինայի արևմուտքում գտնվող ազգայնականներին և զորամասերին, իսկ մարզումները տեղի ունեցան Լեհաստանում, մասամբ Լիտվայում։ Ինչպես են վարվել մեր գործընկերները։ Նպաստել են պետական հեղաշրջման իրականացմանը»^[352]։

Ուկրաինայի իրադարձություններին ԱՄՆ-ի մասնակցության մասին ասված է Օլիվեր Սթոունի «Ուկրաինան կրակի մեջ» վավերագրական ֆիլմում, որը թողարկվել է 2016 թվականին^[353]։

2017 թվականի նոյեմբերին թողարկված «Խոստացիր ինձ, հայրիկ» գրքում ԱՄՆ-ի նախկին փոխնախագահ Ջո Բայդենը գրել է, թե ինչպես է 2014 թվականի փետրվարի 21-ին զանգահարել Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին․ «Ես Յանուկովիչի բազմաթիվ հրատապ զանգերից վերջինը արել եմ 2014 թվականի փետրվարի վերջին, երբ նրա դիպուկահարները տասնյակ ուկրաինացի քաղաքացիների էին սպանում, և մենք հավաստի տեղեկություններ ունեինք այն մասին, որ նա պատրաստում է էլ ավելի կոշտ գործողությունների։ Ես մի քանի ամիս ուշադրություն եմ դարձրել նրան, որ նա պետք է զսպվածություն ցուցաբերի իր քաղաքացիների հետ հարաբերություններում, բայց այդ գիշեր՝ բողոքի ակցիաներից երեք ամիս անց, ես նրան ասացի, որ ամեն ինչ ավարտված է։ Եկել է իր զինյալներին հետ կանչելու ժամանակը, և նա հեռացել է։ Ես նրան հիշեցրեցի, որ իր միակ իրական կողմնակիցները Կրեմլում քաղաքական հովանավորներն ու մանիպուլյատորներն էին, և որ նա չպետք է սպասի, որ ռուս ընկերները կփրկեն նրան այդ աղետից։ Ես նշել եմ, որ Յանուկովիչը կորցրել է ուկրաինացի ժողովրդի վստահությունը և որ պատմությունը դաժան կպատժի նրան, եթե նա շարունակի սպանել մարդկանց։ Ստորացված Յանուկովիչը հաջորդ օրը փախել է Ուկրաինայից ՝ ցուցարարների խիզախության և վճռականության շնորհիվ, և պետության նկատմամբ վերահսկողությունը ժամանակավորապես հայտնվել Է Արսենի Յացենյուկ անունով երիտասարդ հայրենասերի ձեռքում»^{[354][355][356]}.

ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը Վլադիմիր Սոլովյովի «Աշխարհակարգ 2018» ֆիլմում հայտարարել է, որ ԱՄՆ-ը խնդրել է Ռուսաստանին «ամեն ինչ անել», որպեսզի Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը բանակը չկիրառի Անկախության հրապարակում ցուցարարների դեմ^[357]։

Տես նաև

• Եվրամայդանի ժամանակագրություն

Ծանոթագրություններ

1. Положение в области прав человека и прав национальных меньшинств на Украине (отчёт БДИПЧ от 12 мая 2014 года) (12 мая 2014)
2. Понад 5 тисяч осіб записалися до загонів самооборони на Євромайдані — Парубій — Радіо Свобода, 17.12.2013
3. «Оппозиционные партии Украины объединились в штаб национального сопротивления. Новая газета, 30.11.2013». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ սեպտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 9-ին.
4. Керівники парламенту Криму закликали Януковича запровадити надзвичайний стан
5. Штаб Майдана предостерег Януковича от введения чрезвычайного положения // Зеркало недели, 25.01.2014
6. Захват минюста: Лукаш угрожает чрезвычайным положением // BBC Украина, 27.01.2014
7. В случае объявления в Украине чрезвычайного положения ЕС может ввести санкции // Украинская правда, 27.01.2014
8. Украина в одном шаге от введения ЧП — Процесс — Forbes Kazakhstan
9. Наталия Зинец (2014 թ․ փետրվարի 22). «Рада Украины отстранила Януковича, назначила досрочные выборы на 25 мая». Рейтер. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 10-ին. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 10-ին.
10. Kim Sengupta (2014 թ․ փետրվարի 22). «Ukraine crisis: President Yanukovych and the opposition sign deal to hold early elections. But are they listening on the streets?» (անգլերեն). The Independent. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 7-ին. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 7-ին. «The deal came after intense international pressure following days of violence leaving more than 70 people dead, hundreds injured and fears of a slide into civil war. Draconian emergency powers taken by the government of Viktor Yanukovych will be rescinded within 48 hours, a coalition administration will be formed in 10 days and fresh elections will be held by December – three months before they are scheduled.»
11. Виктору Януковичу пора выбираться. Запад усиливает давление на президента Украины. Газета «Коммерсант», 21.02.2014
12. МИД Нидерландов: санкции против Украины вступят в силу через несколько дней. УНИАН, 21.02.2014
13. Байден вновь позвонил Януковичу. УНИАН, 21.02.2014
14. Восьмичасовые переговоры в АП завершились: дипломаты планируют ещё одну встречу с Януковичем. УНИАН, 21.02.2014
15. Виновных в смертях украинцев привлекут к международной ответственности — Керри. УНИАН, 21.02.2014
16. «Постанова Верховної Ради України № 764-VІІ від 23.02.2014 року «Про покладення на Голову Верховної Ради України виконання обов'язків Президента України згідно із ст. 112 Конституції України»». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 28-ին. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 25-ին.
17. ЕС признал новую власть в Киеве вслед за США. Newsru.com, 24.02.2014
18. Премьер-министром Украины стал Арсений Яценюк
19. «Киев отрекся от Великой Отечественной войны» (ռուսերեն). Лента.ру. 14 ноября 2017. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 17-ին.
20. «Верховная Рада Украины приняла Закон «О внесении изменений в статью 7 Закона Украины «О государственных наградах Украины» об учреждении ордена Героев Небесной Сотни» (ռուսերեն). Верховная Рада Украины. 1 июля 2014. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 4-ին. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 1-ին.
21. {{{վերնագիր}}}. (Ստուգված է 28 Նոյեմբերի 2015)
22. «Питання укладання Угоди про асоціацію між Україною, з однієї сторони, та Європейським Союзом, Європейським Співтовариством з атомної енергії і їх державами - членами, з іншої сторони» (ուկրաիներեն). 2013 թ․ նոյեմբերի 21.
