Եվրամայդան (ուկրաիներեն՝ Євромайдан), զանգվածային բազմահազարանոց բողոքի ակցիա Կիևի կենտրոնում, ինչպես նաև Ուկրաինայի այլ քաղաքներում, որը սկսվել է 2013 թվականի նոյեմբերի 21-ին։ Ակցիայի մեկնարկի համար առիթ է հանդիսացել Ուկրաինայի կառավարության կողմից Ուկրաինայի և Եվրամիության միջև Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման նախապատրաստման գործընթացի կասեցումը։ Մայդանում վրանային քաղաքը ցրելուց և 2014 թվականի հունվարի 16-ին Գերագույն ռադայի կողմից զանգվածային անկարգություններին մասնակցելու համար պատժամիջոցների խստացում նախատեսող օրենքների ընդունումից հետո ակցիան կտրուկ հակաիրավական և հակակառավարական բնույթ է ստացել և[1], ի վերջո, 2014 թվականի փետրվարին հանգեցրել է պետական իշխանության փոփոխման։
2013 թվականի նոյեմբերի 21-ին՝ 2013 թվականի նոյեմբերի 28-29-ին Վիլնյուսում կայանալիք «Արևելյան գործընկերության» գագաթնաժողովից մի քանի օր առաջ, որի հիմնական իրադարձությունը պետք է լիներ Ուկրաինայի կողմից Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրումը, Ուկրաինայի կառավարությունը հայտարարեց այդ համաձայնագրի կնքման նախապատրաստական աշխատանքները դադարեցնելու մասին։ Այս մասին հրամանագիրը պաշտոնապես հրապարակվել է Ուկրաինայի վարչապետ Նիկոլայ Ազարովի կողմից։
Ազարովի խոսքով, որը նոյեմբերի 22-ին ելույթ է ունեցել Գերագույն Ռադայում հերթական «կառավարական ժամի» ժամանակ, «վերջին կաթիլը» կառավարության համար ծառայել է Արժույթի միջազգային հիմնադրամի նոյեմբերի 20-ի նամակը, որում Ուկրաինային վարկ ստանալու համար կարգադրված էր գազի և ջեռուցման սակագները բարձրացնել 40 %-ով, սառեցնել աշխատավարձերը և կրճատել բյուջետային ծախսերը[2]։ Բացի այդ, կառավարության ղեկավարը նշել է, որ եվրաինտեգրման արդյունքում Ուկրաինական շատ ձեռնարկություններ կարող են փակվել, իսկ 400 հազար քաղաքացիներ կմնան առանց աշխատանքի[3]։ Ուկրաինայի վարչապետը շեշտեց, որ եվրաինտեգրման գործընթացը կասեցնելը մարտավարական քայլ է և կապ չունի նախորդ կուրսը լքելու հետ[4]։ Իսկ երբ վարչապետը հայտարարեց, որ ԱՄՀ-ի պայմանների կատարմանն այլընտրանք կառավարությունը առաջնահերթություն է դարձրել Ռուսաստանի հետ տնտեսական հարաբերությունների վերականգնմանը, որոնք արմատախիլ են արվել նախորդ ամիսներին, ընդդիմությունը նրան խոչընդոտեց և սկսեց շրջանցել կառավարական օթյակը։ Վարչապետը հազիվ է կարողացել պայմանավորվել, որից հետո Գերագույն Ռադայի նախագահ Վ. Ռիբակը փակել է նիստ[5]։
Դեռևս նոյեմբերի 13-ին, այսինքն՝ վարչապետ Ազարովի հայտարարությունից մեկ շաբաթ առաջ՝ «Նարնջագույն հեղափոխության» ակտիվ գործիչ Յուրի Լուցենկոն, որը Յանուկովիչի օրոք դատապարտվել էր 2012 թվականին պաշտոնեական դիրքը չարաշահելու համար և ներում էր ստացել 2013 թվականի ապրիլին, կոչ էր արել բանակցություններ վարել ընդդիմադիր խորհրդարանական խմբակցությունների ղեկավարների հետ՝ զանգվածային ակցիաներ անցկացնելու վերաբերյալ, եթե ուկրաինական ղեկավարությունը ձախողի ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման նախապատրաստումը[6]։
2013 թվականի նոյեմբերի 21-23։ Զանգվածային ակցիաների սկիզբ
Ուկրաինայի և ԵՄ-ի միջև ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման նախապատրաստման գործընթացը կասեցնելու կառավարության որոշման հրապարակումից անմիջապես հետո «ՀԱՐՎԱԾ» կուսակցությունը հայտարարել Է վարչապետ Ազարովի դեմ քրեական գործ հարուցելու մասին Գլխավոր դատախազություն դիմելու մտադրության մասին՝ կապված «Ուկրաինայի արտաքին և ներքին քաղաքականության հիմունքների մասին» օրենքի խախտման և ծառայողական լիազորությունների գերազանցման հետ և կոչ է արել բոլոր ուկրաինացիներին, որոնք անտարբեր չեն իրենց ապագայի նկատմամբ, նոյեմբերի 24-ին դուրս գալ ընդդիմության հանրահավաքին և իշխանություններին[7]։
Սակայն արդեն նոյեմբերի 21-ի երեկոյան սոցիալական ցանցերում սկսել են տարածվել բողոքի ակցիայի անհապաղ դուրս գալու կոչեր[8][9][10][11]։ Առաջին ակցիան սկսվել Է Կիևի Անկախության Մայդանում ժամը 22:00-ի սահմաններում։ Ակցիային մասնակցել են լրագրողներ, հասարակական ակտիվիստներ, ընդդիմադիր քաղաքական առաջնորդներ՝ Վիտալի Կլիչկոն («ՀԱՐՎԱԾ»), Օլեգ Տյագնիբոկը («Ազատություն») և Արսենի Յացենյուկը («Բատկիվշչինա»)[12]։
Դիտորդների խոսքով՝ հրապարակում հավաքվածներին տեղափոխել են երկու հիմնական շարժառիթ․
- շատերը անկեղծորեն կարծում էին, որ Ասոցացման համաձայնագիրը բացում էր Ուկրաինայի դռները ԵՄ-ում։ Նախորդ տարվա ընթացքում այդ ներկայացմանը աջակցել են ոչ միայն խորհրդարանական ընդդիմության ներկայացուցիչները, այլև Տարածաշրջանների կուսակցությունը, որը հայտարարել էր եվրոպական ընտրության և եվրոպական ճանապարհի մասին
- հակառուսական բողոքն իր էությամբ դեմ է Մաքսային միությանը հնարավոր անդամակցությանը[13]։
Նոյեմբերի 21-ի երեկոյան Կիևի շրջանային վարչական դատարանը, ի պատասխան Կիևի քաղաքային վարչակազմի դիմումի, որոշել է արգելել խաղաղ զանգվածային ակցիաների անցկացման ժամանակ փոքր ճարտարապետական ձևեր տեղադրել վրանների, կրպակների, այդ թվում ժամանակավոր և շարժական վահանակների տեսքով, 2013 թվականի նոյեմբերի 22-ից մինչև 2014 թվականի հունվարի 7-ը Անկախության Մայդանում, Կրեշչատիկ փողոցում և Եվրոպական հրապարակում[14], այնուամենայնիվ, միացյալ ընդդիմության ներկայացուցիչները Եվրոպական հրապարակում տեղադրել են 15 բանակային բրեզենտ վրաններ և 20 վրանային քաղաքի պարետանտ է դարձել Անդրեյ Պարուբին։ Տեղեկատվական-քարոզչական աշխատանքը գլխավորել է Յացենյուկի զինակից Վյաչեսլավ Կիրիլենկոն[15]։ Նոյեմբերի 22-ին ոստիկանությունը, ի կատարումն դատարանի որոշման, փորձել է խանգարել ակտիվիստներին վրաններ տեղադրել, ինչի պատճառով տեղի են ունեցել առաջին բախումները։ Հանրահավաքին մասնակցում էին ընդդիմադիր ակտիվիստներ։ Նոյեմբերի 22-ին, չնայած Կիևի խորհրդի արգելքին, հավաքվածները սկսել են 2004 թվականի օրինակով վրաններ տեղադրել, արդյունքում տեղի են ունեցել առաջին բախումները ոստիկանության հետ[16]։ Նույն օրը իշխանությունները սկսեցին ստահոդ լուրեր տարածել այն մասին, թե «ՀԱՐՎԱԾ» կուսակցությունը ցուցարարներին իբր կոչ է անում ցրվել[17]։
Նոյեմբերի 22-ին Լվովում Լվովի Օգի շենքի առջև տեղի է ունեցել շուրջ 2 հազար ուսանողների հանրահավաք[18]։ Նրանց առջև ելույթ են ունեցել Իվան Ֆրանկոյի անվան Լվովի ազգային համալսարանի ռեկտոր Իվան Վակարչուկը և քաղաքային ղեկավար Անդրեյ Սադովոյը։ Այդ օրը «Եվրոմայդանի» մասնակիցների թվով զգալիորեն ավելի փոքր ակցիաներ են կայացել նաև Ուկրաինայի մի շարք այլ քաղաքներում՝ Վիննիցայում (500 մարդ)[19], Դոնեցկում (մոտ 100 մարդ), Կրիվոմ Ռոգեում (մոտ 70 մարդ), Սումախում (մոտ 150 մարդ), Խարկովում (մոտ 50 մարդ) և Չեռնովցիում։
Մի շարք շրջաններում եվրոմայդանների մասնակիցները ոչ միայն եվրոպամետ կարգախոսներ էին առաջ քաշում, այլև պահանջում էին տեղական իշխանությունների հրաժարականը։ Բոլոր եվրոմայդաններում գերիշխում էին Ուկրաինայի և ԵՄ դրոշները։ Ընդհանուր առմամբ, սակայն, տեղի ունեցածը, դիտորդների խոսքով, ոչ թե քաղաքական, այլ քաղաքացիական միջոցառում էր[13]։
Նոյեմբերի 23-ին ոստիկանությունը մի փոքր հետ է մղել ցուցարարներին՝ ընդարձակելով տոնածառի տեղադրման տարածքի շրջակայքը[20]։
Նոյեմբերի 24-ի զանգվածային հանրահավաքներ
_11.JPG)
Նոյեմբերի 24-ին Կիևում տեղի ունեցավ «Հանուն եվրոպական Ուկրաինայի» բազմամարդ երթն ու ընդդիմության հանրահավաքը (այդ ժամանակվանից ի վեր անցկացվող նման ցույցերը ընդդիմությունն անվանում էր «Ժողովրդական վեչե»)։ Ընդդիմությունը մասնակիցների թիվը գնահատել է 100 հազար[21][22]։
Հանրահավաքի ժամանակ հայտարարվել է անժամկետ բողոքի ակցիա սկսելու մասին և ընդհանուր գծերով ներկայացվել է ընդդիմության ծրագիրը․
- Յուրի Լուցենկո․ «Եթե Յանուկովիչը չստորագրի համաձայնագիրը, կպահանջենք արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններ։ Յանուկովիչի կառավարությունը, որը ղեկավարում Է Ազարովը, պետք է հրաժարական տա ուկրաինացի ժողովրդի շահերը դավաճանելու համար»
- Յուլիա Տիմոշենկո (հայտարարությունը կարդացել է նրա դուստրը)․ «Պետք է ստիպել իշխանություններին ԵՄ-ի հետ համաձայնագիրը ստորագրել հենց նոյեմբերի 29-ին և հենց Վիլնյուսում, այլապես նրանք այն երբեք չեն ստորագրի, պետք է պահանջել ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի անհապաղ գումարում, կառավարության հրաժարականը և ԵՄ-ի հետ համաձայնագիր ստորագրելու որոշում ընդունել»
- Արսենի Յացենյուկ․ «Մենք պահանջում ենք չեղյալ հայտարարել եվրաինտեգրումը դադարեցնելու մասին որոշումը։ Մինչև Վիլնյուս մենք պիկետելու ենք նախարարների կաբինետը՝ պահանջելով վերացնել այդ հակաեվրոպական և հակաուկրաինական որոշումը։ Մենք միլիոնավոր ուկրաինացիների ստորագրահավաք ենք սկսել՝ կոչ անելով Եվրամիությանը. ընդունեք Ուկրաինան, մենք՝ որպես ուկրաինացի ժողովուրդ, արժանի ենք դրան։ Եթե համաձայնագիրը ստորագրվի, այն կկատարի նոր նախագահը, նոր կառավարությունը և նոր խորհրդարանը»[23]։
«Ժողովրդական վեչե» բանաձևը նոյեմբերի 24-ին․
- պահանջել կառավարության հրաժարականը՝ ազգային շահերը դավաճանելու համար
- պահանջել Գերագույն ռադայի նոյեմբերի 27-ի արտահերթ նստաշրջանի անցկացում, շտապ քննարկել և ընդունել եվրաինտեգրման բոլոր անհրաժեշտ օրենքները (նստաշրջանն այդպես էլ չկայացավ)
- անհրաժեշտ օրենքների ընդունման անհնարինության դեպքում՝ խորհրդարանը լուծարելու և արտահերթ ընտրություններ անցկացնելու համար։
- նախագահից պահանջել անհապաղ չեղարկել Ազարովի կառավարության որոշումը, դադարեցնել քաղաքական հալածանքները, ազատ արձակել Տիմոշենկոյին, վերսկսել եվրոպական ինտեգրացման կուրսը և Ասոցացման համաձայնագիր ստորագրել Վիլնյուսում կայանալիք գագաթնաժողովում։
- «Այն դեպքում, երբ նախագահը հրաժարվում է կատարել իր սահմանադրական պարտականությունները և չստորագրել համաձայնությունը՝ հասնել նախագահ Յանուկովիչի պաշտոնազրկմանը պետական դավաճանության համար և կոչ անել աշխարհի բոլոր ժողովրդավարական երկրներին՝ անհապաղ անձնական պատժամիջոցներ կիրառել Յանուկովիչի և նրա կոռումպացված ռեժիմի ներկայացուցիչների դեմ»
- «Անցկացնել զորահավաք բոլոր կուսակցությունների, հասարակական կազմակերպությունների և քաղաքացիների համար, ովքեր հանդես են գալիս Ուկրաինայի եվրաինտեգրումը»[23]։
Հանրահավաքից հետո ցուցարարների մի մասը (հիմնականում «Ազատություն» կուսակցության կողմնակիցները) փորձել են ճեղքել Կառավարության շենքի կենտրոնական մուտքը և արգելափակել կառավարական ավտոմեքենաների երթևեկությունը։ Մուտքի մոտ տեղակայված են «Բերկուտ» հատուկ ստորաբաժանման մի քանի հարյուր մարտիկներ։ Ագրեսիվ տրամադրված ցուցարարները հարձակվել են ոստիկանության վրա և կոտրել ուղեփակոցը։ Ընդդիմադիր լրատվամիջոցների պնդմամբ՝ պայթուցիկները ոստիկանական բաժանմունք էին նետում իբր ոչ թե ցուցարարները, այլ այսպես կոչված «տիտուշները», այսինքն՝ իշխանությունների կողմից վարձված սադրիչները։ Նման պնդումներ հետագայում մշտապես հնչել են։ Ոստիկանությունը նաև արցունքաբեր գազ է կիրառել, սակայն, ՆԳՆ մամուլի քարտուղարի խոսքով, միայն ի պատասխան ցուցարարների գործողությունների։ Մի քանի մասնակիցներ ձերբակալվել են ոստիկանության մարմիններին դիմադրելու համար։ Նրանցից մի քանիսին դատարանը կալանքի տակ պահելը որպես խափանման միջոց է ընտրել[24][25][26]։
Կեսգիշերից քիչ առաջ «Բերկուտը» երկու անգամ հարձակվել է Եվրոպական հրապարակում գտնվող վրանային քաղաքի վրա, սակայն ցուցարարներին հաջողվել է հետ մղել այդ հարձակումները[27]։
Կիևի Միխայլովի հրապարակում հավաքվել է «հակա-Եվրոմայդանը», որը կազմակերպել է Ռեգիոնների կուսակցությունը՝ ի պաշտպանություն կառավարության որոշումների, որին մասնակցել է մինչև հազար մարդ[28][29]։ Ցուցարարների խումբը ձեռքերում պահել է մի մեծ սպիտակ փուչիկ՝ «Եվրո = հոմո» մակագրությամբ և գծված խաչաձև աքաղաղով և ԵՄ դրոշով[30]։ ԵՄ-ն հանրահավաքում անվանել են «Գեյրոփ»՝ ընդգծելով, որ եվրաինտեգրումը կնշանակի Ուկրաինայում գեյ-մշակույթի ազդեցության ուժեղացում[31]։ Սևաստոպոլում Հակամայդանին 3 հազար քաղաքացի է մասնակցել[32]։
Եվրոմայդանը Ուկրաինայի այլ քաղաքներում
- Լվով․ եվրաինտեգրման աջակցության հանրահավաքին, տարբեր աղբյուրների համաձայն, հավաքվել է շուրջ 10 հազար մասնակից[33][34], հիմնականում Լվովի բուհերի ուսանողներ։
Ավելի քիչ թվով մասնակիցներ բողոքի ակցիաներ են կազմակերպել Ուկրաինայի այլ քաղաքներում․
- Խարկով․ մինչև 700 մարդ[35] է հավաքվել Տարաս Շևչենկոյի հուշարձանի մոտ։
- Խերսոն․ Ազատության հրապարակում մոտ 400 մարդ է հավաքվել՝ ի պաշտպանություն եվրաինտեգրման[36]։
- Դոնեցկ․ մոտ 150 քաղաքացի հավաքվել է Տարաս Շևչենկոյի արձանի մոտ՝ Եվրամիության հետ Ուկրաինայի ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման համար հանրահավաքի[37]։
- Լուգանսկ․ ի պաշտպանություն եվրաինտեգրման հանրահավաքը Տարաս Շևչենկոյի հուշարձանի մոտ ավելի քան 100 մարդ է հավաքել[38], որոնք կոնֆլիկտ են ունեցել տեղի կազակների հետ[39]։ Հանրահավաքն ընթացել Է «Յանուկովիչի հրաժարականը» կարգախոսով[40]։
- Նիկոլաև․ չնայած նոյեմբերի 23-ին եվրոմայդանի ուժային ցրմանը[41] և 2013 թվականի նոյեմբերի 24-ից մինչև 2014 թվականի հունվարի 7-ը քաղաքում զանգվածային ակցիաների արգելմանը, հարյուրավոր նիկոլաևցիներ Եվրոմայդան են դուրս եկել 2013 թվականի դեկտեմբերի 1-ին[42]։
- Նոյեմբերի 24-ին Օդեսայում եվրաինտեգրման աջակցության հանրահավաքը մի քանի տասնյակ ուսանողների է հավաքել[43]։ Ավելի ուշ դրան մասնակցել է արդեն մի քանի հարյուր մարդ[44]։ Բացի այդ, հարյուրավոր օդեսացիներ Եվրոմայդան են ուղևորվել Կիև[45]։
Վիլնյուսյան գագաթաժողովին ընդառաջ (նոյեմբերի 25-29)
Նոյեմբերի 25-28-ն ընկած ժամանակահատվածում վրանային ճամբարում մշտապես եղել է շուրջ 300 մասնակից, հիմնականում երիտասարդնե[24][46][47]։ Այդ ընթացքում նշվել են որոշ օտարերկրյա քաղաքական գործիչների (մասնավորապես Լիտվայի Սեյմի նախագահ Լ. Գրաուժինենեի[48]) առաջին այցելությունները Մայդան։ Մինչդեռ Ուկրաինայի այլ քաղաքներում բողոքի ակցիաները չեղարկվել են[49]։
Նոյեմբերի 25-ին ցուցարարները Եվրոպական հրապարակում մեքենա են ջախջախել, որում, ինչպես իրենք էին կասկածում, եղել Է Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության «գաղտնալսումը»[24]։ Միջադեպին մասնակցել են ընդդիմության առաջնորդներ Տյագնիբոկն ու Յացենյուկը։ ՈՒԱԾ-ի հայտարարության համաձայն, որը հրապարակվել է հաջորդ օրը, «ավտոմեքենայում գտնվել են ՈՒԱԾ-ի աշխատակիցները, որոնք, իրավասությանը համապատասխան, կատարել են մարդկանց զանգվածային կուտակման վայրերում պայթուցիկ սարքերի հնարավոր կառավարման ռադիոալիքների տեխնիկական միջոցների հայտնաբերման խնդիրները»[50]։
Քանի որ ցուցարարները չէին ցանկանում տեսնել քաղաքական գործիչներին, Մայդանը նոյեմբերի 24-ին՝ ընդդիմության հանրահավաքի ավարտից հետո, «ձուլվեց». «կուսակցական» վրանային ավանը ստեղծվեց Եվրոպական հրապարակում, «հանրային»՝ Անկախության Մայդանում[51]։ Նոյեմբերի 26-ին երկու հանրահավաքներն էլ միավորվեցին։ Ընդդիմության առաջնորդները և վրանային քաղաքի կազմկոմիտեն հայտարարել են իրենց միասնության մասին։ Յուլիա Տիմոշենկոն կոչ է արել Մայդանից հեռացնել կուսակցական խորհրդանիշները[51]։ Ենթադրվում էր, որ Մայդանը կդիմանա մինչև 2013 թվականի դեկտեմբերի 1-ը, որին ընդդիմադիր առաջնորդները նշանակել էին եզրափակիչ ակցիա, որով պետք է «ավարտեր առաջին փուլը»[24]։
Նոյեմբերի 26-ին դասադուլ են հայտարարել այն ուսանողները, որոնք նախագահ Յանուկովիչին առաջադրել են հետևյալ պահանջները․
- կատարել ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման համար անհրաժեշտ պայմանները և հրապարակավ հռչակել Վիլնյուսի գագաթնաժողովում Ձեր գտնվելու նպատակը այդ համաձայնագրի ստորագրումը և պատրաստակամություն հայտնել այն ստորագրել նոյեմբերի 29-ին
- երաշխավորել խաղաղ եվրոմայդանների անվտանգությունը Ուկրաինայի բոլոր քաղաքներում, ինչպես նաև նրանց մասնակիցների նկատմամբ բռնաճնշումների բացակայությունը ինչպես այդ ակցիաների ժամանակ, այնպես էլ դրանց ավարտից հետո[23]։
Կիևի ազգային համալսարանի և Կիևո-Մոգիլյանի ակադեմիայի վարչակազմերը դասախոսություններով բաց են թողել ուսանողներին[52]։ Սակայն Մայդանում ուսանողների հետ շփվող լրագրողները պարզել են, որ նրանց ճնշող մեծամասնությունը եկել է Լվովից, Տերնոպոլից և Իվանո-Ֆրանկովսկից[51]։ Առաջին օրերին ուսանողները հանրահավաքների էին գնում ոչ այնքան Ուկրաինական դրոշներով, որքան եվրոպական դրոշներով (հաջորդ օրերին, սակայն, գերիշխում էին ուկրաինականները)[24]։ Նոյեմբերի 28-ին Յուրի Լուցենկոն ուսանողներին կոչ է արել «ինքնուրույն ուժ դառնալ»[23]։ Հետագայում ուսանողության գործողությունները, Լուցենկոյի կարծիքով, պետք է կարևոր դեր խաղային ընդդիմության ակցիաների շրջանակներում, իսկ ուսանողական գործադուլը պետք է ընդգրկեր «Կիևի կես միլիոնանոց ուսանողության և երկրի այլ բուհերի մեծամասնությունը»[23]։
Վիլնյուսյան գագաթաժողովից առաջ մնացած օրերին ակտիվություն է ծավալել Յուլիա Տիմոշենկոն։ Նոյեմբերի 25-ին նա անժամկետ հացադուլ է հայտարարել՝ «Յանուկովիչին պահանջելով ստորագրել ԵՄ-ի հետ ասոցացման և ազատ առևտրի գոտու մասին համաձայնագիրը»։ Նոյեմբերի 26-ին նա կոչ է արել «բոլոր քաղաքական ուժերին հեռացնել կուսակցական խորհրդանիշները, կուսակցական դրոշները, վրանները, կարգախոսները։ Ամեն ինչ, որ խանգարում է մեր բացարձակ միասնությանը, պետք է անմիջապես հեռացվի»։ Նոյեմբերի 27-ին Տիմոշենկոն կոչ է արել Եվրամիությանը Ուկրաինայի հետ ասոցացման համաձայնագիր ստորագրել՝ չառաջադրելով որևէ պայման, և «գործի դնել բոլոր գործիքները, որպեսզի 2015 թվականին Ուկրաինայում կարողանան արդար ընտրություններ անցկացնել, որոնք թույլ կտան ավտորիտար ռեժիմը փոխարինել նոր ժողովրդավարական իշխանության և ուկրաինացիներին վստահ ճանապարհ կբացի դեպի Միացյալ Եվրոպա»[23]։
Նոյեմբերի 27-ին Վիլնյուսի գագաթնաժողովի նախաշեմին նախագահ Յանուկովիչը հարցազրույց է տվել առաջատար հեռուստաալիքներին, որում, մասնավորապես, հայտարարել է, որ ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագիրն առկա տեսքով չի համապատասխանում Ուկրաինայի ազգային շահերին, դա «հանգույց» է։ ԱՄՀ-ի վարկի հաշվարկները չարդարացան, ուստի Ուկրաինայի կառավարությունն ակտիվ բանակցություններ է վարում Ռուսաստանի հետ գազի գնի նվազեցման և այն խնդիրների կարգավորման շուրջ, որոնք կարող են առաջանալ Ուկրաինայի և Ռուսաստանի միջև ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման դեպքում։ «Եվրոմայդանի» մասին հարցին Յանուկովիչը պատասխանել է, որ խաղաղ և օրինական ակցիաների դեմ ուժ չի կիրառվի, կարևորն այն է, որ ցույցերի մասնակիցները չխախտեն օրենքը, բռնության չդիմեն և չփորձեն գրավել իշխանության կառույցները[53]։
Նոյեմբերի 27-ին Ղրիմի Գերագույն խորհուրդն իր «քաղաքական իրադրության մասին» բանաձևով աջակցություն է հայտնել Ուկրաինայի կառավարության որոշմանը, դատապարտել ընդդիմադիր կուսակցությունների գործողությունները, «որոնք շահարկում են եվրոպական արժեքները... հիստերիա են բորբոքում Ասոցացման համաձայնագրի շուրջ և դիմում շանտաժի քաղաքականությանը…»[24]։
2013 թվականի նոյեմբերի 28-29-ը Վիլնյուսում տեղի ունեցավ «Արևելյան գործընկերության» գագաթաժողովը, որին ներկա էր նաև Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը։ Նոյեմբերի 29-ի կեսօրին հայտնի է դարձել, որ Ուկրաինայի և ԵՄ-ի միջև Ասոցացման մասին համաձայնագիրը այդպես էլ չի ստորագրվել։
Նոյեմբերի 29-ին Եվրոպական հրապարակում եռժամանոց հանրահավաք էր կազմակերպվել՝ ի պաշտպանություն նախագահի և կառավարության գործողությունների[54]։
Մայդանում հայտնված ընդդիմության առաջնորդները Յանուկովիչին մեղադրել են պետական դավաճանության մեջ[55]։ Եվրոմայդանը բանաձև է ընդունել, առանցքային պահանջը Յանուկովիչի անհապաղ հրաժարականն է[56]։
Նոյեմբերի 29-ի երեկոյան Անկախության հրապարակ են բերվել «Բերկուտի» ուժերը[55]։ Պետավտոտեսչության աշխատակիցները փորձել են ձերբակալել և Մայդանից դուրս բերել ընդդիմության երկու մինի ավտոբուս՝ ձայնային արտադրողականությամբ, պատճառաբանությամբ, որ սարքավորումն օգտագործվել է ավելի ուշ, քան 23։ 00-ն[57]։ Արսենի Յացենյուկը և Յուրի Լուցենկոն կարողացել են կանխել տրանսպորտի բռնագրավումը[58]։
Նոյեմբերի 30։ Եվրոմայդանի ցրում
Ըստ Ուկրաինայի Գլխավոր դատախազության վարկածի[59], նոյեմբերի 30-ին, առավոտյան ժամը 4-ին ոստիկանությունը պահանջել է ազատ արձակել Մայդանը, որպեսզի նախապատրաստի նրան նոր տարվա տոնակատարությանը։ Բողոքի ակցիայի մասնակիցները, որոնք գտնվում էին հրապարակում, անտեսել են այդ պահանջը, նրանց մի մասը ագրեսիվություն է դրսևորել, որը վերածվել է ոստիկանության հետ բախման, ընդ որում ցուցարարները սկսել են ոստիկանության վրա նետել «շշեր, քարեր, մետաղական խողովակներ»[60]։
Հատուկ գործողությունը, որում ներգրավված է եղել, ականատեսների վկայությամբ, «Բերկուտի» շուրջ 2000 մարտիկներ, որոնք Կիև են տեղափոխվել Ուկրաինայի տարբեր շրջաններից, սկսվել են գիշերվա ժամը 4-ին։ Դրանից մեկ ժամ առաջ հրապարակում խափանվել էր բջջային կապը[61]։ Ականատեսների խոսքով՝ այդ ժամանակ հրապարակում գտնվել է եվրոմայդանի մոտ հազար մասնակից։ Նրանց մեծ մասը ենթարկվել է հրապարակից հեռանալու պահանջներին և դուրս եկել միջանցքներով, որոնք նրանց տրամադրվել են, սակայն մոտ երկու հարյուր մարդ մնացել է տեղում[62]։ «Բերկուտի» հրամանատար Սերգեյ Կոսյուկը հայտարարել է, որ հավաքվածներն իրենց ագրեսիվ են պահել, չեն արձագանքել հրապարակն ազատելու կոչերին և «Բերկուտի» մարտիկների վրա շշեր, ձողիկներ և ապակիներ են նետել[63]։ Ականատեսների և լրագրողների վարկածով՝ այդ պահին հրապարակում էին հիմնականում բուհերի ուսանողներ երիտասարդները[64], իշխանությունների վարկածով՝ սադրիչներ[65]։ Ուժային ակցիայի ժամանակ «Բերկուտի» աշխատակիցների կողմից ծեծի են ենթարկվել նույնիսկ աղջիկները[66]։ «Բերկուտի» մարտիկները մարդկանց հետապնդել են Կրեշչատիկով և հարակից փողոցներով մինչև Միխայլովսկի տաճար, որի վանականները բացել են դարպասները և փակել մինչև երկու հարյուր ցուցարարների[67]։
«Բատկիվշչինա» կուսակցությունից պատգամավոր Գենադի Մոսկալը, որը մասնակցել է իրադարձությունների հետաքննությանը, որը վարել է ընդդիմությունը, դեկտեմբերի կեսերին հայտարարել է, որ վրանային քաղաքը ցրելու խնդիրը դրվել Է Ղրիմի ԱՀ-ի, Պոլտավայի, Չեռնիգովի, Սումսկի, Լուգանսկի մարզերի և Կիևի քաղաքի «Բերկուտի» ստորաբաժանումների առջև։ Նա նաև պնդել է, որ նոյեմբերի 30-ի գիշերը «բերկուտականներին» ոչ թե ռետինե մահակներ են տվել, այլ պլաստիկե, շատ ավելի վտանգավոր[68]։
Կիևում Ուկրաինայի ՆԳՆ գլխավոր վարչության պետ Վալերի կորյակի խոսքով, որն իր վրա է վերցրել «Բերկուտի» ակցիայի պատասխանատվությունը, գործողության նպատակը Մայդանի մաքրումն էր ամանորյա եղևնի և սահադաշտի լցման համար[67]։
Ոստիկանությունը ձերբակալել է ավելի քան 30 մարդու և նրանց տեղափոխել ոստիկանության Շևչենկովի բաժին[69]։ Ձերբակալվածների թվում հիմնականում եղել են Կիևի, ինչպես նաև Լվովի, Ռովենսկի, Վիննիցկի և Տերնոպոլի մարզերի բնակիչները[70]։ Մի քանի ժամ անց, վարչական արձանագրություններ կազմելուց հետո, ձերբակալվածներն ազատ են արձակվել[71]։
Ոստիկանության կողմից հարուցվել է երկու քրեական գործ՝ խուլիգանության և իրավապահ մարմինների ներկայացուցիչներին դիմադրելու վերաբերյալ հոդվածներով[72]։
Ուժային ակցիայի ընթացքում 79 մարդ մարմնական վնասվածքներ է ստացել, այդ թվում՝ 7 ոստիկան։ Նրանցից, ըստ պաշտոնական տվյալների, 21 մարդ տեղափոխվել է հիվանդանոց, 10-ը հոսպիտալացվել է[73]։ Տուժածների թվում են նաև Լեհաստանի քաղաքացիներ[74]։
Հետևանքներ
Վրանային քաղաքի ցրումը հանգեցրել է քաղաքական իրավիճակի անհապաղ փոփոխության։ Կոշտ ուժային ակցիան զանգվածային կարեկցանք առաջացրեց տուժածներին՝ ընդդիմությանը տրամադրելով իշխանության դեմ ուժեղագույն փաստարկ՝ հոգեպես ավելի ուժեղ, քան «եվրաինտեգրումից հրաժարվելը»։
Ուկրաինական սոցիալական մեդիայի հաղորդագրությունների վերլուծությունն այդ շրջանում ցույց է տալիս բողոքի փոխաբերությունների օգտագործումը, որոնք արտացոլում են նախագահ Յանուկովիչի՝ որպես «ժողովրդի թշնամու», «բանդիտի» և «դավաճանի» ընկալումը։ Նշված փոխաբերությունները, որոնք ուղղված էին հանրային կարծիքում ուկրաինացիների բարեկեցության սպառնալիքով զուգորդված ուկրաինական իշխանության կերպարի ձևավորմանը, բնորոշ էին նաև Ուկրաինայում բողոքի ակտիվության նախորդ շրջանի (նոյեմբերի 18-30) համար։ Դեկտեմբերի 1-ից սկսած, սակայն, այս դիսկուրսը դառնում է ավելի էմոցիոնալ և բովանդակային հագեցած[75]։
Իրավակարգի մարմինների կողմից ուժի չափազանց կիրառումը հանգեցրել է Արևմուտքի երկրների ղեկավարների կտրուկ բացասական արձագանքին և Յանուկովիչին դրել է արդարացողի վիճակի մեջ[76][77][78]։ Այդ կապակցությամբ ենթադրություն էր հնչում, որ ցրումը նախագահ Յանուկովիչի շրջապատի խմբերից մեկի ձեռքի գործն է, որն արդեն «դուրս է գրել» իրեն և ունի նախագահի սեփական թեկնածու[51]։ Միևնույն ժամանակ ներկայացվում են տվյալներ, որոնք վկայում են այն մասին, որ խնդրել էին հրահրվել առաջնորդների խորհրդարանական ընդդիմության, ովքեր փորձում էին գտնել «միավորող գաղափար»[75]։
«Ռեգիոնների կուսակցության» խորհրդարանական խմբակցությունից դուրս գալու մասին հայտարարել են Դավիդ Ժվանիան[79], Իննա Բոգոսլովսկայան[80], Նիկոլայ Ռուդկովսկին[81] և Վլադիմիր Մելնիչենկոն[82]։
Հրաժարական է տվել նախագահի աշխատակազմի ղեկավար Սերգեյ Լևոչկինը[83], սակայն նախագահը չի ընդունել նրա հրաժարականը[84]։
Ընդդիմությունը Եվրոմայդանի ցրումը որակել է որպես «արյունալի» ակցիա, որի ընթացքում ոստիկանությունը «ծեծել է երեխաներին»։ Ուկրաինական պորտալ gazeta.ua-ը նոյեմբերի 30-ի առավոտյան հայտնել է «արյան ծով»-ի մասին»[85]։ Ինչպես իրենց հոդվածում գրել են լրագրողներ Սերգեյ Լեշչենկոն և Մուստաֆա Նայեմը, "Մայդանի ցրումը ցույց է տվել, որ ի տարբերություն 2004 թվականի, նախագահը չի վերահսկում «արկղը»։ Դմիտրի Ֆիրտաշի, Վիկտոր Պինչուկի և նույնիսկ Ռինատ Ախմետովի մեդիահոլդինգները իրադարձությունները լուսաբանում են գրեթե առանց օրինագծերի, ցույց տալով նոյեմբերի 30-ի գիշերը և դեկտեմբերի 1-ի բանկային ակցիաների ժամանակ ցուցարարներին «ծեծելու ամենասարսափելի կադրերը»[86]։ Համացանցում հայտնվում են միայն մասնակիցների ծեծի տեսագրությունը, մինչդեռ մայդաննիկների կողմից ագրեսիայի ակտերի տեսագրությունը բացակայում է։ Առաջին տեսահոլովակը, որտեղ աջ կազմակերպությունների ակտիվիստների կողմից սադրանքների 30 վայրկյան կա, համացանցում հայտնվում է միայն նոյեմբերի 30-ի ցերեկը։ Այն, ինչ տեղի է ունեցել հրապարակում հենց սկզբից, այդպես էլ չի ցուցադրվել[56]։
Ուժային ակցիան ընդդիմությանը ձևական առիթ տվեց, այսպես կոչված, «ազգային դիմադրության շտաբ» ստեղծելու և դեկտեմբերի 1-ին տեղի ունեցած կառավարական շենքերի վրա հարձակումներ կատարելու համար։
Նոյեմբերի 30-ին բողոքի նոր ակցիայի սկիզբը դրեց Միխայլովսկի հրապարակում տեղի ունեցած հանրահավաքը, որին, տարբեր գնահատականներով, եկել էր 10-15 հազար մարդ։ Ընդդիմության առաջնորդներ Արսենի Յացենյուկը, Վիտալի Կլիչկոն և Օլեգ Տյագնիբոկը հանրահավաքից առաջ հանդիպում են անցկացրել ԵՄ դեսպանների հետ։ Հանրահավաքում հնչեցվել են ընդդիմության պահանջները, որոնցից գլխավորը նախագահ Յանուկովիչի հրաժարականն է, ինչպես նաև ներքին գործերի նախարար Վիտալի Զախարչենկոյի և «Բերկուտի» մի շարք մարզային հատուկ ստորաբաժանումների ղեկավարների պատասխանատվության ենթարկելը, որոնք ուժ են կիրառել ցուցարարների դեմ։ Ելույթ ունենալով հանրահավաքում՝ Յացենյուկը կոչ է արել ստեղծել գործադուլ հայտարարելու համար գործադուլ՝ Ուկրաինայի նախագահի և կառավարության վաղաժամկետ հրաժարականին հասնելու նպատակով[87]։
Մինչդեռ, ելույթ ունենալով Լվովում, Վիտալի Կլիչկոն կոչ է արել լվովյանին մասնակցել «ժողովրդական վեչեին հանուն եվրոպական Ուկրաինայի», որի անցկացումը նշանակված էր դեկտեմբերի 1-ին։ Ավելի ուշ այնտեղից Կիև է մեկնել մինչև 10 հազար կամավոր[88]։
Իրադարձությունների արձագանք
Մայրաքաղաք
Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը Ուկրաինայի ժողովրդին ուղղված ուղերձում, որը տեղադրված է իր պաշտոնական կայքում, վրդովմունք է հայտնել նոյեմբերի 30-ի գիշերը Անկախության Մայդանում տեղի ունեցած իրադարձությունների կապակցությամբ[89]․
«Ես դատապարտում եմ այն գործողությունները, որոնք հանգեցրել են մարդկանց ուժային դիմակայության և տառապանքների։ Մի քանի օր առաջ ես ամբողջ երկրի առջև հայտարարել էի քաղաքացիական ոչ բռնի ակցիաների աջակցության մասին։ Նրանք, ովքեր չեն լսել Սահմանադրության և նախագահի խոսքերը և իրենց որոշումներով ու գործողություններով Մայդանում կոնֆլիկտ են հրահրել, կպատժվեն»։
Բնօրինակ տեքստ (ուկր.)Звернення Президента до Українського народу
Я засуджую дії, які призвели до силового протистояння та страждань людей.
