Ճապոնիա (ճապ.՝ 日本; Nippon կամ Nihon, նախկինում՝日本国 Nippon-koku կամ Nihon-koku), կղզային պետություն Արևելյան Ասիայում։ Գտնվում է Խաղաղ օվկիանոսում՝ Ասիա մայրցամաքի արևելյան ափին։ Հյուսիսում Օխոտի ծովից ձգվում է մինչև Արևելաչինական ծով, իսկ հարավում՝ մինչև Ֆիլիպինյան ծով։
Ճապոնիա անունը (ճապ՝ kanji) նշանակում է «արևի ծագում» կամ «ծագող արևի երկիր»։ Ճապոնիան կազմված է մոտ 6,852 հրաբխային կղզիներից։ Ամենամեծ չորս կղզիներն են Հոնսյուն, Հոկայդոն, Սիկոկուն և Կյուսուն, որոնք զբաղեցնում են Ճապոնիայի ցամաքային տարածքի մոտ 97%-ը: Պետությունը 8 շրջաններում կազմված է 47 նահանգներից։ Հոկայդոն հյուսիսային նահնագն է, իսկ Օկինավան՝ հարավայինը։ Այն աշխարհում 10-րդ տեղն է զբաղեցնում իր 127 մլն բնակչությամբ, որոնցից 98.5%-ը էթնիկ ճապոնացիներն են։ Մարդկանց 90.7%-ը բնակվում է քաղաքներում, մինչդեռ 9.3%-ն ապրում է գյուղերում: Մոտ 13.8 մլն մարդ ապրում է Ճապոնիայի մայրաքաղաք Տոկիոյում: «Մեծ Տոկիոն» աշխարհում ամենախիտ բնակեցված մետրոպոլիտենային քաղաքն է ավելի քան 38 մլն բնակչությամբ:
Հնագիտական հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ Ճապոնիայի տարածքը բնակեցվել է սկսած վերին պալեոլիթից։ Ճապոնիայի մասին առաջին հիշատակությունները, սկսած առաջին դարից, հանդիպում են չինական պատմական տեքստերում։ Ճապոնիան անցել է երկարատաև մեկուսացված շրջան՝ գտնվելով մասնավորապես Չինաստանի և Արևմտյան Եվրոպայի ազդեցության տակ։
Սկսած 12-րդ դարից՝ Ճապոնիան ղեկավարվել է զինվորական-ավատատեր սյոգունների կողմից, որոնք ենթարկվում էին կայսրին: 17-րդ դարի սկզբերին Ճապոնիայում սկսվեց մեկուսացված շրջան, որն ավարտվեց միայն 1853 թվականին, երբ Միացյալ Նահանգները ստիպեց Ճապոնիային բացել արևմտյան սահմանները: Մոտ երկու տասնամյակ տևած ապստամբությունների և խռովությունների արդյունքում 1868 թվականին արքունիքը Չոշյու, Սացումա և այլ տոհմերի աջակցությամբ կարողացավ վերականգնել իր քաղաքական դիրքը, և ստեղծվեց Ճապոնիայի Կայսրությունը: 19-րդ դարի վերջին և 20-րդ դարի սկզբին առաջին չին-ճապոնական, ռուս-ճապոնական և Առաջին համաշխարհային պատերազմներում տարած հաղթանակները թույլ տվեցին Ճապոնիային ընդլայնել սեփական կայսրությունը: 1937 թվականին սկսվեց երկրորդ չին-ճապոնական պատերազմը և իր շարունակությունն ունեցավ 1941 թվականի երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում, որն ավարտվեց 1945 թվականին: 1947 թվականի մայիսի 3-ին դաշնակից ուժերի կողմից Ճապոնիայի օկուպացման ընթացքում կատարվել են սահմանադրական փոփոխություններ, որոնք պահպանվել են: Ճապոնիան շարունակեց մնալ սահմանադրական միապետություն, որն ունի կայսրը և ընտրովի օրենսդիր մարմին, որը կոչվում է Ճապոնիայի Խորհրդարան։
Ճապոնիան անդամակցում է Հարավարևելյան Ասիայի պետությունների ասոցացիային, Միավորված ազգերի կազմակերպությանը (ՄԱԿ), Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպությանը, «Մեծ յոթնյակին», «Մեծ ութնյակին» և «Մեծ քսանյակին»։ Ճապոնիայի տնտեսությունը ըստ անվանական ՀՆԱ-ի աշխարհում 3-րդն է իր մեծությամբ, իսկ գնողունակության համարժեքությամբ՝ 4-րդը: Այն նաև աշխարհի 4-րդ խոշորագույն ներկրողն ու արտահանողն է։