23. «Газета "Украинская правда"». 2013 թ․ նոյեմբերի 22. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 20-ին.
24. «Азаров поблагодарил оппозицию за долги перед МВФ и покинул Раду». 24 Канал. 2013 թ․ նոյեմբերի 22. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 20-ին.
25. «Я не вижу никакой трагедии, — Азаров об отказе от ассоциации». 24 Канал. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 20-ին.
26. «Війна нервів чи кінець євроінтеграції?» (ուկրաիներեն). Deutsche Welle. 2013 թ․ նոյեմբերի 21. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 20-ին.(չաշխատող հղում)
27. «Хроника массового протеста: Евромайдан в развитии. 22-24 ноября. Начало бессрочной акции протеста». Forbes.ru. 2014 թ․ հունվարի 25. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 19-ին.
28. «Евромайдан принял резолюцию и объявил бессрочную акцию». lb.ua. 2013 թ․ նոյեմբերի 24. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 20-ին.
29. {{{վերնագիր}}}.
30. Закарпатский облсовет требует немедленной отставки правительства Азарова и министра МВД Արխիվացված 2014-02-01 Wayback Machine — Мукачево.net, 3 грудня 2013
31. Восток собирает внеочередные сессии, Запад бастует // Украинская служба Би-би-си
32. Ивано-Франковск и Тернополь начали общегородскую забастовку, во Львове объявлен общеобластной страйк
33. Оппозиция объявила о начале пикетирования всего правительственного квартала
34. В Киеве многотысячная колонна митингующих движется к зданию Кабмина
35. Все въезды в квартал, где находится Администрация президента, перекрыты милицейскими автобусами и бойцами Беркута
36. Участники Евромайдана начали устанавливать армейские палатки у Кабмина
37. ««Марш миллионов» и снос Ленина. Vesti.ua, 08.12.2014». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 13-ին. Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 10-ին.
38. «Памятник Ленина снесли — Украинская правда».
39. «Эштон обсудила с Януковичем «все необходимые вопросы» — Косьянчич: Новости УНИАН».
40. Проект Закона(ուկր.)
41. Поименное голосование о проекте Закона Արխիվացված 2014-02-23 Wayback Machine(ուկր.)
42. Закон Украины «Об устранении негативных последствий и недопущении преследования и наказания лиц в связи с событиями, имевшими место во время проведения мирных собраний»(ուկր.)
43. «Янукович подписал закон об амнистии участников «евромайдана»». forbes.ru. 2013 թ․ դեկտեմբերի 23.
44. На Майдане объявили о создании Народного объединения «Майдан»: Новости УНИАН
45. Майдану объявили состав Совета нового общественного объединения: Новости УНИАН
46. Участники Народного вече приняли резолюцию и выбрали сопредседателей гражданского объединения Майдан
47. VOA: Евромайдан. Что дальше? // Голос Америки, 27 декабря 2013
48. Розов Н. С. Механизмы конфликтной динамики и революция в Украине // Гуманитарный вектор. Серия: История, политология. Выпуск № 3 (39) / 2014
49. «Народное вече на Майдане 12 января. Фотогалерея: Новости УНИАН».
50. «Возле Межигорья проходит митинг: Новости УНИАН».
51. «Ручные» законы: путч или залог благополучия? // ВВС Україна, 16.01.2014.
52. «Рада отменила большинство диктаторских «законов 16 января»» (ռուսերեն). www.unian.net. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 20-ին.
53. ««Батькивщина» называла события в ВР государственным переворотом» (ուկրաիներեն). www.unian.ua. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 20-ին.
54. «Инициатива и указания принять «диктаторские законы» исходила от Януковича — Генпрокуратура». interfax.com.ua. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 20-ին.
55. «Голос Украины» обнародовал «диктаторские законы» в электронной версии
56. Что запретили и ограничили украинцам новым законом? — BBC, 16 января 2014
57. «Голос Украины» обнародовал «диктаторские законы» в электронной версии — «Главком»
58. В Великобритании считают, что «диктаторские» законы отводят Украину от Европы — Газета.ua, 18.01.2014
59. «Lenta.ru: Бывший СССР: Украина: На народное вече в Киеве собрались 500 тысяч человек».
60. Ukraine protests: Clashes as thousands defy protest law in Kiev
61. 19 января, вечер. Водомёт и сожжённая техника
62. 19 января. «Народное вече» и начало столкновений на улице Грушевского
63. 20 января. Линия фронта на улице Грушевского
64. «ИТАР-ТАСС: Международная панорама — В Киеве возобновились столкновения между сторонниками оппозиции и милицией».
65. На Львівщині мітингувальники блокують райдержадміністрацію
66. На Львівщині протестувальники захопили чергову райдержадміністрацію
67. «Яценюк найдёт способ разрешить украинский конфликт в Мюнхене | Политика | The Kiev Times». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 4-ին. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 15-ին.
68. Белоусов, Арсений. Конца протестам не видать?(ռուս.) // Аргументы и факты : газета. — 2014. — № 6 (1735) за 5 февраля. — С. 2, 8.
69. Украинский депутат: Тимошенко не хочет возвращения конституции 2004 года. Взгляд. Деловая газета, 04 февраля 2014
70. Елена Зварич. Титушки. Год спустя // Украинская правда, 21.02.2015
71. Арсен Аваков. «Титушки» в Мариинском парке 18.02.2014. Промежуточные итоги расследования Արխիվացված 2016-08-29 Wayback Machine // Lb.ua, 02.02.2015
72. Термінове повідомлення Правого Сектору «Українська національна асамблея (УНА-УНСО)»
73. Реальный уличный бой на Институтской // Украинская правда, 18.02.2014
74. В результате пожара в офисе Партии регионов погиб работник офиса — Госслужба по ЧС — Korrespondent.net
75. «Заявление ПАРТИИ РЕГИОНОВ». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հուլիսի 11-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 10-ին.
76. Хроника кровавых столкновений в Киеве. 18 февраля // Lb.ua, 18.02.2014
77. «Смертельный Майдан. Взгляд. Деловая газета, 19.02.2014». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 25-ին. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 20-ին.
78. «Из райотделов милиции Львова похищено более 1000 стволов». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 14-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 14-ին.