Кілька днів тому я перед усією країною заявив про підтримку громадянських ненасильницьких акцій.
Ті, хто не почули слова Конституції та Президента і своїми рішеннями та діями спровокували конфлікт на Майдані, будуть покарані.
Նույն դիմումում նա Ուկրաինայի գլխավոր դատախազությունից պահանջել է անհապաղ իրեն և ուկրաինական հասարակությանը տրամադրել անհապաղ և օբյեկտիվ հետաքննության արդյունքները՝ մեղավորներին պատշաճ պատժելու համար։
Դեկտեմբերի 1-ին ՆԳՆ ղեկավար Վիտալի Զախարչենկոն ներողություն է խնդրել ուժ գործադրելու համար[72]։ Նույն օրը Կիևի ոստիկանապետ Վալերի Կորյակը, որը, ըստ պաշտոնական վարկածի[90], անձամբ է[91] տվել ուժի կիրառման հրամանը, հրաժարականի դիմում է ներկայացրել[92], սակայն այն չի ընդունվել[93]։ Վիտալի Զախարչենկոն միայն ժամանակավորապես պաշտոնանկ է արել Վ. Կորյակին մինչև ծառայողական քննության ավարտը[94]։
Դեկտեմբերի 3-ին, ելույթ ունենալով խորհրդարանում կառավարությանն անվստահություն հայտնելու փորձի ժամանակ, Ուկրաինայի վարչապետ Նիկոլայ Ազարովը կառավարության անունից ներողություն է խնդրել իրավապահ մարմինների գործողությունների համար և խոստացել, որ մեղավորները պատասխանատվություն կկրեն, իսկ կառավարությունը «վճռական կադրային փոփոխություններ» է սպասում[95]։
Դեկտեմբերի 11-ին Կիևում ցուցարարների պիկետները կրկին ուժային կերպով ցրելու փորձից հետո Նիկոլայ Ազարովը, փորձելով հանգստացնել հասարակությանը, կառավարության նիստում և իր անձնական կայքի միջոցով հայտարարել է, որ այսուհետ «ուժ խաղաղ ցուցարարների նկատմամբ չի կիրառվի», և որ դեկտեմբերի 17-ին ուկրաինա-ռուսական միջպետական հանձնաժողովի վեցերորդ նիստի ընթացքում «Մաքսային միության մասին ոչ մի խոսք չի լինի»[96][97]։
Թուրքիայում Ուկրաինայի հյուպատոս Բոգդան Յարեմենկոն, որը քննադատել է Եվրոմայդանի ցրումը, հետ է կանչվել Ստամբուլից[98]։ ՄԱԿ-ում Ուկրաինայի մշտական ներկայացուցիչ Յուրի Սերգեևը վրդովմունք է հայտնել Կիևում Եվրոմայդանի ուժային ջախջախման կապակցությամբ՝ ընդ որում ՄԱԿ-ում Ուկրաինայի ներկայացուցչության ցուցարարներին հայտարարելով՝ «Ես ձեզ հետ եմ»[99][100]։
2013 թվականի դեկտեմբերի 10-ին Կիևի պետական համալսարանի ղեկավար Ալեքսանդր Պոպովը հայտարարել է, որ «հակամարտությունների լուծման ոչ մի ուժային տարբերակ մենք սկզբունքորեն չպետք է ունենանք», այլ «կլինի քաղաքակիրթ ժողովրդավարական երկխոսություն»[101], բայց արդեն դեկտեմբերի 11-ին տեղի է ունեցել վրանային քաղաքի ուժային վերացման հերթական փորձը[102], իսկ դեկտեմբերի 14-ին Պոպովին հանձնել են գլխավոր դատախազության ծանուցումը, որի վարկածով նա Կիևի ոստիկանության ղեկավարության վրա ճնշման հիմնական մասնակիցներից մեկն էր։
Տարածաշրջանային իշխանություններ
- Կիևի մարզային խորհուրդը դատապարտել է Եվրոմայդանում ոստիկանության գործողությունները[103]։
- Հարավ-Արևելք
- Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության Գերագույն Խորհուրդը պաշտպանել է վարչապետ Նիկոլայ Ազարովի որոշումը՝ կասեցնել եվրաինտեգրման գործընթացը՝ միաժամանակ լուրջ մտահոգություն հայտնելով «ընդդիմադիր քաղաքական ուժերի ապակառուցողական գործողությունների» կապակցությամբ[104] և հետագայում կոչ է արել ղրիմցիներին «ամրապնդել բարեկամական կապերը Ռուսաստանի հետ»[105]։ Նոյեմբերի 30-ի դեպքերից հետո ինքնավարության խորհրդարանը պաշտոնապես կոչ է արել Ուկրաինայի կառավարությանը հստակ կարգուկանոն հաստատել՝ «կանգ չառնելով, եթե անհրաժեշտ է, արտակարգ դրություն սահմանելուց առաջ»[106]։
- Դեկտեմբերի 1-ին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի Նախագահությունը հայտարարել է, որ Կիևում ընդդիմադիր ելույթները «սպառնալիքի տակ են դնում քաղաքական և տնտեսական կայունությունը Ուկրաինայում» և «պոլիտիկանների մի խումբ փորձում է Եվրոպական զարգացման վեկտորի համար պայքարի անվան տակ գրավել իշխանությունը երկրում»[107]։
- Դեկտեմբերի 2-ին Ղրիմի խորհրդարանը դիմել է նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին՝ խնդրելով միջոցներ ձեռնարկել երկրում հասարակական կարգը վերականգնելու, ինչպես նաև արտակարգ դրություն մտցնելու համար, եթե դա պահանջի իրավիճակը։ Դիմումը պաշտպանել է քվեարկությանը մասնակցած 78 պատգամավորներից 76-ը[108][109]։ Ինչպես ասվում է հայտարարության մեջ, «բոլորի դիրքորոշումը պետք է լսելի լինի։ Այլապես կարող է պատրանք առաջանալ, որ իրենց կարծիքն ունեն միայն Կիևի հրապարակներն ու փողոցները լցնողները ... իշխանությունը», ասվում էր ուղերձում, «պարտավոր է թույլ չտալ սնանկացած քաղաքական ուժերի ռևանշի հակասահմանադրական ուղի, որոնք ծայրահեղ ազգայնականություն են դավանում։ Նրանք ծաղրում են Հայրենական մեծ պատերազմի վետերանների Սուրբ զգացմունքները…»[107]։
- Դեկտեմբերի 3-ին Ղրիմի Գերագույն խորհրդի նախագահությունը նախագահին և կառավարությանը առաջարկել է քննարկել ԵվրԱզԷՍ-ի Մաքսային միությանը Ուկրաինայի անդամակցության հնարավորության հարցը[107], իսկ դեկտեմբերի 11-ին Ղրիմի բնակչությանը կոչ է արել «պատրաստ լինել պաշտպանել ինքնավարությունը»[110][111]։
- Դոնեցկի մարզային պետական վարչակազմի նախագահ Անդրեյ Շիշացկին հայտարարել է, որ կպաշտպանի օրինականությունը և իրավակարգը, իսկ «նախագահն օրինական է ընտրվել, ուստի ոչ մի կասկած չկա, որ Դոնբասը կպաշտպանի իր ընտրությունը»[112]։
Դոնեցկ
- Դոնեցկի քաղաքային խորհուրդը բանաձև է ընդունել, որում դատապարտել է Եվրոմայդանի մասնակիցների դեմ ուժի կիրառումը՝ միաժամանակ մտահոգություն հայտնելով համաուկրաինական գործադուլի կոչերով[113]։
- Օդեսայի քաղաքային խորհուրդը կոչ է արել ժողովրդին զերծ մնալ արմատական դրսևորումներից, նախագահին՝ միջոցներ ձեռնարկել իրավիճակը կայունացնելու ուղղությամբ՝ հաշվի առնելով ժողովրդի կարծիքը արտաքին տնտեսական որոշումներ կայացնելիս, քաղաքական կուսակցությունները՝ քաղաքակիրթ երկխոսություն վարել իշխանության հետ[114]։
- Խարկովի քաղաքային խորհուրդը պաշտպանել Է Ուկրաինայի ժողովրդի ձգտումը՝ միանալու Եվրոպական հանրակցությանը՝ նրա բարեկեցության, ժողովրդավարության և օրենքների հանդեպ հարգանքի մակարդակով, ինչպես նաև հավասարակշռված և հետևողական միջոցներն այդ ուղղությամբ, որոնք ձեռնարկվել են Ուկրաինայի նախագահի և կառավարության կողմից՝ մարդկանց համար ճանաչելով ազատ կամարտահայտման և խաղաղ հավաքների իրավունքը, բայց դատապարտելով ընդդիմությանը պետության մեջ սոցիալական լարվածության ստեղծմանն ուղղված գործողությունների համար[115]։
- Արևմուտք
Զակարպատի մարզ
- Անդրկարպատյան շրջանային խորհուրդն աջակցություն է հայտնել եվրոմայդանի մասնակիցներին և վրդովմունք հայտնել եվրոմայդանի դաժան ջախջախման կապակցությամբ, այն անվանելով հանցագործություն, պահանջել է կառավարության անհապաղ հրաժարականը՝ իրեն վերապահելով քաղաքացիական անհնազանդության ակցիաների և համաուկրաինական գործադուլի իրավունքը քաղաքացիների դեմ ուժային մեթոդների կիրառումը շարունակելու դեպքում[116]։
Ուկրաինայի երեք արևմտյան շրջաններում ղեկավարությունը հայտարարել է Համազգային գործադուլին միանալու մասին[117]։
- Իվանո-Ֆրանկովսկի մարզային խորհուրդը դատապարտել է նոյեմբերի 30-ին Եվրոմայդանի ցրումը և կոչ Է արել Եվրամիությանն ու ԱՄՆ-ին պատժամիջոցներ սահմանել ուկրաինական իշխանությունների դեմ[118]։ Իվանո-Ֆրանկովսկի քաղաքային ղեկավար Վիկտոր Անուշկևիչուսն իր տեղակալների հետ արձակուրդ է գնացել իր հաշվին՝ «կատարելով բազմահազարանոց վեչեի կամքը, որը տեղի է ունեցել դեկտեմբերի 1-ի վարչակազմի մոտ»[117]։
- Դեկտեմբերի 2-ին Իվանո-Ֆրանկովյան ՕԳԱՅԻ շենքի մոտ տեղի է ունեցել վեչեն, որին մասնակցել է ավելի քան 15 հազար մարդ։ Այստեղ հայտարարվել է ընդդիմությանն աջակցելու համար մեկշաբաթյա քաղաքային գործադուլ սկսելու մասին[119]։
- Հետագայում մարզխորհուրդը անվստահություն հայտնեց մարզպետարանի աշխատակազմին և որոշում կայացրեց հետ կանչել իրեն պատվիրակած լիազորությունները[120]։
- Լվովի քաղաքային ղեկավար Անդրեյ Սադովոյը հայտարարել է, որ թույլ չի տա Լվովում եվրոմայդանի ցրումը և դատապարտել Է Կիևում «Բերկուտի» ուժային ակցիան[121]։
- Ինչպես ասված Է Լվովի մարզխորհրդի կայքում զետեղված հաղորդագրության մեջ, համակարգող խորհրդի շտաբի հերթական նիստում, որը վարել է Լվովի մարզային խորհրդի նախագահ Պյոտր Կոլոդին, որոշում է ընդունվել համընդհանուր գործադուլ հայտարարելու մասին։ Կոլոդին նաև համապետական գործադուլի կոչ է արել. «Յուրաքանչյուր ձեռնարկության, յուրաքանչյուր կազմակերպության և հաստատության աշխատողները պետք է ինքնուրույն ընտրեն գործադուլի ձևը և դուրս գան մեր Լվովի եվրոմայդան, որ Ազատության պողոտայում Տարաս Շևչենկոյի հուշարձանի մոտ»,- հայտարարել է Կոլոդիյը[117]։ Նա նաև հայտնել է, որ մարզը «Կիևի մարդկանց առավելագույն մոբիլիզացիա է հայտարարել ի պաշտպանություն եվրոմայդանի»[119]։
- Դեկտեմբերի 11-ին Լվովի քաղաքային խորհրդում Ռեգիոնների կուսակցության խմբակցությունը լուծարվեց[122]։
- Դեկտեմբերի 17-ին Լվովի մարզային խորհուրդը Իվանո-Ֆրանկովսկիից հետո հետ է կանչել մարզային պետական վարչակազմից պատվիրակված լիազորությունները[123]։
- Տերնոպոլի մարզային խորհրդի նախագահը հրավիրել է արտահերթ նստաշրջան, իսկ նրա նախագահ Վասիլի Խոմինեցը շրջանային խորհուրդներին կոչ է արել կողք կողքի կանգնել եվրոմայդանի հետ. Անկախ իր կուսականությունից՝ պետք է դուրս գալ հրապարակ և պաշտպանել իր քաղաքացիական դիրքորոշում։ Նաև կոչ եմ անում շտապ նիստեր հրավիրել շրջանային խորհուրդների՝ ընդդիմության պահանջներին աջակցելու համար[117]։
- Դեկտեմբերի 2-ին Տերնոպոլում սկսվել է համաքաղաքային գործադուլը[119]։
- Տերնոպոլի մարզային խորհուրդը անվստահություն է հայտնել Տերնոպոլի մարզպետարանի ղեկավարին և կոչ է արել վերացնել հատուկ նշանակության ոստիկանական հատուկ ստորաբաժանումները[124]։
Հետաքննություն
Լրագրողներ Սերգեյ Լեշչենկոն և Մուստաֆա Նայեմը «Ուկրաինսկայա պրավդա» պորտալում հրապարակել են «Վիկտոր Յանուկովիչի օր ու գիշերը. Ով է արյան մեջ խեղդել Մայդանը»[86], որում ասվում էր, որ գիշերը, երբ տեղի է ունեցել ուժային ակցիա, Յանուկովիչը, որը վերադարձել է Վիլնյուսից, մի քանի ժամից հետո Մեժիգորյե է մեկնել նախկին պետտնտեսության՝ Կիևից 70 կմ հեռավորության վրա գիշերային որսի։ Լրագրողների տեղեկատվության համաձայն՝ գործողության ղեկավարումն իրականացրել է Ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի քարտուղար Անդրեյ Կլյուևը, ով դրանից մի քանի օր առաջ իր առաջին տեղակալ Վլադիմիր Սիվկովիչի հետ միասին ընտրել է «Բերկուտի» ստորաբաժանումը, որոնք այնուհետև ներգրավված են եղել այնտեղ։ Ի վերջո, ընտրությունը կանգ է առել Դնեպրոպետրովսկի, Լուգանսկի, Չերկասի մարզերից և Ղրիմից Կիև գործուղված մարտիկների վրա։ Ակցիայի ժամանակ Վլադիմիր Սիվկովիչը գտնվել է Կիևի միլիցիայի ղեկավար Վալերի կորյակի աշխատասենյակում։
2013 թվականի նոյեմբերի 24-ից դեկտեմբերի 11-ը Կիևում տեղի ունեցած դեպքերի առթիվ հարուցվել է 40 քրեական գործ[125]։ Դեկտեմբերի 14-ին Ուկրաինայի գլխավոր դատախազ Վիկտոր Պշոնկան հայտնել էր անցկացվող հետաքննության ընթացքի մասին։ Ծառայողական լիազորությունները չարաշահելու կասկածանքով ծանուցումներ են հանձնվել Ուկրաինայի ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի քարտուղարի տեղակալ Վլադիմիր Սիվկովիչին, Կիևի քաղաքային պետական վարչակազմի ղեկավար Ալեքսանդր Պոպովին, Կիևի ոստիկանապետ Վլադիմիր Կորյակին և հասարակական անվտանգության գծով նրա տեղակալ Պյոտր Ֆեդչուկին[126]։
Նույն օրը Վլադիմիր Սիվկովիչը և Ալեքսանդր Պոպովը Ուկրաինայի Գլխավոր դատախազության միջնորդություններով հեռացվել էին նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի պաշտոններից՝ 2013 թվականի նոյեմբերի 30-ին Կիևի Անկախության Մայդանում քաղաքացիների սահմանադրական իրավունքների խախտմանը մասնակցության կասկածանքով[127]։
2014 թվականի փետրվարի 12-ին «Կիևի դատարաններում խաղաղ հավաքների ժամանակ տեղի ունեցած իրադարձությունների կապակցությամբ բացասական հետևանքների վերացման և անձանց հետապնդումն ու պատժումը թույլ չտալու մասին» օրենքի հիման վրա փակվել է Ալեքսանդր Պոպովի, Վլադիմիր Սիվկովիչի և Վալերի կորյակի դեմ հարուցված քրեական վարույթը[128]։
Բողոքի ակցիաների մասնակիցների համաներում
2013 թվականի դեկտեմբերի 19-ին Ուկրաինայի Գերագույն ռադա մտցվեց «բացասական հետևանքների վերացման և խաղաղ հավաքների անցկացման ժամանակ տեղի ունեցած իրադարձությունների կապակցությամբ անձանց հետապնդումն ու պատժումը թույլ չտալու մասին» օրենքի նախագիծը[129]։ Նույն օրը օրինագիծը քննարկվեց և ընդունվեց խորհրդարանի կողմից։ Նրա պաշտպանել ներկայացուցիչների ճնշող մեծամասնությունը խորհրդարանական բոլոր խմբակցությունների, բացառությամբ խմբակցության ուկրաինայի կոմունիստական կուսակցության[130]։ Գերագույն Ռադան որոշեց[131]․
- 2013 թվականի նոյեմբերի 21-ից մինչև տվյալ օրենքն ուժի մեջ մտնելու օրը նրանց գործողությունների և որոշումների համար ազատել պատասխանատվությունից։
- 1-ին հոդվածում նշված գործողությունների կապակցությամբ բոլոր քրեական գործերը և Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ գործերը ենթակա են փակման։
- 1-ին հոդվածում նշված գործողությունների կապակցությամբ նոր քրեական գործերը և Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ գործերը չեն կարող բացվել։
- 1-ին հոդվածում նշված գործողությունների կապակցությամբ վարչական իրավախախտումների համար քրեական պատասխանատվության կամ պատասխանատվության ենթարկված անձինք ենթակա են ազատման և ճանաչվում են դատվածություն չունեցող և Վարչական իրավախախտումների համար պատասխանատվություն չկրած։
Դեկտեմբերի 23-ին օրենքը ստորագրվել է նախագահի կողմից[132] և ուժի մեջ է մտել «Ուկրաինայի ձայն» և «կառավարական սուրհանդակ» թերթերում դրա հրապարակումից երեք օր անց։
2014 թվականի հունվարի 16-ին Ուկրաինայի Գերագույն ռադա է ներկայացվել և ընդունվել (առավելապես Ռեգիոնների կուսակցության և ՔՊԿ խմբակցությունների պատգամավորների աջակցությամբ) «Ուկրաինայի օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը[133], որը էական փոփոխություններ է մտցրել սկզբնական օրենքում և հստակեցրել է դրա կիրառման կարգը։ Հաջորդ օրը օրենքը ստորագրվել է նախագահի կողմից, իսկ փետրվարի 2-ին ուժի մեջ է մտել։ Օրենքի համաձայն՝ 2014 թվականի փետրվարի 17-ից սկսած՝ մեկ ամսվա ընթացքում Ուկրաինայի Գլխավոր դատախազությունը պետք է փակեր 2013 թվականի դեկտեմբերի 27-ից մինչև 2014 թվականի փետրվարի 2-ը[134] գործողությունների վերաբերյալ բողոքների մասնակիցների դեմ վարույթները։ Այդ օրենքի գործողությունը չի տարածվել 2014 թվականի փետրվարի 2-ից հետո տեղի ունեցած բողոքի ակցիաների մասնակիցների վրա, այդ թվում նաև այսպես կոչված «Մայդանի ինքնապաշտպանության» ջոկատների դեմ գործերի վրա, որոնք հայտարարվել էին փետրվարի 9-ին՝ օրենքի ուժի մեջ մտնելուց հետո[135]։
Դեկտեմբերի 1-ի իրադարձություններ
Կիև
Ընդդիմությունը Շևչենկոյի այգում հանրահավաք է նշանակել ժամը 12-ին, սակայն մարդիկ սկսել են հավաքվել Միխայլովի հրապարակում և Շևչենկոյի այգում արդեն առավոտից։ Բազմության մեջ շատ են Ուկրաինայի, Եվրամիության, «Հարված», «Բատկիվշչինայի» և «Սվոբոդայի»դրոշները։ Ժամը 12:00-ին հավաքվածների շարասյունը շարժվել է Միխայլովսկի հրապարակով Վլադիմիրի փողոց՝ Շևչենկոյի պուրակ։ Առջևում շարասյուները հսկայական Ուկրաինական դրոշ են կրել։ Շարժումը համակարգել Է Տուրչինովը, դրոշի հետևում եղել են Յացենյուկը, Կլիչկոն և Տյագնիբոկը։ Այդ պահին ակցիայի մասնակիցների թիվը եղել է 50-60 հազար[136]։ Գալով Մայդան՝ ամբոխը սկսել է քանդել հրապարակի պարագծով ցանկապատերը և այնտեղ տեղադրված տոնածառի շուրջ վահանակները։ Ոստիկանության աշխատակիցները լքել են հրապարակը։ Հեռացա հրապարակից և գրեթե ողջ կոմունալ տեխնիկան։ ՆԳՆ ներկայացուցիչները հայտարարել են, որ չեն ցրելու հավաքվածներին, եթե բողոքը խաղաղ բնույթ կրի, սակայն սադրանքների ցանկացած փորձ կկանխվի[137]։
Ժամը 13:30-ի դրությամբ բողոքի ակցիայի մասնակիցների մեծ մասն արդեն հավաքվել է Անկախության Մայդանում և հարևան փողոցներում[136]։
Բողոքի ակցիաների կազմակերպիչների գնահատմամբ՝ Կիևի կենտրոնական հրապարակ և հարակից փողոցներ, ընդհուպ մինչև Շևչենկոյի այգի, դուրս են եկել 500 հազար մասնակիցներ, ԶԼՄ-ների տվյալներով՝ 100-ից մինչև 200 հազար մարդ[138]։ Լվովից Կիև կազմակերպված ժամանել է շուրջ 10 հազար մարդ[139][140]։
Մայդանում հանրահավաքը սկսվել է ժամը 14:30-ին (մինչդեռ Հրապարակից մի քանի հարյուր մետր հեռավորության վրա՝ բանկային փողոցում, ակցիայի մասնակիցների մի մասը փորձել է գրոհել նախագահի վարչակազմի վրա)[136]
Ժամը 20։ 00-ին «Հարված» խմբակցության ղեկավար Վիտալի Կլիչկոն հանրահավաքի մասնակիցներին կոչ է արել մնալ Անկախության Մայդանում և թույլ չտալ սադրանքներ։ «Ես կոչ եմ անում բոլորին այսօր մնալ Մայդանում... մենք ամեն ինչ անում ենք Ձեզ պաշտպանելու համար... մենք պետք է բոլորին մոբիլիզացնենք երկրում և չկորցնենք նախաձեռնությունը»։ Նա ասել է, որ Արհմիությունների տանը բոլոր նրանք, ովքեր կմնան Այսօր և վաղը, կարող են ջերմանալ, տաք սնունդ ստանալ և գիշերել[136]։
Ժամը 20:30-ին ակտիվիստները փորձել են քանդել Լենինի արձանը Շևչենկոյի պուրակում, սակայն նրանց փորձը կանխվել է «Բերկուտի» ուժերով[136]։
Ընդդիմության ստեղծած Ազգային դիմադրության շտաբը կոչ է արել կիևցի ուսանողներին համընդհանուր գործադուլ սկսել դեկտեմբերի 2-ից։ Ընդդիմադիրները դիմել են ուսանողներին՝ կոչ անելով դեկտեմբերի 2-ին գալ Անկախության մայդան և պաշտպանել նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի պաշտոնաթողության պահանջը[136]։
«Բատկիվշչինա» կուսակցության կենտրոնական շտաբի ղեկավար Ալեքսանդր Տուրչինովը հայտարարել է դեկտեմբերի 2-ի առավոտյան ժամը 6-ից համազգային գործադուլի մասնակիցների կողմից վարչական շենքերի շրջափակման մասին. «Ոչ մի տրանսպորտ չպետք է այստեղ հայտնվի»։ Նա հայտնել Է շրջաններից Կիև ժամանող ուժեղացումների մասին, իսկ շտաբում ցուցարարներին թույլ են տվել դիմադրություն ցույց տալ՝ Մայդանից նրանց դուրս մղելու փորձի դեպքում[136]։
Վարչական շենքերի զավթում և նախագահի վարչակազմի գրոհի փորձ
Մոտ ժամը մեկին գրավվել է Կրեշչատիկ փողոցի 36 շենքը, որտեղ տեղակայված են Կիևի քաղաքային պետական վարչակազմը (ԿԳԳԱ) և Կիևի քաղաքային խորհուրդը։ «Ուկրաինսկայա պրավդա»- ի փոխանցմամբ՝ շենք են ներխուժել «Աջ սեկտոր» կազմակերպության շուրջ 15 ակտիվիստուհի Տատյանա Չերնովոլով և, զինված մուրճերով և մետաղական ձողերով, կոտրել են մուտքի դռների ապակիներն ու պատուհանները[141]։ Ակտիվիստուհին ցուցարարներին կոչ է արել գրավել շենքը և շրջափակել այն ներսից, սակայն ցուցարարները սկզբում փորձել են կանգնեցնել «Աջ սեկտորի» ակտիվիստներին՝ նրանց սադրիչներ անվանելով[142]։ Որոշ ժամանակ անց շենքում արդեն տնօրինում էին «Ազատություն» կուսակցության պատգամավորները, որոնք շենքում ջեռուցման կետ էին սարքել հանրահավաքի մասնակիցների համար[143]։ Վախենալով ոստիկանությունից՝ շենքը գրաված անձինք սկսել են բարիկադավորվել ներսից՝ օգտագործելով ձեռքի տակ հայտնված ցանկացած կահույք։ Մինչդեռ, ՊԱԿ շենքի մոտ մի քանի հազար մարդ է հավաքվել, որոնց մեծ մասը Մայդանի հանրահավաքից անցել է այնտեղ։
Ժամը 14:40-ին «Վո Սվոբոդայի» և «Բատկիվշչինայի» ներկայացուցիչները կոտրել են Արհմիությունների տան դռները (Անկախության մայդան, 18/2), մտել շենք և դադարեցրել գովազդների հեռարձակումը մեծ տեսաէկրանով։ Պահակախումբը լքել է շենքը[144]։ Օլեգ Տյագնիբոկը ցուցարարներին հայտարարել է, որ արհմիությունների ֆեդերացիայի շենքում կտեղակայվի ազգային դիմադրության շտաբ[145]։ Ավելի ուշ Ուկրաինայի արհմիությունների ֆեդերացիայի ղեկավարության հետ ձևակերպվել է վարձակալության պայմանագիր. տարածքը վարձակալվել է որպես ընդդիմության ժողովրդական պատգամավորների ընդունարան, ինչը հանգեցրել է ՖՄՀ-ի ղեկավարի և նրա նախագահության միջև հակամարտության[146]։
Ժամը 14։ 00-ից մի քանի ժամվա ընթացքում գլխավոր իրադարձությունները տեղի են ունեցել նախագահի աշխատակազմի բանկային փողոցում[147]։ Մի խումբ երիտասարդներ (տարբեր գնահատականներով՝ 100-ից մինչև 300 մարդ), որոնցից շատերն իրենց դեմքերը թաքցրել են դիմակներով, զինված են եղել մահակներով և փայտերով, հանդերձված են եղել սաղավարտներով, հեծանիվներով և մոտոցիկլետ սաղավարտներով, փորձել են ճեղքել ոստիկանական շղթան։ Ոստիկանության մամուլի ծառայությունից հայտնում են, որ նա մարմնական վնասվածքներով տեղափոխվել է հիվանդանոց[148]։ Հետագայում մի խումբ ագրեսիվ տրամադրված երիտասարդներ սկսել են քարեր նետել ոստիկանների ուղղությամբ (լուսանկարներ) և ծեծի ենթարկել անվտանգության աշխատակիցներին։ Գործի են դրվել գազի բալոններ, երկաթե ձողեր, ֆալշֆեյերներ, ճայթռուկներ, հրկիզող խառնուրդով շշեր, հարձակվողներից մեկի մոտ մետաղական ծանր շղթա է եղել[149]։ Դատելով հարձակվողների հագուստի խորհրդանիշներից, ինչպես նաև ականատեսների պատմություններից՝ հարձակումներին մասնակցել են հիմնականում արմատական ազգայնական կազմակերպությունների ակտիվիստները՝ «Սև կոմիտեն», «Ուկրաինայի հայրենասերը», «Աջ սեկտորը» և սոցիալ-Ազգային ասամբլեան։ Հարձակվողներից շատերն իրենց վրա ունեցել են «Դինամո» ֆուտբոլային ակումբի սիմվոլիկան[150]։ Միևնույն ժամանակ ներքին զորքերի անզեն զինվորների թիկունքում անգործության են մատնվել «Բերկուտ» ստորաբաժանման և ոստիկանության լիովին հանդերձված մարտիկները[151]։
Այստեղ ներկա հանրահավաքի մասնակիցների մի մասը փորձել է կանգնեցնել հարձակվողներին, բայց ապարդյուն։ Լրագրողները փորձել են կապ հաստատել ընդդիմության առաջնորդների հետ։ Ժամը 15։ 00-ին հայտնվել Է Պետրո Պորոշենկոն, որը կոչ է արել զերծ մնալ սադրանքներից և խուսափել արյան թափումից։ Սակայն ամբոխից նրան բղավում են՝ «հեռացիր այստեղից»։ Ժամը 16:00-ի դրությամբ բանկով հավաքվում է Անկախության Մայդանից մարդկանց բազմություն, որոնք հետևում են տեղի ունեցածին։
Մինչդեռ ընդդիմության առաջնորդները մամուլի ասուլիս են անցկացրել Արհմիությունների տանը։ Պետրո Պորոշենկոն հայտարարել է, որ նախագահի վարչակազմի գրոհին մասնակցել է 500 «տիտուշկա». «Ես կոչ արեցի մարդկանց դադարեցնել այդ սադրանքը, սակայն ինձ կոպիտ ձևով գցեցին այն տրակտորից, որի վրա ես բարձրացել եմ, և խոսելու հնարավորություն չտվեցին։ Այնտեղ են մնացել մեր մարդիկ։ Բայց մենք հայտարարում ենք, որ հրահանգը թույլ չի տվել ցուցարարներին գրոհել վարչական շենքերը»։
Մոտ 16:30-ին սկսվել է «Բերկուտի» ստորաբաժանումների հակագրոհը, որոնք հարձակվողների դեմ կիրառել են լուսաձայնային նռնակներ և արցունքաբեր գազ[152]։ «Բերկուտի» մարտիկները հետ են մղել հարձակվողներին նախագահի աշխատակազմի շենքից և սկսել հետապնդել նրանց։ Ամբոխը փախել է, սակայն որոշ ժամանակ անց հարձակվողները սկսել են վերակառուցվել և պատրաստվել նոր գրոհի։
Ժամը 17:00-ի սահմաններում Բանկում հայտնվել են Վիտալի Կլիչկոն, Պետրո Պորոշենկոն և Օլեգ Տյագնիբոկը, որոնք կանգնել են ծայրահեղականների և ոստիկանության միջև՝ փորձելով հանգստացնել երկու կողմերին։ Կլիչկոն կոչ է արել ակցիայի բոլոր մասնակիցներին վերադառնալ Մայդան և չտրվել սադրանքներին, որոնք, նրա կարծիքով, կազմակերպել է իշխանությունը։
Մայդանում մոտավորապես 17:30-ին Պետրո Պորոշենկոն փորձել է բեմից հայտարարել, որ նախագահի վարչակազմի մոտ ծեծկռտուք են սարքել սադրիչները, նրան և «Բատկիվշչինա»-ի պատգամավոր Ալեքսանդր Կուժելին, որը կանգնած է կողքին, քաշել են բեմից և փորձել ծեծել։ Ավելի ուշ խոսել է «ՀԱՐՎԱԾ»-ի առաջնորդ Վիտալի Կլիչկոն, որը կրկնել Է Պորոշենկոյի խոսքերը։ Դա արդեն շատ ավելի հանգիստ է ընկալվել։
«Բերկուտի» երկրորդ հակագրոհն ամբողջությամբ մաքրել է բանկային և ինստիտուտի փողոցները ցուցարարներից։ Մարտիկները ֆիզիկական բռնություն են գործադրել գրեթե բոլոր նրանց նկատմամբ, ովքեր բախվել են իրենց ճանապարհին. այսպես, այս օրվա ընթացքում, որոշ տվյալներով, ծեծի է ենթարկվել 40 լրագրող[153]։ Այդ հակագրոհի ընթացքում ձերբակալվածները ենթարկվել են ֆիզիկական բռնության[154]։
Ինչպես հայտնել են ԿԳՆ առողջապահության դեպարտամենտից, մեկ օրում անհետաձգելի բժշկական օգնության բրիգադներին է դիմել բողոքի ակցիաների 165 տուժած մասնակից։ Պատճառները բուժման-վնասվածքներ և քիմիական աչքի այրվածքներ. ՆԳՆ-ի տվյալներով՝ տուժած ոստիկանների թիվը գերազանցել է 100-ը։ Ուկրաինայի ներքին գործերի նախարարության կենտրոնական հոսպիտալ ժամը 22:00-ի դրությամբ տեղափոխվել է իրավապահ մարմինների գրեթե 50 աշխատակից, որոնք ստացել են տարբեր աստիճանի մարմնական վնասվածքներ։ Իրավապահների մի մասի մոտ գլխի վնասվածքներ են ախտորոշվել, այդ թվում՝ գանգուղեղային փակ վնասվածքներ[155]։
Խորհրդարանական ընդդիմությունն ավելի ուշ ոստիկանության վրա հարձակվողներին սադրիչներ է անվանել[156] և հայտարարել այդ հարձակմանը իր առնչության մասին՝ պատասխանատվությունը բարդելով Դմիտրի Կորչինսկու[156] (այդ վարկածին աջակցել Է Ուկրաինայի ՆԳՆ-ն) կամ «վճարված տիտուշկաների» (Պորոշենկոյի վարկածի) վրա[157]։ Թողարկվել են տարածաշրջանների կուսակցության ժողովրդական պատգամավոր Իննա Բոգոսլովսկայան հայտարարել է, որ սադրանք կազմակերպել են իրենք՝ ոստիկանները[158][159]։ Միևնույն ժամանակ «սև կոմիտե», «Ուկրաինայի հայրենասերը», «Աջ սեկտորը» և սոցիալ-ազգային ասամբլեան լրագրողներին հայտնել են, որ հենց իրենք են գրոհել և Կիևի քաղխորհուրդը, և Արհմիությունների տունը, սակայն «չափավոր ընդդիմությունը» դավաճանել է նրանց՝ անվանելով «սադրիչներ»[150]։ Կառավարական թաղամասի գրոհի նախաձեռնողներին «սադրիչներ» և «տիտուշկաներ» հայտարարելով՝ ընդդիմության առաջնորդներն արդեն շուտով սկսել են հասնել նրանց ազատ արձակմանը[160]։ Օլեգ Միրոժենկոն, «Աջ սեկտորի» մեջ մտնող «Ուկրաինայի Հայրենասեր» կազմակերպության գաղափարախոսը, դեռևս դեկտեմբերին ուղղակիորեն հայտարարել էր, որ դեկտեմբերի 1-ի իրադարձությունների հիմնական մասնակիցները նախագահի վարչակազմի մոտ բանկով «աջ ակտիվիստներ» են, և որ «այնտեղ գործել են այն նույն «սադրիչները», որոնք [նույն օրը] ցուցարարների համար գրավել են Կիևի խորհուրդը և Արհմիությունների տունը»։ Ոստիկանության հետ բախումներին ուկրաինացի ծայրահեղ աջերի մասնակցության մասին արդեն այն ժամանակ խոսում էին շատ մասնագետներ, բայց ընդհուպ մինչև 2014 թվականի հունվարի 19-ի իրադարձությունները նման ամբողջ տեղեկատվությունն անցնում էր լայն լսարանի կողքով, որը Մայդանի շուրջ ցանկացած բախումների մասնակիցներին ընկալում էր բացառապես որպես «տիտուշկի»[161]։ Դա, ի դեպ, չի բացառում նաև իրադարձությունների վայրում արմատական տրամադրված բողոքող իրական սադրիչների հետ միասին ներկայանալու հնարավորությունը[162][163][164][165]։