Ճապոնիան շահույթ է ստանում բարձրակարգ և կրթված աշխատուժից, բնակչության բարձր կրթական մակարդակով համարվում է աշխարհի առաջատար պետություններից մեկը[1]։ Չնայած Ճապոնիան պաշտոնապես հրաժարվել էր պատերազմ հայտարարելու իր իրավունքից՝ այն աշխարհում 8-րդն է ռազմական բյուջեի[2] մեծությամբ, որն օգտագործվում է ինքնապաշտպանության և խաղաղության պահպանման նպատակով։ 2015 թվականի տվյալներով Ճապոնիան համարվում է աշխարհի ամենահզոր ռազմական ուժ ունեցով 4-րդ երկիրը: Այն զարգացած պետություն է՝ ապրելու բարձր կենսամակարդակով և մարդկային զարգացման բարձր ցուցանիշով: Առաջինն է բնակչության կյանքի միջին տևողության ցուցանիշով և 3-րդը՝ մանկական մահացության ցածր ցուցանիշով: Սակայն վերջին տարիներին ծերացող բնակչության և ցածր ծնելիության խնդիր է առաջացել: Ներկայումս Ճապոնիան աշխարհին ներկայանում է իր պատմական և լայն տարածում գտած կինոարվեստով, ազդեցիկ երաժշտական ինդուստրիայով, անիմեով, վիդեոխաղերով, հարուստ խոհանոցով և ժամանակակից տեխնոլոգիաների ու գիտության մեջ իր նվաճումներով[3][4]:
Ճապոնիայի ճապոնական անվանումն է 日本, որն արտասանվում է «Նիհոն» կամ «Նիպպոն», ինչը բառացիորեն նշանակում է «ծագող արև»: 日 տառը նշանակում է «արև» կամ «օր», իսկ 本-ը՝ «հիմք» կամ «ծագում»[5]: Հետևաբար այս բառակապակցությունը նշանակում է «ծագող արև» և այս մակդիրը հանդիսանում է արևմտյան «ծագող արևի երկիր» արտահայտության սկզբնաղբյուրը[6]:
Նիհոն անունն առաջին անգամ հանդիպում ենք չինական Թան դինաստիայի պատմական աղբյուրներում («Թանի հին գիրք»)։ 7-րդ դարի վերջին Ճապոնիայի պատվիրակությունը հայտարարեց, որ իրենց երկրի անունը Նիհոն է։ Այս անունը կարող է և հանդիպած լինել 607 թվականին ուղարկված մի նամակում, որից հետո գրանցվել է Սյու դինաստիայի պաշտոնական պատմության մեջ։ Արքայազն Շոտոկուն՝ Ճապոնիայի ժամանակավոր կառավարիչը, պատվիրակություն է ուղարկում Չինաստան մի նամակով, որտեղ ինքն իրեն կոչում է «ծագող արևի երկրի կայսր» (日出處天子)։ Նամակում ասվում է․ «Այժմ ես՝ ծագող արևի երկրի կայսրս, ուղարկում եմ սույն նամակը մայր մտնող արևի երկրի կայսրին։ Ինչպե՞ս եք»։
«Նիհոն» բառից բացի օգտագործվել են նաև «Յամատո» (大和) և «Վակոկու» (倭国) տերմինները: «Վա» (和) տերմինը համանման է «Վո»-ին, որը ճապոներենում հնչում է ինչպես «Վա»: 3-րդ դարում՝ Երեք Թագավորությունների ժամանակաշրջանում, Չինաստանում այն օգտագործել են Ճապոնիան անվանելու համար: «Վա»-ի մեկ այլ տարբերակը (չինարենում՝«Վա») կիրառվել է ճապոնական վաղ պետականության շրջանում (Նիկոկու)՝ Հան դինաստիայի ժամանակաշրջանում[7]։ Այնուամենայնիվ, ճապոնացիները խուսափում են «Վ»-ի (倭 ) կիրառությունից (որը Չինաստանում ասոցացվում է «գաճաճ» կամ «թզուկ» բառերի հետ), այդ իսկ պատճառով այն փոխարինվել է այլ նշանով՝ «Վա» (和), որը նշանակում է «միասնականություն, ներդաշնակություն»[8][9]:
Անգլերեն Japan բառը հավանաբար կապվում է պետության անվան չինական հետևյալ պատմական արտասանության հետ՝ 日本։ Հին մանդարինով կամ Վու չինարենով Ճապոնիա բառի արտասանությունը գրանցվել է Մարկո Պոլոյի կողմից՝ որպես «Սիայպենգու»[10]։ Ժամանակակից շանհայերենով, որը Վու բարբառ է, 日本 նշանի արտասանությունը Zeppen է։ Հին մալայերենով Ճապոնիան անվանել են «Ջափուն» կամ «Ջափան», որը փոխառել են Չինաստանի հարավային ծովափնյա հատվածների բարբառներից, իսկ մալայերեն տարբերակը 16-րդ դարում[11] վերցրել են պորտուգալացի վաճառականները՝ այսպիսով տարածելով այն Եվրոպայում[12]։ Անգլերենում այս անունը առաջին անգամ հանդիպում է 1577 թվականին հրապարակված մի գրքում, որում այն արտասանվում է որպես «Ջիափան»՝ պորտուգալացի միսիոներ Լուիս Ֆրոիսի 1565 թվականին գրված նամակի թարգմանության մեջ[13][14]:
Սկսած Մեյձիի հեղափոխությունից մինչև Երկրորդ Համաշխարհային պատերազմ՝ Ճապոնիայի ամբողջական անվանումն էր 大日本帝國, ինչը նշանակում է «Մեծ Ճապոնիայի կայսրություն»[15]: Այսօր Նիհոն կոկու կամ Նիպոն կոկու տերմինն օգտագործվում է՝ իբրև պետության ժամանակակից պաշտոնական անվանում և նշանակում է «Ճապոնիայի պետություն»: Ճապոնիայի նման երկրները, որոնց անվան երկար ձևը չի պարունակում որևէ նկարագրական նշում, նրանց տալիս են անուն՝ կցելով 国 (կոկու) նշանը, որը նշանակում է «երկիր», «ազգ» կամ «պետություն»:
Նախապատմություն և հնագույն պատմություն
Ճապոնիական արշիպելագի առաջին բնակեցումը եղել է մ.թ․ա․ մոտ 30.000 թվականին՝ պալեոլիթական մշակույթի ժամանակաշրջանում: Մ.թ․ա․ մոտ 14.000 տարի առաջ միջին քարի դարից մինչև նոր քարե դար (Ձյոմոնի ժամանակաշրջանի սկիզբը) մարդի, այդ թվում նաև ժամանակակից այնու և յամատո[19][20] ժողովուրդների նախնիները զբաղվում էին որսորդությամբ և գյուղատնտեսությամբ[21]: Այս ժամանակաշրջանում զարդարված կավե անոթները աշխարհի հնագույն խեցեղենի գոյատևող օրինակներն են: Մ.թ․ա․ 300-ական թվականներին յայոյի ժողովուրդը սկսեց մուտք գործել ճապոնական կղզիներ՝ խառնվելով ձյոմոնի ժողովրդի հետ[22]: Մ․թ․ա․ 500 թվականից սկսած՝ Յայոյի շրջանին բնորոշ է բրինձ մշակելը[23], խեցեգործության նոր ոճը[24] և մետաղաձուլությունը, որը նաև անցել է Չինաստան և Կորեա[25]:
Ճապոնիայի մասին առաջին գրավոր տեղեկությունները հայտնվել են չինական «Հանի գրքում»[26]: Ըստ «Երեք թագավորությունների արձանագրության» 3-րդ դարում կղզիախմբի ամենահզոր թագավորությունը կոչվում էր Յամատաիկոկու: Բուդդիզմը Ճապոնիայում տարածվեց կորեական Բեկչե պետությունից և վերջինիս տարածմանը նպաստեց արքայազն Շոտոկուն, իսկ Ճապոնիայում բուդդիզմի հետագա զարգացումը իր ազդեցությունն ունեցավ Չինաստանի վրա[27]: Չնայած սկզբնական դիմակայություններին՝ Ասուկա ժամանակաշրջանում (592–710) բուդդիզմը լայն տարածում է գտնում իշխող դասակարգի մոտ[28]։ Շնորհիվ Բեկգանի ճակատամարտում Չինաստանի Թան կայսրության կողմից տարած պարտության, Ճապոնիայի կառավարությունը մշակեց և իրականացրեց Թայկայի բարեփոխումները: Բարեփոխումները սկսվեցին ցամաքից, որոնք հիմնված էին Չինաստանի կոնֆուցիական գաղափարների և փիլիսոփայության վրա: Բարեփոխումների իրական նպատակը կայսերական դատարանի ուժը բարձրացնելն ու ուժեղացնելն էր, որը նույնպես հիմնված էր Չինաստանի կառավարական կառույցի վրա: Պատվիրակները և աշակերտները Չինաստան ուղարկվեցին, որպեսզի չինական գրերից, գրականությունից, կրոնից և ճարտարապետությունից սովորեն ամեն ինչ, անգամ այդ ժամանակների սննդին առնչվող սովորույթները: Նույնիսկ մինչ օրս կարելի է տեսնել բարեփոխումների ազդեցությունը ճապոնական մշակույթում: Բարեփոխումներից հետո 672 թվականին սկսվեց Ջինշինյան պատերազմը գահի երկու մրցակիցների՝ արքայազն Օամայի և իր զարմիկի՝ արքայազն Օթոմոյի միջև, ով էլ հետագայում դարձավ վարչական բարեփոխումների հիմնական կատալիզատորը[29]: Այս իրավական բարեփոխումները սկիզբ դրեցին չինական ոճով ստեղծված կառավարական համակարգին՝ Ռիտցուրիո պետությանը, որը գոյատևեց շուրջ կես հազարամյակ[29]:
Նարա ժամանակաշրջանում (710–784) ստեղծվեց խիստ կենտրոնացված ճապոնական պետությունը՝ ժամանակակից Նարա քաղաքի մոտ գտնվող Հեյջյո-քյո կայսերական մայրաքաղաքով։ Նարա ժամանակաշրջանը բնութագրվում է նորաստեղծ գրականությամբ, ինչպես նաև բուդդիստական ոգեշնչված արվեստով և ճարտարապետության զարգացմամբ[30]:
Ենթադրվում է, որ 735-737 թվականի համաճարակը սպանել է Ճապոնիայի բնակչության մեկ երրորդին:[31] 784 թվականին Կամու կայսրը երկրի մայրաքաղաքը Նարայից տեղափոխեց Նագաոկա-քյո, ապա՝ 794 թվականին Հեյան-քյո (ներկայիս՝ Կիոտոն): Այդպես սկսվեց Հեյան ժամանակաշրջանը (794–1185), որի ընթացքում ծաղկում ապրեց ճապոնական մշակույթը՝ հայտնի դառնալով իր արվեստով, քնարերգությամբ և արձակով։ Կանա վանկային այբուբենի ստեղծումը թույլ տվեց չինարենի փոխարեն գրել ճապոներեն։ «Գենջիի հեքիաթը» և Ճապոնիայի «Կիմիգայո» պետական օրհներգի բառերը գրվել են հենց այս ժամանակաշրջանում[32]:
Բուդդիզմը երկու մեծ աղանդների միջոցով սկսեց տարածվել Հեյան դարաշրջանում: 11-րդ դարի կեսերին լայնորեն տարածվեց «Մաքուր հողի բուդդիզմը»:
Ֆեոդալական դարաշրջան
Ֆեոդալական դարաշրջանում Ճապոնիայում սկսեց կառավարել ֆեոդալական ռազմականացված իշխող դասը՝ սամուրայների գերատեսչությունը։ 1185 թվականին Գենպեյի պատերազմում Տաիրա տոհմի պարտությունից հետո, որի մասին խոսվում է «Պատմվածք Հեիկեի մասին» մեջ, կայսր Գո-Տոբան սամուրայ Մինամոտո նո Յորիտոմոյին նշանակեց սյոգուն, իսկ Յորիտոմոն Կամակուրայում հաստատեց իր իշխանությունը: Նրա մահից հետո Հոջյո տոհմը շարունակեց սյոգուների իշխանությունը: Բուդդիզմի Զեն դպրոցը Չինաստանից Ճապոնիա է հասել Կամակուրա ժամանակաշրջանում (1185–1333) և հատկապես տարածում է գտել սամուրայների շրջանում: Կամակուրա սյոգունականությունը 1274 և 1281 թվականներին հաջողությամբ հետ է մղում մոնղոլների ներխուժումը, սակայն ի վերջո գահընկեց է արվում կայսր Գո Դայգոյի կողմից: Իսկ 1336 թվականին կայսր Գո Դայգոյին իր հերթին տապալել է Աշիկագա Տակաուջին:
Աշիկագա Տակաուջին ամրապնդել է սյոգունականությունը Մուրոմատիում, Կիոտո: Այսպես դրվեց Մուրոմատի ժամանակաշրջանի սկիզբը (1336–1573): Աշիկագա սյոգունականությունը փառքի գագաթնակետին է հասել Աշիկագա Յոշիմիցուի դարաշրջանում, իսկ Զեն բուդդիզմի վրա հիմնված մշակույթը բարգավաճել է: Ծաղկել է Հիգաշիյամա մշակույթը և բարգավաճել է մինչև 16-րդ դար: Մյուս կողմից հաջողակ Աշիկագա սյոգունականությունը չի կարողացել վերահսկել ֆեոդալական զինվորականներին (daimyōs) և 1467 թվականին սկսվել է քաղաքացիական պատերազմը՝ սկիզբ դնելով մեկ դար տևած Սենգոկու ժամանակաշրջանին («Պատերազմող պետություններ»)[33]:
16-րդ դարում Ճապոնիայի ափերին առաջին անգամ հասան պորտուգալացի ծովագնացները և Հիսուսի քարոզիչները, որոնցից էր իսպանացի Ֆրանսիս Խավիերը[34]։ Դրվեց Ճապոնիայի և Արևմուտքի միջև առևտրական և մշակութային փոխազդեցության սկիզբը։ Վերջինս թույլ տվեց Օդա Նոբունագային ձեռք բերել եվրոպական տեխնոլոգիաներ և հրազեններ, որոնք էլ նա օգտագործեց շատ այլ զինվորականների նվաճելու մեջ: Նրա իշխանության միավորումը սկսեց այն, ինչը հայտնի դարձավ որպես Ազուտի-Մոմոյամա ժամանակաշրջան (1573–1603): Երբ 1582 թվականին Ակետի Միցուհիդեն սպանեց Նոբունագային, նրա ժառանգորդ Տոյոտոմի Հիդեյոշին 1950 թվականին միավորեց ազգը և 1592 ու 1597 թվականներին երկու անհաջող արշավանք սկսեց Կորեայի դեմ:
Տոկուգավա Իեյասուն Հիդեյոշիի որդու խնամակալն է եղել և օգտագործել է իր դիրքերը քաղաքական ու ռազմական աջակցություն ձեռք բերելու համար: Երբ 1600 թվականին սկսվել է բաց պատերազմը, Իեյասուն Սեկիգահարայի ճակատամարտում հաղթել է իր մրցակից տոհմերին: Տոկուգավա Իեյասուն 1603 թվականին կայսր Գո Յոզեի կողմից նշանակվել է սյոգուն և Էդոում հիմնադրել Տոկուգավա սյոգունականությունը (ժամանակակից Տոկիո)[35]: 1639 թվականին սյոգունապետությունը սկսեց Ճապոնիայի ինքնամեկուսացման արտաքին քաղաքականությունը, որը տևեց երկուսուկես հարյուրամյակ և անվանվեց Էդո ժամանակաշրջան (1603–1868)[36]։ Արևմտյան գիտությունների ուսումնասիրությունները, որոնք հայտնի են ռանգակու անունով, շարունակվեցին Նագասակիում հոլանդական անկլավի հետ շփման շնորհիվ: Էդո ժամանակաշրջանում ծաղկեց կոկուգակու շարժումը («ազգային ուսումնասիրություններ»), որի ժամանակ ճապոնացիներ սկսեցին ուսումնասիրել Ճապոնիան[37]։