79. Минздрав заявляет о 75 жертвах беспорядков с 18 февраля. РБК Украина, 20.02.2014
80. Проект постановления № 4158 от 20.02.2014
81. Рада проголосовала за вывод военных формирований из Киева
82. Янукович не сможет ветировать постановление Верховной Рады // УНИАН
83. Правоохранители покидают правительственный квартал [Фото. Видео] — Видео
84. Правоохранители покидают правительственный квартал
85. Спецназ и внутренние войска спешно покидают Киев
86. «Гарантом выполнения Соглашения об урегулировании кризиса в Украине является народ - [[Ян Томбинский]]». УНИАН. 2014 թ․ փետրվարի 28. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 2-ին. {{cite web}}: URL–wikilink conflict (օգնություն)
87. Янукович объявил досрочные выборы президента Украины
88. Янукович: радикалы не выполнили соглашения с властями Украины
89. «Правый сектор" недоволен соглашением с Януковичем». РБК-Украина. 2014 թ․ փետրվարի 21. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 5-ին.
90. Янукович вылетел в Харьков (уточнено)
91. Янукович прибыл в Харьков
92. Коммерсант: Самооборона Майдана контролирует правительственный квартал в Киеве
93. Парубий: «Мы требуем немедленной отставки Януковича.»
94. Украинская Правда: Парубий: Майдан сегодня полностью контролирует Киев
95. УНИАН: Майдан полностью контролирует Киев — Парубий
96. Рыбак написал заявление о сложении полномочий // УНІАН (22.02.2014, 10:22)
97. Рада зібралася на суботнє засідання. Регіонали й далі виходять з фракції // «Українська правда» (22.02.2014, 10:04)(ուկր.)
98. Рада відправила Рибака і Калетника у відставку // «Українська правда» (22.02.2014, 12:29)(ուկր.)
99. Верховна Рада обрала спікера // «Українська правда» (22.02.2014, 12:31)(ուկր.)
100. Турчинову поручили координировать работу Кабмина
101. «Аваков возглавил МВД|УКРИНФОРМ». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 9-ին. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 23-ին.
102. Верховна Рада висловила недовіру Пшонці // «Українська правда» (22.02.2014, 13:29)(ուկր.)
103. Янукович назвал происходящее в Украине государственным переворотом
104. ИТАР-ТАСС: Янукович в эфире украинского ТВ заявил, что его машина была обстреляна
105. УНН: Президент заявляет о государственном перевороте и не собирается уходить в отставку.
106. УНН: Янукович заявляет, что не будет подписывать принятые ВР законы
107. Подробности: Янукович заявил, что не собирается в отставку (видео)
108. НТВ: Янукович отказался уходить в отставку и подписывать принятые Радой законы
109. Стенограмма заседания
110. Рада скинула Януковича // «Українська правда» (22.02.2014, 17:12)(ուկր.)
111. И. о. главы МВД Украины: Органы правопорядка перешли на сторону оппозиции
112. Десантники та «Альфа» обещают служить народу Украины — Украинская правда, 22 февраля 2014
113. Армия официально перешла на сторону народа — заявление Արխիվացված 2018-06-12 Wayback Machine — Факти, 22 Февраля 2014
114. «Юлия Тимошенко вышла из тюрьмы и летит на Майдан». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 28-ին. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 23-ին.
115. «Россия приостановила оказание финансовой помощи Украине — Новости в мире (мировые новости) — Ежедневник». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 16-ին. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 15-ին.
116. В Харькове на местный Майдан напали члены «Оплота», есть пострадавшие
117. На территории «Межигорья» пусто, туда пропускают журналистов // УНІАН (22.02.2014, 10:44)
118. Янукович рассказал об обстреле и угрозе перехвата истребителями
119. «ИТАР-ТАСС: Политика — 28 февраля в Ростове-на-Дону состоится пресс-конференция Януковича». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 28-ին. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 27-ին.
120. ИТАР-ТАСС: Политика — Основные высказывания Виктора Януковича на пресс-конференции в Ростове-на-Дону
121. Виктор Янукович: Когда я переезжал из Киева в Харьков, меня обстреляли из автоматов
122. Янукович пообещал вернуться в Украину. Политика. Информационно-аналитический портал Inpress.ua
123. Верховная рада назначила Турчинова исполняющим обязанности президента Украины
124. Верховная рада отменила закон о статусе русского языка
125. «Стоп цензурі!» вимагає відповідальності ЗМІ за цензуру, брехню й розпалювання ворожнечі
126. В Киеве насчитали 15 бандитских групп псевдомайдановцев
127. Киев и регионы наводнили неуправляемые активисты
128. После аэропорта в Киеве напали на городской автопарк
129. Янукович объявлен в розыск по статье об убийстве Արխիվացված 2014-02-28 Wayback Machine — INTERFAX, 25 февраля 2014 года
130. Янукович объявлен в международный розыск — Сегодня.ua, 26 Февраля 2014
131. «В Париже на акцию по поддержке евроинтеграции пришло 300 украинцев». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2013 թ․ նոյեմբերի 25-ին.
132. В Лондоне прошёл митинг в поддержку украинской евроинтеграции
133. «В Брюсселе прошёл митинг в поддержку европейской интеграции Украины». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2013 թ․ նոյեմբերի 25-ին.
134. Эстонские украинцы провели митинг в поддержку евроинтеграции Украины
135. Евромайдан: В разных странах мира прошли акции в поддержку евроинтеграции Украины
136. «Тысячи людей во всём мире приняли участие в митингах за европейский выбор Украины». Факты и комментарии. 2013 թ․ նոյեմբերի 25. Վերցված է 2013 թ․ նոյեմբերի 26-ին.
137. Европарламент посоветовал Украине провести выборы — Lenta.ru 12.12.2013
138. Россия ведёт против Украины «пропагандистскую войну» — МИД Швеции
139. Глава МИД Польши назвал неадекватной реакцию украинской власти на Еврмайдан
140. «Немецкое правительство предлагает стать посредником в переговорах всех сторон противостояния в Украине»
141. «Вестервелле просит Януковича не применять силу»
142. Германия критикует Россию за действия в отношении Украины
143. Госсекретарь США Керри назвал разгон Евромайдана неприемлемым
144. МИД России: Евромайдан противоправен — LB.ua, 26 ноября 2013
145. «Lenta.ru: Россия: Политика: Путин назвал протесты на Украине «хорошо подготовленными»». Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 4-ին.
146. «Владимир Путин назвал события на Украине погромом». Русская служба Би-би-си. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 2-ին.