Ինչպես հայտնել են Ուկրաինայի ՆԳՆ գլխավոր վարչության հասարակայնության հետ կապերի բաժնից, ոստիկանությունը բանակցություններ է սկսել ցուցարարների հետ Կիևի քաղաքային վարչակազմի և արհմիությունների ֆեդերացիայի տարածքների կամավոր ազատման շուրջ[166]։ Կիևի ոստիկանությունը հանդես է եկել հայտարարությամբ այն մասին, որ վարչական շենքերի ինքնակամ զավթումն անօրինական է և ցուցարարներին առաջարկել է ինքնակամ լքել դրանք։ Կիևում Ուկրաինայի ՆԳՎ-ի հայտարարության համաձայն՝ ոստիկանությունը քրեական վարույթ է հարուցել Ուկրաինայի Քրեական օրենսգրքի 345-րդ հոդվածի 2-րդ մասով (իրավապահ մարմնի աշխատակցի նկատմամբ բռնություն)՝ ՊԵԿ-ի շենքերի և Արհմիությունների տան գրավման ընթացքում ոստիկաններին մարմնական վնասվածքներ հասցնելու կապակցությամբ. Մի խումբ մարդիկ գործել են՝ օգտագործելով կոշտ ուժ, արցունքաբեր գազ և ծխածածկույթ։ Արդյունքում ոստիկանության 14 աշխատակիցներ լուրջ մարմնական վնասվածքներ են ստացել։ Դեպքի առթիվ քննչական վարչությունը քրեական վարույթ է սկսել Ուկրաինայի Քրեական օրենսգրքի 345-րդ հոդվածի 2-րդ մասի (իրավապահ մարմնի աշխատակցի նկատմամբ բռնություն գործադրելը)։
Դեկտեմբերի 8-ին Կիևում տեղի է ունեցել միլիոնների երկրորդ «ժողովրդական վեչե»-ն[167][168]։ Յանուկովիչի հակառակորդները համոզված են, որ դեկտեմբերի 6-ին Սոչիում Պուտինի հետ հանդիպման ժամանակ նա խոստացել է, որ Ուկրաինան կմիանա Մաքսային միությանը։ Մաքսային միությանը Ուկրաինայի անդամակցությանը հակազդելը դառնում է եվրոմայդանի գրեթե գլխավոր կարգախոսը[169]։
Ուկրաինայի կառավարության շենքերին հարող փողոցները՝ Սադովկայա, Մետկովիչնայա և Լիպսկայա փողոցները Ինստիտուտսկոյ փողոցի կողմից առավոտից լկտիաբար փակվել են ոստիկանության ավտոբուսներով։
Մարիինյան այգում այդ ժամանակ տեղի է ունեցել «կառուցենք Եվրոպան Ուկրաինայում» հերթական հանրահավաքը, որին մասնակցել են Ռեգիոնների կուսակցության մի քանի հազար կողմնակիցներ և իշխանություններ երկրի տարբեր շրջաններից։ Ելույթ ունեցողները հայտարարել են նախագահի կուրսին աջակցելու մասին, հանդես են եկել երկրում ստեղծված իրավիճակի խաղաղ լուծման օգտին, դատապարտել ընդդիմադիր ուժերի առաջնորդների գործողությունները՝ ուղղված հասարակության պառակտմանը[170]։
ՆԳՆ կայքում հրապարակվել է ՆԳՆ ղեկավար Վիտալի Զախարչենկոյի դիմումը ընդդիմադիր ուժերին և կիևցիներին՝ մայրաքաղաքի կենտրոնում ընդդիմության կողմից պլանավորված զանգվածային ակցիաների կապակցությամբ[171]։ Զախարչենկոն քաղաքացիներին կոչ է արել առաջիկա բողոքի ակցիաներում հիշել օրենքի մասին, զգոն լինել և սադրանքների չենթարկվել, զերծ մնալ իրավապահների և նրանց ընտանիքների անդամների հասցեին սպառնալիքներից, ինչպես նաև խոստացել է պատժել Եվրոմայդանի դաժան ցրման մեղավորներին։
Արսենի Յացենյուկը «ժողովրդական վեչեի» ամբիոնից հայտարարել է, որ այդ օրվանից գործող իշխանությունների դեմ Ակցիայի մասնակիցները կընդլայնեն դրա գործողությունը և կսկսեն պիկետել ամբողջ կառավարական թաղամասը։ Մայդանի համակարգող «Բատկիվշչինա» կուսակցության ղեկավարի առաջին տեղակալ Ալեքսանդր Տուրչինովը ցուցարարներին կոչ է արել կառավարական թաղամասում վրանային ավաններ ջարդել։ Դրա համար նա Գրուշևսկու և ինստիտուտի փողոցներում կազմակերպել է ակտիվիստների երկու բազմահազարանոց շարասյուններ[172][173]։ Ցուցարարները սկսել են բարիկադներ կառուցել Գրուշևսկու փողոցում՝ Կառավարության շենքի մատույցներում։ Գործի են դրվել մետաղական ցանկապատերը, մայթերին ծառերի շուրջը տեղադրված թուջե վանդակաճաղերը։ Առաջին վրանները տեղադրվել են լյութերական, 24։ Բացի այդ, ցուցարարները արգելափակել են Մետաքսկիի փողոցը Բոգոմոլցի փողոցի խաչմերուկում։ Այսպիսով, մետաքսյա փողոցներից դեպի լողավազան և Բեսարաբական շուկա անցնելը փակվել է[174][175]։
Երեկոյան Ալեքսանդր Տուրչինովը հայտարարել է, որ ամբողջ կառավարական թաղամասը Կիևի կենտրոնում ամբողջությամբ գտնվում է եվրաինտեգրման կողմնակիցների վերահսկողության տակ։ Նրա խոսքով՝ բարիկադներ են կառուցվել և վրաններ են տեղադրվել նախարարների կաբինետի, սպաների տան մոտ, փակվել են Ինստիտուտսկայա և մետաքսյա փողոցները, որոնց վրա տեղադրված են նաև վրաններ և բլոկպոստներ։ Տուրչինովը կոչ է արել շուրջօրյա հերթապահություն ապահովել Մայդանի ողջ պարագծով։
եվրոմայդանի մասնակիցները մետրոյի «Արսենալնայա» կայարանի կողմից վրաններ են տեղադրել Ինստիտուտսկայա և Գրուշևսկի փողոցներում։ Բացի վրաններից, ինստիտուտի փողոցի կողմից ճանապարհը մի քանի տասնյակ ավտոմեքենա է արգելափակվում։ Գրուշևսկու փողոցում մետրոյի «Արսենալնայա» կայարանի կողմից ցուցադրված են ցուցարարների շղթաները, որոնք նույնպես արգելափակում են ավտոմեքենաների երթևեկությունը։ եվրոմայդանի ակտիվիստները Գրուշևսկու փողոցում բարիկադների հետևից Կառավարության տան մոտ գտնվող վրանային քաղաքում կահավորում են կենցաղը. Անկախության Մայդանից տակառներ, վառելափայտ են քաշել տաքանալու համար խարույկ վառելու համար[176]։
Դեկտեմբերի 8-ի երեկոյան Անկախության Մայդանում ցուցարարների թվից կազմավորվել է քաղաքացիական ինքնապաշտպանության առնվազն 15 ջոկատ, որոնք կոչվել են «հարյուրներ»[167]։
Ինչպես հայտարարել է «Բատկիվշչինա» խմբակցության ժողովրդական պատգամավոր Սերգեյ Փաշինսկին, ընդդիմությունը կարգելափակի Մեժիգորյեի նախագահական նստավայրը, եթե 48 ժամվա ընթացքում Նիկոլայ Ազարովի կառավարությունը հրաժարական չտա։ Փաշինսկու խոսքով՝ օրվա ընթացքում ցուցարարները պատրաստվում են «լկտիաբար» արգելափակել նախագահի վարչակազմի և նախարարների կաբինետի շենքերը[167]։
Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության գլխավոր քննչական վարչությունը քրեական վարույթ է սկսել առանձին քաղաքական գործիչների կողմից պետական իշխանության զավթմանն ուղղված անօրինական գործողություններ կատարելու փաստի առթիվ։ Քրեական վարույթը հարուցվել է քրեական օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին մասով (այն գործողությունները, որոնք ուղղված են սահմանադրական կարգը բռնի փոփոխելուն կամ տապալելուն կամ պետական իշխանությունը զավթելուն)[167]։
Երեկոյան վանդալների խումբը քանդել է Լենինի արձանը, որը 1946 թվականին տեղադրվել էր Բեսարաբսկայա հրապարակում։ Հուշարձանի փոխարեն տեղադրվել է Ուկրաինայի պետական դրոշը և ուկրաինացի ազգայնականների կարմիր-սև դրոշը[177]։ Պատասխանատվությունը ստանձնել է «Ազատություն» կուսակցությունը։ Այս մասին լրագրողներին հայտնել Է Գերագույն Ռադայի «Ազատություն» կուսակցության պատգամավոր Իգոր Միրոշնիչենկոն[178]։ Միևնույն ժամանակ, «Բատկիվշչինա» կուսակցության պատգամավոր Անդրեյ Շևչենկոն հավաստիացրել է, որ հուշարձանի քանդումը եվրոմայդանից չի նախաձեռնվել. «Սա ավելի շուտ այն մարդկանց խմբերի նախաձեռնությունն է, որոնք դա արել են»։ Ընդդիմության առաջնորդներ Արսենի Յացենյուկը, Օլեգ Տյագնիբոկը և Վիտալի Կլիչկոն իրենց վրա չեն վերցրել Լենինի արձանը քանդելու պատասխանատվությունը։
Գիշերը ցուցարարների գրաված տարածքում հանգիստ է անցել։ Անկախության Մայդանում ամբողջ գիշեր շարունակվել է համերգը։ Ցուցարարների հիմնական մասը գիշերել է վրաններում, Արհմիությունների տանը, Կիևի քաղաքային վարչակազմի շենքում, Հոկտեմբերյան պալատում, ինչպես նաև պարեկել է կառավարական թաղամասի մի շարք փողոցներում տեղադրված բարիկադները։ Առավել լուրջ բլոկպոստերը տեղադրված են Գրուշևսկի փողոցում՝ Գերագույն Ռադայի մոտ, մետրոյի «Արսենալնայա» կայարանի կողմից ճանապարհը փակում է ինքնաթափերը և մի քանի ավտոմեքենա։ Լյութերանսկայա փողոցում՝ նախագահի վարչակազմի մոտ, նույնիսկ փշալար է տեղադրվել։ Բացի կիրակի երեկոյան տեղադրված բարիկադներից, դեկտեմբերի 9-ի առավոտյան ևս մեկը հայտնվել է Կրեշչատիկ փողոցում՝ Ցումի շենքի մոտ[179][180]։
Դեկտեմբերի 9-15
Դեկտեմբերի 9-ի առավոտյան Գլխավոր դատախազության շենքի մոտ հավաքվել էին շուրջ 300 ցուցարարներ, որոնցից ավելի քան հիսունը պառկած գործադուլ էին կազմակերպել շենքի մուտքի մոտ։
Եվրոմայդան են այցելել Եվրամիության անդամ երկրների դեսպանատների ներկայացուցիչները։ Մասնավորապես, Կիևի կենտրոնական հրապարակ է այցելել Ուկրաինայում Մեծ Բրիտանիայի դեսպան Սայմոն Սմիթը։
Միաժամանակ, պայթուցիկ սարքի մասին հաղորդագրության կապակցությամբ ոստիկանությունը փակել է մետրոյի Կրեշչատիկ, թատերական և Մայդան կայարաններում բոլոր մուտքերը և ելքերը։ Միխայլովի հրապարակ է ժամանել ներքին զորքերի մարտիկների մեծ շարասյունը։ ՆԳՆ հատուկ նշանակության ջոկատի մարտիկները, որոնք մի քանի օրվա ընթացքում արգելափակվել են Վասիլկովի զորամասում, ճեղքել են շրջափակումը և ուղևորվել Կիև։
Երեկոյի ընթացքում ուժայինները հետ են մղել կառավարական թաղամասի Լյութերական, մետաքսանման, Գրուշևսկու և նախարարների կաբինետի մերձակա Կրեպոստնայա նրբանցքում ցուցարարների բլոկպոստերը, բարիկադներից ազատել Լյութերական և Կրուգլոունիվերսիտետային փողոցները[181][182]։ Մոսկվայի միլիցիայի ղեկավարի պաշտոնակատար Վալերի Մազանը հայտարարել է, որ Կիևի կենտրոնում այսպես կոչված կառավարական թաղամասի ապաշրջափակումն իրականացվել է ի կատարումն Կիևի շրջանային վարչական դատարանի որոշման, որն ընդունվել է այն բանից հետո, երբ ակցիաների կազմակերպիչներն ու մասնակիցները անտեսել են այդ տարածքում ակցիաների անցկացումն արգելելու մասին դատարանի նախորդ որոշումը[183]։
«Բատկիվշչինա» կուսակցության գրասենյակ են այցելել Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության զինված աշխատակիցները[184], որոնք խուզարկություն են իրականացրել և առգրավել սերվերները[185][186]։
Գիշերը ոստիկանությունը հանել է Գրուշևսկի և Կրեպոստնոյ նրբանցքի փողոցի անկյունում գտնվող ցուցարարների վրանները (սպաների տուն), ազատել Բոգոմոլցի փողոցի ցուցարարներից[187]։
Դեկտեմբերի 10-ին Կիև է ժամանել Եվրամիության արտաքին գործերի և անվտանգության քաղաքականության գերագույն ներկայացուցիչ, Եվրոպական հանձնաժողովի փոխնախագահ Քեթրին Էշթոնը, որն այցելել է Մայդան, բանակցություններ է վարել Վիկտոր Յանուկովիչի հետ՝ նրան հասցնելով միացյալ Եվրոպայի տեսակետը բոլոր հարցերը խաղաղ ճանապարհով լուծելու անհրաժեշտության մասին[188], իսկ հետո հանդիպել խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդների հետ։
Կիև է ժամանել նաև ԱՄՆ պետքարտուղարի օգնական Վիկտորիա Նուլանդը։ Հաջորդ օրը նշանակվեց իշխանության և ընդդիմության «կլոր սեղանը»։ Հետևաբար, ենթադրելով խաղաղ ընթացքը հետագա իրադարձությունների, ինչպես նաև հաշվի առնելով 9-աստիճան սառնամանիք, մարդկանց մեծ մասը գնացել է Եվրոմայդանի տաքանալ, հանգստանալ, վերականգնել ուժ. եվրոմայդանում գիշերը մնացել էր մոտ հազար մարդ,ևս 1,5-2 հազարը գտնվում էին Կիևի կենտրոնում գտնվող տարբեր շենքերում։
Դեկտեմբերի 11-ի գիշերը «Բերկուտ» ստորաբաժանման մարտիկները, ներքին զորքերն ու կոմունալ ծառայությունների աշխատակիցները մերձակա փողոցներից շարժվել են դեպի բարիկադացված հրապարակ[189][190]։ Ոստիկանները հետ են մղել մարդկանց Միխայլովսկայի և ինստիտուտի փողոցի, ինչպես նաև Եվրոպական հրապարակի կողմից։ Կրեշչատիկը մաքրվել է բարիկադներից մինչև Գորոդեցկու փողոց։ Քաղաքի կենտրոնում մետրոյի կայարանները փակվել են[191]։ Առավոտյան ժամը 7-ի դրությամբ, սակայն, միլիցիային դիմակայող ցուցարարների թիվը երեք հազարից հասել է 15 հազարի[192], ինչը թույլ է տվել հակազդել ՆԳՆ զորքերի ուժային դիմադրությանը[193][194][195]։ Մարտիկները, որոնց 12-աստիճան ցուրտ եղանակին ԿԳԳ-ի շենքի պատուհաններից ջուր էին լցնում, ստիպված են եղել հեռանալ։ 11 ժամ անընդմեջ դիմակայությունից հետո, երբ ցուցարարների թիվը հասել է 25 000-ի, ՆԳՆ զորքերը լքել են Եվրոմայդանը[196][197]։
 Արտաքին պատկերներ | |
|---|---|
 |
Վիկտորյա Նուլանդը Եվրամայդանում |
Առավոտյան ժամը 10-ի դրությամբ բախումների հետևանքով հոսպիտալացվել է 15 մարդ՝ 6 ցուցարարներ և 9 իրավապահներ։ Հոսպիտալացման պատճառ են դարձել ոտնաթաթի ցրտահարությունը, գանգուղեղային վնասվածքները, կողոսկրերի և վերջույթների կոտրվածքները, գլխի և ողնաշարի գոտկային հատվածի կտրատված վերքերը[198]։
Մայդանը գրոհելու ուժային գերատեսչությունների նոր փորձը դատապարտել են արևմտյան երկրների պաշտոնական ներկայացուցիչները։ ԱՄՆ-ն «նողկանք» է հայտնել Մայդանում խաղաղ ցուցարարների դեմ ուժ կիրառելու Ուկրաինայի իշխանությունների որոշման կապակցությամբ։ ԱՄՆ պետքարտուղարը նման իրավիճակը «անընդունելի» է անվանել։ Գերագույն ներկայացուցիչ Եվրամիության արտաքին գործերի և անվտանգության քաղաքականության հարցերով բարձր ներկայացուցիչ Քեթրին Էշթոնը նույնպես դատապարտել է ոստիկանության գործողությունները[199]։ Յանուկովիչը հստակ հասկացրել է, որ ակտիվորեն ցանկանում է ստորագրել Ասոցացման համաձայնագիրը։ Բայց Ուկրաինայի առջև կանգնած են տնտեսական մարտահրավերներ, և դրանք իրական են։ Այդ մարտահրավերները հաղթահարելու համար եվրոպական կառույցները կարող են աջակցություն ցուցաբերել, բայց այն պայմանով, որ Յանուկովիչը ցույց կտա, որ լուրջ տնտեսական պլան ունի Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման շրջանակներում։ Ընդ որում, Բրյուսելում հրաժարվել են ընդունել ուկրաինական կառավարական պատվիրակությանը, որը պատրաստվում էր դեկտեմբերի 11-ին շարունակել Ասոցացման բանակցությունները և ԵՄ ղեկավարության հետ քննարկել նոր «ճանապարհային քարտեզը»՝ համաձայնագրի ստորագրման պայմաններն ու ժամկետները։ Դրան խանգարել Է Կիևում հերթական ուժային ակցիան, որին ականատես է եղել Էշթոնից բացի, նաև ԱՄՆ-ի պետքարտուղարի օգնական Վիկտորյա Նուլանդը[200]։ Գերմանիայի արտաքին գործերի նախարար Գիդո Վեստերվելլեն կոչ է արել ուկրաինական կառավարությանը ձեռնպահ մնալ բռնությունից և իրական երկխոսություն սկսել ստեղծված իրադրության լուծման համար[201]։
Ինչպես հայտնի է դարձել, դեկտեմբերի 11-ի առավոտյան Իվանո-Ֆրանկովսկի մարզային խորհրդի շուրջ 70 պատգամավորներ եվրոմայդան են մեկնել Կիև «անժամկետ նստաշրջան անցկացնելու համար»։
Կիևո-Մոգիլյայի ակադեմիայի նախագահ Սերգեյ Կվիտը հայտարարել է համալսարանում ստուգարքների և պարապմունքների չեղարկման և Մայդանի Կիևի կոնսերվատորիայում ուսանողական կամպուս կառուցելու պլանների մասին[202]։
Առավոտյան Անկախության Մայդանը, որտեղ շարունակվում էր ցուցարարների և ուժայինների միջև դիմակայությունը, այցելել են Վիկտորիա Նուլանդը և ԱՄՆ-ի դեսպան Ջեֆրի Փայեթը, որոնք Եվրոմայդանի մասնակիցներին և շրջափակումից մարտիկներին հյուրասիրել են հացով ու թխվածքաբլիթներով[203][204]։
Օրվա երկրորդ կեսին և գիշերը Եվրոմայդանի մասնակիցները վերականգնել և ամրացրել են բարիկադները և հանել ձյունը հենց հրապարակում և Կրեշչատիկում[205][206]։ Բարիկադների բարձրությունը հասել է 4 մետրի։ Ամրությունները կառուցում են սառույցից և ձյունից, որոնցով լցնում են շինարարական աղբի, ինչպես նաև վառելափայտի, ավտոմեքենայի անվադողերի և այլ նյութերի պարկերը։
Օրվա վերջում նախագահ Յանուկովիչը բոլոր քաղաքական ուժերին, հասարակությանն ու հոգևորականներին հրավիրել է համազգային երկխոսության[207][208]։ Ընդդիմության առաջնորդները հայտարարել են, որ մտադիր չեն մասնակցել իշխանության հետ երկխոսությանը, քանի դեռ չեն կատարվել իրենց պահանջները, և քանի դեռ հատուկ ստորաբաժանումները դուրս չեն բերվել Կիևից։ Արսենի Յացենյուկն ընդգծել է, որ ընդդիմության առաջնորդների բանակցությունները նախագահի հետ հնարավոր են միայն նրանց բողոքի ակցիայի մասնակիցների համաձայնությունը ստանալուց հետո[209]։
ԱՄՆ պետդեպարտամենտի ներկայացուցիչ Ջեն Պսակին հայտարարել է ճեպազրույցի ընթացքում հայտարարել է, որ ԱՄՆ իշխանությունները քննարկում է հնարավոր տարբերակները գործողությունների նկատմամբ, այդ թվում պատժամիջոցների սահմանումը. Նրա խոսքով՝ ցուցարարներին ցրելը, որը տեղի է ունեցել անցած գիշեր, անթույլատրելի է եվրոպական ժողովրդավարական երկրում[210]։
ԱՄՆ պետքարտուղարի օգնական Վիկտորյա Նուլանդը Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի հետ հանդիպումից հետո լրագրողներին հայտարարել է, որ այն մեթոդները, որոնք օգտագործվել են դեկտեմբերի 11-ի գիշերը Կիևի կենտրոնում բողոքի ակցիայի մասնակիցներին ցրելու համար, անընդունելի են ժամանակակից ժողովրդավարական եվրոպական հասարակությունում[211]։
Դեկտեմբերի 12-ին Ուկրաինայի արևմտյան շրջաններից Կիև շարունակում են ժամանել մարդիկ։ Եվրոմայդանի պարետ Անդրեյ Պարուբին Մայդանի բեմից հայտարարել է Եվրոմայդանի վրանային ավանը Կրեշչատիկի ուղղությամբ ընդլայնելու մտադրության մասին Գորոդեցկու և Խմելնիցկու փողոցների միջև, այդ թվում՝ ՊԱԿ շենքի մոտ։ Եվրոմայդանի ինքնապաշտպանության ջոկատների ևս մեկ շտաբ կտեղակայվի Գրինչենկոյի փողոցի ճարտարապետի տանը, որի հետ վարձակալության պայմանագիր է կնքվել մինչև նոր տարի[212]։
Ինչպես հայտնել են տեղեկատվական գործակալությունները, Պենտագոնի ղեկավար Չակ Հեյգելն անհրաժեշտ է համարել զանգահարել Ուկրաինայի պաշտպանության նախարար Պավել Լեբեդևին, որպեսզի զգուշացնի քաղաքացիական բնակչության դեմ զինված ուժերի կիրառումից։ Ուկրաինայի պաշտպանության նախարար Պավել Լեբեդևը հայտարարել է, որ զինված ուժերը չեն մասնակցում Կիևում անցկացվող քաղաքական ակցիաներին, ինչպես նաև չեն զբաղվում այդ ակցիաների նյութատեխնիկական ապահովմամբ[213]։
Դեկտեմբերի 13-ին ցուցարարները պիկետել են ներքին գործերի նախարարության և վերաքննիչ դատարանի շենքերը։ Վերջինս արդեն որոշել է կալանքից ազատել լրագրող Վալերի Գարագուցին, որը մեղադրվում է բանկերի փողոցում դեկտեմբերի 1-ին սադրանքներ կազմակերպելու մեջ։
Ժողովրդավարական Ալյանս կուսակցության ակտիվիստները պիկետ են անցկացրել Ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի քարտուղար Անդրեյ Կլյուևի տան մոտ՝ Ռուդիկի գյուղում՝ Կոնչ Զասպայից ոչ հեռու, բողոքելով ԶԼՄ-ների վրա նրա ճնշման դեմ՝ Եվրոմայդանի լուսաբանումը սահմանափակելու կարգադրության մասին[214]։
Ընդդիմադիր կուսակցությունների երեք առաջնորդներ՝ Արսենի Յացենյուկը, Վիտալի Կլիչկոն և Օլեգ Տյագնիբոկը, այնուամենայնիվ, որոշել են «Ուկրաինա» պալատում մասնակցել «միավորենք Ուկրաինան» համազգային կլոր սեղանին և Վիկտոր Յանուկովիչին հանձնել հակակառավարական ցույցերի մասնակիցների պահանջները։ Պահանջների թվում են ձերբակալված մասնակիցների ազատ արձակումը և նրանց դեմ քրեական գործերի փակումը, ինչպես նաև ՆԳՆ ղեկավար Վիտալի Զախարչենկոյի և այլ իրավապահների պատիժը, որոնք պատասխանատու են խաղաղ ցուցարարների դեմ ուժի կիրառման համար։ Ցուցարարների ևս մեկ պահանջ է վարչապետ Նիկոլայ Ազարովի գլխավորությամբ կառավարության հրաժարականը[215]։
Բացելով «միավորենք Ուկրաինան» համազգային կլոր սեղանի նիստը, որը վարել է Ուկրաինայի առաջին նախագահ Լեոնիդ Կրավչուկը, Վիկտոր Յանուկովիչը հայտարարել է, որ վրդովված է «արմատական գործողություններից, որոնք եղել են Մայդանում ինչպես սադրիչների, այնպես էլ ուժային կառույցների կողմից, որոնք միշտ չէ, որ ադեկվատ են պահել իրենց»։ Նա միաժամանակ ընդգծել է, որ սադրիչները, որոնց գործողությունները հանգեցրել են Կիևում մի շարք վարչական շենքերի ուժային զավթմանը, պետք է պատիժ կրեն. «մեղավորները պետք է պատժվեն, իսկ պատահական մարդիկ՝ այդ գործողության մասնակիցները՝ և նոյեմբերի 30-ին, և մյուս օրերին, պետք է համաներվեն»[216]։
Վիտալի Կլիչկոն հայտարարել է, որ ընդդիմությունն ունի տեղեկատվություն բողոքող քաղաքացիների նկատմամբ իշխանության կողմից ուժային սցենարի նախապատրաստման մասին և նախազգուշացրել Է Վիկտոր Յանուկովիչին երկրի և անձամբ նախագահի համար «սարսափելի հետևանքների» հնարավորության մասին։ «Դուք անձնական պատասխանատվություն եք կրում բոլոր գործողությունների և գործընթացների համար, որոնք տեղի են ունենում և տեղի են ունենալու մեր երկրում»,- ընդգծել Է Կլիչկոն՝ դիմելով Յանուկովիչին։ Իր հերթին Արսենի Յացենյուկը հայտարարել է, որ «սցենարը», որն այսօր իրականացվում է Ուկրաինայում, պատրաստել են դրա սահմաններից դուրս։ Յացենյուկի խոսքով՝ դրա հեղինակները մարդիկ են, որոնք չեն ցանկանում Ուկրաինան տեսնել անկախ ինքնիշխան պետություն և իրականացնում են իրենց հավակնությունները՝ Ուկրաինան ներքաշելով քաղաքացիական հակամարտության մեջ[217]։
Ինչպես հայտարարել է վարչապետ Նիկոլայ Ազարովը, Եթե Վիլնյուսի գագաթնաժողովում Ուկրաինան ստորագրեր Ասոցացման և ազատ առևտրի գոտու մասին համաձայնագիրը Եվրամիության հետ, նրա տնտեսությունն անխուսափելիորեն կտապալվեր։ Նրա խոսքով՝ ԵՄ-ն խոստացել է օգնել Ուկրաինային ԱՄՀ-ի հետ բանակցություններում, սակայն չի կատարել խոստումը, և Հիմնադրամը շարունակում է ավելի խիստ պահանջներ ներկայացնել Ուկրաինային։ Միևնույն ժամանակ, ստորագրելով այդ համաձայնագիրը, Ուկրաինան կկորցներ ԱՊՀ ազատ առևտրի գոտու առավելությունները և անխուսափելիորեն կհայտնվեր դեֆոլտի իրավիճակում[218]։
Վիկտոր Յանուկովիչը հայտարարել է ցանկացած ուժային գործողության մորատորիում սահմանելու մասին մինչև Գերագույն Ռադայում բոլոր այն ռիսկերի քննարկումը, որոնք առկա տեսքով կրում Է Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագիրը[219]։ Նա նաև Գերագույն ռադային առաջարկել է դեկտեմբերի 17-ին քվեարկել Կիևում զանգվածային բողոքի ակցիաների ժամանակ ձերբակալվածների նկատմամբ համաներման օգտին և ընդդիմությանը կոչ է արել Գերագույն ռադան օգտագործել որպես բանակցությունների հարթակ՝ ստեղծված քաղաքական ճգնաժամից դուրս գալու ուղիներ գտնելու և Ասոցացման համաձայնագիրը լրամշակելու նպատակով[220]։ Կլոր սեղանի ավարտից հետո Վիտալի Կլիչկոն հայտարարել է, որ իշխանությունը ընդդիմությանն ընդառաջ չի գնացել պահանջներից ոչ մեկով։ Այսպիսով, Վիկտոր Յանուկովիչի կողմից ընդդիմության առաջնորդների հետ կլոր սեղան անցկացնելու և նոյեմբերի 30-ի հանրահավաքի ուժային ցրմանը մասնակից բարձրաստիճան պաշտոնյաներին հեռացնելու միջոցով իշխանության վրա ճնշումները նվազեցնելու փորձերը ապարդյուն էին։
Ռեգիոնների կուսակցությունը հայտ է ներկայացրել Կիևի կենտրոնում անժամկետ ակցիա անցկացնելու համար, որին մտադիր է մասնակցել 200 հազար մարդ։ Ակցիան կանցկացվի Եվրոպական հրապարակում և Մարիինյան այգում դեկտեմբերի 14-ից սկսած։ Ռեգիոնների կուսակցության Դոնեցկի մարզային կազմակերպության մամուլի ծառայությունում հայտնել են, որ նախագահին աջակցելու ցանկություն ունեցող բոլոր մարդիկ Կիև կմեկնեն հատուկ պատվիրված գնացքով, որը վճարել է մարզային կազմակերպությունը։ Երկաթուղայինների տեղեկատվության համաձայն, այդ հատուկ գնացքը կներառի 19 պլացկարտ և կուպեային վագոններ։ Ինչպես հայտարարել է Արսենի Յացենյուկը, իշխանությունը մարդկանց բերում է Կիև, որպեսզի քաղաքացիական հակամարտություն սկսի, «արտակարգ դրություն մտցնի, զորքեր մտցնի, «Բերկուտ» մտցնի, ցրի Մայդանը»։ Կոմունալ ծառայությունները իրավապահ մարմինների աշխատակիցների ներկայությամբ հանել են Եվրոպական հրապարակում տեղացած ձյունը, ներկրել են բեմի մոնտաժման համար նախատեսված մետաղական կառուցատարրերը, բոլոր կողմերից պարսպապատել են եվրոպական հրապարակը մետաղական ցանկապատով[221]։ Եվրոմայդանի և Եվրոպական հրապարակում գործող իշխանությանը սատարելու հանրահավաքի միջև ցանկապատ է տեղադրվել ավտոբուսներից, բեռնատարներից և Բերկութի մարտիկներից։
ՊՆ-ի մարզային կազմակերպությունների տվյալներով՝ դեկտեմբերի 13-ին Կիևի իշխանությունների աջակցության հանրահավաքին Խերսոնի մարզային կազմակերպությունը 2 գնացք է ուղարկել՝ 2 հազար տեղացի բնակչությամբ։ Բացի այդ, Կրիվոյ Ռոգի 400 բնակիչներ, Սևաստոպոլի հազար բնակիչներ, Չեռնիգովի 3,5 հազար բնակիչներ և Կիրովոգրադի 300 բնակիչներ դեկտեմբերի 12-13-ը գնացել են Կիևի իշխանություններին աջակցող հանրահավաքի։ Կիևը մտադիր է 10 հազար ակտիվիստների ուղարկել Դնեպրոպետրովսկի մարզից և 20 հազար Դոնեցկից[222]։
«ՀԱՐՎԱԾ» կուսակցությունն այդ կապակցությամբ հայտարարություն է տարածել, որում իշխանություններին մեղադրել է այն բանում, որ «օգտագործելով ողջ իշխանական ուղղահայացը և տեղական ինքնակառավարման մարմինները, կամավոր-հարկադրական ինքնազբաղություն է կազմակերպվում Կիևում բյուջետային սխեմայի աշխատակիցների կողմից» Արևելյան Ուկրաինայից «վճարված հանրահավաքի» համար՝ ի պաշտպանություն նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի։ Հայտարարության մեջ նշվում է, որ իշխանությունները ծրագրում են սադրանքներ կազմակերպել Հակամայդանի դեմ՝ օգտագործելով վարձու սադրիչներին։ «Դրա հետևանքը պետք է լինեն երկու մայդանների միջև բախումները, զանգվածային բախումները, զանգվածային անկարգությունները և արյունահեղությունը»։ Այսպիսով, Ուկրաինայում փաստացի նպատակասլաց կերպով կազմակերպվում է քաղաքացիական պատերազմ[223]։
ՆԳՆ-ն հրապարակել Է նոյեմբերի 30-ին Մայդանում իրավապահների գործողությունների ստուգման նախնական արդյունքները․ «նախապես պարզվել է, որ ոստիկանության առանձին աշխատակիցների կողմից քաղաքացիների նկատմամբ ֆիզիկական ներգործության միջոցների և հատուկ միջոցների կիրառումն իրականացվել է՝ ելնելով ստեղծված իրադրության գնահատականից։ Դա տեղի է ունեցել ակցիայի որոշ մասնակիցների կողմից ակտիվ դիմադրության ձևով հակաիրավական գործողություններ կատարելու, կյանքի և առողջության համար վտանգավոր առարկաների հատուկ ստորաբաժանման աշխատակիցներին նետելու և չպարզված գործողության նյութի փոշիացման պայմաններում»,- ասված էր ՆԳՆ հաղորդագրության մեջ։ Միաժամանակ, ՆԳՆ-ն խոստովանել է, որ «Ուկրաինայի ՆԳՆ գլխավոր վարչության պաշտոնատար անձանց կողմից Կիևում, որոնք պատասխանատու են զանգվածային միջոցառումների անցկացման ժամանակ հասարակական կարգի պահպանության կազմակերպման համար, և միլիցիայի առանձին աշխատակիցների կողմից տեղի են ունեցել Ուկրաինայի գործող օրենսդրության և մի շարք գերատեսչական նորմատիվ ակտերի խախտումներ»[224]։
Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության մամուլի ծառայությունը հայտնել Է Կիևի տարածաշրջանի տարածքում հակաահաբեկչական կենտրոնի ստորաբաժանումների մարտական պատրաստության բերելու մասին՝ կապված «մարդկանց զանգվածային բնակվելու և պայթյուններ կատարելու սպառնալիքների հետ կապված օբյեկտների ականազերծման մասին առանձին անանուն հաղորդագրությունների հետ, որոնք տեղի են ունեցել այս տարվա նոյեմբերին և դեկտեմբերին՝ մայրաքաղաքի կենտրոնական շրջաններում բարդ իրադրության ֆոնին»[225]։