Ժամանակակից դարաշրջան
1854 թվականի մարտի 31-ին հրամանատար Մեթյու Փերրին և Միացյալ Նահանգների ռազմածովային նավատորմի «Սև Նավերը» Կանագավայի պայմանագրով ստիպեցին Ճապոնիային արտաքին աշխարհի համար բացել իր սահմանները: Բակումացու ժամանակաշրջանում արևմտյան երկրների հետ հետագա նմանատիպ պայմանագրերը հանգեցրել են տնտեսական և քաղաքական ճգնաժամերի: Սյոգունի հրաժարականը հանգեցրել է Բոշին պատերազմին և կայսեր իշխանության ներքո կենտրոնացված միասնական պետության ստեղծմանը (Մեյձիի վերականգնումը)[38]:
1868 թվականին Մեյձիի վերականգնման ընթացքում՝ Արևմտյան նորմերի և իդեալների կիրառման ակտիվացման ժամանակ, Ճապոնիան ընդունել է արևմտյան քաղաքական, դատական և ռազմական ինստիտուտները և արևմտյան մշակույթը ժամանակակից արդյունաբերականացման համար՝ այս ամենը համեմելով ավանդական մշակույթով: Մեյձիի վերականգնումը Ճապոնիայի կայսրությունից դարձել է արդյունաբերական ուժ ունեցող երկիր, որը ռազմական հակամարտություն է վարել` տարածելու իր ազդեցության ոլորտը: Թեև Ֆրանսիան և Մեծ Բրիտանիան հետաքրքրություն են ցուցաբերել՝ եվրոպական ուժերը հիմնականում անտեսել են Ճապոնիան և ավելի շատ կենտրոնացել Չինաստանի վրա: Ֆրանսիան նույնպես անհաջողություն է տարել Մեքսիկայում և պարտություն կրել գերմանացիներից[39]: Առաջին չին-ճապոնական (1894-1895) և ռուս-ճապոնական պատերազմների (1904-1905) հաղթանակից հետո Ճապոնիան ձեռք է բերել Թայվանի, Կորեայի և Սախալինի հարավի կեսի կառավարումը[40]: Ի հավելումն իմպերիալիստական հաջողությունների՝ Ճապոնիան շատ ավելի մեծ ներդրումներ է կատարել սեփական տնտեսական աճի մեջ, ինչը հանգեցրել է երկրի տնտեսական ծաղկման, որը տևել է մինչև Մեծ ճգնաժամ:[41] 1935 թվականին Ճապոնիայի բնակչությունը 1873 թվականի 35 միլիոնից հասնել է մինչև 70 միլիոնի:[42]
Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Ճապոնիան միացել է Անտանտի դաշնակից երկրներին և գրավեց գերմանական տիրապետություններն ու առաջընթաց արձանագրել Չինաստանում: 20-րդ դարի սկիզբը եղել է Տայիշոյի ժողովրդավարության ժամանակաշրջան (1912–1926). 1920-ականներին սկսվել է քաղաքական անհանդուրժողականություն և մի շարք հեղաշրջման փորձերի դեմ օրենքներ են ընդունվել: Այս գործընթացը արագացել է 1930-ական թվականներին՝ ծնելով մի քանի նոր Արմատական ազգայնական խմբեր, որոնք թշնամանքով են վերաբերվել լիբերալ ժողովրդավարությանւը և իրենց հավատարմությունն են հայտնել Ասիայում նվաճողական քաղաքականությանը: Ճապոնական նվաճողական քաղաքականությունն ու ռազմականացումը տոտալիտարիզմի և ծայրահեղ ազգայնականության հետ միասին վերակազմավորել են երկիրը: 1931 թվականին Ճապոնիան ներխուժել և գրավել է Մանջուրիան։ Այդ բռնազավթման միջազգային դատապարտումից հետո Ճապոնիան 1933 թվականին լքել է Ազգերի լիգան: 1936 թվականին Ճապոնիան ստորագրել է Գերմանիայի հետ Հակակոմինտերնական պակտը։ 1940 թվականին Եռակողմ համաձայնագիրը Ճապոնիային դարձրել է Առանցքի ուժերից մեկը:
Ճապոնիայի կայսրությունը 1937 թվականին ներխուժել է Չինաստանի այլ հատվածներ՝ հանգեցնելով երկրորդ չին-ճապոնական պատերազմին (1937–1945): Կայսերական ճապոնական բանակը արագորեն գրավել է մայրաքաղաք Նանկին և իրականացրել Նանկինյան կոտորածը[43]: 1940 թվականին Կայսրությունը ներխուժել է ֆրանսիական Հնդկաչին, ինչից հետո ԱՄՆ-ը նրան ենթարկել է նավթային էմբարգոյի[44]: 1941 թվական դեկտեմբերի 7-8-ին Ճապոնիան հարձակվել է խաղաղօվկիանոսյան Փերլ Հարբոր ռազմաբազայի, Մալայայում, Սինգապուրում ու Հոնգկոնգում Բրիտանական ուժերի վրա և պատերազմ հայտարարել ԱՄՆ-ին և Մեծ Բրիտանիային, որից հետո ԱՄՆ-ը և Միացյալ Թագավորությունը նույնպես մտել են Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի մեջ։ Հաջորդ չորս տարիների ընթացքում Խաղաղ օվկիանոսում դաշնակիցների կրած հաղթանակներից հետո, որն ավարտվել է Մանջուրայում Խորհրդային Միության ներխուժումով և 1945 թվականին Հիրոսիմայի և Նագասակիի ատոմային ռմբակոծումով, Ճապոնիան օգոստոսի 15-ին համաձայնվել է անվերապահորեն հանձնվել[45]: Պատերազմի արդյունքում Ճապոնիան կորցրել է իր գաղութները, Չինաստանը և պատերազմի այլ մասնակից երկրներ կրել են միլիոնավոր զոհեր։ Բացի այդ Ճապոնիան կորցրել է արդյունաբերության և ենթակառուցվածնքների մի մասը։ Դաշնակիցները (ղեկավարվելով ԱՄՆ-ի կողմից) ամբողջ Ասիայի գաղութներից և ռազմական ճամբարներից հայրենադարձեցին միլիոնավոր էթնիկ ճապոնացիների՝ հիմնականում վերացնելով Ճապոնիայի կայսրությունը և վերականգնելով նրա կողմից նվաճված տարածքների անկախությունը[46]: Դաշնակիցները նաև 1946 թվականի մայիսի 3-ին հավաք գումարեցին Հեռավոր Արևելքի միջազգային ռազմական տրիբունալում, որպեսզի որոշ գեներալների դատի տան պատերազմական հանցագործությունների համար:
1947 թվականին Ճապոնիան ընդունեց նոր սահմանադրություն` շեշտը դնելով լիբերալ-դեմոկրատիայի վրա: Դաշնակիցների օկուպացիան ավարտվեց 1952 թվականին Սան Ֆրանցիսկոյի պայմանագրով[47]: Ճապոնիան հետագայում արագ աճ գրանցեց՝ դառնալով աշխարհի երկրորդ խոշորագույն տնտեսությունը, սակայն 2010 թվականին Չինաստանը գերազանցեց նրան: Այս ամենը ավարտվեց 1990-ականների կեսերին, երբ Ճապոնիան տնտեսական անկում ապրեց: 21-րդ դարի սկզբին դրական աճը տնտեսության աստիճանական վերականգնման ազդանշանը էղավ[48]: 2011 թվականի մարտի 11-ին Ճապոնիայում գրանցվեց Ճապոնիայի պատմության մեջ ամենաաղետալի երկրաշարժը՝ միջուկային էներգիայի պատմության ամենավատ աղետներից մեկը, որի պատճառով վնասվեց Ֆուկուսիմայի ատոմային էլեկտրակայանը:
Ճապոնիան խաղաղօվկիանոսյան կղզի է և կազմված է 6,850 կղզիներից։ Խաղաղ օվկիանոսում այն զբաղեցնում է 3000 կմ, որը ձգվում է Օխոտի ծովից մինչև Ֆիլիպինյան ծով[49]։ Պետությունը գտնվում է հյուսիսային լայնության 24°-ի և հյուսիսյաին լանության 46°-ի, ինչպես նաև արևելյան երկայնության 122°-ի և արևելյան երկայնության 146°-ի միջև։ Հյուսիսից հարավ ամենամեծ կզիներն են՝ Հոնսյուն, Հոկայդոն, Սիկոկուն և Կյուսուն։ Ռյուկու կղզիները Կյուշուի հարավում շղթա են կազմում, որի մեջ մտնում է նաև Օկինավան։ Նանպյո կզղզիները Ճապոնիայի կղզիների հարավային մասն են զբաղեցնում։ Միասին նրանք կոչվում են ճապոնական հրաբխային կղզիներ[50]։ 2018 թվական տվյալներով Ճապոնիայի տարածքը կազմում է 377,973․89 կմ2[51]։ Արևելյան Ասիայում այն կղզիների վրա գտնվող ամենամեծ պետությունն է։ Ճապոնիան իր ափամերձ շրջաններով աշխարհում 6-րդն է (29,751 կմ)։ Այն ցամաքային սահմաններ չունի։ Աշխարհում 8-րդ խոշորագույն տնտեսական գոտին է՝ զբաղեցնելով 4,470,000 կմ2 տարածք[52]: Ճապոնիայի մոտ 73%-ը լեռնային անտառներ են և պիտանի չեն գյուղատնտեսական, արդյունաբերական կամ բնակեցման նպատակներով օգտագործման համար: Բնակելի գոտիները հիմնականում գտնվում են ափամերձ շրջաններում և շատ խիտ են բնակեցված։ Ճապոնիան աշխարհում ամենախիտ բնակեցված պետություններից մեկն է[53]։