147. Видео — Президент Боливии про сердоболие Барака Обамы — Видеоролики на Sibnet
148. Президент Венесуэлы: Новые власти в Киеве угрожают суверенитету России — Росбалт.ру
149. МИД Кубы осудил вмешательство США в дела Украины | РИА Новости
150. Башар Асад выразил поддержку Путину в ситуации вокруг Украины | В мире | Новости |
151. КНДР поддержала позицию России по украинскому вопросу — Росбалт.ру
152. Парламент Криму закликав Януковича вводити надзвичайний стан
153. Полный текст обращения
154. Верховный Совет Автономной Республики Крым
155. Крымский парламент запретил деятельность «Свободы» в автономии | Крым | Вести
156. Решение Президиума Верховного Совета АРК от 27 января 2014 года № 1578-6/14 «О мерах по содействию охране порядка и общественной безопасности на территории Автономной Республики Крым»
157. Парламент Крыма отменил запрет «Свободы» Արխիվացված 2022-06-08 Wayback Machine — АиФ, 07/02/2014
158. Решение Президиума Верховного Совета АРК от 7 февраля 2014 года № 1594-6/14 «О представлении Прокурора Автономной Республики Крым от 29 января 2014 года № 07/1-212 исх. 14»
159. «В Луганске объявили о создании народной дружины». ТСН.ua. 2014 թ․ հունվարի 27. Վերցված է 2014 թ․ հունվարի 27-ին.
160. В Луганской области ограничили продажу бейсбольных бит и пиротехники — УНІАН, 27.01.2014
161. «Добкин и харьковские «регионалы» пришли на сессию облсовета в футболках «Беркут» (ФОТО) | КОММЕНТАРИИ».
162. «ЗВЕРНЕННЯ ДЕПУТАТІВ ДНІПРОПЕТРОВСЬКОЇ ОБЛАСНОЇ РАДИ ДО ПРЕЗИДЕНТА УКРАЇНИ, КАБІНЕТУ МІНІСТРІВ УКРАЇНИ, ВЕРХОВНОЇ РАДИ УКРАЇНИ».
163. «Вже чотири області Західної України підтримали страйк, Схід – проти» (ուկրաիներեն). Радіо Свобода. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 30-ին.
164. Ломко И. Г. Предпосылки и особенности протестного движения в современной Украине // Известия Саратовского университета. Новая серия. Серия Социология. Политология, Выпуск № 1 / том 15 / 2015
165. Новая газета: Неправильное зеркало украинской революции
166. НГ: Евроинтеграция превращается в новую религию украинцев
167. «Два місяці протестів в Україні: що далі? - загальнонаціональне опитування». Опрос (ուկրաիներեն). Фонд «Демократические инициативы». 2014 թ․ հունվարի 27. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 22-ին. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 10-ին.
168. Обозначения: светлый цвет — больше чем альтернативное мнение, тёмный цвет — больше или равно 50 %
169. Каким путём идти Украине — к какому союзу присоединяться? (преференции населения за две недели до Вильнюсского саммита). При этом при постановке вопроса «ЕС или статус-кво?» за первый вариант — 39,7 %, за второй — 35,1 % при 8,7 % воздержавшихся; при вопросе «ТС или статус-кво?» за первый вариант — 40,8 %, за второй — 33,1 % при 8,8 % воздержавшихся.
170. ««ЕВРОМАЙДАН — 2013» — R&B Group». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 21-ին. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 19-ին.
171. Столько опрошенных поддержали митинги против неподписания Соглашения об Ассоциации.
172. Общественно-политическая ситуация в Украине: декабрь 2013//Рейтинг, 25.12.2013
173. «Опитування / 2013 / 2013-й: політичні підсумки і прогнози (загальнонаціональне й експертне опитування) — Фонд «Демократичні ініціативи»». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 18-ին. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 19-ին.
174. «Оценка социально-политической ситуации в Украине. Декабрь 2013 г — R&B Group». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունիսի 11-ին. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 19-ին.
175. «Оценка жителями Украины социально-политической ситуации в стране по состоянию на январь 2014 года». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 16-ին. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 19-ին.
176. «Кризис в Украине: мнение жителей областных центров". — R&B Group». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունիսի 11-ին. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 19-ին.
177. «Настроения Украины» — результаты совместного исследования КМИС и СОЦИС//КМИС, 07.02.2014
178. 23 % опрошенных поддерживали власть в противостоянии с Евромайданом; ещё 32 % не симпатизировали ни одной стороне.
179. Отношение в Украине и России к акциям протеста в Украине
180. «Более 60 % украинцев хотят присоединения страны к ЕС (опрос)». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 18-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 18-ին.
181. Опрос об отношении украинцев к ЕС, НАТО, России (опрос)
182. До Дня Незалежності: що українці думають про Україну? Արխիվացված 2015-09-23 Wayback Machine // Фонд «Демократичні ініціативи» імені Ілька Кучеріва, 21.08.2015
183. Украинская православная церковь благословила Евромайдан — «Главком», 26.11.2013
184. Глава УГКЦ Святослав поддержал Евромайдан — ZN,UA, 25 ноября 2013
185. Юлиана ЛАВРИШ. Евромайдан «в» храме//«День» № 222, (2013)
186. Муфтий ДУМ Украины «Умма» Саид Исмагилов идейно поддержал Евромайдан//«Ислам в СНГ», 13.01.2014
187. Тысячи крымских татар вышли на евромайдан поддержать гражданские и религиозные свободы//«Релігія в Україні», 12 12 2013
188. Священики сповідають і опікають учасників Євромайдану — Релігія в Україні, 13 12 2013
189. Греко-католики и лютеране открыли свои двери для всех митингующих Евромайдана Արխիվացված 2018-01-29 Wayback Machine — Факти, 2 Декабря 2013
190. Ультрас «Динамо» захищатимуть Київ від «тітушок» Արխիվացված 2014-01-25 Wayback Machine — ТВІ, 21 січня 2014
191. Большинство митингующих готовы быть на Майдане «столько, сколько будет нужно» (опрос)
192. Средний возраст участника Майдана — 36 лет(չաշխատող հղում)
193. Социологический портрет Майдана: вопросы и ответы
194. Olga Onuch. Who Were The Protesters? Արխիվացված 2015-03-27 Wayback Machine//Journal of Democracy. — Vol. 25. — No. 3 (July 2014). — PP. 44-51.
195. Olga Onuch. Mapping Mass Mobilization: Understanding Revolutionary Moments in Argentina and Ukraine. — Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2014. — PP. 237—245.(չաշխատող հղում)
196. Майдан-2013: кто стоит, почему и за что?//КМИС, 10.12.2013
197. «Майдан-мітинг і Майдан-табір: схоже і відмінне//Фонд «Демократические инициативы», 27.12.2013». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 11-ին. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 15-ին.