Ուկրաինական իշխանության կողմնակիցների և հակառակորդների դիմակայությունը դեկտեմբերի 14-15-ին հասել է գագաթնակետին։ Ընդդիմությունը և իշխող Ռեգիոնների կուսակցությունը փողոց են դուրս բերել հարյուր հազարավոր մարդկանց, Կիևում առաջին անգամ անցկացվել են երկու զուգահեռ հանրահավաքներ՝ Մայդան և հակաՄայդան։ «Ժողովրդական վեչեին», որին, ըստ որոշ տվյալների, մասնակցել է մինչև 200 հազար մարդ, ցույց է տվել, որ ցուցարարների գերակայությունները փոխվել են։ Ընդդիմության նախնական պահանջը՝ պատժել նոյեմբերի 30-ի հանրահավաքը ցրելու մեղավորներին, երկրորդ պլան է մղվել օրվա նոր կարգախոսից առաջ. թույլ չտալ դեկտեմբերի 17-ին նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի՝ Մոսկվա կատարելիք այցի ընթացքում Մաքսային միությանը Ուկրաինայի անդամակցության մասին համաձայնագրի ստորագրումը[226]։
Դեկտեմբերի 14-ին Վիկտոր Յանուկովիչը պաշտոնանկ է արել Ալեքսանդր Պոպովին և Վլադիմիր Սիվկովիչին Ուկրաինայի ԱԱՊԽ քարտուղարի տեղակալի պաշտոնից։ Երկու պաշտոնյաներն էլ հեռացվել են Ուկրաինայի Գլխավոր դատախազության միջնորդությամբ՝ կապված 2013 թվականի նոյեմբերի 30-ին Կիևի Անկախության Մայդանում գտնվող քաղաքացիների սահմանադրական իրավունքների խախտմանը նրանց մասնակցության կասկածի հետ։ Ավելի վաղ գլխավոր դատախազ Վիկտոր Պշոնկան ճեպազրույցի ժամանակ հայտարարել էր, որ Վլադիմիր Սիվկովիչն ու Ալեքսանդր Պոպովն անմիջականորեն ճնշում են գործադրել Կիևի ոստիկանության ղեկավարության վրա՝ նոյեմբերի 30-ի գիշերը ուժ կիրառելու համար։ Նա նաև հայտնել է, որ առաջիկայում իշխանազանցների՝ Վլադիմիր Սիվկովիչի, Ալեքսանդր Պոպովի, Վալերի կորյակի և Պյոտր Ֆեդչուկի նկատմամբ որպես խափանման միջոց կընտրվի տնային կալանքը դեկտեմբերի 14-ին Վիկտոր Յանուկովիչը պաշտոնանկ է արել Ալեքսանդր Պոպովին և Վլադիմիր Սիվկովիչին Ուկրաինայի ԱԱՊԽ քարտուղարի տեղակալի պաշտոնից։ Երկու պաշտոնյաներն էլ հեռացվել են Ուկրաինայի Գլխավոր դատախազության միջնորդությամբ՝ կապված 2013 թվականի նոյեմբերի 30-ին Կիևի Անկախության Մայդանում գտնվող քաղաքացիների սահմանադրական իրավունքների խախտմանը նրանց մասնակցության կասկածի հետ։ Ավելի վաղ գլխավոր դատախազ Վիկտոր Պշոնկան ճեպազրույցի ժամանակ հայտարարել էր, որ Վլադիմիր Սիվկովիչն ու Ալեքսանդր Պոպովն անմիջականորեն ճնշում են գործադրել Կիևի ոստիկանության ղեկավարության վրա՝ նոյեմբերի 30-ի գիշերը ուժ կիրառելու համար։ Նա նաև հայտնել է, որ առաջիկայում իշխանության չարաշահման մեջ կասկածվող պաշտոնյաներին՝ Վլադիմիր Սիվկովիչին, Ալեքսանդր Պոպովին, Վալերի Կորյակին և Պյոտր Ֆեդչուկին, տնային կալանքի ձևով կընտրեն[227][228][229]։
Եվրոպական հրապարակում ելույթ ունենալով Ռեգիոնների կուսակցության կողմնակիցների հանրահավաքում՝ վարչապետ Նիկոլայ Ազարովը կոչ է արել ուկրաինացիներին դադարեցնել բողոքի ակցիաները[230][231]։
ԱՄՆ-ի պետդեպարտամենտը նախազգուշացրել է, որ ուշադիր հետևելու է հանգստյան օրերին Կիևում տիրող իրավիճակին և կոչ է արել ուկրաինական իշխանություններին ձեռնպահ մնալ խաղաղ ցուցարարների նկատմամբ ուժի կիրառումից։ Պետդեպարտամենտը հիասթափություն է հայտնել, որ իշխանության և ընդդիմության կլոր սեղանը «անարդյունավետ» էր։ Կիև են մեկնել երկու հանրապետական սենատորներ՝ Ջոն Մաքքեյնը և դեմոկրատ Քրիս Մերֆին։ Մինչդեռ հանրապետական և Դեմոկրատական կուսակցությունների մի խումբ սենատորներ ներկայացրել են բանաձևի նախագիծ, որը կոչ է անում ուկրաինական ճգնաժամի «խաղաղ և Ժողովրդավարական կարգավորմանը»։ Նախագծի հեղինակների հայտարարության մեջ ասվում է. «Ուկրաինացիները դուրս են եկել փողոց, քանի որ գիտեն, որ կառավարությունը վաճառել է դրանք կարճաժամկետ դրամական օգնության համար Ռուսաստանից, և նրանք արդարացիորեն անհանգստանում են Ուկրաինայի տնտեսության համար երկարաժամկետ տնտեսական հետևանքների մասին»։ Օրինագծում առաջարկվել է քննարկել խաղաղ ցուցարարների նկատմամբ բռնության համար պատասխանատու անձանց դեմ պատժամիջոցների հարցը։ Մասնավորապես, խոսքը ԱՄՆ մուտքի արգելքի և ակտիվների սառեցման մասին է[232][233]։
Մինչդեռ Արսենի Յացենյուկը ճեպազրույցի ժամանակ Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինից և Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովից պահանջել է դադարեցնել միջամտությունն Ուկրաինայի ներքին գործերին, որոնք վերաբերում են երկրի արտաքին քաղաքականության ուղեգծի սահմանմանը։ Յացենյուկը վրդովմունք է հայտնել Ուկրաինայի իրադարձությունների վերաբերյալ Լավրովի հայտարարության կապակցությամբ[234]։ Յացենյուկը հայտարարել է, որ Ռուսաստանը փորձում է իրագործել Ուկրաինայի՝ Մաքսային միություն մտնելու սցենարը՝ առանց համապատասխան փաստաթղթերի ստորագրման, Ուկրաինայի իրադարձությունների ուժային, արյունահեղ զարգացման միջոցով[235]։
«Եղբայրություն» կազմակերպության առաջնորդ Դմիտրի Կորչինսկին միջպետական հետախուզում է հայտարարվել դեկտեմբերի 1-ին անկարգություններ կազմակերպելու կասկածանքով[236]։
Դեկտեմբերի 15-ին նախագահ Յանուկովիչի կուրսի օգտին ակցիան շարունակվել է Մարիինյան այգում[237]։
Մինչդեռ հերթական «ժողովրդական վեչեի» մասնակիցների առջև ելույթ են ունեցել ամերիկացի սենատորներ Քրիստոֆեր Մըրֆին և Ջոն Մաքքեյնը։ Անկախության Մայդանում հանրահավաքի մասնակիցները Վիկտոր Յանուկովիչից պահանջել են չստորագրել Մաքսային միությանը Ուկրաինայի անդամակցության մասին համաձայնագիրը Մոսկվա այցի ընթացքում, որը նախատեսված է դեկտեմբերի 17-ին[238]։ «Մաքսային միությունը ոչ միայն ժողովրդավարական և ազատ ընտրությունների բացակայություն է, այլ իշխանության կամայականություն, ծախու և պատվիրված դատարաններ, մարդու իրավունքների և ազատությունների խախտումներ, քաղաքական ռեպրեսիաներ, անսահման կոռուպցիա, սա սովխորհուրդ տնտեսություն և ցածր կենսամակարդակ է, դա մեր արժեքները չեն։ Ուկրաինան արժանի է ավելի լավ ապագա. այդ պատճառով Եվրոմայդանը Յանուկովիչին վճռականորեն նախազգուշացնում է մեզ անցյալ վերադարձնելու փորձերից և կտրականապես արգելում է նրան ստորագրել Մաքսային միությանը Ուկրաինայի միանալու մասին համաձայնագիրը»։ Ալեքսանդր Տուրչինովի կոչով Անկախության Մայդանից ցուցարարների երեք շարասյուները գնացել են Վլադիմիր, ՆԳՆ Բոգոմոլցի փողոցում, Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի շենքերը պիկետելու՝ Լեսի Ուկրաինկայի հրապարակում։
Ընդլայնման հարցերով եվրահանձնակատար Շտեֆան Ֆյուլեն հայտարարել է, որ Եվրամիությունը դադարեցնում է Կիևի հետ աշխատանքը Ասոցացման համաձայնագրի շուրջ։ «Համաձայնագրի վերաբերյալ նախագահի և կառավարության խոսքերն ու գործողությունները գնալով ավելի են տարբերվում։ Նրանց փաստարկները ոչ մի կապ չունեն իրականության հետ»,- իր Թվիթերում պարզաբանել է Շտեֆան Ֆյուլեն՝ կայացված որոշման մեղքը բարդելով նախագահ Յանուկովիչի վրա։
Դեկտեմբերի 23-31
Դեկտեմբերի 23-ին Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը ստորագրել է դեկտեմբերի 19-ին խորհրդարանի ընդունած օրենքը՝ խաղաղ բողոքի ակցիաների բոլոր ձերբակալված մասնակիցներին քրեական հետապնդումից ազատելու մասին։
Դեկտեմբերի 24-ին Խարկովում տեղի եվրոմայդանի կազմակերպիչ Դմիտրի Փիլիպցի վրա հարձակվել են երկու անհայտ անձինք և դանակի 12 հարված հասցրել նրան, որից հետո դեպքի վայրից դիմել են փախուստի։
Դեկտեմբերի 25-ի գիշերը Բորիսպոլի մայրուղու վրա ծեծել են ուկրաինացի հայտնի լրագրող և ակտիվիստ Տատյանա Չերնովոլին[239]։ Նա հարձակումը կապել է իր ակտիվ հասարակական գործունեության հետ[240]։ Միջադեպի հետ կապված ակտիվիստների մեծաթիվ խումբը պիկետել է Կիևի ներքին գործերի նախարարության շենքը։
Դեկտեմբերի 26-ին եվրոմայդանի հարյուրավոր մասնակիցներ կրկին պիկետել են Ուկրաինայի ՆԳՆ շենքը՝ պահանջելով Վիտալի Զախարչենկոյի հրաժարականը և ակտիվիստ Տատյանա Չերնովոլի ծեծի գործի քննությունը։
Դեկտեմբերի 28-ին Յուրի Լուցենկոն, որը Խարկովում ելույթ է ունեցել «Մայդանի ընդլայնումը դեպի արևելք» նախագծի շրջանակներում տեղի Եվրոմայդանի հանրահավաքում, զելենկոյով էր պատված։ Չորս հարձակվողներ ձերբակալվել են։
Հակամայդանի ակցիաները մարզերում (2013 թվականի նոյեմբեր-դեկտեմբեր)
եվրոմայդանին զուգահեռ՝ նոյեմբերի վերջին Սիմֆերոպոլում 100 հոգանոց հանրահավաք է անցկացվել[241]՝ ի պաշտպանություն կառավարության։
Դոնեցկում դեկտեմբերի 4-ին հանրահավաք է տեղի ունեցել «Եվրոմայդանի» դեմ, որին, կազմակերպիչների և ոստիկանության տվյալներով, մասնակցել է 12-15 հազար մարդ[242][243]։
Դեկտեմբերի 7-ին Խերսոնում հանրահավաք է տեղի ունեցել Եվրոմայդանի դեմ, որին մասնակցել է մոտ 10 հազար մարդ։ Հանրահավաքին մասնակցել են մարզպետը, քաղաքային ղեկավարը և բոլոր մակարդակների պատգամավորները[244]։
Դեկտեմբերի 13-ին Սևաստոպոլի Նախիմովի հրապարակում հանրահավաք է տեղի ունեցել (որին մասնակցել են բայքերները)՝ ի պաշտպանություն Մաքսային միությանը Ուկրաինայի անդամակցության[245]։
Օդեսայում և Սևաստոպոլում հանրահավաքներ են անցկացվել «Եվրոմայդանի», «հանուն այլընտրանքի երթի», Ուկրաինայի դաշնայնացման և Մաքսային միությանն անդամակցելու համար[246]։ Դեկտեմբերի 16-ին Օդեսայի Մայր տաճարում հանրահավաք է տեղի ունեցել «Եվրոմայդանի» և Մաքսային միության դեմ[247]։
Տերնոպոլում վարչական դատարանն արգելել է հանրահավաք անցկացնել ի պաշտպանություն Մաքսային միության[248]։
2014 թվականի հունվարի առաջին կես
Հունվարի 1-ին Կիևում տեղի է ունեցել «Ազատություն» կուսակցության ակտիվիստների և ֆուտբոլային երկրպագուների ջահերով երթը՝ ի պատիվ Ստեփան Բանդերայի ծննդյան օրվա[249]։ Ինչպես հայտարարել է «Հարվածի» առաջնորդ Վիտալի Կլիչկոն, երթը բացառապես Ազատության նախաձեռնություն է, և Մայդանի համաուկրաինական միավորումը ոչ մի կապ չունի այդ ակցիայի հետ։ Ջահերով երթի ժամանակ «Պրեմիեր-պալաս» հյուրանոցի շենք է նետվել ծխագնդակ։ Ավելի ուշ «Սվոբոդան» հայտարարել էր, որ այդ միջադեպի համար իր շարքերից հեռացրել է կուսակցության երկու անդամներին։
Հունվարի 4-ին Անդրեյ Պարուբին ազգային դիմադրության շտաբի մամուլի կենտրոնում կայացած ճեպազրույցում հայտարարել է, որ մինչև հունվարի 8-ը զանգվածային բողոքի ակցիաներ Մայդանի ակտիվիստները չեն ծրագրում։ Պարուբին հայտնել է, որ Մայդանի համաուկրաինական միավորման խորհրդի նիստում որոշում է կայացվել ստեղծել միավորման տարածաշրջանային կազմակերպություններ։ Անկախության Մայդանում շարունակում են ավելի քան հազար մարդ հանրահավաք անել։
Հունվարի 5-ին Օլեգ Տյագնիբոկը Մայդանի քաղաքացիական խորհրդի նիստում հայտարարել է, որ ընդդիմությունն արմատական քայլեր չի ձեռնարկում օտարերկրյա պետությունների ներկայացուցիչների ճնշման պատճառով. «դիվանագետները պնդում էին, որ Յանուկովիչը ժողովրդավարական ճանապարհով ընտրված նախագահ է, և եթե մենք ցանկանում ենք նրա դեմ պայքարել, ապա միայն ժողովրդավարական մեթոդներով»,-հավելել է նա։ Տյագնիբոկը խոստովանել է, որ Մայդանը «լավ ժամանակներ չի ապրում», հաշվի առնելով, որ սկսվել են տոները, շատերը հեռացել են։ Բայց, ընդգծել է նա, «Մայդանի գոյության փաստը, ինչպես նաև իշխանության ներկայացուցիչների տների տակ անձնական պիկետները ամենից շատ նյարդայնացնում են նրանց, հետևաբար, երկու ուղղություններով աշխատանքը պետք է շարունակել»[250]։
Հունվարի 10-ին ցուցարարները փորձել են խափանել այսպես կոչված «վասիլկովյան ահաբեկիչների»՝ Կիևի մարզի Վասիլկովա քաղաքի բնակիչների գործով դատավճռի հայտարարությունը, որոնց Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը 2011 թվականին ձերբակալել Էր ահաբեկչական գործողություններ նախապատրաստելու կասկածանքով։ ՆԳՆ աշխատակիցների հետ բախումների հետևանքով տուժել են «Ազատություն» կուսակցության պատգամավորներ Յուրի Բուբլիկն ու Էդուարդ Լեոնովը[251], ինչպես նաև Յուրի Լուցենկոն[252][253]։ Տարբեր վնասվածքներ են ստացել նաև «Բերկուտ» ստորաբաժանման շուրջ 20 աշխատակիցներ[254][255]։
Հունվարի 11-12-ը Խարկովում տեղի է ունեցել Եվրոմայդանների համաուկրաինական համաժողովը, որի պատվիրակները քննարկել են գործողությունների համակարգման, տեղեկատվական քաղաքականության, անվտանգության ապահովման հարցերը։ Ռեժիմի դեմ գործողությունների իրենց փորձով և քաղաքացիական հասարակության կառուցման ռազմավարություններով կիսվեցին Լեհաստանից ժամանած հատուկ հյուրերը՝ Լեհաստանի Հելսինկյան կոմիտեի հիմնադիրներից Զբիգնև Ռոմաշևսկին և «համերաշխության» հիմնադիրներից մեկը՝ Զբիգնև Բույակը[256]։
Հունվարի 12-ին կայացել է 2014 թվականի առաջին «ժողովրդական վեչեն»։ ԶԼՄ-ների տվյալներով՝ դրան մասնակցել է 50-200 հազար մարդ[257]։ Մեժիգորյեում Վիկտոր Յանուկովիչի նստավայրի առջև տեղի է ունեցել Ավտոմայդանի մասնակիցների հանրահավաքը[258]։
Հունվարի 16-ին Գերագույն ռադան բողոքի ակցիաների ընթացքում իրավապահների և առանձին պաշտոնատար անձանց անօրինական գործողությունների հետաքննության հարցերով ժամանակավոր քննչական հանձնաժողով է ստեղծել։ Հանձնաժողովը պետք է պարզի զանգվածային բողոքի ակցիաների մասնակիցների իրավունքների և ազատությունների խախտմանը, ակցիաների ուժային ցրմանը և լրագրողների ծեծին մասնակից անձանց՝ պատասխանատվության ենթարկելու համար։
Ինչպես նշում է Ն. Ս.Ռոզովը, Յանուկովիչը դեռ հունվարին ակնհայտորեն հույս ուներ ամրապնդվել արևելյան շրջաններից և/կամ Ռուսաստանից, գործի դնել առկա ռեզերվները «վճռորոշ մարտի» համար՝ հուսալով արագ հաղթանակ։ Մասամբ այդ հույսերն արդարացան, բայց դա չբավականացրեց հոգեբանական վճռական գերակշռության համար, որը կարող էր հանգեցնել զիջումների և Մայդանի խաղաղ հանձնման, մինչդեռ բացահայտ բռնությանը և մեծ արյուն գնալուն ռեժիմը պատրաստ չէր[259]։
Հունվարին և փետրվարին Կիևի Մայդանին աջակցելու համար լրացուցիչ ուժեր էին ժամանել արևմտյան և Կենտրոնական Ուկրաինայից, Մայդանում ինքնապաշտպանության ջոկատների մարտական վարժանքներ Էին ընթանում։ Դա թույլ էր տալիս պահպանել դիրքերը, առանձին հարձակումներ անել, բայց նման ուժերը բավարար չէին ամբողջական և համոզիչ առավելություն ցույց տալու համար, որը կարող էր հանգեցնել իշխանության համեմատաբար խաղաղ բռնազավթմանը։ Զուտ բռնի տարբերակը թեև մտնում էր Մայդանի առանձին ուժերի պլանների մեջ («Աջ սեկտոր» և այլն), բայց մերժվում էր առաջնորդների և մեծամասնության կողմից[259]։
Հունվարի 16-ին օրենքներ
Ընդդիմությունը ներկայացնող պատգամավորների և իշխանությանը սատարող մեծամասնության միջև կոշտ դիմակայության պայմաններում խորհրդարանն ընդունել է 2014 թվականի պետական բյուջեն։ Տարբեր լրատվամիջոցներ տեղեկատվություն են տարածել, թե բյուջեն ընդունել են իբր ընթացակարգի խախտմամբ՝ ձեռքերով քվեարկելով, առանց ձայների հաշվարկի[260], առանց քննարկման, միանգամից երկրորդ ընթերցմամբ, և, ընդհանուր առմամբ, քանի որ ընդդիմությունը խոչընդոտել է դրա քննարկմանն ու հաստատմանը։
Նույն օրը Ռեգիոնների կուսակցության և կոմունիստական կուսակցության խմբակցությունները ձեռքերի պարզ բարձրացմամբ, առանց քննարկման և ձայների իրական հաշվման, ընդունել են 11 օրենք և մեկ որոշում[261][262][263], որոնց ընդունման նախաձեռնողը եղել Է Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը[264]։ Հունվարի 17-ին Նախագահի ստորագրած օրենքները հրապարակվել են «Ուկրաինայի Ձայնը» թերթի Էլեկտրոնային տարբերակում 2014 թվականի հունվարի 21-ի համարում[265] և ուժի մեջ են մտել հունվարի 22-ից։
Քվեարկության ներկայացված օրինագծերը պրոֆիլային կոմիտեի եզրակացություն չեն ունեցել և չեն անցել Գերագույն ռադայի գիտափորձաքննական վարչության փորձաքննություն[266], հետագայում մի շարք լրատվամիջոցներում դրանք անվանել են «բռնապետական»[267][268]։
Գերագույն Ռադայի ընդունած օրենսդրական փոփոխությունները պարունակում էին մի շարք նոր սահմանափակումներ, ինչպես նաև ուժեղացնում էին օրենսդրությամբ արդեն իսկ նախատեսված որոշ խախտումների պատասխանատվությունը, որոնցից շատերը վերաբերում են բողոքի ակցիաներին մասնակցությանը։ Այդ թվում ընդունվել են օրենքներ՝ փորձագետների որոշմամբ կայքերի արգելափակման հնարավորության, առանց ցույցերի անցկացման համար վրաններ, տեսարաններ և ձայնային ապարատներ տեղադրելու համար վարչական պատասխանատվության, դիմակներով և զենքով ցույցերին գտնվելու արգելքի, արտասահմանից ֆինանսավորվող քաղաքական կազմակերպություններին գրանցելու անհրաժեշտության մասին[269]։
Հունվարի 19-ին Կիևում հերթական «ժողովրդական վեչեին» է հավաքվել 100-ից մինչև 500 հազար մարդ[270][271]։ Խորհրդարանական ընդդիմության ներկայացուցիչները, որոնք ելույթ են ունեցել հավաքվածների առջև, հայտարարել են, որ իշխանությունը մտադիր Է Ուկրաինայում ավտորիտար բռնապետություն հաստատել, և պահանջել են ժողովրդական ռադայի գումարում Գերագույն ռադայի փոխարեն, որն իրեն վարկաբեկել է «բռնապետական օրենքների» ընդունմամբ, նախագահ Յանուկովիչի պաշտոնաթողությամբ և արտահերթ նախագահական ընտրություններով[272][273]։ Ակցիան վերաճել է ցուցարարների արմատական տրամադրված հատվածի և ոստիկանության դիմակայության[274]։
Հաջորդ օրերին մի շարք շրջաններում տեղի Եվրոմայդանների մասնակիցները հանրահավաքներից անցան դեպի մարզային և շրջանային վարչակազմերի շենքերի զավթում։ Ուկրաինայի արևմուտքում այդ գործողությունները հաջողություն են ունեցել, մինչդեռ Կենտրոնական Ուկրաինայի շրջաններում այդ փորձերը կասեցվել են իրավապահ մարմինների կողմից։
Հունվարի 20-ին ԵՄ-ի արտաքին գործերի նախարարների խորհուրդը պաշտոնական Կիևին կոչ է արել վերանայել օրենսդրական ակտերը, քանի որ, եվրաբյուրոկրատների կարծիքով, դրանք «զգալիորեն կսահմանափակեն Ուկրաինայի քաղաքացիների հիմնարար իրավունքները՝ միավորելու, ԶԼՄ-ների և մամուլի ազատությունը, ինչպես նաև լրջորեն կազդեն հասարակական կազմակերպությունների գործունեության վրա»[275][276][277][278]։
Դիմակայություն հունվարի 19-ին
Բախումները սկսվել են այն բանից հետո, երբ ոստիկանական շրջափակումը հրաժարվել է բաց թողնել արմատական տրամադրված ցուցարարներին Գերագույն ռադայի շենքի մոտ։ Ցուցարարները մտադիր էին արգելափակել խորհրդարանը, որպեսզի պատգամավորներին ստիպեն չեղարկել հունվարի 16-ին ընդունված օրենքները (հարկ է նշել, սակայն, որ պատգամավորները արձակուրդ են գնացել մինչև փետրվարի 4-ը[279]):
- Ռադիկալների գործողություններ
«Ժողովրդական վեչեի» ընթացքում Ավտոմայդանի առաջնորդ Ս.Կոբան, դժգոհելով Եվրոմայդանի արմատական մասից, խորհրդարանական ընդդիմությունից պահանջել է պատասխանել այն հարցին, թե ում են պատրաստ առաջադրել և սատարել որպես միասնական առաջնորդ. «Թող կողմնորոշվեն, իսկ մենք գնում ենք դեպի Գերագույն ռադան և կանգնենք այնտեղ, մինչև չեղյալ հայտարարեն խայտառակ օրենքները»[279][280][281]։ «Աջ սեկտորի» և Ավտոմայդանի ակտիվիստները, իսկ նրանց հետևում՝ 3-4 հազար[282]։ Հրդեհվել են «Բերկուտ»-ի 4 ավտոբուս, 2 բեռնատար[283], «Դինամո»-ի դրամարկղեր[284], իսկ հենց մարտիկներին հարձակվողները կրակել են Մոլոտովի ճայթռուկների և կոկտեյլների վրա, գործի են դրվել նաև մահակներ և քարեր[285]։ Ոստիկանությունը հատուկ միջոցներ է կիրառել՝ լուսաձայնային նռնակներ, արցունքաբեր գազ։ Նաև օգտագործվում է ջրացայտը, որով, ինչպես ավելի ուշ հայտնել են ՆԳՆ-ում, փորձել են մարել այրված ավտոտրանսպորտը[286][287][288]։
Խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդները կրկին փորձել են տարանջատվել բռնությունից, որը սկսվել էր բառացիորեն եռամսյակում հանրահավաքից։ Արսենի Յացենյուկը բեմից հայտարարել է. «սա մեր ճանապարհը չէ, սա Յանուկովիչի ճանապարհն է»[279]։ Երբ Վիտալի Կլիչկոն փորձել է անձամբ դադարեցնել բռնությունը և կանխել բախումը ոստիկանության հետ[289], նրան սուլել են, որից հետո նա դեմքին փոշի կրակմարիչի շիթ է ստացել[290]։
«Բերկուտի» մարտիկներից մեկին, որը վիրավորվել էր ձեռնամարտի ժամանակ, տարել են արհմիությունների տուն և քիչ է մնացել սպանեն[291]։ Եվս 2 իրավապահներ ծեծի են ենթարկվել ցուցարարների կողմից[292]։ Լուսաձայնային նռնակով հարձակվողներից մեկը պոկել է ձախ ձեռքի վրձինը, շատերի մոտ ախտորոշվել են պատռված վերքեր և գազից թունավորում[293][294]։
Ինչպես նշում են Կիևի քաղաքական հետազոտությունների և կոնֆլիկտաբանության կենտրոնի փորձագետները, սոցիալական ցանցերի բովանդակության վերլուծությունը թույլ է տալիս եզրակացնել, որ հերթական ուժային ակցիաների նախապատրաստումը սկսվել է մինչև հունվարի 16-ը։ «Աջ սեկտորը» սկզբում սպասում էր օրինագծերի փաթեթի քվեարկության օրը գրոհելու կամ Գերագույն ռադան արգելափակելու հրամանին։ Իսկ երբ ակնհայտ դարձավ, որ խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդները չեն տա այդ պատժամիջոցներին, ժամկետները հետաձգվեցին հանգստյան օրերին՝ հունվարի 18-19-ին։ «Ընդհանուր առմամբ, այն պահին, երբ տրվել է համապատասխան ազդանշան, ամեն ինչ պատրաստ էր, և ոստիկանական պատնեշների հարձակումը պարզապես չէր կարող տեղի չունենալ»։ Փորձագետները նշում են, որ «Աջ սեկտորի» բաժնետոմսերի պատրաստումը ոչ մի կապ չի ունեցել «հունվարի 16-ի օրենքների» ընդունման հետ[279]։ Ինքը՝ Դմիտրի Յարոշը, ավելի ուշ պնդել է, որ հենց հունվարի 16-ին «բռնապետական օրենքների» ընդունումը խթան է հանդիսացել նրանց արմատական գործողությունների համար[295]։
Հունվարի 20-ի գիշերը «Աջ սեկտորը» ստանձնել է Գրուշևսկու փողոցում տեղի ունեցած բախումների պատասխանատվությունը։ Նրա ներկայացուցիչը հայտնել է, որ ակտիվիստները եկել են մարդկանց պաշտպանելու համար. «Իսկ ինչ է մնում ցուցարարներին, հասարակ ուկրաինացիներին, երբ երկրում բռնապետություն է մտցվել և ներքին օկուպացիայի ռեժիմ է տիրում»[279][296][297]։
- Խորհրդարանական ընդդիմության գործողություններ
Հունվարի 19-ի երեկոյան Վիտալի Կլիչկոն մի խումբ Ժողովրդական պատգամավորների հետ մեկնել Է Ուկրաինայի նախագահի նստավայր։ Նախագահի հետ հանդիպման ընթացքում Նա Յանուկովիչին կոչ է արել փողոցներից հեռացնել միլիցիան, «Բերկուտը» և «տիտուշկան»։ Վիկտոր Յանուկովիչը խոստացել է հանձնաժողով ստեղծել նախագահի աշխատակազմի, կառավարության և ընդդիմության ներկայացուցիչներից, որը կզբաղվի երկրում ճգնաժամային իրավիճակի լուծմամբ[298]։ Վիկտոր Յանուկովիչը զանգահարել է նաև Արսենի Յացենյուկին և առաջարկել բանակցություններ վարել[299]։
- Հետևանքներ
Բախումների հետևանքով, Կիևի առողջապահության դեպարտամենտի տվյալներով, հունվարի 20-ի առավոտյան ժամը 8-ի դրությամբ շտապ օգնության բրիգադներին դիմել է ակցիայի 103 մասնակից, 42-ը հոսպիտալացվել է։ Ուկրաինայի ՆԳՆ մամուլի ծառայությունը հայտնել է, որ բժշկական օգնության համար դիմել են գերատեսչության շուրջ 100 աշխատակիցներ, Նրանցից 61-ը հոսպիտալացվել են։ Տուժածների մոտ ախտորոշվել են գանգուղեղային փակ վնասվածքներ, կոտրվածքներ, սալջարդեր և անհայտ նյութերով թունավորումներ[300]։
Հունվարի 20
Գրուշևսկու փողոցում ուժային դիմակայությունը շարունակվել է.Ցուցարարները քարեր, հրկիզող խառնուրդով շշեր են նետել և իրավապահներին կրակել ճայթռուկների ու հրավառությունների վրա։ Ոստիկանությունը ի պատասխան օգտագործել է ռետինե փամփուշտներ և լուսաձայնային նռնակներ[301]։
ԶԼՄ-ների ներկայացուցիչները վրդովմունք են հայտնել հունվարի 19-20-ի իրադարձությունների ժամանակ լրագրողների նկատմամբ ուժային կառույցների գործողությունների կապակցությամբ[302]։ Նշվում էր, որ այս օրերին Գրուշևսկի փողոցում տեղի ունեցած բախումների ժամանակ «Բերկուտի» մարտիկները վիրավորվել են շուրջ 30 լրագրողների[303]։
Վիտալի Կլիչկոն կոչ է արել ներքին զորքերի և «Բերկուտի» սպաներին ու մարտիկներին չմասնակցել ցուցարարների դեմ բռնարարքներին և «անցնել ժողովրդի կողմը»՝ խոստանալով այդ դեպքում չհետապնդել նրանց և նրանց ընտանիքներին[304]։
Կիևի քաղաքական հետազոտությունների և կոնֆլիկտաբանության կենտրոնի դիտորդները մատնանշել են ոստիկանության գործողությունների մարտավարության սխալները․
- Ներքին զորքերի զինվորներն ու «Բերկուտը» հենց սկզբից վատ են ապահովվել, ինչը հատկապես նկատելի է դարձել ցրտերի սկսվելուց հետո (հունվարի վերջի դրությամբ ավելի քան 1600 մարդ Է հիվանդացել)։ Բացակայում էին ոչ միայն ջեռուցման կետերը և հանրային շենքերում գիշերակացները (Եվրոմայդանի մասնակիցներն ունեն ՊԵԿ-ի շենքը, Արհմիությունների տունը և այլն), այլև նույնիսկ դաշտային խոհանոցները։ Չնայած ծայրահեղականների կողմից կրակոտ խառնուրդ օգտագործելուն, հատուկ ստորաբաժանումների զինվորների գրպանային կրակմարիչները ապահովում էին ոչ թե հրամանատարությունը, այլ Կիևի բնակչությունը։
- Ինչպես նշել են նույնիսկ «աջ սեկտորում», ներքին զորքերի զինվորների փոփոխություն չի կազմակերպվել։ Ունենալով բազմաթիվ թվային առավելություն հարձակվողների նկատմամբ (մինչև 2000 զինվոր 200-300 ծայրահեղականների դեմ, որոնցից հրապարակում միաժամանակ հազվադեպ է լինում հարյուրից ավելի), զինվորները ժամերով կանգնած էին սառնամանիքին, քարերի և հրկիզող շշերի կարկուտի տակ։ Ընդ որում, արմատականները պարբերաբար փոխվում էին և հանգստանում։
- Ակնհայտ սխալ էր դարձել ռետինե փամփուշտներ օգտագործելու հրամանը։ Կրակոցների ֆոնին հնարավոր է դարձել կազմակերպել Եվրոմայդանի մասնակիցների սպանությունը՝ սադրիչ նպատակներով[279]։
Հունվարի 22
Կիևի կենտրոնում արմատական տրամադրված ընդդիմադիրների և իրավապահ մարմինների միջև բախումների ընթացքում հրազենային վնասվածքներից երեք մարդ Է զոհվել։ Ընդամենը հաղորդվում էր չորս մարդու մահվան մասին[305]՝ Գրուշևսկի փողոցում երեք ցուցարարների (Սերգեյ Նիգոյան, Միխայիլ Ժիզնևսկի և Ռոման Սենիկ) և ընդդիմադիր Յուրի Վերբիցկու մահվան մասին, որը առևանգվել էր Կիևի Ալեքսանդրովյան հիվանդանոցից՝ ընդդիմադիր Իգոր Լուցենկոյի հետ միասին, որից հետո նրա մարմինը հայտնաբերվել էր անտառում[306]։ Ժիզնևսկու և Նիգոյանի մարմինները հայտնաբերվել են Ուկրաինայի ԳԱԱ շենքում անանուն զանգից հետո[307]։ ՆԳՆ-ն պնդում էր, որ չի օգտագործում զինամթերքը, որով սպանվել են Գրուշևսկի փողոցում երեք ցուցարարներ, և որ Վերբիցկին մահացել է ցրտահարությունից[308]։ Ավելի ուշ՝ փետրվարի 3-ին, Ուկրաինայի ՆԳՆ-ն հայտարարություն էր տարածել, որ անցկացված փորձաքննությունների արդյունքում պարզվել է, որ Գրուշևսկու փողոցում բոլոր սպանվածները մահացել են երկու-երեք մետր հեռավորությունից բավականին մեծ անկյան տակ ստացած հրազենային վնասվածքներից[309]։ Բացի այդ, փորձաքննությունը ցույց է տվել, որ Սերգեյ Նիգոյանի սպանությունը կատարվել է նույն զենքից, ինչ հունվարի 24-ին իրավապահ մարմինների աշխատակցի սպանությունը[310]։