Ճապոնիայի ընդհանուր տարածքի մոտ 0,5% -ը բարելավված հողերն են: Այդ ամենը սկսվել է 12-րդ դարում։ 20-րդ դարի վերջին և 21-րդ դարի սկզբներին արհեստական կղզիներ ստեղծելու նախագծեր են մշակվեցլ, ինչպիսիք էին օրինակ Իսե ծովածոցի Չուբու միջազգային օդանավակայանը, Օսակա ծովածոցի կենտրոնում գտնվող Կանսայ միջազգային օդանավակայանը, Յոկոհամա Հակկեիջիմա Ծովային Դրախտը և Ուակայամա Մարինա քաղաքը[54]։ 1957 թվական Հատիրոգատա լճից հետ պահանջված տարածքի վրա Ակիտայում (Ճապոնիա) հիմնադրվել է Օգատա գյուղը։ 1977 թվականին հետ պահանջված տարածքների ընդհանուր թիվը կազմել է 172,03 կմ2 տարածք[55]։ 1989 թվականին Իսահայայում (Նագասակի) սկսվել է Իսահայա ծոցի վերականգնման ծրագիրը և 2018 թվականին հետ վերադարձված տարածքների թիվը կազմել է 35 կմ²:
Ճապոնիայի կղզիները գտնվում են Խաղաղօվկիանոսյան կրակե օղակի հրաբխային գոտում։ Սրանք հարյուր միլիոնավոր տարիներ առաջ տեղի ունեցած խոշոր օվկիանոսային շարժումների հետևանքն են: Ճապոնիայի ափին գտնվող Բոսո եռյակ-հանգույցում իրար են հանդիպում Հյուսիսամերիկյան սալը, Խաղաղօվկիանոսյան սալը և Ֆիլիպինյան ծովային սալը։ Ճապոնիան սկզբնապես կցված է եղել Եվրասիա մայրցամաքի արևելյան ափին: մոտ 15 միլիոն տարի առաջ հեռացող սալերի պատճառով Ճապոնիան շարժվել է դեպի արևելք՝ հանգեցնելով Ճապոնական ծով առաջացմանը[56]։
Ճապոնիան ունի 108 ակտիվ հրաբուխներ։ 20-րդ դարում մի քանի նոր հրաբուխներ են առաջացել, օրինակ՝ Հոկայդոյում Շյովա-շինզան և Մյոջին-շյոն՝ Խաղաղ օվկիանոսում։ Ավերիչ երկրաշարժերը, որոնք հանգեցնում են նաև սարսափելի ցունամիների, սովորական երևույթներ են դարձել[57]։ 1923 թվականին Տոկիոյի երկրաշարժը խլեց ավելի քան 140,000 մարդկային կյանք[58]։ Վերջին ժամանակների ամենահզոր ցնցումներն են եղել 1995 թվականի Հանշինի մեծ երկրաշարժը, 2011 թվականի Տոհոկուի երկրաշարժը և 2011 թվականի մարտի 11-ի 9․1 բալանոց ցնցումը, որը մեծ ցունամիի պատճառ հանդիսացավ[59]։ Երկրի խաղաղօվկիանոսյան կրակե օղակում լինելու պատճառով Ճապոնիայում հաճախ են լինում երկրաշարժեր, ցունամիներ և հրաբուխներ[60]։ 2013 թվականին այն դարձել է 15-րդ ամենաբարձր բնական աղետային ռիսկ ունեցող երկիրը[61]։
Կլիմա
Ճապոնիայի կլիման հիմնականում բարեխառն է, սակայն հյուսիսից հարավ մեծապես տարբերվում է։ Ճապոնիայի աշխարհագրական առանձնահատկությունները բաժանվում են վեց կլիմայական գոտիների՝ Հոկայդո, Ճապոնիական ծով, Կենտրոնական լեռնաշխարհ, Ներքին Ճապոնական ծով, Խաղաղ օվկիանոս և Ռյուկյու կղզիներ։ Հյուսիսային գոտին՝ Հոկայդոն, ունի խոնավ ցամաքային կլիմա, երկար, ցուրտ ձմեռներ և շատ տաքից մինչև զով ամառներ: Անձրևները հորդառատ չեն, բայց ձմռանը կղզիներում սովորաբար ուժեղ ձնաբուք է լինում[62]: Ճապոնական ծովի գոտում՝ Հոնշուի արևմտյան ափին, ձմեռային քամիները ուժեղ ձյուն են բերում: Ամռանը այդ տարածաշրջանում ավելի զով է, քան Խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանում՝ թեև լեռներից փչող տաք ու չոր պոռթկուն քամիների պատճառով այնտեղ երբեմն շատ շոգ է լինում: Կենտրոնական լեռնաշխարհին բնորոշ է խոնավ ցամաքային կլիման, ահռելի մեծ ջերմաստիճանային տարբերությունը ամառային և ձմեռային եղանակների մեջ, ինչպես նաև ցերեկային ժամերի երկարությունը. տեղումներ շատ քիչ են, թեև ձմեռները սովորաբար ձնառատ են լինում:
Յոշինո լեռան սակուրաները բազում պիեսների և Վակա պոեզիայի համար ոգեշնչման աղբյուր են հանդիսացել։
Կոնգոբու-ջիի Կոյա լեռան վրայի թխկի ծառի տերևները աշնանը․ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգություն համարվող վայր։