198. Майдан-декабрь и Майдан-февраль: что изменилось?//КМИС, 06.02.2014
199. Кількість бійців Самооборони сягнула 12 тисяч — Парубій — Українська правда, 07 лютого 2014
200. Євромайдан охороняє загін самооборони — Радіо Свобода, 05.12.2013
201. «Медики недосчитались побитых демонстрантами милиционеров | Украинская правда».
202. «За помощью к медикам обратились 112 митингующих — ForUm». Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 3-ին.
203. «В Киеве пострадали 40 журналистов. Список обновляется». Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 3-ին.
204. «Lenta.ru: Бывший СССР: Украина: При столкновениях в Киеве пострадали более тридцати журналистов». Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 3-ին.
205. «Lenta.ru: Бывший СССР: Украина: В ходе беспорядков в Киеве пострадали около ста милиционеров». Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 3-ին.
206. «Lenta.ru: Бывший СССР: Украина: Полтора десятка милиционеров госпитализированы в ходе столкновений в центре Киева». Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 3-ին.
207. «Lenta.ru: Бывший СССР: Украина: Десятки украинских оппозиционеров избиты по пути в Киев». Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 3-ին.
208. Количество пострадавших в ночной зачистке Майдана возросло до 44
209. На участников ночных драк с «Беркутом» открыто несколько уголовных производств
210. МВД: В драке под судом одному «беркутовцу» сломали ногу, ещё 20 травмированы
211. С 30 ноября погибли и умерли 104 участника противостояний в Киеве — Минздрав
212. Будешь п**деть — 7 лет получишь, — регіоналка Бондаренко — iPress
213. Организатор харьковского Евромайдана получил 12 ножевых ранений (ВИДЕО) — Комсомольская правда в Украине, 25.12.2013
214. Побитая Татьяна Чорновол в реанимации. Оппозиция считает нападение покушением на убийство — Украинская правда, 25 декабря 2013
215. В Кривом Роге избили активиста Евромайдана Արխիվացված 2014-01-04 Wayback Machine — Главред, 31 декабря 2013
216. В центре Киева избили народного депутата от оппозиции (фото) — УНІАН, 03.01.2014
217. У Ильенко диагностировали ушибы и сотрясение мозга — УНІАН, 03.01.2014
218. Медики говорят правду на всю страну!!! — YouTube
219. Вести. Ru: Киевские врачи: на Майдане лекарства воровали коробками
220. Сотрудникам МВД, раненным в ходе беспорядков в Киеве, угрожают неизвестные
221. Оппозиция требует наказать милиционеров, виновных в избиениях протестующих в Киеве
222. Татьяна Антонец вышла из Партии регионов — Лента новостей Винницы
223. Оксана Денисова: на Майдане есть огнестрельное оружие — Евромайдан — RFI
224. МВД Украины: протестующие в Киеве использовали огнестрельное оружие | Новости | Евромайдан | Аргументы и Факты
225. «Правый сектор» призывает выходить на «Евромайдан» с огнестрельным оружием • Таймер(չաշխատող հղում)
226. Неизвестные взяли штурмом дом Симоненко в Киевской области: Новости УНИАН
227. Неизвестные подожгли дом Симоненко: Новости УНИАН
228. В Киеве на Оболони пытались поджечь элитные дома
229. Анна Герман рассказала об избиении Яна Табачника националистами | Страна | Вести
230. ВСК: во время Евромайдана были убиты 17 силовиков
231. «Как били и калечили милицию на Майдане. «Страна» публикует пофамильный список почти 1000 пострадавших силовиков / strana.ua? 9 февраля 2020». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 16-ին. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 15-ին.
232. Список пострадавших
233. Активісти на Майдані облили зеленкою та побили студента — міліція — Новини України на 1+1 — ТСН.ua
234. «Евромайдановец рассказал о «комнате пыток» в КГГА — Политика — ТСН.ua».
235. Breaking: Estonian Foreign Minister Urmas Paet and Catherine Ashton discuss Ukraine over the phone // Michael Bergman. YouTube. 05.03.2014
236. Снайперы в Киеве были наняты лидерами Майдана — телефонный разговор Кэтрин Эштон и главы МИД Эстонии | RT на русском. 05.03.2014
237. «Снайперы в Киеве были наняты лидерами Майдана – телефонный разговор Кэтрин Эштон и главы МИД Эстонии». // RT на русском. 2014 թ․ մարտի 5. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 2-ին.
238. «Богомолец: Новые власти засекретили ход расследования массовых убийств». // «Взгляд». 2014 թ․ մարտի 5. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 5-ին.
239. Henderson B., Merat A. (2014 թ․ մարտի 6). «Ukraine crisis: March 5 as it happened» (անգլերեն). // The Daily Telegraph. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 5-ին.
240. Нойерер Д. (2014 թ․ մարտի 13). «Снайперами с Майдана займётся Берлин». // Handelsblatt, русский перевод InoPressa.ru. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 13-ին.
241. Сивкова А., Рункевич Д. (2014 թ․ մարտի 6). «Госдума хочет расследовать дело снайперов в Киеве». // Известия. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 5-ին.
242. «Делом киевских снайперов займётся эмиссар ООН». // Аргументы.ру. 2014 թ․ մարտի 7. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 5-ին.
243. Экс-глава СБУ рассказал подробности о стрельбе снайперов в Киеве. «Взгляд», 12 марта 2014
244. Якименко: Парубий контролировал киевских снайперов совместно с США. 13 марта 2014 года 16:05
245. «24uanews. Якименко вскрыл подробности о стрельбе снайперов в Киеве. 13.03.2014 | 00:40». Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ հունիսի 13-ին. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 15-ին.
246. РИА Новости Украина. Экс-глава СБУ Якименко утверждает: снайперов наняла оппозиция. 08:52 13/03/2014
247. Виталий Чуркин: Снайперская стрельба в Киеве велась из здания, где действовал штаб посольства США // russian.rt.com (27 марта 2014).
248. Во время пожара в Доме профсоюзов спасены 30 человек — КГГА // Корреспондент.net (19 февраля 2014).
249. Дом профсоюзов до сих пор горит, из него спасён 41 человек Արխիվացված 2016-03-05 Wayback Machine // delo.ua (19 февраля 2014).
250. Киев: расстрелом Майдана год назад руководили из Москвы.
251. Шокин: у нас нет данных о российском следе в расстреле Небесной сотни
252. Отчёт на сайте http://www.coe.int
253. «Отчёт СЕ: Из окон гостиницы «Украина» застрелены не менее трёх погибших на Институтской». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 16-ին. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 15-ին.