Ուկրաինայի Գլխավոր դատախազության տվյալներով՝ մեկ գիշերվա ընթացքում մայրաքաղաքում ձերբակալվել է ավելի քան 50 մարդ[311]։ Համացանցում տեսանյութ է հայտնվել, որում ցույց է տրվել, թե ինչպես են ՆԳՆ աշխատակիցները գրավել ակտիվիստներից մեկին, նրան ցրտին բաժանել և լուսանկարվել նրա հետ[312]։
Ուկրաինայի կառավարությունը չեղյալ է հայտարարել կիրառման արգելքը ջրցան մեքենաների տակ, երբ ջերմաստիճանը զրոյից ցածր է[313]։
Ընդդիմության ներկայացուցիչները հավանություն են տվել «Ուկրաինայի ժողովրդական ռադայի» հռչակագրին[314]։
Երեկոյան Անկախության հրապարակում հավաքվել է ավելի քան 50 հազար մարդ՝ Յանուկովիչի հետ ընդդիմության առաջնորդների բանակցությունների արդյունքների սպասումով։ Որոշում է կայացվել հետագա բոլոր օրերին մնալ առավելագույն թվով մարդկանց՝ գրոհից խուսափելու համար[315]։
Հունվարի 22-ին ՂՀ Գերագույն խորհուրդն ընդունել է հայտարարություն, որում ասվում էր, որ եթե «գունավոր հեղափոխության» «հանցավոր սցենարը» իրագործվի, ապա Ղրիմը կհայտնվի «ինքնավարության բոլոր նվաճումների և նրա կարգավիճակի կորստի վտանգի առջև»։ Խորհրդարանը հայտարարել Է, որ Ղրիմը չի տա «ծայրահեղականների և նեոնացիստների», որոնք ձգտում են «գրավել իշխանությունը» երկրում և «ղրիմցիները երբեք չեն մասնակցի ոչ լեգիտիմ ընտրություններին»․․․և չեն ապրի «բանդերական» Ուկրաինայում[316]։
Հունվարի 23
- Կիև
Դիմակայությունը շարունակվել է մինչև օրվա կեսը, քանի դեռ Վիտալի Կլիչկոն կողմերին համոզել է հրադադարի գնալ նախագահի հետ բանակցությունների ժամանակ[317]։
Ընդդիմության առաջնորդների և նախագահ Յանուկովիչի միջև հինգժամյա բանակցությունների արդյունքում ընդդիմությունը հայտարարել է, որ համաձայնության է եկել իշխանության հետ բողոքի ակցիային մասնակցելու համար ձերբակալվածներին ազատ արձակելու և Գրուշևսկու փողոցի ապաշրջափակման պայմանով։ Սակայն Ցուցարարները մերժել են այդ պայմանավորվածությունը[318], որից հետո Արսենի Յացենյուկը հայտարարել է Գրուշևսկու փողոց Մայդանի ընդլայնման մասին[319]։ Առաջնորդները խնդրել են ցուցարարներին չխախտել զինադադարը ուժայինների հետ մինչև հաջորդ օրվա առավոտ[320]։
Կիևում Ուկրաինայի ՆԳՆ գլխավոր վարչության նախկին պետ Վիտալի Յարեման հայտնել է, որ «Կիևում գործում է քրեական կառույց, որն ունի մոտ 200 տղամարդ, որը ոստիկանության քողի տակ հակաիրավական գործողություններ է իրականացնում... այդ թվում՝ մարդկանց առևանգում»[321]։
Մարզերում սկսվել են շրջվարչակազմերի և մարզպետարանների զավթումները[322][323]։
- Արևմտյան Ուկրաինա
Ցուցարարները գրավել են Լվովի մարզպետարանի շենքը, նրա ղեկավար Օլեգ Սալոն հրաժարական է տվել, սակայն շուտով հայտարարել է, որ իրեն ստիպել են դա անել և կխնդրի չեղյալ համարել իր հրաժարականի դիմումը[324]։ Լվովի Օգա շենքում սկսել են տեղական «ժողովրդական Ռադա» ձևավորել[325]։ Նաև գրավել են Ռովնոյի[326], Տերնոպոլի[327] և Խմելնիցկի[328] շենքերը[329]։
- Կենտրոնական Ուկրաինա
Գրավելու անհաջող փորձերը տեղի են ունեցել Պոլտավայում[330] և Ժիտոմիրում[329]։ Չերկասում ցուցարարները գրավել են Չերկասի մարզային խորհրդի շենքը[331]։
Հունվարի 24
- Կիև
Գիշերը ցուցարարները նոր բարիկադներ են կառուցել ինստիտուտի փողոցում և գրավել Կրեշչատիկում գտնվող Ուկրաինայի ագրարային քաղաքականության և պարենի նախարարության շենքը[332]։
Եվրամիության հանձնակատար Ֆյուլեն Ուկրաինայի քաղաքական ճգնաժամի խաղաղ լուծման ուղիները քննարկել է նախագահ Յանուկովիչի և ընդդիմության առաջնորդներից մեկի՝ Վլադիմիր Կլիչկոյի հետ[333]։ Յանուկովիչը հայտարարել է, որ ձերբակալված ցուցարարները, չեն կատարել ծանր հանցագործություններ և պետք է համաներում ստանան[334]։
Երեկոյան Գրուշևսկու փողոցում վերսկսվել Է դիմակայությունը, որն ուղեկցվել է ավտոմոբիլային անվադողերի այրմամբ, պայթուցիկներով և տրավմատիկ զենքի օգտագործմամբ՝ փոխհրաձգություններով[335]։ ՆԳՆ-ից հայտնել են, որ իրենց «Մայդանի պահապան» անվանող անձինք պատանդ են վերցրել երեք ոստիկանի[336] 0[337]։
- Արևմտյան Ուկրաինա
Ցուցարարները գրավվել են Իվանո-Ֆրանկովսկում և Լուցկում գտնվող շենքերը։ Լուցկում գրոհի ժամանակ Վոլինի նահանգապետը և մարզխորհրդի ղեկավարը հրաժարական են տվել[338][339]։ Չեռնովցիում ցուցարարները ներխուժել են մարզխորհրդի տարածք[340]։ Խմելնիցկում ցուցարարները կրկին գրավել են մարզային խորհրդի շենքը[341]։ Լվովի «Բերկուտի» մի քանի մարտիկներ աշխատանքից ազատման զեկույց են գրել, քանի որ չեն ցանկացել պատերազմել «իրենց ժողովրդի դեմ»[342]։
- Հյուսիսային Ուկրաինա
Քաղաքային Սումի գլուխը և նրա «Рідне місто» խմբակցությունը քաղաքային խորհրդում հայտարարել են բողոքի ակցիաների աջակցության մասին[343]։
- Կենտրոնական Ուկրաինա
Չերքասներում շուրջ 4 հազար ցուցարարներ գրոհել են մարզային ոստիկանություն՝ պահանջելով ազատ արձակել 58 մարդու, որոնք նախօրեին ձերբակալվել էին պետական վարչակազմի գրոհի փորձի համար[344]։
- Հարավ-Արևելք
Ղրիմում «ռուսական բլոկ» կուսակցությունը հայտարարել Է ինքնապաշտպանության ջոկատներում «բանդերական սրունքի դեմ պայքարելու համար»[345]։ Քաղաքային ղեկավար Վլադիմիր Յացուբան տեղի բնակիչներին կոչ է արել պատրաստ լինել պաշտպանել քաղաքը[346]։ Միաժամանակ, ավելի քան տասը հասարակական կազմակերպություններ դիմում են պատրաստել քաղաքացիներին, որտեղ ասվում էր, որ պետական հեղաշրջման դեպքում «Սևաստոպոլը, օգտագործելով ինքնորոշման իր իրավունքը, դուրս կգա Ուկրաինայի իրավական դաշտից»։ Դիմումի նախաձեռնողը Սևաստոպոլի համակարգող խորհուրդն է, որի ակտիվիստները նաև հանդես են եկել հարավ-արևելքում և Ուկրաինայի կենտրոնում Մալորոսիա դաշնային պետության ստեղծման օգտին՝ կողմնորոշվելով դեպի Ռուսաստան[347]։
Գերագույն խորհրդի նախագահությունը Յանուկովիչին կոչ է արել արտակարգ դրություն սահմանել և դադարեցնել պետական բյուջեից ֆինանսավորումը «օրենքից դուրս հայտարարած այն տարածաշրջանների, որտեղ իշխանությունը տեղահանված է բռնի ճանապարհով, մինչև դրանցում սահմանադրական կարգի վերականգնումը»[348], իսկ երեք օր անց տարածաշրջանի տարածքում արգելել է «Ազատություն» ազգայնական կուսակցության գործունեությունը[349]։
Խիստ հայտարարություններով հանդես են եկել նաև Դոնեցկի, Լուգանսկի, Խերսոնի և Դնեպրոպետրովսկի մարզխորհուրդները։
Հունվարի 25
- Նախագահի բանակցությունները ընդդիմության առաջնորդների հետ
Ընդդիմության առաջնորդների հետ բանակցությունների ընթացքում Վիկտոր Յանուկովիչը «Բատկիվշչինա» խմբակցության ղեկավար Արսենի Յացենյուկին առաջարկել է վարչապետի պաշտոնը, իսկ «Հարված» կուսակցության առաջնորդ Վիտալի Կլիչկոյին՝ հումանիտար հարցերով փոխվարչապետ[350]։
Յացենյուկը հայտարարել է, որ ընդդիմությունը պատրաստ է պատասխանատվություն ստանձնել երկրի համար և նրան տանել Եվրամիություն[351]։ Կլիչկոն Եվրամայդանի հանրահավաքում հայտարարել է, որ ընդդիմությունը պահանջում է նախագահի արտահերթ ընտրություններ արդեն այս տարի[352]։ «Ազատություն» կուսակցության առաջնորդ Օլեգ Տյագնիբոկը կարծում է, որ նախագահ Յանուկովիչը տարածաշրջանների ակտիվության շնորհիվ սկսել է զիջումների գնալ[353]։ Առայժմ, սակայն, ընդդիմությունը հրաժարվել է իշխանության առաջարկներից՝ դրանք համարելով ոչ բավարար[354]։
- Կիև
300 արմատականներից բաղկացած ջոկատը փորձ է ձեռնարկել գրավել ռազմավարական օբյեկտը՝ Ուկրաինայի Էներգետիկայի նախարարությունը։ Էներգետիկայի նախարար Էդուարդ Ստավիցկին ինքն է դուրս եկել զավթիչների մոտ և համոզել նրանց լքել ռազմավարական օբյեկտը[355][356]։
Ներքին զորքերի զինծառայողները, որոնք տեղակայված են ուկրաինական տանը, որն ավելի վաղ ցուցարարների կողմից չէր զբաղվում տնօրենի խնդրանքով, քանի որ այնտեղ պահվում էին թանգարանային երկու հավաքածուներ, հայտնաբերվել են ցուցարարների կողմից[357][358]։ Զինծառայողները փորձել են հետ մղել գրոհը՝ նետելով լուսաձայնային նռնակներ և հարձակվողներին ջրելով խողովակներից ջրով, սակայն պաշտպանության գործուն միջոցների բացակայությունը և հարձակվողների բազմակի թվային առավելությունը ի չիք է դարձրել շենքը պաշտպանելու նրանց փորձերը[359]։ Նրանց առաջարկվել է դուրս գալ ձևավորված միջանցքով[360]։ Վիտալի Կլիչկոյի հետ բանակցություններից հետո իրավապահները շենքը լքել են կողային մուտքով[361]։ Հաջորդ օրը ՆԳՆ-ն հայտարարություն է տարածել, որ ոստիկանության աշխատակիցների դեմ դիմակայության ընթացքում, բացի հրկիզող խառնուրդով քարերից և շշերից, քցել են ՌԳԴ-5 մարտական նռնակ, որից կտրոն չի պոկվել[362]։
- Արևելյան Ուկրաինա
Դոնեցկի Ավտոմայդանի ակտիվիստները 7 մեքենաներով Դոնեցկի «Հարված» քաղաքական կուսակցության Դոնեցկի մարզային կազմակերպության նախաձեռնությամբ Վիտալի Կլիչկոն պիկետել են Դոնեցկի «Լյուքս» նստավայրը, որտեղ ապրում է ուկրաինացի ամենահարուստ օլիգարխ Ռինատ Ախմետովը։ Ակցիայի անցկացման հաղորդագրության մեջ ասվում է. «Ռինատ Ախմետովը գործադիր և օրենսդիր իշխանության իր ներկայացուցիչն ունի, երկրի ամենահարուստ մարդն է և, անշուշտ, հնարավորություն ունի ազդել Յանուկովիչի և նրա կամակատարների վրա։ Ախմետովը խոստացել է լսել բոլոր նրանց, ովքեր իր մոտ կգան կառուցողական առաջարկներով։ Մենք ցանկանում ենք Ախմետովին առաջարկել հանդես գալ խաղաղարարի դերում և դադարեցնել եղբայրասպան պատերազմը։ Մենք խաղաղությամբ ենք գնում»[363]։
- Արևմտյան Ուկրաինա
Լվովի մարզային խորհուրդը տարածաշրջանում ստեղծել է ինքնակառավարման նոր մարմին՝ գործադիր կոմիտե, որն իր վրա կվերցնի մարզպետարանի գործառույթները[364]։
- Կենտրոնական Ուկրաինա
Ցուցարարները Վիննիցայում և Պոլտավայում գրավել են մարզպետարանների շենքերը[365][366]։
- Հյուսիսային Ուկրաինա
Ցուցարարները գրավել են Չերնիգովի մարզային պետական վարչակազմի շենքը[367]։
Հունվարի 26
- Կիև
Ուկրաինական տան տանիքում «աֆղանցիներ»-ի վետերանները մարտական փամփուշտներ են հայտնաբերել[368]։ Այդ կապակցությամբ պատգամավորներին խնդրել են հետաքննել, թե արդյոք դիպուկահարները եղել են ուկրաինական տան տանիքում, քանի որ տանիքի վրա, Բացի ինքնաձիգի փամփուշտներից, դիպուկահար հրացանից երկու փամփուշտ է հայտնաբերվել։ Ուկրաինական տունը գտնվում է Գրուշևսկու բարիկադների դիմաց[369]։
Եվրոմայդանի պարետ Անդրեյ Պարուբիայի խոսքով՝ Ֆրանսիայի, Մեծ Բրիտանիայի, Կանադայի և ԱՄՆ-ի դեսպաններն այցելել են արհմիությունների տուն և այնտեղ ոչ մի զենք չեն գտել[370]։
- Հյուսիսային Ուկրաինա
Սումի մեջ Ժողովրդական վեչեի մասնակիցները գրավել են խորհուրդների տունը, որի տարածքում մարզային և քաղաքային խորհուրդներն անցկացնում են իրենց նիստերը։ Շենքը մտել են ինքնապաշտպանության ջոկատները, որոնք իրենց վերահսկողության տակ են վերցրել շենքի բոլոր մուտքերը, ելքերը և շինությունները։ Շենքի խաղաղ փոխանցման մասին հայտարարել Է Ուկրաինայի ժողովրդական պատգամավոր, մարզային ժողովրդական Ռադայի նախագահ Վլադիմիր Շուլգան[371]։
- Ուկրաինայի հարավ-արևելք
Օդեսայում հանրահավաք է անցկացվել ի պաշտպանություն Եվրոմայդանի[372]։ Դնեպրոպետրովսկում փորձել են գրոհել մարզային պետական վարչակազմի շենքը[373]։
Ղրիմի թաթարների մեջլիսը նախաձեռնել է հունվարի 28-ին Սիմֆերոպոլում խաղաղ հանրահավաք անցկացնել բռնապետության դեմ[374]։ Սևաստոպոլում ընդդիմադիրների հանրահավաք անցկացնելու փորձն անհաջող է ավարտվել։ Սևաստոպոլի ՆՏՍ հեռուստաալիքի թղթակիցը հայտարարել է, որ Սևաստոպոլի բնակիչները ճնշող մեծամասնությամբ դեմ են արտահայտվել Ուկրաինայում տեղի ունեցող անկարգություններին[375]։ «Ռուսական բլոկ» կուսակցությունը հայտարարել է ինքնապաշտպանական ջոկատներում ընդգրկվելու մասին, որոնց նպատակը Սևաստոպոլի՝ որպես Եվրոմայդանի դեմ հանդես եկող քաղաքի պահպանումն է[376]։
Հունվարի 27
- Իշխանության և ընդդիմության բանակցությունների արդյունքներ
Կառավարության և ընդդիմության միջև բանակցություններից հետո, քաղաքական իրավիճակը կարգավորելու աշխատանքային խմբի անդամ, արդարադատության նախարար Ելենա Լուկաշը ասաց, որ Յացենյուկը հրաժարվում է ղեկավարել կառավարությունը։ Նախագահը և ընդդիմությունը պայմանավորվել են հունվարի 16-ին ուժը կորցրած ճանաչել օրենքները և համարել կառավարության պատասխանատվությունը։ Կողմերը քննարկել են սահմանադրական բարեփոխումներին համատեղ մասնակցության հարցեր և այս հարցում եվրոպական ինստիտուտների հետ համագործակցության վերաբերյալ[377]։
- Կիև
| Արտաքին պատկերներ | |
|---|---|
|
Կիևի Մայդանի տարածքը 27.01.2014 |
Ցուցարարները գրավել են Ուկրաինայի արդարադատության նախարարության շենքերից մեկը Գորոդեցկու փողոցում՝ «տաքանալու և գիշերելու համար»։ Այս մասին ասվում է Ուկրաինայի ՆԳՆ տարածած հայտարարության մեջ։ Արդարադատության նախարարության շենքի մոտ են գտնվում մի քանի տասնյակ ակտիվիստներ, որոնք բարիկադներ են կառուցում, ինչի համար օգտագործում են ձյան պարկեր և աղբամաններ։ Նրանք հրաժարվել են լքել տարածքը՝ չնայած Վիտալի Կլիչկոյի խնդրանքին։ Գրավման պատասխանատվությունը ստանձնել է «աջից ուժեղ է» քաղաքացիական շարժումը[378]։ Ժողովրդական պատգամավոր («Բատկիվշչինա» խմբակցություն), Արհմիությունների տան պարետ Ստեփան Կուբիվը սադրանք է անվանել նախարարությունների շենքերի գրավումը և ենթադրել, որ այն կարող են օգտագործել արտակարգ դրություն մտցնելու համար[379]։ Ավելի ուշ ընդդիմության կողմնակիցները ապաշրջափակել են արդարադատության և էներգետիկայի նախարարությունները։
«Աջ սեկտորի» առաջնորդները (Դմիտրի Յարոշ, «Տրիզուբայի» գլխավոր հրամանատար Ա. Ստեմպիցկին և Ունա-ՈՒՆՍՈ-ի ղեկավարի տեղակալ Նիկոլայ Կարպյուկը), իրենց դիրքավորելով որպես ինքնուրույն հասարակական-քաղաքական ուժ, իշխանություններին առաջադրել են իրենց պահանջները․
- սահմանադրական բարեփոխումների անցկացում
- ընդդիմության նկատմամբ ուժային գործողությունների դադարեցում
- ամբողջական համաներման հայտարարումը՝ բողոքի ակցիաների առանց բացառության բոլոր մասնակիցների ազատ արձակում և բոլոր քրեական գործերի և վարույթների փակում
- Ազարովի կառավարությանը պատասխանատվության ենթարկել
- Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի վերաձևակերպում
- օրենքների վերացում հունվարի 16-ից
- «Բերկուտ» հատուկ ստորաբաժանման լուծարում և ՆԳՆ-ի որակապես այլ հատուկ ստորաբաժանման ձևավորում
- ցուցարարների սպանությունների, ծաղրուծանակի և ծեծի մեղավորների պատիժ
- Մայդանի կորած ակտիվիստների հետախուզում
- մարզահայրենասիրական կազմակերպությունների օրինականացում
- իրենց վարկաբեկած քաղաքական գործիչներին իշխանության չթողնելը։ «Աջ հատվածը», այդպիսով, պահանջում էր իշխանության ամբողջական «վերաբեռնումը», արդարադատության մարմինների, իրավապահ մարմինների, հատուկ ծառայությունների բարեփոխումը[380][381][382]։
- Հյուսիսային Ուկրաինա
Չերնիգովում ցուցարարներն անարգել գրավել են մարզխորհրդի շենքը։ Ժողովրդական պատգամավոր Ռուսլան Մարցինկիվը հայտարարել է, որ այսուհետ այստեղ կլինի Ժողովրդական խորհրդի շտաբը[383]։
- Կենտրոնական Ուկրաինա
Կիրովոգրադում անցկացվել է Եվրոմայդանի կողմնակիցների երթ, որին մասնակցել է շուրջ հազար մարդ[384]։
- Ուկրաինայի հարավ-արևելք
Դոնեցկում կազակների և Աֆղանստանի պատերազմի վետերանների տեղական հասարակական կազմակերպությունները սկսել են կամավոր ջոկատներ կազմակերպել, որոնք պետք է իրավապահ մարմիններին օգնեն քաղաքում կարգուկանոն ապահովել[385]։
Խարկովում Եվրամայդանի աջակցության հանրահավաքին հավաքված մարդկանց վրա երկու պայթուցիկ սարք է նետվել[386]։
Օդեսայում «երիտասարդական միասնություն» կազմակերպության առաջնորդ Անտոն Դավիդչենկոն հայտարարել է «ժողովրդական դրուժինայի» ջոկատների ստեղծման մասին՝ քաղաքը «արմատականների ազգայնական կազմակերպություններից» պաշտպանելու համար[387]։
Սևաստոպոլում 12 ռուսամետ կազմակերպություններ հայտարարել են «Ուկրաինայի իրավական դաշտից դուրս գալու» հնարավորության մասին՝ «Մալոռոսիայի դաշնային պետություն» ստեղծելու համար՝ կողմնորոշվելով դեպի Ռուսաստան, եթե Ուկրաինայում իշխանության գա ընդդիմությունը։ Այդ անջատողական հայտարարություններ են անտեսվել է իշխանությունների կողմից Սևաստոպոլի և դատապարտվել իշխանությունների կողմից Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության[388]։ Ռուսական «Գիշերային գայլեր» բայքերական ակումբը Սևաստոպոլի քաղաքային վարչակազմի շենքի մոտ հերթապահություն է սահմանել՝ այն պաշտպանելով ընդդիմադիր ակտիվիստների կողմից հնարավոր գրոհից։ Իրավիճակի հետագա սրման դեպքում նրանք հայտարարել են Սիմֆերոպոլում մի շարք վարչական շենքեր պահպանության տակ վերցնելու պատրաստակամության մասին[389]։
Ղրիմի խորհրդարանի խոսնակ Վլադիմիր Կոնստանտինովի նախագահությամբ՝ Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության և Սևաստոպոլի տեղական ինքնակառավարման մարմինների ասոցիացիայի նիստում որոշում է կայացվել ստեղծել Ղրիմյան կամավոր դրուժիններ՝ հասարակական կարգի պահպանմանն իրավապահ մարմիններին աջակցելու նպատակով[390]։ Ղրիմի թաթարական Մեջլիսը կտրուկ բողոքի ցույցեր արեց կամավոր ջոկատների ստեղծման դեմ, որոնք այս որոշումը համարեցին որպես ՀԱԿ-ում անջատողականության դրսևորում[391][392]։
Հունվարի 28
- Կիև
Ուկրաինայի վարչապետ Նիկոլայ Ազարովը հրաժարական է տվել[393], որը նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչն ընդունել է։ Ուկրաինայի Սահմանադրության համաձայն՝ վարչապետի հրաժարականն առաջացնում է նախարարների ամբողջ կաբինետի հրաժարականը[394]։ Ուկրաինայի կառավարության ղեկավարի պարտականությունները սկսել է կատարել առաջին փոխվարչապետ Սերգեյ Արբուզովը[395]։
Գերագույն ռադայի նիստում հունվարի 16-ին չեղյալ են հայտարարվել տասնմեկ օրենքներից ինը[396]։ Ռադան քրեական պատասխանատվություն է սահմանել ֆաշիզմի հանցագործությունների ժխտման կամ արդարացման և նացիզմի դեմ պայքարողների հիշատակին կառուցված հուշարձանների պղծման կամ ոչնչացման համար[397]։
Գերագույն ռադայի պատգամավոր Իննա Բոգոսլովսկայան 5-րդ ալիքի եթերում հայտնել է, որ Ռեգիոնների կուսակցության խմբակցության նիստում, որը տեղի է ունեցել հունվարի 28-ին, Ռինատ Ախմետովի (40 պատգամավոր) և Սերգեյ Տիգիպկոյի (38 պատգամավոր) խմբերի մարդիկ հրաժարվել են աջակցել Ուկրաինայում արտակարգ դրություն մտցնելուն, ինչի մասին պնդում էր, մասնավորապես, Կլյուևը (նախագահի վարչակազմի ղեկավար)[398]։
- Արևմտյան Ուկրաինա
Անդրկարպատյան շրջանային խորհուրդը ճանաչել է «Ուկրաինայի ժողովրդական ռադան» և քվեարկել «Անդրկարպատյան ժողովրդական ռադայի» ստեղծման օգտին»[399]։ Խմելնիցկում Մայդանի ակտիվիստները բարիկադավորել են մարզպետարանի բոլոր մուտքերն ու ելքերը[400]։
Լվովում «Ազատություն» կուսակցության պատգամավորների և «ինքնավար դիմադրության» ներկայացուցիչների միջև բախում է տեղի ունեցել Օգա շենքի պահպանման հետ կապված հետագա գործողությունների շուրջ տարաձայնությունների պատճառով[401][402]։
- Ուկրաինայի Հարավ-Արևելք
Երեք ոստիկաններից մեկը, որոնց ՆԳՆ տվյալներով՝ Խերսոնում ցուցարարները դանակահարել են հունվարի 27-ին, մահացել է հիվանդանոցում[403]։
Հունվարի 29
Ձերբակալված ակտիվիստներին ազատ արձակելու անհրաժեշտության կապակցությամբ «Մայդանի խորհուրդը» որոշում է ընդունել ազատել Մինագրոպոլիտիկայի տարածքը[404], որը 2014 թվականի հունվարի 24-ին գրավել էին «քնած տեղեկանքի» աջակողմյան ղեկավարները[405]։
Ուկրաինայի Գերագույն ռադան ձայների մեծամասնությամբ հավանություն է տվել Ռեգիոնների կուսակցության առաջարկած «բացասական հետևանքների վերացման և խաղաղ հավաքների ժամանակ տեղի ունեցած իրադարձությունների կապակցությամբ անձանց հետապնդումներ և պատիժ թույլ չտալու մասին» օրինագծին, որը նախատեսում է բողոքի ակցիաների բոլոր մասնակիցների համաներում, բացառությամբ առանձնապես ծանր հանցագործություններ կատարած անձանց։ Օրինագծում նշվում է, որ համաներումն ուժի մեջ կմտնի միայն այն բանից հետո, երբ ցուցարարները ազատ կարձակեն գրավված բոլոր վարչական շենքերը[406]։
Հունվարի 30
Ընդդիմության առաջնորդները հայտարարել են, որ համաներման մասին օրենքն ընդունվել է սահմանադրական նորմերի խախտմամբ[407]։
Ութ օր շուտ անհետացած և առևանգված համարվող Ավթոմայդանի առաջնորդներից Դմիտրի Բուլատովը գտնվել է երեկոյան՝ Կիևի մերձակայքում գտնվող Բորիսպոլի շրջանի Վիշենկի գյուղում։ Ինչպես ինքն է ասել Բուլատովը, անհայտ անձինք ծեծի են ենթարկել նրան, խոշտանգել, կտրել ականջը և անգամ խաչել[408][409]։ Երկար տանջանքներից հետո նրան դուրս են բերել ու դուրս նետել մեքենայից[410][411][412]։ Իշխանության մարմինների ներկայացուցիչները կասկածի տակ են դրել Բուլատովի՝ առևանգման և կտտանքների մասին հայտարարությունները՝ նշելով, որ, նրանց կարծիքով, նա չափազանց լավ է նայել առևանգողների ձեռքում ութ օր գտնվելուց հետո։ Նման ենթադրություն Է հայտնել նաև Ուկրաինայի արտգործնախարար Լեոնիդ Կոժարան։ Ուկրաինայի ՆԳՆ-ն հայտարարել է, որ Բուլատովի առևանգման հիմնական վարկածների թվում քննությունը դիտարկում է ընդդիմադիրների կողմից «հասարակությունում էմոցիաներ բորբոքելու համար» բեմադրության վարկածը[413]։
Հունվարի 31
Ուկրաինայի ՆԳՆ հայտարարության համաձայն՝ 2013 թվականի նոյեմբերին սկսված բողոքի ակցիաները ոչ թե տարերային էին, այլ ծրագրված, ներառյալ զարգացման ուժային տարբերակը։ Այդ մասին, ըստ ՆԳՆ-ի, վկայում են «Բատկիվշչինայի» գրասենյակում առգրավված սերվերների նյութերը[414]։ Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը քրեական վարույթ է հարուցել պետական իշխանության զավթման փորձի փաստով[415]։
Փետրվարի 1
.jpg)
Եվրոմայդանի առաջնորդներ Կլիչկոն և Յացենյուկը մասնակցել են Մյունխենի անվտանգության խորհրդաժողովին, որտեղ մի շարք հանդիպումներ են ունեցել ԱՄՆ-ի պետքարտուղար Ջոն Քերիի և եվրոպական ղեկավարների հետ[416]։
ՆԳՆ-ի փոխանցմամբ՝ հունվարի 31-ի երեկոյան Մայդանի անվտանգության աշխատակիցները գրավել են ոստիկանության մայոր, որը քաղաքացիական հագուստով գտնվում էր Մայդանում։ Նրան ծեծել են, տարել են ՊԵԿ-ի շենք և խլել վկայականը։ Ավելի ուշ նա ազատ է արձակվել և հոսպիտալացվել գանգուղեղային փակ վնասվածքով, գլխուղեղի ցնցումով և երիկամի սալջարդով[417]։
Ոստիկանության կողմից ձերբակալվել է ավտոմեքենաների հրկիզման մեջ կասկածվողը, որը պատմել է Արհմիությունների տանը նման հանձնարարություն ստանալու մասին[418]։
Փետրվարի 3
Հայտարարվել է, որ ԱՄՆ-ն և Եվրամիությունը մշակում են Ուկրաինային ֆինանսական օգնություն ցուցաբերելու կարճաժամկետ ծրագիր, որը կտրամադրվի իրական բարեփոխումներ իրականացնելու պայմանով։ Եվրահանձնաժողովի նախագահ Ժոզե Մանուել Բարոզուն հայտարարել է, որ Ուկրաինային օգնություն կարող է տրամադրվել ոչ թե Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման, այլ տնտեսական դժվարությունները հաղթահարելու համար։ Ուկրաինայի արտաքին գործերի նախարար Լեոնիդ Կոժարան հայտարարել է, որ ԵՄ-ի կողմից պաշտոնական առաջարկներ դեռ չեն ստացվել[419]։
Տեղի է ունեցել «ժողովրդավարական գործընթացը և Ուկրաինայում արմատականության սպառնալիքը» կլոր սեղանի շուրջ քննարկումը, որի աշխատանքներին մասնակցել են փորձագետներ՝ քաղաքագետներ, հասարակական, քաղաքական և կրոնական գործիչներ։ Հրավիրվածների թվում էին Ուկրաինայի բոլոր նախագահները։ Ուկրաինայի նախագահ վիկտոր Յանուկովիչն է անվանել ընդդիմության գործողությունները ծայրահեղականության. «Պետք է ոչ ասել ծայրահեղականությանը, ծայրահեղականությանը, հասարակության մեջ թշնամանք հրահրելուն, որի հիմքում դրված է քաղաքական պայքարը իշխանության համար, - հայտարարել Է Յանուկովիչը վանդալիզմ է, որը մենք տեսնում ենք պետական հաստատությունների գրավման ժամանակ, և կոչերը, որոնք հնչում են, հիշեցնում են պատմության վաղեմի դասերը։ Մենք չէինք ցանկանա, որ Աստված չանի, դա ևս մեկ անգամ կրկնվի»[419]։
Միևնույն ժամանակ գերմանացի քաղաքագետ Ա.Ումլանդը Ֆեսբուքյան իր էջում տեղադրել է «Կիևի Եվրամայդանը ազատագրական, այլ ոչ թե քաղաքացիական անհնազանդության ծայրահեղական զանգվածային ակցիա է» հանրագիրը, որում նախազգուշացրել է Ուկրաինայում բողոքի շարժումը որպես շարժում ներկայացնելուց, որը գլխավորում են տեղի ծայրահեղ ազգայնականները և ենթակա է նրանց գաղափարներին։ Հեղինակը մտադիր չէ ստվերել կամ նսեմացնել ուլտրաաջերի դերն ու դրանցից բխող վտանգները Եվրամայդանի համար, սակայն նա կարծում է, որ հանրագրում նշվում է, որ ազգայնական գաղափարը քաղաքականապես աննշան է հարյուր հազարավոր մարդկանց մասշտաբով, նպատակ ունեցող հիմնական զանգվածում տարբերվում են ազգայնականների նպատակներից, իսկ նորությունների ռեպորտաժները, որոնցում շեշտադրվում է բացառապես այն, որ Կիևում գործում են ֆաշիստներ, ստեղծվում են նրանց կողմից, ովքեր ցանկանում են բավարարել Ռուսաստանի իմպերիալիստական տրամադրությունները։ Խնդրագրի տակ ստորագրել են մի քանի տասնյակ մարդիկ, որոնց թվում են իրավապաշտպաններ, սոցիոլոգներ, քաղաքագետներ, պատմաբաններ, լրագրողներ և հասարակական գործիչներ[420]։
Փետրվարի 4
«Հարված» խմբակցության ղեկավար Վիտալի Կլիչկոն կոչ է արել Գերագույն ռադային քվեարկել 2004 թվականի Սահմանադրությունը վերադարձնելու օգտին։ Այդ առաջարկը պաշտպանել է նաև «Բատկիվշչինայի» առաջնորդ Արսենի Յացենյուկը։ Միևնույն ժամանակ, ինչպես հայտնի է դարձել, Յուլիա Տիմոշենկոն ազատ է արձակել նամակ, որում կոչ է արել «Բատկիվշչինա» խմբակցությանը հրաժարվել 2004 թվականի Սահմանադրությանը վերադառնալուց և պատրաստվել նախագահական ընտրություններին[421]։
Հարվածի առաջնորդ Վիտալի Կլիչկոն, որը Գերագույն ռադայի նիստից հետո հանդիպել է նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի հետ, հայտարարել է, որ նախագահն առաջարկել է սահմանադրական բոլոր փոփոխություններն անցկացնել իրավական դաշտում, ինչի համար կարող է պահանջվել մի քանի ամիս։ «Մենք բոլոր հիմքերն ունենք քաղաքական-իրավական որոշում կայացնելու և 2004 թվականի Սահմանադրությանը վերադառնալու մասին ակտ քվեարկելու համար։ Մենք պետք է ընդունենք այդ որոշումը», - ասել է Կլիչկոն։ «Եվ դա կարելի է անել արագ»[422]։
Ղրիմի Գերագույն խորհրդի նախագահության նիստում առաջարկվել է «ազգային-ֆաշիստական ուղղվածության խմբերի իշխանության ձգտման պայմաններում» նախաձեռնել համաղրիմյան հարցման անցկացում թերակղզու կարգավիճակի վերաբերյալ, ինչպես նաև քննարկվել է Ռուսաստանի նախագահին և Պետդումային դիմելու հնարավորությունը՝ կոչ անելով հանդես գալ Ղրիմի ինքնավարության կարգավիճակի անսասանության երաշխիքով[423][424]։ Իր հերթին, ուկրաինական խորհրդարանական ընդդիմության որոշ ներկայացուցիչներ հանդես են եկել խիստ քննադատությամբ և կոչ են արել պատժել Ղրիմի խորհրդարանին[425][426]։