254. Не менше трьох героїв Небесної сотні застрелили з готелю Україна: звіт Ради Європи
255. Katchanovski, I. (2015) The «Snipers’ Massacre» on the Maidan in Ukraine, p.2.
256. «На Украине «Свободу» заподозрили в расстреле «Небесной сотни»». // Lenta.ru. 2015 թ․ հոկտեմբերի 12. {{cite web}}: Unknown parameter |acccessdate= ignored (|access-date= suggested) (օգնություն)
257. Ivan Siyak. Maidan Activist Ivan Bubenchyk: It’s True I Shot Them in the Back of the Head // Bird In Flight, 19.02.2016
258. «Как офицеры Виктора Януковича становятся россиянами». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 17-ին. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 15-ին.
259. С. Голубев. Система СМИ Украины в 1991—2014 гг. — основные этапы развития и их особенности // Исторические, философские, политические и юридические науки, культурология и искусствоведение. Вопросы теории и практики. Тамбов: Грамота, 2015. № 1 (51): в 2 ч. Ч. II. C. 38—44. ISSN 1997-292X.
260. Сергій Лещенко, Мустафа Найєм. День і ніч Віктора Януковича. Хто утопив ЄвроМайдан у крові. «Украинская правда», 06.12.2013
261. The New Times: Майдан с трибуны и с изнанки
262. «Уважаемые соотечественники! Уважаемые киевляне и гости столицы!». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 18-ին.
263. «Евромайдан» в Киеве организовали США Արխիվացված 2017-06-30 Wayback Machine // Новая Политика
264. Dickinson, Jennifer. «Prosymo maksymal’nyi perepost!» Tactical and discursive use of social media in Ukraine’s Euromaidan // Ab Imperio. — 2014. — № 3 (Гетто и безвременье: негативность как «момент истины» (12/2014))
265. Kulyk, Volodymyr. The media at the time of unrest: a report of a Maidan participant // Russian Journal of Communication. — Vol. 6 (2014). — No. 2. — P. 181—185.
266. Bohdanova, Tatyana. Unexpected revolution: the role of social media in Ukraine’s Euromaidan uprising(չաշխատող հղում) // European View. — Vol. 13. — Issue 1 (June 2014): A Changing Eastern Neighbourhood. — P. 133—142.
267. Olga Onuch. Social networks and social media in Ukrainian «Euromaidan» protests//The Washington Post, 02.01.2014
268. Медведев — У вас сейчас довольно активный политический сезон, мы внимательно следим за тем, что происходит
269. Медведев: Вмешательство иностранных политиков в ситуацию в Украине недопустимо
270. События на Украине напоминают больше не революцию, а погром — Путин
271. Stephen Hutchings, Joanna Szostek. Dominant Narratives in Russian Political and Media Discourse during the Ukraine Crisis // Ukraine and Russia: People, Politics, Propaganda and Perspectives / Edited by Agnieszka Pikulicka-Wilczewska & Richard Sakwa. — E-International Relations Publishing. — P. 183—196.
272. Иностранные СМИ о ситуации в Украине: Власть не собирается уходить без борьбы
273. Жаботинская С. А. Язык как оружие в войне мировоззрений. Майдан — Антимайдан. Словарь лексических инноваций. — Черкассы, 2015.Error in Webarchive template: Empty url.
274. Польская газета Fakt вышла на украинском языке в поддержку Евромайдана
275. «Новостной портал | Украинская правда». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 19-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունվարի 29-ին.
276. «ХайВей». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 1-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունվարի 29-ին.
277. «The Nation».
278. In Ukraine, fascists, oligarchs and western expansion are at the heart of the crisis | Seumas Milne | Comment is free | The Guardian
279. «Китай призывает США к сдержанности в украинском вопросе». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 30-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 20-ին.
280. «Антон Шеховцов. За порочащей Украину кампанией стоит разветвлённая пророссийская сеть (пер. с англ.)». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 30-ին.
281. «Вставай!», — Вакарчук пришёл поддержать Евромайдан в Киеве
282. Группа «Океан Эльзы» выступила на Майдане перед 200 тысячами зрителей — NEWSru.com, 15 декабря 2013
283. «Никита Джигурда выступил на Евромайдане в Киеве». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 10-ին.
284. «Ляпис Трубецкой» будили «Евромайдан» песнями
285. «Руслана пообещала согреть Евромайдан, раздевшись до купальника». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ փետրվարի 3-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 18-ին.
286. Красавица Хайден Панеттьери вдохновила Евромайдан пламенной речью — Viva, 07.12.2013
287. Владимир Кличко не дал трактору снести баррикады в центре Киева — Аргументы и Факты, 10/12/2013
288. Киев собрал «миллионное» вече: онлайн-трансляция с Евромайдана — Московский Комсомолец, 8 декабря 2013
289. Ирэна Карпа готова расстаться с семьёй и остаться на Евромайдане Արխիվացված 2016-03-04 Wayback Machine — ТСН, 6 декабря 2013
290. Олег Скрипка поддержал Евромайдан из регионов и сыграл на баяне гимн Украины Արխիվացված 2016-03-04 Wayback Machine — ТСН, 4 декабря 2013
291. Камалія та Наталія Юсупова зраділи зносу пам’ятника Леніну в центрі міста — ТСН
292. Роговцева на Євромайдані: недопустимо застосовувати силу до беззбройних людей — УНІАН.
293. Евромайдан в Киеве, день третий: ночная хроника — ЛІГАБізнесІнформ.
294. «Украинские звезды вышли на евромайдан» (ուկրաիներեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 7-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունվարի 24-ին.
295. Шовковський теж вийде на мітинг — Українська правда, 01 грудня 2013
296. Limp Bizkit на выступлении в Киеве поддержали евромайдан и вывесили флаг Украины — Газета.ua.
297. Известный голливудский актёр Джордж Клуни поддержал Евромайдан — 09.12.2013
298. Depeche Mode выразил поддержку Евромайдану Արխիվացված 2022-06-08 Wayback Machine — АиФ Украина, 10/12/2013
299. Лия Ахеджакова предложила России набраться «людской храбрости» у Украины — УНИАН.
300. Легендарные Scorpions поддержали Евромайдан и поздравили с Новым годом — Viva!