Փետրվարի 5
«Բատկիվշչինայի» առաջնորդ Արսենի Յացենյուկը հայտարարել է, որ պատրաստ է գլխավորել Ուկրաինայի կառավարությունը, եթե վերականգնվի 2004 թվականի Սահմանադրությունը, իսկ նախարարների կաբինետը ձևավորվի բացառապես ընդդիմության կողմից[427]։
Փետրվարի 6
- Կիև
Մի քանի հազար ցուցարարներ եկել են Գերագույն ռադայի շենքի մոտ՝ պահանջելով, որ պատգամավորները կողմ քվեարկեն 2004 թվականի Սահմանադրությանը վերադառնալուն, որը ենթադրում է խորհրդարանական-նախագահական կառավարման ձև։ Արմատականները, որոնք իրենց դեմքերը թաքցնում էին դիմակների տակ, զինված էին բիթերով, սակրավոր թիակներով ու վահաններով։ «Բատկիվշչինա» խմբակցության պատգամավոր, Մայդանի պարետ Անդրեյ Պարուբիյը հայտարարել է, որ ակցիան նախազգուշական է. «հաջորդ անգամ մենք այլ գործողություններ կձեռնարկենք»։ Արդյունքում ռադայի աշխատանքն ընդհատվել է կես ժամով, ինչից հետո ցուցարարները սկսել են վերադառնալ Անկախության մայդան[428][429]։
Արհմիությունների տան հինգերորդ հարկում, որը զբաղեցնում է «Աջ սեկտորը», պայթյուն է տեղի ունեցել № 517 աշխատասենյակում։ Պայթյունի հետևանքով մի մարդու ձեռքի վրձինը պոկել է, իսկ մյուսը երրորդ աստիճանի աչքի այրվածքներ է ստացել։ Արհմիությունների տան պարետ, «Բատկիվշչինայի» պատգամավոր Ստեփան Կուբովը հայտնել է, որ պայթել է «դեղեր» գրությամբ փաթեթը, որը փոխանցվել է որպես դրսից մարդասիրական օգնություն։ Եվրամայդանի ներկայացուցիչները ՆԳՆ աշխատակիցներին թույլ չեն տվել մտնել շենք՝ դեպքի վայրը զննելու համար։ Մեկ այլ վարկածի համաձայն, որը բաժանել Է Ուկրաինայի ՆԳՆ-ն, այդ շենքում ցուցարարների կողմից կազմակերպվել է պայթյունավտանգ նյութերի ստեղծման լաբորատորիա, իսկ պայթյունը տեղի է ունեցել «Մոլոտովի կոկտեյլ» պատրաստման ժամանակ՝ դրա բռնկման հետևանքով[430]։ Ուկրաինայի ՆԳՆ-ն քրեական գործ է հարուցել «հրազենի կամ զինամթերքի անփույթ պահպանում» հոդվածով[431]։
- Արևմտյան Ուկրաինա
Ցուցարարները, որոնք գտնվում էին գրավված մարզպետարանի շենքում, լքել են այն։ Այդ որոշումը կայացվել է «ժողովրդական վեչեի» ժամանակ։ Ընդ որում, վարչակազմի շենքի երկրորդ հարկում շարունակել է գործել «հեղափոխական շտաբը»[432]։
Ժիտոմիրում հիմնել են հասարակական «Ժիտոմիրի ժողովրդական ռադան», որպեսզի «վերահսկեն տեղի պաշտոնյաների գործողությունները և թույլ չտան արյունահեղություններ»[433]։
Չերնովցիում ցուցարարները, իշխանությունների հետ փոխզիջման հասնելուց հետո, սկսել են քանդել Չերնովիցկի մարզային խորհրդի և մարզային վարչակազմի շենքի պաշարումը և սկսել են քանդել բարիկադները[434]։
- Արտասահմանում
Եվրախորհրդարանը Ուկրաինայի իրադրության վերաբերյալ բանաձև է ընդունել, որում կոչ է արել Եվրամիությանը հասցեական պատժամիջոցներ սկսել ուկրաինացի պաշտոնյաների, խորհրդարանականների, օլիգարխների, որոնք պատասխանատու են ցուցարարների դեմ ուժի կիրառման և ընդդիմադիր ակտիվիստների զոհվելու համար։
Եվրապատգամավորները մտահոգություն են հայտնել ուժային դիմակայության կապակցությամբ՝ դատապարտելով խաղաղ քաղաքացիների, լրագրողների, ուսանողների, քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչների վրա հարձակումները։ Եվրախորհրդարանը Մայդանում ցուցարարներին կոչ է արել «ձեռնպահ մնալ ուժի կիրառումից, որպեսզի աջակցի իր գործի օրինականությունը խաղաղ ճանապարհով, և բոլոր ընդդիմադիր առաջնորդներին խնդրում է շարունակել ձեռնպահ մնալ բռնությունից և պահպանել խաղաղ բողոքը»։ Բանաձևում դատապարտվում է ինչպես իրավակարգի ուժերի կողմից ցուցարարների նկատմամբ ուժի չափից ավելի կիրառումը, այնպես էլ ծայրահեղականների բռնի գործողությունները։
Եվրախորհրդարանը կոչ է արել դադարեցնել «Բերկուտի» և այլ հատուկ ստորաբաժանումների օգտագործումը՝ սադրանքների, առևանգումների, կտտանքների, ծեծի և Եվրամայդանի կողմնակիցների նվաստացման համար։ Առաջարկվել է ազատ արձակել ձերբակալված ընդդիմադիրներին, այդ թվում՝ Յուլիա Տիմոշենկոյին, առանց նախապայմանների։
Եվրախորհրդարանը կոչ է արել Ուկրաինայի իշխանություններին և ընդդիմությանը լուրջ երկխոսություն սկսել հակամարտության ապաէսկալացման նպատակով և առաջարկել Է Ուկրաինայում ստեղծել իր մշտական առաքելությունը, որպեսզի օգնի վերացնել լարվածությունը և երկխոսություն հաստատել հակամարտող կողմերի միջև։
Եվրախորհրդարանը նաև հանդես է եկել Ռուսաստանի կողմից Ուկրաինայի վրա չափազանց մեծ ճնշման դեմ, որն, ըստ եվրապատգամավորների, ուղղված է սեփական ապագան ազատ որոշելու հարևան պետության ինքնիշխան իրավունքի խաթարմանը։
Եվրախորհրդարանի պատգամավորները կոչ են արել Եվրամիությանը, ԱՄՆ-ին, ԱՄՀ-ին, Համաշխարհային բանկին, Վերակառուցման և զարգացման եվրոպական բանկին, Եվրոպական ներդրումային բանկին Ուկրաինային ֆինանսական օգնության Երկարաժամկետ փաթեթ պատրաստել բարեփոխումների դիմաց[435]։
Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն, իր հերթին, հիասթափություն է հայտնել Եվրախորհրդարանի գնահատականներից ուկրաինական իշխանությունների գործողությունների վերաբերյալ և «Ուկրաինայի ղեկավարության կառուցողական ջանքերի անտեսմամբ՝ վստահության հաստատման և ընդդիմության և քաղաքացիական հասարակության հետ խաղաղ և ներառական երկխոսության հաստատման ուղղությամբ»[436][437]։
Ավելի վաղ առևանգված Դմիտրի Բուլատովը Լիտվայում պատմել է իր առևանգման և կտտանքների մասին, որոնց նա ենթարկվել է[438]։
Փետրվարի 7
Ուկրաինայի ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար Վիտալի Զախարչենկոն հայտնել է, որ իր գերատեսչության օպերատիվ տեղեկատվության համաձայն, աջ արմատական խմբավորումները պատրաստվում են ահաբեկչական գործողություն՝ Սոչիում ձմեռային Օլիմպիադայի սկիզբը մթագնելու և իրենց վրա ուշադրություն գրավելու նպատակով։ Զախարչենկոն նախազգուշացրել է, որ «իրավապահները բավարար հնարավորություններ ունեն նրանց գտնելու և քրեական պատասխանատվության ենթարկելու համար»[439]։ Ընդդիմադիր «Բատկիվշչինա» կուսակցությունը Զախարչենկոյի հայտարարությունը որակել է հանրությանը վախեցնելու փորձ և ընդգծել ,որ «հենց իրավապահ մարմիններն են ահաբեկչական լայնածավալ արշավ իրականացնում Ուկրաինայի բոլոր քաղաքացիների դեմ, որոնք պայքարում են իրենց իրավունքների և ազատությունների համար և հանդես են գալիս իշխանության դեմ»[440]։
Փետրվարի 8
Ինչպես ճեպազրույցի ժամանակ հայտնել Է Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության գլխավոր քննչական վարչության պետ Մաքսիմ Լենկոն, Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը դադարեցրել է քրեական վարույթում հետաքննությունը պետական իշխանության զավթմանն ուղղված գործողությունների կատարման փաստի կապակցությամբ, այսպես կոչված համաներման մասին առաջին օրենքի գործողության կապակցությամբ[441]։ ՈՒԱԾ-ում հստակեցրել են, որ հետաքննության ընթացքում այդպես էլ գործով ֆիգուրանտներ չեն հայտնվել[442][443]։
Փետրվարի 9
Կիևում կայացել է հերթական «ժողովրդական վեչեն»[444]։ Ալեքսանդր Տուրչինովը կոչ է արել գրանցվել ինքնապաշտպանության ջոկատներում[445]։ Յուրի Լուցենկոն Ուկրաինայի հարավ-արևելքի բնակիչներին կոչ է արել «Արևելյան Մայդան» կազմակերպել[446]։
Բողոքի ակցիաներ են տեղի ունեցել Խարկովում[447], Օդեսայում[448], Սումախում[449], Լուցկում[450], Լուգանսկում, Դոնեցկում, Զապորոժյեում[451]։
Փետրվարի 10
Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի խմբակցությունների լիազոր ներկայացուցիչների աշխատանքային խմբի նիստը, որը նվիրված էր Սահմանադրության մեջ փոփոխություններ կատարելու մասին համաձայնեցված օրինագծին, ստիպված է եղել չեղարկել «Հարված» և «Բատկիվշչինա» կուսակցությունների ներկայացուցիչների դիրքերի անհամապատասխանության պատճառով[452]։ Փորձագետների գնահատականով՝ այդ խմբակցությունների ղեկավարների միջև հակասությունները Յացենյուկի և Կլիչկոյի միջև խորացել են «Նուլանդ-գեյտից» հետո (Վիկտորյա Նուլանդի և Ուկրաինայում ԱՄՆ դեսպանի հեռախոսազրույցի հրապարակման հետ կապված սկանդալից), որի ընթացքում պարզ է դարձել, որ ԱՄՆ-ն խաղադրույք է կատարում միայն Յացենյուկի վրա՝ չվստահելով Կլիչկոյին[453]։
Դմիտրի Յարոշը սոցիալական ցանցերից մեկի իր էջում հայտարարել է, որ «Աջ սեկտորը» մտադիր է վերսկսել ակտիվ գործողությունները և պարտավոր չէ «երկարացնել զինադադարը իշխանության հետ»․ «նպատակ ունենալով հաղթական ավարտին հասցնել ազգային հեղափոխությունը», սակայն գիտակցելով բոլոր վտանգները, որոնք ձգտում են Ուկրաինայի համեմատաբար անկախ պետության վրա, «Աջ սեկտորը» համաձայնել է զինադադարի։ Մենք առաջարկել ենք և ընդդիմությանը, և ներկայիս ռեժիմի այն առանձին ներկայացուցիչներին, որոնք չեն կորցրել առողջ բանականության մնացորդը, երկրում իրավիճակի լուծման իրենց «Սցենարը», սակայն, ըստ նրա, պահանջների մեծ մասը «բավարար չափով չեն կատարվել»։ Յարոշը բողոքի ակցիաների մասնակիցներին կոչ է արել «պատրաստվել համազգային մոբիլիզացիայի՝ կառավարական թաղամասի հետագա արգելափակման հեռանկարով»[454]։
Եվրոպայի Խորհրդի Մարդու իրավունքների հարցերով հանձնակատար Նիլս Մուժնիեկսը, ելույթ ունենալով Կիևում կայացած մամուլի ասուլիսում, Ուկրաինայի ՆԳՆ-ին մեղադրել Է ընդդիմության վրա ճնշում գործադրելու համար իրավապահ մարմինների աշխատակիցներ չհանդիսացող անձանց, ինչպես նաև անկարգությունների մասնակիցների և ձերբակալված քաղաքացիների նկատմամբ մարդու իրավունքների խախտումների և լրագրողների և բուժաշխատողների վրա հարձակումների մեջ[455]։ Եվրաչինովնիկի խոսքով՝ Եվրոպայի Խորհրդի գլխավոր քարտուղար Թորբյորն Յագլանդն առաջարկել է խորհրդակցական հանձնաժողով ստեղծել, որը կհետևի Ուկրաինայում վերջին ժամանակներս տեղի ունեցած իրադարձությունների հետաքննության գործընթացին։ Նման հանձնաժողովի կազմում կարող էին ընդգրկվել իշխանության, ընդդիմության և Եվրոպայի խորհրդի մեկական ներկայացուցիչ[456]։
Փետրվարի 11
«Հարված» խմբակցության ղեկավար Վիտալի Կլիչկոն առաջարկել է 2004 թվականի Սահմանադրությանը վերադառնալ 2010 թվականի իր որոշումը Սահմանադրական դատարանի կողմից չեղյալ հայտարարելու միջոցով[457]։
Ուկրաինայի նախկին նախագահ Լեոնիդ Կուչման պաշտպանել է Ուկրաինայի՝ 2004 թվականի Սահմանադրության նորմերին և խորհրդարանական-նախագահական կառավարման ձևին վերադառնալու գաղափարը, որից հետո, անհրաժեշտության դեպքում, արդեն ստեղծել հիմնական օրենքի կատարելագործման հանձնաժողով։ Նրա խոսքով՝ անհրաժեշտ է, որ Գերագույն Ռադան կառավարության հետ միասին պատասխանատու լինի երկրում տիրող իրավիճակի համար, և նման պատասխանատվությունը պետք է ամրագրվի սահմանադրորեն[458]։
«Մայդան» համաուկրաինական միավորման խորհուրդը որոշում է կայացրել, որ բողոքողների կողմից վարչական շենքերի և Գրուշևսկու փողոցի ազատ արձակումը կդիտարկվի միայն ձերբակալված բոլոր ակտիվիստների ազատ արձակումից հետո[459]։
Փետրվարի 12
Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի նախագահ Վլադիմիր Ռիբակը հայտարարել է անդամների հետ հանդիպման ժամանակ ՆԱՏՕ-ի Խորհրդարանական վեհաժողովի է, որ նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը համաձայն է կոալիցիոն կառավարության ստեղծմանը. Ռիբակը հիշեցրել է, որ Ուկրաինայի նախագահը վարչապետի պաշտոնն առաջարկել է ընդդիմության ներկայացուցչին։ Ընդդիմությանը կառավարության ամբողջ կազմը ձևավորելու իրավունք տալու պահանջները խորհրդարանի ղեկավարը համարում է «վերջնագիր և թելադրանք»[460]։
ՂՀ Գերագույն խորհրդի նախագահ Վլադիմիր Կոնստանտինովը, ելույթ ունենալով Լիվադիայի պալատում տեղի ունեցած Ղրիմի շրջանային խորհուրդների և զինված ուժերի համաուկրաինական համաժողովում, հայտարարել է, որ Ղրիմի ինքնավարության մոդելը, որը դրված է Ուկրաինայի Սահմանադրության և 1998 թվականի արկ Սահմանադրության մեջ, «լիովին սպառել է իրեն» և «մենք բոլորովին այլ ինքնավարություն ենք ուզում։ Մենք պետք է վերադառնանք 90-ականների առաջին կեսի մի շարք պարամետրերի»[461]։ Համաժողովին մասնակցել են Ուկրաինայի 18 մարզերի ներկայացուցիչներ (բացառությամբ արևմտյան՝ Վոլինյան, Զակարպատյան, Իվանո Ֆրանկովսկի, Լվովյան, Ռովենսկի, Տերնոպոլի, Չերնովիցկայա, Վիննիցկայա և Կիև)[462]։ Կոնստանտինովի խոսքով՝ Մայդանի իրադարձությունների ընթացքում «պարզվել է, թե որքան թույլ են հայտնվել կենտրոնական իշխանության դիրքերը... Իհարկե, եթե իշխանության սխալները չլինեին, բողոքի ակցիաների կրակը ոչ ոք չէր կարող բորբոքել։ Բայց եթե արտասահմանյան միջամտություն չլիներ, ճգնաժամն այդքան խորը չէր մտնի»։ Նրա կարծիքով՝ ստեղծված իրավիճակում կարող է օգնել իշխանության ապակենտրոնացումը[461]։
Փետրվարի 13
Վիկտոր Յանուկովիչն առաջարկել է Տարաս Շևչենկոյի ծննդյան օրը՝ մարտի 9-ը, հռչակել «ուկրաինացի ժողովրդի ազգային հաշտեցման օր»[463]։
Ինչպես հաղորդել է Ռեգիոնների կուսակցության խորհրդարանական խմբակցության նախագահի առաջին տեղակալ Միխայիլ Չեչետովը, Ռեգիոնների կուսակցության խմբակցությունը ստորագրություններ է հավաքում նախագահին ուղղված դիմումի տակ՝ խնդրելով Գերագույն Ռադա մտցնել, իր սահմանադրական լիազորությունների համաձայն, վարչապետի պաշտոնի թեկնածությունն առաջադրելու համար։ Չեչետովի խոսքով, «եթե ինչ-որ ընդդիմադիր խմբակցություններ մեծամասնություն կազմեն, նրանք, բնականաբար, կարող են նախարարական պորտֆելների քվոտա ստանալ՝ կուսակցությունների թվաքանակին համամասնորեն»[464]։
«Հարված» կուսակցության առաջնորդ Վիտալի Կլիչկոն հայտարարել է, որ «Հարված» կուսակցությունը չի մտնի կոալիցիոն կառավարության կազմի մեջ։ Այն հարցին, թե ինչպես իր կուսակցությունը կարձագանքի, որ «Ազատությունը» կամ «Բատկիվշչինան» կոալիցիոն կառավարության կազմում կմտնեն Ռեգիոնների կուսակցության հետ, Կլիչկոն հայտարարել է, որ «յուրաքանչյուր քաղաքական ուժի իրավունքն է մասնակցել այս կամ այն կառավարությանը, սակայն իշխանության կողմից ստեղծված կոորդինատային համակարգում «Հարված» կուսակցությունն իրեն չի տեսնում»։
Փետրվարի 14
«Աջ սեկտորը» ներկայանալով որպես ինքնուրույն հասարակական-քաղաքական ուժ, փետրվարի 14-ին հայտարարեց իր քաղաքական խորհրդի ձևավորման մասին և պահանջեց «ժողովրդավարական խորհրդարանական ընդդիմությունից» հաշվի առնելով ընդդիմադիր ուժերի միասնության անհրաժեշտությունը և բողոքի ակցիաներում «Աջ սեկտորի» դերը, «Աջ սեկտորի» քաղաքական խորհրդի հետ սկսել խորհրդակցություններ՝ հակամարտության կարգավորմանն ուղղված քաղաքական գործընթացին նրա ներկայացուցիչների մասնակցության վերաբերյալ[465]։
Փետրվարի 15
Մինչև փետրվարի 15-ը համաներման շրջանակներում տնային կալանքի տակ էին վերցվել բողոքի ակցիաների բոլոր ավելի վաղ ձերբակալված մասնակիցները[466]։
Տեղի է ունեցել «Կիևցիները հանուն մաքուր քաղաքի» շարժման մասնակիցների ծեծը, որը կազմակերպել էր Իվան Պրոցենկոն, այսպես կոչված, «ինքնապաշտպանական Մայդանի» մոտ բարիկադների մոտ ակցիա անցկացնելիս։ «Կիևցիները հանուն մաքուր քաղաքի» շարժման ակտիվիստների վրա ճայթռուկներ են նետել, իսկ հետո մի խումբ անձինք կամուֆլյաժով, զինված ռետինե և փայտե մահակներով, սակրավոր թիակներով, ատրճանակներով, ծեծել են նրանց մահակներով և արցունքաբեր գազ են արձակել։ ՆԳՆ քաղաքային վարչություն 13 դիմում է ներկայացվել տուժածներից, որոնցից 5-ը հոսպիտալացվել են[467][468]։
Փետրվարի 16
Փետրվարի 15-ի լույս 16-ի գիշերը ցուցարարները բացել են Տերնոպոլի, Իվանո-Ֆրանկովսկի, Լվովի և Պոլտավայի մարզպետարանների շենքերը[469]։
Առավոտյան ՊԱԿ-ի գրաված շենքի «պարետ» Ռուսլան Անդրեյկոն ԵԱՀԿ-ի ներկայացուցիչ, Շվեյցարիայի դեսպան Քրիստիան Շենենբերգերի հետ փաստաթուղթ է ստորագրել, որի համաձայն շենքը հանձնվում է ԵԱՀԿ-ի վերահսկողության տակ, որից հետո համապատասխան ակտը ստորագրել է ՊԱԿ-ի նախագահ Վլադիմիր Մակեենկոն։ Մակեենկոն հայտարարել է, որ բողոքավորների նկատմամբ ոչ մի բողոք չկա շենքի վնասից, քաղաքային իշխանությունը չունի։ «Մայդան»-ի խորհրդի անդամ Իգոր Ժդանովը հայտարարել է, որ Կրեշչատիկի և Բոգդան Խմելնիցկու փողոցի անկյունում գտնվող բարիկադները չեն հասկանա. «այստեղ մնում է մեր բլոկ-պահքը, մեր վրանները։ Մենք ոչ մի տեղ չենք գնում։ Սակայն շենքը կգործի սովորական ռեժիմով»[470]։
 Արտաքին տեսաֆայլեր | |
|---|---|
|
Побиття міліціантів під КМДА |
Ցերեկը ՊԵԿ-ի շենք են ներխուժել կամուֆլյաժում (մոտ 150 մարդ) զինված մարդիկ, որոնք իրենց «Նարնիի զինվորներ», «Վիկինգներ» և այլն, որոնք սկսել են կողոպտել վարչակազմի աշխատասենյակները։ 102 արտակարգ կանչի հեռախոսահամարով այդ մասին հայտնել են ոստիկանություն, սակայն երբ երեք ոստիկաններ ժամանել են շենք, նրանց ներս չեն թողել այսպես կոչված «պարետային» ներկայացուցիչները։ Ոստիկանները արագ շրջապատել են դիմակներով, կասկադներով և ձեռնափայտերով ամբոխը, երբ ոստիկանները սկսել են հեռանալ, ամբոխը սկսել է ծեծել նրանց[471][472]։
Գրուշևսկի փողոցում ավտոբեռնիչները բացվածք են ստեղծել բարիկադներում, որի շնորհիվ հնարավորություն է ստեղծվել վերականգնել միաձայն ավտոմոբիլային երթևեկությունը։ Միևնույն ժամանակ ցուցարարները ավազի և կրաքարի խառնուրդով պարկերով ամրացրել են փողոցի մնացած հատվածը շրջափակած բարիկադները։ Նախորդ ամրոցները ստեղծվել են ձյան պարկերից, որը հալվել է դրական ջերմաստիճանի պատճառով[473]։
Փետրվարի 17-ին, սակայն «Աջ սեկտորը» լիակատար պատրաստության է բերել Կիևում և տարածաշրջաններում իր բոլոր ստորաբաժանումները՝ «ազգային դիմադրության շտաբի» հայտարարած «խաղաղ հարձակման» կապակցությամբ[474][475]։
Փետրվարի 18
Փետրվարի 18-ին տեղի է ունեցել իրավիճակի կտրուկ սրում, որն ուղեկցվել է զանգվածային արյունահեղությամբ։ Ոստիկանության հետ ցուցարարների վերսկսված բախումները, որոնք ուղեկցվել են անհայտ դիպուկահարների գործողություններով, հանգեցրել են բողոքի ակցիաների տասնյակ մասնակիցների և իրավապահ մարմինների աշխատակիցների զոհվելուն[476][477][478]։ Ուկրաինայի առողջապահության նախարարության տվյալներով՝ փետրվարի 18-20-ը Կիևում զոհվել է 77 մարդ[479]։ Փետրվարի 18-20-ը Կիևում ցուցարարների գնդակահարությունների հետաքննության Գերագույն ռադայի ժամանակավոր քննչական հանձնաժողովի հաշվետվության մեջ նշվում էր (2014 թվականի հուլիս), որ փետրվարի 18-20-ը Կիևի կենտրոնում միլիցիայի և ներքին զորքերի 196 աշխատակիցներ հրազենային վնասվածքներ են ստացել, որոնցից սպանվել են ՌՕՎ-ի 7 զինծառայողներ և ոստիկանության 10 աշխատակիցներ[480]։ Ուկրաինայի արևմուտքում ծայրահեղ սրվել է իրավիճակը։ Այսպես, փետրվարի 19-ի գիշերը Լվովի մարզում մեծ քանակությամբ զենք և զինամթերք է առգրավվել[481]։
«Խաղաղ հարձակում»
Փետրվարի 18-ին Գերագույն ռադայի նիստում ընդդիմությունը պահանջել էր անհապաղ վերադառնալ կառավարման խորհրդարանական-նախագահական ձևին և վերականգնել 2004 թվականի Սահմանադրությունը[482]։
Առավոտյան ընդդիմության առաջնորդները կազմակերպել են այսպես կոչված «խաղաղ հարձակում» Գերագույն ռադայի վրա, որին մասնակցել են Եվրամայդանի մի քանի հազար ակտիվիստներ[483][484]։ Երթը, որը գլխավորել են ժողովրդական պատգամավորներ Անդրեյ Իլյենկոն, Օլեգ Տյագնիբոկը, Օլեգ Լյաշկոն, Անդրեյ Պարուբին[485], կորցրել է «խաղաղ» բնույթը, երբ շարասյունը, որի գլխավորությամբ գտնվում էին Մայդանի ինքնապաշտպանության մարտիկները, 100 մետր չհասնելով Գերագույն Ռադայի շենքին, շրջվել է այն բեռնատարներով, որոնցով ոստիկանությունը միջնապատել է Մետաքսի փողոցը։ Չունենալով խորհրդարանին ընդհուպ մոտենալու հնարավորություն՝ ակտիվիստները սկսել են ոստիկանների վրա քարեր նետել և հրկիզող խառնուրդով շշերի օգնությամբ հրկիզել բեռնատարները։ Ի պատասխան՝ ոստիկանները հարձակվողներին գնդակոծել են լուսա-աղմկոտ նռնակներով և օգտագործել արցունքաբեր գազ[486][487][488]։
Գերագույն ռադա
Գերագույն ռադայում ընդդիմությունը նախագահ Վլադիմիր Ռիբակից պահանջել է գրանցել 2004 թվականի Սահմանադրությանը վերադառնալու մասին որոշման նախագիծը։ Նա հրաժարվել է և որպես այլընտրանք առաջարկել Ռադային սկզբում ստեղծել Սահմանադրության մեջ փոփոխություններ կատարելու մասին համաձայնեցված օրինագծի մշակման հատուկ հանձնաժողով, իսկ հետո արդեն բարեփոխել հիմնական օրենքը[489]։ Դրանից հետո Գերագույն ռադայի ամբիոնն ու նախագահությունը արգելափակվել էին ընդդիմադիրների կողմից։ Ռեգիոնների կուսակցության խմբակցությունը լքել է դահլիճը։ Նրանց հետևում ցանկանում էին հեռանալ նաև կոմունիստները, բայց ընդդիմադիրները արգելափակել են ելքերը։ Մի քանի ժամ անց ընդդիմությունը հասավ իր օրինագծի գրանցմանը[490]։
Բախումների շարունակություն
Սահմանադրական որոշման գրանցման մասին տեղեկատվության հայտնվելուց հետո Գերագույն ռադայի շրջանում բախումները հանդարտվել են։ Միաժամանակ շարունակվել են կատաղի բախումները Ինստիտուտսկայա փողոցում, որտեղ ոստիկանությունը փորձել է ցուցարարներին հետ մղել Մայդան։ Մինչդեռ ցուցարարները ծեծկռտուք են սարքել Մարինյան այգում կառավարամետ ակցիայի մասնակիցների հետ և սկսել բարիկադների կառուցումը։ Գրավվել է Գրուշևսկի և Կրեպոստնոյ նրբանցքի փողոցների խաչմերուկում գտնվող սպաների տունը[491], որտեղ կազմակերպվել էր ժամանակավոր բուժկետ, որտեղ տեղափոխում էին վիրավոր ցուցարարներին։ Ցուցարարները հայտնել են, որ գրավել են "Բերկուտի" մի քանի աշխատակիցների, որոնց տարել են Մայդան[490]։ Կիևի կենտրոնում շատ փողոցներ պատված են եղել ծխով, Գրուշևսկի փողոցում ցուցարարները կրկին հրդեհել են անվադողերը, կառավարական թաղամասում ջարդել և այրել են փողոցներում կայանված մի քանի մարդատար ավտոմեքենաներ[490]։
Կեսօրից հետո ցուցարարները հարձակվել են Լիպսկայա փողոցում գտնվող Ռեգիոնների կուսակցության գրասենյակի վրա, ավերել և այրել այն։ Հարձակման ժամանակ գրասենյակի աշխատակից է զոհվել[492]։
Ժամը 13:30-ին սկսել են ստացվել առաջին հաղորդումները իրավապահ մարմինների աշխատակիցների հրազենային վիրավորումների մասին (ընդամենը մեկ օրում հրազենային վնասվածքներից զոհվել է ներքին զորքերի 5 զինծառայող)[493]։
Իրավապահ ստորաբաժանումների հակահարձակում
17:30-ի դրությամբ «Բերկուտի» մարտիկները և ներքին զորքերը լիովին մաքրեցին կառավարական թաղամասը՝ Հոկտեմբերյան պալատը, հսկողության տակ վերցվեց Եվրոպական հրապարակը։ Ցուցարարները լքել են ուկրաինական տունը՝ վախենալով հնարավոր գրոհից։
Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության ղեկավարը և երկրի ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատարը հայտարարել են, որ եթե մինչև ժամը 18:00-ն քաղաքում անկարգությունները չդադարեն, իրավապահ մարմինները պարտավոր կլինեն կարգուկանոն հաստատել օրենքով նախատեսված եղանակներով[494]։ Խարկովի «Բերկուտի» 2-րդ վաշտի նախկին հրամանատար Վիկտոր Շապովալովի վկայությամբ՝ ժամը 17:00-ի և 18:00-ի միջև Հոկտեմբերյան պալատ մուտքի մոտ ավտոմեքենա է եկել անձնական ապահովման ծառայությունից, որտեղից գումարտակի հրամանատար Վլադիսլավ Լուկաշի հրամանով սկսվել է նրանց «Ֆորտ» հրացանների և փամփուշտների (սովորական և կապարագույնների) հանձնումը նրանց[495]։
Երեկոյան «Բերկուտի» և ներքին զորքերի ստորաբաժանումները ցուցարարներին հետ են մղել դեպի Անկախության մայդան և գիշերվա ընթացքում փորձել են կազմակերպել դրա մաքրումը։ Օրվա և հաջորդ գիշերվա ընթացքում, ուժային կառույցների հետ ընդդիմության կողմնակիցների ակտիվ բախումների հետևանքով զոհվել է 25 մարդ (նրանց մի մասը ուժայիններ են), ավելի քան 350-ը վիրավորվել են, ավելի քան 250-ը հոսպիտալացվել են։
Ժամը 20։ 00-ին "Բերկուտի" ստորաբաժանումներն ու ներքին զորքերը ձեռնամուխ են եղել Մայդանի մաքրմանը։ Իրադարձությունների վայրից ուղիղ հեռարձակում են իրականացնում Ուկրաինական մի քանի հեռուստաալիքներ։ Ուժայինները օգտագործում են ջրցան մեքենաներ և լուսաձայնային նռնակներ, ցուցարարներն օգտագործում են քարեր, ճայթռուկներ, հրկիզող խառնուրդով շշեր։ Դեպքի վայրում պայթյուններ են թափվում։ «Հարգելի կանայք և երեխաներ, ոստիկանությունը խնդրում է Ձեզ լքել Անկախության մայդանի տարածքը. այժմ այստեղ հակաահաբեկչական գործողություն է անցկացվելու»։ Ուժայինները փորձում են ցուցարարներին հետ մղել Անկախության Մայդանից՝ շարժվելով Եվրոպական հրապարակի և ինստիտուտի փողոցի կողմից։ Փողոցի կողմից Միխայլովսկի լեռնանցքը ազատ է։ Մարդկանց համար նաև հնարավորություն է թողնվել մեկնել Բեսարաբական հրապարակ[496]։
Բանակցություններ ընդդիմության հետ
Ուկրաինայի արդարադատության նախարարի պաշտոնակատար, քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման հարցերով աշխատանքային խմբի անդամ Ելենա Լուկաշը հայտարարել Է ընդդիմության կողմից ձեռք բերված պայմանավորվածությունները խախտելու մասին և կոչ է արել անհապաղ դադարեցնել զինված դիմակայությունը. «բողոքը, որը դեռևս երեկ ընդդիմության կողմից հայտարարվել էր որպես խաղաղ ակցիա, այսօր սկսվել Է ծայրահեղականների բաց զինված դիմակայությամբ... այսօր ընդդիմության առաջնորդներն Անձնապես պատասխանատու են դիմակայությունների սրման նոր փուլի համար։ Նրանց գործողությունները սպառնալիքի տակ են դրել Ուկրաինայի քաղաքացիական խաղաղությունն ու ապագան»։ Լուկաշն աշխատանքային խմբի անունից կոչ է արել դադարեցնել հակամարտության էսկալացիան, զինված դիմակայությունը և անմիջապես նստել բանակցությունների սեղանի շուրջ[497]։
Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի նախագահ Վլադիմիր Ռիբակը հայտարարել է, որ Ուկրաինայում ստեղծված իրավիճակից դուրս գալու շուրջ ընդդիմության առաջնորդների հետ բանակցությունները հնարավոր են միայն արմատական գործողությունները դադարեցնելու պայմանով․ «բանակցությունները Հնարավոր են, բայց միայն բողոքի մասնակիցների կողմից ցանկացած բռնի գործողությունների և սադրանքների դադարեցման պայմանով... Կիևում արյուն է թափվել, զոհվել են մարդիկ»[498]։ Մինչդեռ Վիտալի Կլիչկոն դիմել է Վիկտոր Յանուկովիչին՝ պահանջելով անհապաղ հայտարարել արտահերթ նախագահական և խորհրդարանական ընտրությունների անցկացման մասին։ Կլիչկոն նաև Յանուկովիչին կոչ է արել շտապ դուրս բերել «Բերկուտը» մայրաքաղաքի կենտրոնից[499]։
16:00-ից քաղաքային իշխանությունների ցուցումով դադարեցրել է մետրոյի աշխատանքը՝ կապված «ահաբեկչությունների սպառնալիքի» հետ[500]։
Արևմտյան Ուկրաինայի քաղաքներում «Ազատություն» կուսակցության առաջնորդ Օլեգ Տյագնիբոկի կոչով հայտարարվել է կամավորների տեսագրություն՝ Կիև ուղարկելու համար։ Ավտոշարասյունները ձևավորվել են Լվովում և Տերնոպոլում[501]։
Ղրիմի Գերագույն խորհրդի Նախագահությունը հայտարարել է, որ Ուկրաինայում փաստացի քաղաքացիական պատերազմ է սկսվել, և կոչ Է արել Վիկտոր Յանուկովիչին արտակարգ միջոցներ ձեռնարկել Ուկրաինայի սահմանադրական կարգի և միասնության հիմքերը պահպանելու համար։ Խարկովի քաղաքային ղեկավար Գենադի Կերնեսը պաշտոնական հայտարարություն է արել Կիևի իրադարձությունների կապակցությամբ. «կոչ եմ անում արևմտյան Ուկրաինայի քաղաքային ղեկավարներին կամք չտրամադրել հույզերին՝ զինելով և մարդկանց ուղարկելով հակամարտության գոտի»[496]։ Ճանապարհային ոստիկանության ծառայությունները սահմանափակել են ավտոտրանսպորտի Մուտքը Կիև։ Մի շարք ճանապարհներով տրանսպորտի երթևեկությունն իրականացվում է կամ մեկ շերտով, կամ էլ ընդհանրապես փակ է[502]։
Կառավարության մամուլի ծառայությունը հայտարարել Է Կիև տրանսպորտի մուտքը սահմանափակելու մասին․ «զանգվածային անկարգությունների կապակցությամբ և մարդկային զոհերի թույլ չտալու և հակամարտության սրման նպատակով Ուկրաինայի քաղաքացիներին խնդրում ենք հաշվի առնել այն, որ տրանսպորտի երթևեկությունը Կիևի ուղղությամբ կսահմանափակվի 2014 թվականի փետրվարի 19-ի ժամը 00:00-ից»[496]։
Արսենի Յացենյուկը Մայդանի ամբիոնից դիմել է նախագահ Յանուկովիչին՝ կոչ անելով մինչև առավոտ հրադադար հայտարարել, որից հետո ընդդիմությունը կհամաձայնի վերսկսել բանակցությունները. «մեր ուղերձը հետ կանչեք միլիցիան և անհապաղ հրադադար հայտարարեք։ Այդ ժամանակ մենք պատրաստ ենք գնալ հետագա բանակցությունների՝ մարդկանց փրկելու համար»[496]։
Ռեգիոնների կուսակցությունից ժողովրդական պատգամավոր Աննա Գերմանը «Ազատություն» ռադիոկայանի մեկնաբանությունում հայտարարել է, որ փետրվարի 19-ին Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի և ընդդիմության առաջնորդների հանդիպումը տեղի կունենա միայն զինված դիմակայության դադարեցման պայմանով․ «բանակցությունները տեղի կունենան միայն այն ժամանակ, երբ դադարեցվեն պայքարի մեթոդները, երբ ընդդիմությունը փողոցներից կհեռացնի զենքով մարդկանց և երբ երկրում հանգստությունը կվերսկսվի։ դա տեղի կունենա միայն այն դեպքում, եթե ընդդիմությունը դադարեցնի պայքարը,-ասել է նա։ Այդ ժամանակ պետք է նստել բանակցությունների սեղանի շուրջ»[496]։ Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի և ընդդիմության առաջնորդներ Վիտալի Կլիչկոյի և Արսենի Յացենյուկի հանդիպումը, այնուամենայնիվ, կայացել է, սակայն կողմերը չեն կարողացել համաձայնության գալ՝ սահմանափակվելով փոխադարձ մեղադրանքներով։
Ուկրաինայի ողջ տարածքում դադարեցվել է 5-րդ հեռուստաալիքի եթերային և արբանյակային հեռարձակումը[496]։
Կիևում իրավիճակի սրման կապակցությամբ ՂՀ Գերագույն խորհրդի նախագահությունը դիմում է հղել Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին՝ հրապարակելով այն իր պաշտոնական կայքում. դրան սպասում են հարյուր հազարավոր ղրիմցիներ, որոնք քվեարկել են ձեր օգտին նախագահական ընտրություններում՝ երկրում կայունության հույսով։ Նախագահությունը հայտարարել է, որ «քաղաքացիական դիմակայության հետագա էսկալացիայի դեպքում» արկի Գերագույն խորհուրդն «իրեն իրավունք է վերապահում ինքնավարության բնակիչներին կոչ անել պաշտպանել քաղաքացիական խաղաղությունն ու հանգստությունը թերակղզում»[503][504]։
Փետրվարի լույս 19-ի գիշերը նախագահի պաշտոնական կայքում տեղադրվել է Վիկտոր Յանուկովիչի տեսաուղերձն ուկրաինացի ժողովրդին, որտեղ նա ընդդիմության առաջնորդներին մեղադրել է արյունահեղության մեջ։ Յանուկովիչի խոսքով՝ հակամարտությունը վերսկսվել է ընդդիմության՝ «զինված դիմակայության» կոչերի պատճառով. իսկ ընդդիմադիր առաջնորդներին պետք էր այնպես անել, որ արդեն հաջորդ օրը՝ փետրվարի 18-ին, նրանք Մայդանի արմատական հատվածին զինված պայքարի կոչ արեցին։ Ընդդիմադիրները ոչ միայն չեն սպասել խորհրդարանի նիստի բացմանը, որտեղ պետք է քվեարկվեին այն օրենքները, որոնք կփոխեին Ուկրաինան։ Նրանք, ընդհակառակը, արգելափակել են Գերագույն ռադան՝ հնարավորություն չտալով ընդունել այդ փոփոխությունները։ Պահանջել են ընդդիմության ամբողջ իշխանությունը և անհապաղ։ Չունենալով ժողովրդի մանդատը, ապօրինաբար, խախտելով Ուկրաինայի Սահմանադրությունը, սրանք, ասելիքի թույլտվությամբ, քաղաքական գործիչները, դիմելով ջարդերի, հրկիզումների և սպանությունների, փորձում էին «գրավել իշխանությունը»,- ասվում է հայտարարության մեջ։ Նրանք անցել են, երբ մարդկանց զենքի կոչ են արել։ Իսկ դա օրենքի աղաղակող խախտում է։ Եվ օրենքի խախտողները պետք է կանգնեն դատարանի առաջ, որը նրանց կսահմանի պատժի չափը։ Ելնելով դրանից՝ ես ևս մեկ անգամ կոչ եմ անում ընդդիմության առաջնորդներին, ովքեր պնդում են, որ իրենք ձգտում են խաղաղ կարգավորման, անհապաղ ձերբազատվել այն արմատական ուժերից, որոնք հրահրում են արյունահեղություն և Բախում իրավապահ մարմինների հետ։ Կամ, եթե նրանք չեն ցանկանում հեռանալ, ընդունում են, որ աջակցում են արմատականներին։ Եվ այդ ժամանակ նրանց հետ այլ խոսակցություն կլինի,- ընդգծել Է Յանուկովիչը։
Յանուկովիչը նշել է, որ խորհրդականները «փորձում են նրան դրդել կոշտ տարբերակների»։ «Բայց ես միշտ սխալ մոտեցում եմ համարել ուժի կիրառումը։ Կա ավելի լավ և ավելի արդյունավետ միջոց է գտնել ընդհանուր լեզու. Փոխզիջման գնալ։ Պայմանավորվել. ես արդեն բազմիցս ասել եմ, որ այդ դեպքում մի քիչ կկորցնի իշխանությունը։ Կկորցնի նաև ընդդիմությունը։ Բայց կհաղթի Ուկրաինան։ Ես համառորեն կոչ եմ արել զերծ մնալ արմատական գործողություններից։ Բայց ինձ չլսեցին։ Կրկնում եմ ու նորից եմ դիմում։ Ուշ չէ լսել. դեռ ուշ չէ դադարեցնել հակամարտությունը»[505]։
Ուկրաինայի առաջին նախագահ Լեոնիդ Կրավչուկը փետրվարի 18-ի իրադարձությունները գնահատելիս ընդգծել է, որ «խաղաղ հարձակման» մասին ընդդիմության հայտարարություններն ի սկզբանե ենթադրում էին իշխանության կողմից ուժի կիրառման սադրանք, և դեռևս փետրվարի 17-ին կայացած կիրակնօրյա ժողովրդական վեչեի ժամանակ կարելի էր կանխատեսել իրադարձությունների ուժային զարգացումը. «Եվ ինձ արդեն թվում էր, որ փոխզիջման առաջին քայլերն արդեն արվել են։ Բայց Մայդանում ընդդիմության առաջնորդների կիրակնօրյա ելույթից հետո ինձ ահավոր դարձավ, ես հասկացա, որ խոսքը նոր ուժային դիմակայության մասին է... Ես ոչ մի կերպ չէի կարող հասկանալ, թե խաղաղ ճնշումն ինչպես կարող են իրականացնել այն շարասյուները, որոնք կոչ էին անում գնալ խորհրդարան։ Ցավոք, եղավ այն, ինչ ես կանխատեսում էի։ Սյուները եկան ու սկսեցին ուժային ձևով գործել։ Իսկ այլ բանի վրա էլ չի կարելի հույս դնել։ Կրավչուկի խոսքով՝ ցուցարարներն առաջինն են ուժ կիրառել, ընդ որում՝ շատ յուրահատուկ ձևով. նրանք փորձել են Գերագույն ռադային ստիպել քվեարկել այնպես, ինչպես ցանկանում է ընդդիմությունը»[506]։
Փետրվարի 19
Նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը 2014 թվականի փետրվարի 20-ը հայտարարել է Ուկրաինայի ողջ տարածքում սգո օր՝ փետրվարի 18-ին և 19-ին տեղի ունեցած զանգվածային անկարգությունների հետևանքով մարդկային զոհերի կապակցությամբ։ Այս մասին ասված է երկրի ղեկավարի հրամանագրում, որը հրապարակվել է նրա պաշտոնական կայքում։
Մինչդեռ Եվրոմայդանի ակտիվիստները գրավել են Կիևի գլխավոր դատախազության, կոնսերվատորիայի և պետական հեռուստառադիոընկերության շենքերը[507][508]։
Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարի պաշտոնակատար Պավել Լեբեդևը ԻՏԱՌ-ՏԱՍՍ-ի թղթակցին հայտնել է, որ ինքը հրաման է տվել Կիև ուղարկել 25-րդ առանձին օդադեսանտային բրիգադ Դնեպրոպետրովսկից՝ «բազաների պահպանությունն ուժեղացնելու համար, որտեղ մարտական զենք է պահվում»։ Պետի պաշտոնակատար պաշտպանության նախարարության մամուլի ծառայության Ուկրաինայի գնդապետ Ալեքսանդր Мотузяник հաստատել է, որ Ուկրաինայի Զինված ուժերի ստորաբաժանումները միջոցներ են ձեռնարկում ուժեղացման պահպանության զենքի պահեստների[509]։
Հրդեհ Արհմիությունների տանը
Փետրվարի 19-ի գիշերը դիմակայության ընթացքում հրդեհ է բռնկվել Արհմիությունների տանը։ «Շաբաթվա Հայելիներ»-ի լրագրողների վկայությամբ՝ շենքի վրա է տարածվել Մայդանի վրանները ծածկող կրակը, որոնք ցուցարարներն օգտագործել են որպես կրակահերթ հարձակող ուժայինների դեմ[510]։ Գերագույն ռադայի՝ Մայդանում սպանությունների հետաքննության ժամանակավոր քննչական հանձնաժողովի տվյալներով՝ Արհմիությունների տան գրոհն իրականացվել է Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության ղեկավար Ալեքսանդր Յակիմենկոյի, նրա առաջին տեղակալ Վլադիմիր Տոցկու և Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության հակաահաբեկչական կենտրոնի ղեկավար Անդրեյ Մերկուլովի ցուցումով[511][512]։ «Բատկիվշչինա» խմբակցության ղեկավարի տեղակալ Սերգեյ Սոբոլևը պնդել է, որ շենքում ողջ-ողջ այրվել է ավելի քան քառասուն մարդ, սակայն ավելի ուշ այդ տեղեկությունը հերքվել է կուսակցության պաշտոնական կայքում[513]։ Կրակը մարել են ավելի քան մեկ օր՝ շարունակվող բախումների ֆոնին, ինչի հետևանքով չորս փրկարարներ վնասվածքներ են ստացել։ Հրշեջ-փրկարարները շենքի տանիքից փրկել են 41 մարդու։ Փլուզվել է մի քանի տարածք[514]։ Հրդեհը մարվել է միայն փետրվարի 20-ի առավոտյան[515]։
Կիևի պատմության թանգարանի կողոպուտը
Փետրվարի 18-ի լույս 19-ի գիշերը անհայտ անձինք թալանել են Կիևի պատմության թանգարանի ֆոնդերը, որոնք գտնվում են ուկրաինական տան 4-5 հարկերում։ Փետրվարի 18-ի երեկոյան շենքը գտնվել է իրավապահների հսկողության տակ։ Ըստ տեղեկատվության Օլգա ընկեր, ղեկավար թանգարանային բաժնի «Կիև երկրորդ կեսին XVII-XX դարի սկզբին», ցուցարարները թողել են թանգարանի ֆոնդերի տարածքը անձեռնմխելի և անվտանգ, կնքված և ազդանշանային. Թանգարանի աշխատակիցները զգուշացրել են շենքը գրաված ուժայիններին, որ այստեղ թանգարանային ֆոնդեր կան։ Ժամը 00:00-ի սահմաններում ահազանգ է ստացվել, և թանգարանի գլխավոր պահապանը ոստիկանություն է կանչել, սակայն կանչին ոչ ոք չի եկել։ Առավոտյան թանգարանի աշխատակիցները, ընկնելով Ուկրաինական տուն, հայտնաբերել են ավերված ֆոնդապահոցը։ Ուկրաինական տանը գտնվող ուժային կառույցների ներկայացուցիչները հրաժարվել են որևէ մեկնաբանություն տալ[516]։
Արևմտյան Ուկրաինայում պետական հաստատությունների զավթումներ են տեղի ունեցել
Փետրվարի 19-ի լույս 19-ի գիշերը Լվովում և օրվա ընթացքում գրավվել են վարչակազմի շենքերը, ինչպես նաև Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության, դատախազության, հարկային վարչությունների, պետավտոտեսչության մարզային և քաղաքային բաժինները, ՆԳՆ-ի շրջանային բաժանմունքները՝ Գալիցկին, Ֆրանկովսկին, Շևչենկովսկին և Լիչակովսկին, ինչն ուղեկցվել է գրասենյակային տեխնիկայի և փաստաթղթերի ոչնչացմամբ, ավելի քան 1170 միավոր հրազենի զավթմամբ (Մակարովի գրեթե հազար ատրճանակ, Կալաշնիկովի 170 ինքնաձիգ, դիպուկահար հրացաններ և Կալաշնիկովի գնդացիրներ, ավելի քան տրամաչափ)[517]։
Փորձ է արվել հրկիզել ՆԳՆ Զալիզնյիչնի շրջկոմը[518], այրվել է Ֆրանկիվսկի շրջանային դատարանի շենքը գրասենյակային տեխնիկայով և փաստաթղթերով[519]։ Ուկրաինայի ներքին զորքերի թիվ 4114 զորանոցի գրոհի ժամանակ Եվրամայդանի կողմնակիցները գրավել են զինվորականների ամունիցիան և հրկիզել զորամասի շենքը, Ավելի ուշ հրդեհն անցել է զինամթերքի պահեստ[520]։ Մարզային կենտրոնում դադարել է աշխատել 102 ոստիկանական կանչը[521], ոչնչացվել է ոստիկանության ավտոտեխնիկայի 30 %-ը[522]։ Փորձ է արվել գրավել ՆԳՆ Լվովի համալսարանը[523]։ Միաժամանակ դադարեցվել է գնացքների երթևեկությունը Լվով-Կիև հաղորդագրությամբ, «Ուկրզալիզնիցիի» ներկայացուցիչների հայտարարությունների համաձայն՝ անորոշ ժամանակով[524]։
Իվանո-Ֆրանկովսկում ապստամբները գրավել են Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության տեղական վարչությունը, որտեղից առևանգվել են զենք՝ երեք գնդացիր, 268 ատրճանակ և 90 նռնակ[525]։
Լուցկում ցուցարարները գրավել են մարզային վարչակազմի և ոստիկանության մարզային վարչության շենքերը[526]։ Վոլինի մարզի նահանգապետ Բաշկալենկոյին, ով հայտնվել է վարչությունում, ծեծել են[527], ջուր լցրել և տեղի Եվրոմայդանի բեմին ձեռնաշղթաներով գամել և պահանջել պաշտոնաթողության դիմում, հանրության ներկայացուցիչները նրա տուն են գնացել՝ ընտանիքին բերելու և նրան աշխատանքից ազատման դիմում գրելու ստիպելու համար[528]։ Այնուհետև ցուցարարներն առաջ են քաշել դատախազության շենքերն ու Վոլինի անվտանգության ծառայությունը[526]։
Խմելնիցկում խռովությունների ժամանակ Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության շենքի մոտ կրակ է բացվել ցուցարարների վրա, երկու մարդ ծանր վնասվածքներ է ստացել[529]։ Ի պատասխան այդ գործողությունների՝ ցուցարարները «Մոլոտովի կոկտեյլներ» են նետել ՈՒԱԾ-ի շենքը, ինչի հետևանքով հրդեհ է բռնկվել[530], այդ իրադարձությունների ընթացքում մեկ մարդ սպանվել է գլխին արձակված կրակոցից[531]։
Ժիտոմիրում, ոստիկանության կողմից ցուցարարների կողմն անցնելուց հրաժարվելուց հետո, ակտիվիստները գրոհով վերցրել են մարզային վարչակազմի շենքը և հրկիզող խառնուրդով շշեր են նետել ՆԳՆ-ի տեղական վարչությունը[532]։
Ուժգորոդում ցուցարարները գրավել են նաև մարզային վարչակազմի շենքը[533], ինչից հետո սկսել են բարիկադներ կառուցել այնտեղ։ Հետագայում ամբոխը շարժվեց դեպի Ուժգորոդի ազգային համալսարանի Ռեկտորատ՝ պահանջելով ռեկտոր Ֆյոդոր Վաշչուկի հրաժարականը[526]։
Վիննիցայում ցուցարարները փակել են ավտոտրանսպորտի երթևեկությունը[526]։
ՈՒԱԾ-ի հայտարարություն
Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը հայտարարել է «Ուկրաինայի տարածքում հակաահաբեկչական գործողության դրսևորման» նախապատրաստման մասին՝ կապված տեղի ունեցող իրադարձությունների հետ։ Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության կայքում զետեղված հաղորդագրության մեջ նշվում էր. «Ուկրաինայում վերջին օրերի իրադարձությունները վկայում են ուժային դիմակայությունների աճող էսկալացիայի և ծայրահեղական տրամադրված խմբավորումների կողմից զենքի զանգվածային կիրառման մասին։ Պետության շատ շրջաններում զավթվում են տեղական իշխանության մարմինները, ներքին գործերի նախարարության կառույցները, անվտանգության ծառայությունները, դատախազությունները, զորամասերը, զինամթերքով պահեստները։ Այսօր տեղի է ունենում բռնության գիտակցական, նպատակաուղղված կիրառում՝ հրկիզումների, սպանությունների, պատանդների գրավման, բնակչության ահաբեկման միջոցով՝ հանցավոր նպատակների հասնելու նպատակով, այս ամենը հրազենի օգտագործմամբ Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը հայտնել է, որ "«միայն անցած օրվա ընթացքում ավելի քան 1500 միավոր հրազեն և 100 հազար փամփուշտ է ընկել հանցագործների ձեռքում»»[534][535]։
Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության մամուլի ծառայությունում հայտնել են քաղաքական գործիչների կողմից պետական իշխանության զավթմանն ուղղված անօրինական գործողությունների կատարման փաստով մինչդատական հետաքննություն սկսելու մասին։ Քրեական վարույթն սկսվել Է Ուկրաինայի քրեական օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին մասով (այն գործողությունները, որոնք ուղղված են սահմանադրական կարգը բռնի փոփոխելուն կամ տապալելուն կամ պետական իշխանությունը զավթելուն) և հետաքննվում Է Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության գլխավոր քննչական վարչության կողմից[536]։
Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի հայտարարություն
Ուկրաինայի Գերագույն Խորհուրդը «նպատակահարմար է համարել Ուկրաինայի տարածաշրջանների ակտիվ մասնակցությունը Ուկրաինայի Սահմանադրության փոփոխությունների նախապատրաստման աշխատանքներին» և պաշտպանել է պետական կառուցվածքի «հանգուցային հարցերի» շուրջ համաուկրաինական հանրաքվե անցկացնելու նախաձեռնությունը[537]։ Խորհրդարանի մի շարք պատգամավորներ պաշտպանել են պատգամավոր Նիկոլայ Կոլեսնիչենկոյի (Ռեգիոնների կուսակցություն) նախաձեռնությունը, որն առաջարկել է, եթե Ուկրաինայում մոտ ժամանակներս չկարգավորվի ճգնաժամը, բարձրացնել Ռուսաստանին Ղրիմի միանալու հարցը։ Ղրիմի խորհրդարանի խոսնակ Վլադիմիր Կոնստանտինովը, սակայն, ընդհատել է Կոլեսնիչենկոյի ելույթը՝ հայտարարելով, որ այս պահին պատգամավորների առջև դրված գլխավոր խնդիրն է «օգնել Կիևին պաշտպանել իշխանությունը»[538]։ Այնուամենայնիվ, արդեն հաջորդ օրը, գտնվելով Մոսկվայում, որտեղ նա հանդիպումներ է ունեցել Պետդումայի խորհրդարանական խմբակցությունների ղեկավարների հետ, Վլադիմիր Կոնստանտինովը «Ինտերֆաքս»-ին տված հարցազրույցում հայտարարել է, որ չի բացառում Ղրիմը Ուկրաինայից անջատելը երկրում իրավիճակի սրման դեպքում։ Պատասխանելով այն հարցին, թե անհրաժեշտ է արդյոք Ուկրաինայում իրավիճակի անբարենպաստ զարգացման դեպքում հանրաքվե անցկացնել Ղրիմի անջատման շուրջ, նա ասել է, որ նախընտրում է «չծխել» այդ թեման, քանի որ Ղրիմը կենտրոնական իշխանության հենասյուներից մեկն է, և «եթե մենք սկսենք դրանով զբաղվել, Մենք ուղղակի կկործանենք այդ կենտրոնական իշխանությունը»։ Ընդ որում, Վլադիմիր Կոնստանտինովը հավելել է, որ պայքարը գնում է ոչ թե Ղրիմի, այլ Կիևի համար։ Սակայն, եթե այնուամենայնիվ ճնշման տակ այդ կենտրոնական իշխանությունը կոտրվի, Ղրիմի Գերագույն խորհուրդը ինքնավարության համար լեգիտիմ կճանաչի միայն իր որոշումները։ «Եվ այդ ժամանակ մենք կունենանք միակ ճանապարհը՝ դա ԽՄԿԿ կենտկոմի նախագահության 1954 թվականի որոշման չեղյալ հայտարարումն է... այս րոպեից մենք կճանաչենք այն որոշումները, որոնք անհրաժեշտ ենք համարում»[539]։ Ղրիմի կառավարության վարչապետ Անատոլի Մոգիլևը, մեկնաբանելով արված հայտարարությունը, քաղաքական գործիչներին կոչ է արել «կշռադատել յուրաքանչյուր բառը, հատկապես նրանք, որոնք կարող են մեկնաբանվել որպես Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության սպառնալիք»[540]։
Եվրոպացի դիվանագետների միջնորդություն
Փետրվարի 19-ի երեկոյան Լեհաստանի ԱԳ նախարար Ռադոսլավ Սիկորսկին հայտնել է, որ մեկնում Է Կիև՝ Ուկրաինայում բռնության հետագա էսկալացիան թույլ չտալու նպատակով։ Դրան պետք է միանան Գերմանիայի և Ֆրանսիայի արտաքին գործերի նախարարները, որոնք ուղևորվում են Կիև՝ Ուկրաինայի իշխանությունների և ընդդիմության ներկայացուցիչների հետ վերջին բանակցությունների համար ԵՄ-ի արտաքին գործերի խորհրդի արտահերթ նիստի նախօրեին, որտեղ պետք է քննարկվեր Ուկրաինայի նկատմամբ պատժամիջոցների սահմանման հարցը։
Յանուկովիչի բանակցությունները ընդդիմության հետ
Ուշ երեկոյան բանակցություններ են կայացել Յանուկովիչի և ընդդիմության առաջնորդների միջև։ Կողմերը պայմանավորվել են հրադադարի մասին։ Արսենի Յացենյուկի խոսքով՝ Մայդանի գրոհը, որն այս գիշեր պլանավորում էր իշխանությունը, չի լինի. «այժմ հայտարարվել է զինադադար և բանակցային գործընթացի սկիզբ իրավիճակի կայունացման համար»[541]։
Փետրվարի 20
Արյունահեղություն Կիևում
Առավոտյան ժամը 9-ին ընդդիմության կողմնակիցները անցան հարձակման, հետ մղեցին Անկախության ստելին և սկսեցին նեղացնել ուժայիններին, որոնք շտապ սկսեցին նահանջել Ինստիտուտսկայա փողոցով՝ թողնելով նաև փետրվարի 18-ին գրավված Հոկտեմբերյան պալատը[542]։ Ցուցարարները նաև արհմիությունների տան մոտ ներքին զորքերը հետ են մղել դեպի Եվրոպական հրապարակ՝ մինչև Գրուշևսկի փողոցի կեսը[543], ուժայինների կողմից նախօրեին կառուցված բետոնե բարիկադի համար և այնուհետև՝ արվեստի թանգարան[544]։ Ոստիկանության շարքերում խուճապ է սկսվել, «Բերկուտը» պնդում է, որ ընդդիմության կողմնակիցները մարտական զենք են կիրառել, նրանք ստիպված են եղել նահանջել[545]։ Ավելի ուշ հարձակվողների մոտ հրազենի առկայությունը հաստատվել է տեսագրություններով[546]։ Նաև հետագայում այն, որ սկզբում կրակը բացվել էր մայդանովցիների կողմից, հաստատել է այն իրադարձությունների հետաքննության խորհրդարանական ժամանակավոր քննչական հանձնաժողովի ղեկավար Գենադի Մոսկալը (նրա կարծիքով՝ դա սադրանք էր՝ նախագահ Յանուկովիչին արտակարգ դրություն մտցնելու պարտադրելու նպատակով)[547]։ «Բերկուտը» դուրս է եկել Օլգինսկայա փողոց և շարունակել է օգտագործել արցունքաբեր գազով նռնակներ։ Ինստիտուտսկայա փողոցում ցուցարարների թիվը հասել է 3 հազարի, նրանք գրոհել են կազմակերպված շարասյուներով ժամը 9:00-ի սահմաններում[545]։ Ժամը 9:30-ի դրությամբ վիրավորվել է «Բերկուտ» հատուկ ստորաբաժանման 23 մարտիկ և ներքին զորքերի զինվոր[548][549]։
Ինստիտուտի դիպուկահարներին, որոնց պատկանելությունը մինչ օրս հաստատված չէ, սկսել են կրակ բացել, առաջին րոպեներին սպանվել է 7 մարդ, հետո նրանց թիվը հասել է տասնյակ[550], ինչպես նաև հարյուրավոր վիրավորների[551]։ Դիպուկահարները կրակել են նաև Մայդանից վիրավորներին դուրս բերող բժիշկների վրա[552]։ Ավելի ուշ Էստոնիայի ԱԳ նախարար Ուրմաս Պաետը ԵՄ դիվանագիտության ղեկավար Քեթրին Էշթոնի հետ հեռախոսազրույցում ենթադրություն էր հայտնել, որ դիպուկահարներ կարող էին լինել ընդդիմության զինյալները[553]։
Ժամը 12:00-ի սահմաններում Գրուշևսկի փողոցից ներքին զորքերի մոտ 70 մարտիկներ հանձնվել են Մայդանի ինքնապաշտպանության անվտանգության երաշխիքներին[554]։
Կիևում Եվրամայդանի ակտիվիստները արգելափակել են ներքին զորքերի ստորաբաժանումների զորանոցներից մեկնումները, որոնք տեղակայված են Օդոֆլոտի պողոտայում, Ուկրաինայի ներքին գործերի ազգային ակադեմիայի անմիջական հարևանությամբ[555]։ Կիևի պետական վարչակազմի ղեկավար Վլադիմիր Մակեենկոն դիմում է գրել Ռեգիոնների կուսակցության շարքերից դուրս գալու մասին[556]։ Հայտարարության դուրս է եկել տարածաշրջանների Կուսակցության գրել են տասնյակ Գերագույն Ռադայի պատգամավորներին ղեկավարների մարզային կազմակերպությունների և այլ մարզային պատգամավորները և քաղաքային գլխին[557]։
Ավելի քան 150 ցուցարարներ պաշարել են մայրաքաղաքի ոստիկանության Դարիցիայի շրջանային վարչությունը[558]։
Իրավիճակը մարզերում
Սումի «Աջ սեկտորը» հայտարարել է իշխանության հետ տեխնիկական հրադադարը դադարեցնելու մասին[559]։ Ժիտոմիրի կենտրոնում քանդել են Լենինի արձանը[560]։
Իվանո-Ֆրանկովսկի շրջանային խորհրդի պատգամավորները Պրկարպատիայի բնակիչների անունից անվստահություն են հայտնել նախագահ Յանուկովիչին և նրան ճանաչել են «պետության ոչ լեգիտիմ ղեկավար, որն այս պահին ոչ մի օրինական լիազորություն չունի»։ Հիմք է հանդիսանում «Յանուկովիչի դիտավորյալ հանցավոր գործողությունները ուկրաինական ժողովրդի և ուկրաինական պետության դեմ»,-ասված է մարզխորհրդի որոշման մեջ[561]։
Վոլինի մարզի Ներքին գործերի նախարարության գլխավոր վարչությունը, Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության գլխավոր վարչությունը և դատախազությունը Վոլինի մարզային խորհուրդը ճանաչել են տարածքային համայնքի ինքնակառավարման մարմին։ Համապատասխան որոշումն ընդունվել է արտահերթ նստաշրջանում[562]։
Լվովում անհայտ անձինք այրել են «Բերկուտի» բազան։ Բազան արգելափակող ցուցարարները հերքում են հրկիզման հետ իրենց առնչությունը[563]։ Լվովի մարզային խորհուրդը հասարակական վայրերում արգելել է դիմակների, բալակլավի և այլնի կրումը՝ վանդալիզմի, մարոդերության և սադրանքների դեմ պայքարելու նպատակով։ Ընդ որում, երաշխավորվում է բոլոր քաղաքացիների անվտանգությունը, որոնք մտնում են Մայդանի ինքնապաշտպանության, «Աջ սեկտորի» Գալիցկի լեգեոնի շարքերը[564]։
Միջնորդություն
Վիկտոր Յանուկովիչի բանակցությունները Լեհաստանի, Գերմանիայի և Ֆրանսիայի ԱԳ նախարարների հետ տևել են ընդհանուր առմամբ վեց ժամ, ներառյալ ընդմիջումը, որի ընթացքում, ըստ հաղորդագրությունների, Յանուկովիչը կապ է հաստատել Ռուսաստանի նախագահ Պուտինի հետ[565]։ Ինչպես հաղորդել Է լեհական մամուլը, արևմտյան երկրների ներկայացուցիչները Ուկրաինայի նախագահին առաջարկել են կազմակերպել անցումային կառավարություն, անցնել սահմանադրական բարեփոխումների և հիմնականը՝ արտահերթ խորհրդարանական և նախագահական ընտրություններ անցկացնել։ Յանուկովիչի հետ բանակցություններին հաջորդել է ընդդիմության հետ հանդիպումը։
Երեկոյան ՌԴ նախագահի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը հայտնել է, որ Վիկտոր Յանուկովիչի նախաձեռնությամբ հեռախոսազրույց է տեղի ունեցել Վլադիմիր Պուտինի հետ, որի ընթացքում Ուկրաինայի նախագահը ռուսական պետության ղեկավարին առաջարկել է Ռուսաստանի ներկայացուցիչ ուղարկել Կիև՝ ընդդիմության հետ բանակցային գործընթացին որպես միջնորդ մասնակցելու համար։ Վլադիմիր Պուտինը որոշել է Ուկրաինա ուղարկել Մարդու իրավունքների հանձնակատար Վլադիմիր Լուկինին[566]։
Ուշ երեկոյան նախագահի վարչակազմում վերսկսվել են բանակցությունները Ուկրաինայի իշխանությունների, ընդդիմության, Լեհաստանի, Գերմանիայի և Ֆրանսիայի արտաքին գործերի նախարարների մասնակցությամբ։ Երկրորդ գիշերվա կեսին նախագահի աշխատակազմ են ժամանել Ուկրաինայում Ռուսաստանի դեսպան Միխայիլ Զուրաբովը և ՌԴ-ում Մարդու իրավունքների լիազոր Վլադիմիր Լուկինը[567]։ Գիշերը վարչակազմի շենքը լքել են Ռուսաստանի և Ֆրանսիայի դեսպանները։ Հաղորդվում էր նաև, որ բանակցությունները լքել է Ֆրանսիայի արտաքին գործերի նախարար Լորան Ֆաբիուսը, քանի որ նրան անհրաժեշտ էր մեկնել Պեկին։ Բանակցությունները տևել են 8 ժամ։ Կողմերը նախաստորագրել են համաձայնագրի տեքստը, որի ստորագրումը նշանակվել է փետրվարի 21-ի կեսօրին (տեղի է ունեցել ժամը 16:00-ին):
Գերագույն ռադա
«Այն, որ Գերագույն ռադան, հակառակ ժողովրդական պատգամավորների պահանջներին, չի սկսել իր աշխատանքը և փաստացի ինքնամեկուսացել է իր պատասխանատվությունից, հանցագործություն է ժողովրդի առջև»,- հայտարարել է Լիտվինը և ընդգծել, որ Ուկրաինայի Գերագույն ռադան պետք է որոշի, թե ինչ է տեղի ունեցել փետրվարի 20-ին։ «Այն, որ Գերագույն ռադան, ի հեճուկս ժողովրդական պատգամավորների պահանջների, չի սկսել իր աշխատանքը և փաստացի ինքնամեկուսացել է իր պատասխանատվությունից, հանցագործություն է ժողովրդի,- եթե Ուկրաինան դադարի գոյություն ունենալ որպես պետություն, եթե հետագայում էլ արյուն թափվի, ապա դրա պատասխանատվությունը կրելու է ողջ պատգամավորական կորպուսը»։ Միաժամանակ Ալեքսանդր Տուրչինովը Մայդանի բեմից դիմել է ցուցարարներին Գերագույն ռադայի նիստի ժամանակ խորհրդարանը գրոհելու խնդրանքով։ «Մենք պետք է անվտանգության երաշխիքներ տանք պատգամավորներին, որոնք այսօր կգան այնտեղ»,-հայտարարել Է Տուրչինովը։ Նրա խոսքով՝ առաջին հերթին դա վերաբերում է Ռեգիոնների կուսակցության պատգամավորներին, որոնք ցանկանում են աջակցել 2004 թվականի Սահմանադրությանը վերադառնալու որոշմանը[568].