301. Юрий Нестеренко. Силы добра и силы разума//Rufabula.ru, 27.02.2014
302. Алексей Широпаев. Майдан и Олимпиада//RuFabula.ru, 25.02.2014
303. Gogol Bordello поддержали Майдан новым лозунгом [ Фото] — Телеканал новини «24».
304. Арнольд Шварценеггер звернувся до українців — УНИАН.
305. Support Ukrainians and they can help us build a fairer Europe//The Guardian, 03.01.2014
306. An open letter on the future of Ukraine Արխիվացված 2022-06-21 Wayback Machine // EUObserver, 27.01.2014
307. To journalists, commentators and analysts writing on the Ukrainian protest movement: KYIV’S EUROMAIDAN IS A LIBERATIONIST AND NOT EXTREMIST MASS ACTION OF CIVIC DISOBEDIENCE
308. Илья Герасимов. Украина 2014: Первая постколониальная революция. Авт. пер. с англ. Արխիվացված 2016-03-09 Wayback Machine Англоязычный оригинал опубликован в: Ab Imperio. — 2014. — № 3 (Гетто и безвременье: негативность как «момент истины» (12/2014))
309. Российские писатели — Евромайдану // Colta.ru, 1 декабря 2013.
310. «Ольга Седакова. Российское общество при свете Майдана//Дух і Літера, 04.03.2014». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
311. «ФСБ потребовала от руководства социальной сети «ВКонтакте» передать личную информацию организаторов групп «Евромайдана»». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 18-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 18-ին.
312. «ФСБ потребовала от руководства социальной сети «ВКонтакте» передать личную информацию организаторов групп «Евромайдана»». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 16-ին.
313. Wall
314. Російські письменники: «за» і «проти» Євромайдану // Радио «Свобода», 4.12.2013.(ուկր.)
315. «Из-за ситуации на Украине пришлось менять сетку вещания — Галина Брынцева — Российская газета». Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ հունվարի 24-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 18-ին.
316. Вести. Ru: Федор Бондарчук: ситуация на Украине — урок для России
317. Вести. Ru: Известные российские режиссёры и актёры о ситуации на Украине
318. Никита Михалков: классики предвидели ситуацию на Украине 8 03 2014 — YouTube
319. Официальный сайт Министерства культуры Российской Федерации — Деятели культуры России — в поддержку позиции Президента по Украине и Крыму(չաշխատող հղում)
320. Беспорядки в Киеве: воля народа или безволие власти?
321. Страх и ненависть на Майдане. Реплика Александра Проханова
322. «Олесь Бузина, писатель и журналист».
323. «Эмир Кустурица раскритиковал Евромайдан».
324. «В Саратов приехал Эмир Кустурица: фото и видео». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 7-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 18-ին.
325. Miller, Christopher (2014 թ․ դեկտեմբերի 30). «Oliver Stone says CIA was behind Ukraine revolution in bizarre Facebook rant». Mashable.
326. «Oliver Stone Meets Toppled Ukrainian President Yanukovych, Accuses CIA of Sparking Coup». Newsweek.
327. «Oliver Stone, Patron Saint of Truthiness». Bloomberg View. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 1-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 18-ին.
328. «Oliver Stone Interviews Yanukovych for Documentary on U.S. 'Coup' in Ukraine». The Moscow Times.
329. «Oliver Stone: Ukraine's revolution was CIA 'plot'». International Business Times.
330. «CIA Fingerprints All Over Ukraine Coup». Ron Paul institute.
331. Защищая Украину, Россия не забывает и о Сирии! Встреча коммунистов Санкт-Петербурга с руководством Компартии Сирии // Пресс-служба фракции КПРФ в Заксобрании Санкт-Петербурга, 2014-03-15 05:44.
332. Сергей Жук. Украинский Майдан и эпистемологические опасности советской ностальгии Сокращённая версия статьи опубликована на английском языке в: Ab Imperio. — 2014. — № 3 (Гетто и безвременье: негативность как «момент истины» (12/2014)).
333. «Так дипломатия не работает, это империализм» — Известия
334. «Assistant Secretary Nuland at U.S.-Ukraine Foundation Conference» (անգլերեն). 2013 թ․ դեկտեմբերի 3. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.
335. «Victoria Nuland: Ukrainians Deserve For Respect From Their Government» (անգլերեն). 2013 թ․ դեկտեմբերի 3. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.
336. «Выступление заместителя госсекретаря Виктории Нуланд в ходе конференции Фонда «Украина-США»» (ռուսերեն). 2013 թ․ դեկտեմբերի 3. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.
337. «The United States spent $5 billion on Ukraine anti-government riots» (անգլերեն). 2014 թ․ մարտի 14. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.
338. «Битва за Россию на австрийском ТВ» (ռուսերեն). 2014 թ․ նոյեմբերի 24. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.
339. «US spent $5 billion to destabilize Ukraine» (անգլերեն). 2014 թ․ փետրվարի 21. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ մարտի 26-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.
340. «US foreign aid agencies paid for Kiev street violence - ex-US agent Scott Rickard» (անգլերեն). 2014 թ․ մարտի 17. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.
341. «Russia can't be 'firefighter and arsonist' in Ukraine, says U.S.» (անգլերեն). 2014 թ․ ապրիլի 21. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ մարտի 7-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.
342. «CNN International Interview of State's Nuland on Ukraine» (անգլերեն). 2014 թ․ ապրիլի 23. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.
343. «National Endowment for Democracy - Frequently Asked Questions» (անգլերեն). Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.
344. «National Endowment for Democracy - Grant descriptions are from the 2013 NED Annual Report» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 17-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.
345. «Интересы РФ и США в отношении Украины несовместимы друг с другом»
346. Region 13 UA (2015 թ․ փետրվարի 1). «Обама заявил что является посредником смены власти Украины».{{cite web}}: CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
347. «Обама: Путин — плохой стратег и наносит вред России». BBC. 2015 թ․ փետրվարի 2. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 3-ին.
348. «Интервью президента Обамы ведущему телеканала CNN Фариду Закария». Посольство США в России. 2015 թ․ փետրվարի 1. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ դեկտեմբերի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 3-ին.
349. Азаров раскрыл роль США в госперевороте на Украине
350. Азаров сообщил подробности свержения власти на Украине
351. «Where we work: Central and Eastern Europe». Национальный фонд демократии. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ մայիսի 8-ին. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 24-ին.
352. Владимир Путин: РФ перебросила в Крым отряды ГРУ и морской пехоты для разоружения украинских военных
353. РЕН ТВ покажет фильм Оливера Стоуна, проливающий свет на «Украину в огне» . РЕН ТВ
354. «Джо Байден: «Я позвонил Януковичу, сказал ему, что все кончено, и он ушёл»». Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ հունվարի 22-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 18-ին.
355. «Biden's role on Ukraine underscores risks for his political future». Արխիվացված է օրիգինալից 2020-12-01-ին. Վերցված է 2021-01-18-ին.
356. Байден рассказал, как убедил Януковича покинуть Украину. РИА «Новости», 25.12.2017
357. Путин: США до переворота в Киеве просили РФ сделать все, чтобы Янукович не применил армию

Արտաքին հղումներ

• Վլադիմիր Պուտինի մամուլի ասուլիսի սղագրությունը Ուկրաինայի իրադրության մասին, 2014 թվականի մարտի 4
• Վիկտոր Յանուկովիչի ելույթի սղագրությունը, 2014 թվականի մարտի 11
• Վիկտոր Յանուկովիչի մամուլի ասուլիսի սղագրությունը, 2014 թվականի փետրվարի 28
• Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի՝ Ուկրաինայի ժողովրդին ուղղված ուղերձի տեքստն ամբողջությամբ, 2014 թվականի մարտի 28
• «Ուկրաինայում Մարդու իրավունքների խախտումների և իրավունքի գերակայության սկզբունքի Սպիտակ գիրքը» (pdf). Ռուսաստանի Դաշնության արտաքին գործերի նախարարություն. 2014 թ․ մայիսի 5. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 23-ին.
• Campos, N. F. (2013). What drives protests in the Ukraine? This time, it is institutions. VoxEU. org, 22.
• Ghosh, P. (2014). Euromaidan: The Dark Shadows Of The Far-Right In Ukraine Protests // International Business Times, 19.
• Szostek, J. (University College, London.) (2014). The Media Battles of Ukraine’s EuroMaidan // Digital Icons
• Петренко М. С. Հաղորդակցական ռազմավարություններ և ուկրաինական ճգնաժամի մեկնաբանությունների կոնֆլիկտ (բլոգոսֆերայում և համացանցի սոցիալական ցանցերում քննարկումների նյութերում) Արխիվացված 2015-06-02 Wayback Machine
• Ով է կանգնած Եվրամայդանի հետևում
• Կապիտալիստները դեմ են հեղափոխություններին։ Ուկրաինայի խոշոր բիզնեսը հաջողությամբ ազդում է Ուկրաինայում քաղաքական դիմակայության վրա 2014 թվականի փետրվարի 4
• «Ես դուրս եկա Մայդան։ Իսկ դու։»
• Եվրոպական Մայդան. Լրահոս
• «Բոհեմ բարիկադների վրա»
• Պիխորովիչ Վ. Դ. Հետաձգված եվրաինտեգրման նախնական արդյունքները. Մաս 1. Արխիվացված 2021-03-01 Wayback Machine
• Պիխորովիչ Վ. Դ. Հետաձգված եվրաինտեգրման նախնական արդյունքները. Մաս 2. Արխիվացված 2021-01-21 Wayback Machine
• Պիխորովիչ Վ. Դ. Հետաձգված եվրաինտեգրման նախնական արդյունքները. Մաս 3. Արխիվացված 2021-01-22 Wayback Machine
• Պիխորովիչ Վ. Դ. Հետաձգված եվրաինտեգրման նախնական արդյունքները. Մաս 4. Արխիվացված 2021-01-22 Wayback Machine
• Պիխորովիչ Վ. Դ. Հետաձգված եվրաինտեգրման նախնական արդյունքները. Մաս 5. Արխիվացված 2021-01-22 Wayback Machine
• Պիխորովիչ Վ. Դ. Հետաձգված եվրաինտեգրման նախնական արդյունքները. Մաս 6. Արխիվացված 2021-01-22 Wayback Machine
• Պիխորովիչ Վ. Դ. Հետաձգված եվրաինտեգրման նախնական արդյունքները. Մաս 7.
• Նյութեր թեմայի շուրջ
• «Կիևի փողոցներում ուլտրաաջ պարեկների հետ միասին». (տեսաերիզ). 2014 թ․ մարտի 4. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 4-ին.
• ТВ-1 Белоруссии о Евромайдане ՅուԹյուբում
• «Марш миллионов» с высоты «ёлки». Евромайдан, 8 декабря 2013 ՅուԹյուբում
• Обнародовано видео издевательств «Беркута» над голым демонстрантом (видео)
• Евромайдан кидает бутылки с зажигательной смесью в милицию, попадает часто ՅուԹյուբում
• МВД обнародовало видео киевских беспорядков // «Подробности» (Украина), 18 февраля 2014. (видео)
• 1 декабря, улица Банковая: нападение протестующих на безоружных сотрудников внутренних войск с применением дубин, камней, баллончиков со слезоточивым газом, металлических бит, бутылок с зажигательной смесью ՅուԹյուբում
• д/ф My Revolution — Video Diary from Kiev ՅուԹյուբում

Գրականություն

• Бышок С. О., Кочетков А. В. Евромайдан имени Степана Бандеры: От демократии к диктатуре. — М.: Издательство «Книжный мир»; ФРИГО «Народная дипломатия», 2014. — 432 с. — 1000 экз. — ISBN 978-5-8041-0708-7 (в пер.)
• Асонов Н. В. Где искать истоки Евромайдана? // Журнал «Власть» № 4, 2014
• Григорьев, М. С. Евромайдан. М.: Издательство «Кучково поле», 2014. ISBN 978-617-7182-08-4
• Պիխորովիչ Վ. Դ. Украина между Западом и Востоком: Хроники Евромайдана. — М:., URSS, 2014. — 200 с. ISBN 978-5-9710-1114-9
• Стрельников О. (Ред.). Дневник Евромайдана. Революция глазами журналистов «Репортёра». Книга 1. Ноябрь-декабрь 2013 года. Киев, 2014. ISBN 978-617-7182-08-4
• Бышок С. О., Кочетков А.. «Neonazis & Euromaidan: From Democracy to Dictatorship» Արխիվացված 2014-07-15 Wayback Machine ISBN 978-5-8041-0709-4
• Dobbert, Steffen (Редактор «ZEIT ONLINE»). Euromaidan: Protest und Zivilcourage in der Ukraine(չաշխատող հղում) . Электронная книга: Издатель: epubli GmbH, 2014. ISBN 978-3-8442-8601-4
• Rose, Gideon (Ред.). Crisis in Ukraine. Tampa, Florida: Council on Foreign Relations, 2014.

Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Եվրամայդան» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Եվրամայդան» հոդվածին։