Լիտվինի կոչը պաշտպանել Է Ուկրաինայում ԱՄՆ դեսպան Ջեֆրի Փայեթը, որը տեսաուղերձ է հղել Ուկրաինայի ժողովրդական պատգամավորներին ՝ կոչ անելով շտապ ժամանել Գերագույն Ռադա՝ քաղաքական ճգնաժամի լուծման համար։ «Եթե այսօր երեկոյան Դուք Ռադայում չեք, որպեսզի մշակեք քաղաքական լուծում, ապա դուք բարդացնում եք խնդիրը»,- հայտարարել Է նա[569]։
Փետրվարի 20-ի երեկոյան Գերագույն ռադայի արտահերթ նիստում որոշում է ընդունվել, որը դատապարտել է բռնության կիրառումը, որը հանգեցրել է Ուկրաինայի քաղաքացիների մահվան, կտտանքների, խոշտանգումների և մարդկության դեմ այլ հանցագործությունների[570]։ Այդ որոշմանը կողմ է քվեարկել 236-ը Ուկրաինայի 238 ժողովրդական պատգամավորներից։ Որոշումը ստորագրել Է Գերագույն Ռադայի նախագահ Վլադիմիր Ռիբակը փետրվարի 21-ի առավոտյան։
Իր որոշմամբ Գերագույն ռադան կառավարությանը, ՈՒԱԾ-ին, ՆԳՆ-ին, Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարությանը և այլ ռազմականացված խմբավորումներին պարտավորեցրել է անհապաղ դադարեցնել ուժի կիրառումը և արգելել ցանկացած տեսակի զենքի և հատուկ միջոցների օգտագործումը Ուկրաինայի քաղաքացիների դեմ։ Գերագույն ռադան նաև արգելել է հակաահաբեկչական գործողության անցկացումը, որը փետրվարի 19-ին հայտարարել Է Ուկրաինայի անվտանգության ծառայությունը և Հակաահաբեկչական կենտրոնը։ Ներքին գործերի նախարարությանը հրահանգվել է «անհապաղ դադարեցնել իրավապահ մարմինների աշխատակիցների կողմից տրանսպորտային հաղորդակցությունների և այլ փողոցների, հրապարակների, նրբանցքների, բուլվարների արգելափակումը Կիևում և Ուկրաինայի այլ բնակավայրերում» և ապահովել իրավապահ մարմինների աշխատակիցների վերադարձը նրանց մշտական տեղակայման վայրեր[571][572]։
Փետրվարի 21
Ուկրաինայի ՆԳՆ-ում հայտարարել են, որ ցուցարարները կրկին խախտել են հրադադարը և կրակ բացել ներքին գործերի մարմինների աշխատակիցների վրա։ Աշխատակիցների մի մասը փորձել է թաքնվել Գերագույն ռադայի շենքում, սակայն նրանց այնտեղից դուրս են բերել։ «Ինստիտուտի փողոցի շրջանում զանգվածային անկարգությունների մասնակիցները կրակ են բացել ներքին գործերի մարմինների աշխատակիցների վրա և փորձել են ներխուժել Ուկրաինայի Գերագույն Ռադայի ուղղությամբ։ Զոհերի մասին տեղեկությունը ճշտվում է», - ասված Է հաղորդագրության մեջ[573]։
ՈՒՆԻԱՆ գործակալության փոխանցմամբ՝ Արևմտյան Ուկրաինայից Կիև են ժամանել մի խումբ ոստիկաններ, շուրջ 100 մարդ, այդ թվում՝ բարձրաստիճան սպաներ, որոնք անցել են ցուցարարների կողմը։ Իրավապահների հետ միասին Կիև են ժամանել պաշտոնաթող սպաներ և «աֆղանցիներ»։ Սա Լվովի ոստիկանության և մարզի մի քանի շրջանային ստորաբաժանումների անձնակազմն է՝ իր ղեկավարության գլխավորությամբ։ Նախկին նախարար Յուրի Լուցենկոն հայտարարել է, որ ժամանածների գլխավոր խնդիրը Մայդանի պաշտպանությունն է[574]։ Ուկրաինայի ՆԳՆ կայքում այդ տեղեկատվության պաշտոնական հաստատում չկա։
Հրաժարական է տվել Ուկրաինայի Զինված ուժերի գլխավոր շտաբի պետի տեղակալ, գեներալ-լեյտենանտ Յուրի Դումանսկին։ «Այսօր տեղի է ունենում զինվորականների ներգրավում քաղաքացիական հակամարտության մեջ, ինչն անթույլատրելի է։ Դա կարող է հանգեցնել ինչպես զինծառայողների, այնպես էլ խաղաղ քաղաքացիների մահվան, ինչը չի կարելի թույլ տալ։ Դա իմ սեփական դիրքորոշումն է՝ որպես քաղաքացի, սպա, ղեկավար, ով պատասխանատու է իր ենթակաների համար։ Դրա համար ես հրաժարական եմ տվել»,-պարզաբանել Է գեներալ-լեյտենանտը։ Նախօրեին Ռապորտը գրել է գլխավոր շտաբի ղեկավար Վլադիմիր Զամանան[575]։
Կիևում ուսանողները գրավել են Կրթության նախարարության շենքը՝ պահանջելով հանդիպում նախարարի տեղակալի հետ[576]։
Ժողովրդական պատգամավոր Իննա Բոգոսլովսկայան հայտարարել է, որ տեսանյութ ունի, որտեղ «Բերկուտի» համազգեստով մարդիկ կրակում են և ցուցարարների, և ոստիկանության վրա[577]։
Օրվա երկրորդ կեսին ներքին զորքերի ստորաբաժանումները լքել են տարածքը Գերագույն ռադայի շենքի մոտ[578]։ Ներքին զորքերը և «Բերկուտ» հատուկ ստորաբաժանումը լքել են կառավարական թաղամասը, հեռացել են Կիևի կենտրոնից և կառավարության կողմնակիցները[579]։
Չերկասի մարզում Եվրամայդանի հակառակորդների ավտոշարասյան վրա հարձակումներ են տեղի ունեցել[580]։
Փետրվարի 21-ին Ուկրաինայում տեղի է ունեցել Լենինի հուշարձանների զանգվածային ոչնչացում։ Մի շարք քաղաքներում միանգամից մի քանի հուշարձաններ են քանդվել՝ Պոլտավա, Չերնիգով[581], Խմելնիցկի[582], Սկվիրա, Դունաևցիներ[583], Սպիտակ Եկեղեցի[584], Ժիտոմիր, Սլավութա, Հոնարներ, Բոյարկա[585], Կոմսոմոլսկոե, Կալինովկա, Իլյինցիներ։ Ավելի քան 6 ժամ փորձել են քանդել Դնեպրոպետրովսկում Լենինի արձանը, քանդման ժամանակ մի քանի մարդ Է տուժել[586]։
Ինչպես հաղորդել Է ՆԳՆ-ն, Ուկրաինայի բնակավայրերում կարգուկանոնը կհսկեն պարեկները, որոնց կազմում կընդգրկվեն Ուկրաինայի ներքին գործերի մարմինների աշխատակիցները և տեղի հասարակական ակտիվիստները[587]։
Ուկրաինայի քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման մասին համաձայնագիր
Փետրվարի 21-ի օրվա երկրորդ կեսին Արևմուտքի երկրների ճնշման[588][589][590][591][592][593] և իշխանության կուսակցությունից նախկին կողմնակիցների ուժեղացող փախուստի ֆոնին Վիկտոր Յանուկովիչն ընդդիմության հետ համաձայնագիր է ստորագրել «Ուկրաինայում քաղաքական ճգնաժամի կարգավորման մասին», որը, մասնավորապես, նախատեսում էր 2004 թվականի խմբագրությունում անհապաղ (2 օրվա ընթացքում) Վերադարձ Սահմանադրությանը, այսինքն՝ կառավարման խորհրդարանական-նախագահական ձևին, «ազգային վստահության կառավարության» ձևավորումը, սահմանադրական բարեփոխումը և արտահերթ նախագահական ընտրությունների անցկացումը 2014 թվականի դեկտեմբերից ոչ ուշ[594]։
Համաձայնագիրը ստորագրել են Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը և ընդդիմության առաջնորդներ Վիտալի Կլիչկոն, Արսենի Յացենյուկը և Օլեգ Տյագնիբոկը։ Ստորագրման ականատեսները եղել են Գերմանիայի և Լեհաստանի արտաքին գործերի նախարարներ Ֆրանկ-Վալտեր Շտայնմայերը, Ռադոսլավ Սիկորսկին և Ֆրանսիայի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարության Մայրցամաքային Եվրոպայի դեպարտամենտի ղեկավար Էրիկ Ֆուրնիեն[595]։ Ռուսաստանի Դաշնության նախագահի հատուկ ներկայացուցիչ Վլադիմիր Լուկինը, որը մասնակցել է բանակցություններին, հրաժարվել է իր ստորագրությունը դնել համաձայնագրի տակ և փաստաթղթի ստորագրմանը բացակայել է։
Համաձայնագիրը նախատեսում էր իրավակարգի ուժերի հետքաշում Կիևի կենտրոնից, բռնության դադարեցում և ընդդիմության կողմից զենքի հանձնում[596]։ Բոլոր ապօրինի զենքը, որն առկա է ցուցարարների մոտ, պահանջվում էր հանձնել ՆԳՆ ստորաբաժանումներին 2004 թվականի Սահմանադրությանը վերադառնալու մասին օրենքի ստորագրումից և հրապարակումից հետո 24 ժամվա ընթացքում։
Նույն օրը երեկոյան Գերագույն ռադան քվեարկել է 2004 թվականի Սահմանադրությանը վերադառնալու օգտին և օրենք է ընդունել, որը թույլ է տալիս ազատ արձակել Յուլիա Տիմոշենկոյին։ Գերագույն Ռադան օրենք է ընդունել բողոքի ակցիաների ընթացքում բոլոր ձերբակալվածներին ազատելու մասին, պաշտոններից հեռացրել է ներքին գործերի նախարար Զախարչենկոյին, եկամուտների և հավաքների նախարար Կլիմենկոյին և պաշտպանության նախարար Լեբեդևին[597]։ Նախագահ Յանուկովիչը կարգադրել Է իրավապահ մարմիններին հետ կանգնել Մայդանից, սկսել հատուկ ստորաբաժանումներ ուղարկել մշտական տեղակայման վայրեր[598]։
Փետրվարի 21-ին, խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդների կողմից ստորագրված համաձայնագրի պայմանները հրապարակային հայտարարելիս, «Աջ սեկտորի» ներկայացուցիչները հայտարարել են, որ իրենց չի բավարարում փաստաթղթում ամրագրված քաղաքական բարեփոխումների աստիճանական լինելը, և պահանջել են անհապաղ հրաժարական տալ նախագահ Յանուկովիչին, հակառակ դեպքում նրանք մտադիր էին գրոհել նախագահի վարչակազմի և Գերագույն Ռադայի վրա։ «Աջ սեկտորի» առաջնորդ Դմիտրի Յարոշը հայտարարել է, որ համաձայնագրում բացակայում են նախագահի հրաժարականի, Գերագույն Ռադայի արձակման, ուժային գերատեսչությունների ղեկավարների և «հանցավոր հրամանների կատարողների պատժի վերաբերյալ հստակ պարտավորությունները, որոնց հետևանքով սպանվել են շուրջ հարյուր ուկրաինացի քաղաքացիներ», նա համաձայնագիրը համարել է «աչքերի հերթական քողարկում» և հրաժարվել է կատարել այն[599][600]։ Յարոշը սպառնացել է, որ եթե մինչև հաջորդ առավոտ Յանուկովիչը հրաժարական չտա, ապա «Աջ սեկտորը» կսկսի նախագահի վարչակազմի գրոհը[601]։
Փետրվարի 21-ի երեկոյան Կիևի ժամանակով մոտ 22.40-ին նախագահ Յանուկովիչը խորհրդարանի խոսնակ Վլադիմիր Ռիբակի և ԱՊԿ ղեկավար Անդրեյ Կլյուևի հետ լքել է Կիևը[602]։ Պաշտոնական վարկածի համաձայն՝ նա մեկնել է Խարկով՝ մասնակցելու Ուկրաինայի հարավ-արևելյան շրջանների պատգամավորների համագումարին[603]։ Ավելի ուշ Յանուկովիչն իր անհետացումը բացատրել է իր ավտոշարասյան վրա հարձակմամբ[604]։
Փետրվարի 22-ի գիշերը Եվրոմայդանի ակտիվիստները գրավել են կառավարական թաղամասը, որը լքել են իրավապահները՝ իրենց հսկողության տակ վերցնելով Գերագույն ռադայի շենքը, նախագահի վարչակազմը, նախարարների կաբինետը և ՆԳՆ-ն[605][606], և առաջադրել են մի շարք նոր պահանջներ, մասնավորապես, պահանջել են նախագահ Յանուկովիչի անհապաղ հրաժարականը[606][607][608][609][610]։
Ինչպես ավելի ուշ հայտարարել Է Յանուկովիչը (տվյալ վարկածը պաշտպանել Է ՌԴ ղեկավարությունը[611][612]), նրանց և նրա կողմնակիցների կողմից այդ գործողությունները գնահատվել են որպես համաձայնագրի խախտում։ Մի շարք շրջաններում այդ իրադարձությունները հրահրել են Կիևի իշխանությունից հրաժարվելը և ինքնակառավարմանը անցնելը։
Փետրվարի 22
Ուկրաինայի Գերագույն Ռադան, նախագահի վարչակազմը, կառավարությունը և ՆԳՆ-ն անցել են Մայդանի վերահսկողության տակ։ Այդ մասին հայտարարել է Գերագույն ռադայի պատգամավոր Անդրեյ Պարուբիան։ Ոստիկաններին առաջարկվել է միանալ կառավարական թաղամասը և ամբողջ Կիևը համատեղ պարեկելու համար, ինչի համար նրանց տրվում են կապույտ-դեղին ժապավեններ։ Բացի այդ, «Բատկիվշչինա»-ի հայտարարության համաձայն, ռազմական շտաբը վերցնում է «քաղաքն իր վերահսկողության տակ և հայտարարում է, որ մենք թույլ չենք տալիս որևէ գործողություն առանց շտաբի հետ համաձայնեցման»[613]։
Ժամը 10։00-ին սկսվել է Գերագույն ռադայի նիստը։ Գրանցվել է 248 պատգամավոր, ավելի ուշ նրանց միացել են ևս իննսուն պատգամավորներ։ Հավանաբար, պատգամավորների այս նիստը տեղի է ունեցել ֆիզիկական ճնշման ներքո[614]։ ՌՀ-ի ուղիղ հեռարձակման կադրերում երևում է ֆիզիկական ուժի կիրառումը նաև պատգամավորների շրջանում։ Բացի այդ, պատգամավորների մի մասը նիստին ներկա չի եղել, իսկ նրանց ձայները արձանագրություններում կան[615]։
Նիստը վարում էր ԱԺ փոխնախագահ Ռուսլան Կոշուլինսկին։ Նա ընթերցել է խոսնակ Վլադիմիր Ռիբակի և փոխխոսնակ Իգոր Կալետնիկի հրաժարականի դիմումները[616], ինչպես նաև մի շարք պատգամավորների հայտարարությունները Ռեգիոնների կուսակցության խմբակցությունից դուրս գալու մասին[617]։ Վիկտոր Յանուկովիչը հեռուստահարցազրույցում ավելի ուշ բացատրել է, որ ինքն ու Ռադայի խոսնակ Վլադիմիր Ռիբակը ուժային ճնշման են ենթարկվել Մայդանի զինված կողմնակիցների կողմից, որ և իր մեքենան, և Ռիբակի մեքենան գնդակոծել են[618], բացի այդ Ռիբակին ծեծել են, սակայն ոչ մի փաստ կրակելու կամ ծեծի չի ներկայացվել։ Ինքը՝ Վլադիմիր Ռիբակը, Յանուկովիչի խոսքերը որակել է որպես «աբսուրդ և հորինվածք»[619]։
Գերագույն ռադայի նիստում հայտնել են նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի «անհետացման» մասին, նրա նստավայրը Մեժիգորյեում դատարկ է, ուժեղացված հսկողությունը հանվել է, «5-րդ ալիքի» հեռուստալրագրողները ռեպորտաժ են անցկացրել նստավայրի տարածքից[620]։ Բոլոր ցանկացողները գնում են «էքսկուրսիա»[621]։ Ժողովրդական պատգամավոր Օլեգ Ցարևը «Ռոսիա-24» հեռուստաալիքի եթերում ասել է. «մենք դեռ կենդանի լեգիտիմ նախագահ ունենք, ճիշտ է, մենք չգիտենք, թե որտեղ է նա»[622]։ ԱՄՆ պետդեպարտամենտը հայտարարել է, որ Յանուկովիչը գտնվում է Խարկովում[623], սակայն Ուկրաինայի հարավ-արևելքի պատգամավորների համագումարում նա չի հայտնվել։
Ավելի ուշ UBR հեռուստաալիքին տված հարցազրույցում Վիկտոր Յանուկովիչը երկրի իրադրությունը պետական հեղաշրջում է անվանել[624], իսկ Գերագույն Ռադայի բոլոր նոր որոշումները նա անօրինական է հայտարարել[625]։ Մինչդեռ Լեհաստանի արտգործնախարար Ռադոսլավ Սիկորսկին պնդում էր, որ Ուկրաինայում ոչ մի հեղաշրջում չկա[626]։
Գերագույն ռադան 326 ձայների սահմանադրական մեծամասնությամբ ընդունել է Վլադիմիր Ռիբակի և Իգոր Կալետնիկի հրաժարականը[627]։ Ժամը 12։ 35-ին Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի նոր ղեկավար է ընտրվել Ալեքսանդր Տուրչինովը։ «Կողմ» է քվեարկել 288 ժողովրդական պատգամավոր[628]։ Գերագույն Ռադայի հայտարարության մեջ հաղորդվում է[629], որ նա իշխանությունն իր ձեռքը է վերցնում ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատարին ընտրվել է «Բատկիվշչինայի» պատգամավոր Արսեն Ավակովը[630]։ Գերագույն ռադան 247 ձայնով անվստահություն է հայտնել Գլխավոր դատախազ Վիկտոր Պշոնկեին[631]։
Ավակովը հայտարարել է, որ ՆԳՆ ղեկավարության կազմում կընդգրկվեն Մայդանի Աջ հատվածի և ինքնապաշտպանության ներկայացուցիչները[632]։
Խորհրդարանը նաև Վալենտինա Նալիվայչենկոյին նշանակել է Ուկրաինայի Անվտանգության Ծառայության գործունեության վերահսկողության լիազոր։ Նալիվայչենկոն համատեղ աշխատանքի է հրավիրել «Մայդանի ինքնապաշտպանության ներկայացուցիչներին, հասարակական ակտիվիստներին և ԶԼՄ-ներին»[633]։ Հաջորդ օրը Նալիվայչենկոն Գերագույն ռադայի նիստում հայտարարել է, որ Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության ղեկավարն ու նրա տեղակալներն ինքնակամ լքել են ծառայությունը. Նալիվայչենկոն հայտնել է, որ միջոցներ են ձեռնարկվել, որպեսզի նրանցից ոչ մեկը չլքի Ուկրաինան[634]։
Ռադան ընդունել է «անջատողականության դրսևորումները կանխելու մասին» որոշումը, որը ներկայացրել են պատգամավորներ Վիտալի Կլիչկոն, Արսենի Յացենյուկը և Օլեգ Տյագնիբոկը[635]։
Շուրջ 3 ժամ էլէկտրոնային լրատվամիջոցները տեղեկություն էին տարածել, թե իբր նախագահը հրաժարական է տվել։ Ընդ որում, Յանուկովիչի խորհրդական Աննա Գերմանը հերքել է այդ տեղեկությունը[636]։
Ժամը 15:59-ին ՌԲԿ-Ուկրաինա հեռուստաալիքը ցուցադրել Է Յանուկովիչի՝ «112 Ուկրաինա» հեռուստաալիքին տված հարցազրույցի ձայնագրությունը, որում նա հայտարարել է, որ չի պատրաստվում հրաժարական տալ և չի պատրաստվում ստորագրել Գերագույն ռադայի որոշումները, որոնք նա համարում է հակաօրինական, իսկ այն, ինչ տեղի է ունենում երկրում, որակել է որպես «վանդալիզմ, բանդիտիզմ և պետական հեղաշրջում»[637][638]։
Ժամը 17:10-ին Գերագույն ռադան որոշում է ընդունել[639], որում հայտարարել Է, որ Յանուկովիչը «հակասահմանադրական կերպով ինքնամեկուսացել է սահմանադրական լիազորությունների իրականացումից» և չի կատարում իր պարտականությունները, ինչպես նաև արտահերթ նախագահական ընտրություններ է նշանակել 2014 թվականի մայիսի 25-ին[640]։
Որոշման օգտին քվեարկել է 328 ժողովրդական պատգամավոր[641]։
Այդ ժամանակ, Յանուկովիչի խոսքով, ինքը գտնվում էր Դոնեցկում, որտեղ, մասնավորապես, հանդիպել է Ռինատ Ախմետովի հետ և նրա հետ քննարկել երկրում տիրող իրավիճակը[642]։
Փետրվարի 22-ի լույս 23-ի գիշերը Յանուկովիչին ձերբակալելու նպատակով Ղրիմ են մեկնում Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության նորանշանակ ղեկավար Նալիվայչենկոն, ներքին գործերի նախարարի պաշտոնակատար Ավակովը՝ «Ալֆա» և «Սոկոլ» հատուկ ստորաբաժանումների մարտիկների ուղեկցությամբ[643]։
Նախագահի իրականացրած պաշտոնանկությունը չի համաձայնեցվել Ուկրաինայի Սահմանադրության դրույթների հետ[644][645], սակայն պետական կառավարման մարմինները, մասնավորապես՝ բանակի և ոստիկանության ղեկավարությունը, հայտարարել են նոր կառավարության իրենց աջակցության մասին, իսկ ուկրաինական նոր իշխանությունը միջազգային ճանաչում է ստացել[644]։
Յուլիա Տիմոշենկոյի ազատ արձակումը
Դեռ փետրվարի 21-ին Գերագույն Ռադան փոփոխություններ մտցրեց օրենսդրության մեջ, որոնց ուժի մեջ մտնելը կհանգեցներ Յուլիա Տիմոշենկոյի ազատ արձակմանը, սակայն համապատասխան օրենքը չստորագրվեց նախագահ Յանուկովիչի կողմից։ Այդ պատճառով փետրվարի 22-ին որոշում է ընդունվել, որը, Գերագույն ռադայի նոր ղեկավարության կարծիքով, թույլ է տալիս անել առանց նախագահի ստորագրության։ «Ուկրաինայի միջազգային պարտավորությունների կատարման մասին» որոշումը, որոնք վերաբերում են... Յուլիա Տիմոշենկոյին, պաշտպանել են 322 պատգամավոր։ Պատգամավորները քվեարկության արդյունքների հայտարարությունը դիմավորել են ծափահարություններով և «Հուլե կամք» կարգախոսով։
Փետրվարի 22-ի երեկոյան Տիմոշենկոյին ազատ են արձակել Խարկովի հիվանդանոցից, որտեղ նա գտնվում էր կալանքի տակ, մեկնել Է Կիև և ելույթ ունեցել Մայդանում[646]։
Համագումար Խարկովում
Խարկովի սպորտի պալատում կայացել է Ուկրաինայի հարավ-արևելքի իշխանության ներկայացուցիչների և պատգամավորների համագումարը (բացի Օդեսայից և Նիկոլաևից)՝ Խարկովի մարզային վարչակազմի ղեկավար Միխայիլ Դոբկինի նախագահությամբ[647]։ Պատրաստման համագումարի իր ավարտին հայտարարվել է, որ նկատի առնելով առկա անիշխանության և անտերության է երկրում և նրա մայրաքաղաք Կիևում, Խարկովը պատրաստ է դառնալ Ուկրաինայի մայրաքաղաք։ Համագումարը տեղի է ունեցել տակ է ուժեղացված զինված պահպանության մարտիկներ «Բերկուտ» հատուկ ստորաբաժանման[648]. կազմակերպիչների խոսքով՝ համագումարին մասնակցել է ավելի քան 3 հազար մարդ, այդ թվում Ռուսաստանի ներկայացուցիչները (Ալեքսեյ Պուշկովը, ՌԴ նախագահի ներկայացուցիչ Միխայիլ Մարգելովը և մարզպետները սահմանակից ռուսական մարզերի[649]), սակայն, բացակայում էր Ուկրաինայի նախագահ Յանուկովիչը, գտնվում է Խարկովի նույն ժամանակահատվածում։ Համագումարում ընդունվել է համատեղ հայտարարություն․
 |
Մենք՝ բոլոր մակարդակների տեղական ինքնակառավարման մարմիններս, Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության Գերագույն խորհուրդը, Սևաստոպոլի մարզը որոշել ենք պատասխանատվություն ստանձնել իրենց տարածքում օրենքի և քաղաքացիների իրավունքների սահմանադրական կարգի ապահովման համար[650] |  |
Ուկրաինական ԶԼՄ-ները տեղեկատվություն են տարածել այն մասին, որ Դոբկինը և Կերնեսը լքել են Ուկրաինայի տարածքը, սակայն Դոբկինի մամուլի քարտուղարը հայտարարել է, որ նա գտնվում է աշխատավայրում[651]։
Երեկոյան Եվրոմայդանի կողմնակիցները հարձակվել են Խարկովի մարզային վարչակազմի վրա[652]։
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