Տյուգոկու և Սիկոկուի տարածաշրջանների լեռները պաշտպանում են Ներքին Ճապոնական ծովը սեզոնային քամիներից՝ տալով բարեխառն եղանակային տարի[62]: Խաղաղօվկիանոսյան ափն առանձնանում է իր մերձարևադարձային մուսսոնային կլիմայով, որի ժամանակ ձմռանը մեղմ է լինում, սակայն լինում են նաև տեղումներ ձյան տեսքով, իսկ ամռանը սեզոնային քամու պատճառով շոգ է և խոնավ: Տեղումները շատ առատ են՝ հատկապես անձրևային եղանակների ժամանակ[62]։ Ճապոնիայում ձմռան միջին ջերմաստիճանը 5.1°C (41.2°F) է, իսկ ամառային միջին ջերմաստիճանը 25.2°C է[63]: Ճապոնիայում ամենաբարձր ջերմաստիճանը՝ 41.1°C (106.0°F) և գրանցվել է 2018 թվականի հուլիսի 23-ին[64]: Օկինավայում անձրևային սեզոնը հիմնականում սկսվում է մայիսի սկզբին, և անձրևը աստիճանաբար շարժվում է դեպի հյուսիս՝ մինչև հուլիսի վերջ հասնելով Հոկայդո: Հոնշուում անձրևային սեզոնը սկսվում է հունիսի կեսից և տևում է մոտ վեց շաբաթ: Ամռան վերջին և վաղ աշնանը թայֆունները հաճախ հորդառատ անձրևների պատճառ են դառնում[63]:
Կենսաբազմազանություն
Ճապոնիան ունի ինը անտառային էկոշրջաններ, որոնք անդրադառնում են կղզիների կլիմայի և աշխարհագրության վրա: Այս էկոշրջանները փոփոխվում են Ռյուկյուի և Բոնին կղզիների մերձարևադարձային խոնավ լայնատերև անտառներից մինչև հիմնական կղզու բարեխառն լայնատերև և խառը անտառներ, որոնք տարածված են մեղմ կլիմայական գոտիներում, և փշատերև անտառներ հյուսիսային կղզիների ցուրտ, ձմեռային մասերում[65]։ Ճապոնիայում կա վայրի կենդանիների ավելի քան 90,000 տեսակ՝ այդ թվում նաև գորշ արջը, ճապոնական մակակուն, ճապոնական ջրարջանման շունը, ճապոնական մեծ դաշտամուկը և ճապոնական հսկա սալամանդրը։ Ազգային պարկերի մեծ ցանց է ստեղծվել` պաշտպանելու բուսական և կենդանական աշխարհի կարևոր գոտիները, ինչպես նաև Ռամսար հովտի 37 տեղամասերը: Իրենց ունեցած բնական արժեքով Ճապոնիայի 4 վայրերը ընդգրկվել են ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության ցուցակում[66]։
Շրջակա միջավայր
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո տնտեսական արագ աճի ժամանակաշրջանում կառավարությունը և արդյունաբերական կազմակերպությունները սկսել են անտեսել բնապահպանական քաղաքականությունը: Դրա արդյունքում 1950-1960-ական թվականներին շրջակա միջավայրի աղտոտվածությունը մեծ չափերի է հասել: Պատասխանելով խնդրի վերաբերյալ մտահոգություններին՝ կառավարությունը 1970 թվականին մի շարք բնապահպանական օրենքներ է ներկայացրել[67]: Այն պատճառով, որ Ճապոնիան բնական պաշարների տեսանկյունից աղքատ էր, 1973 թվականին նավթային ճգնաժամի շրջանում սկսվել է էլեկտրաէներգիայի օգտագործումը[68]։ Քաղաքային օդի աղտոտվածությունը (ազոտի օքսիդներ, թունավոր նյութեր), թափոնները, ջրի արտահոսքը, բնապահպանությունը, կլիմայական փոփոխությունները, քիմիական կառավարումը և պահպանման միջազգային համագործակցությունը շրջակա միջավայրի ներկայիս խնդիրներն են[69]:
2011 թվականին Ֆուկուշիմայի ատոմային աղետից հետո Ճապոնիայի ատոմային էներգիայի անջատմանը հաջորդել է ածուխով աշխատող ավելի քան 40 գործարանների կառուցման կամ նախագծման գործընթացը: Նախքան այդ միջադեպը, Ճապոնիայի արտանետումները սկսել էին պակասել և հիմնականում առանց արտանետումների ատոմակայանների շնորհիվ: Կլիմակայական գործունեության ցանց հասարակական կազմակերպությունը Ճապոնիային հռչակել է՝ իբրև «Օրվա վառելիք» մրցանակի հաղթող կլիմայական գործոնների վրա ազդեցության վատթարացման արգելքի ուղղությամբ կատարած քայլերի համար[70]: 2018 թվականի բնապահպանական ցուցանիշում Ճապոնիան զբաղեցնում է 20-րդ տեղը, որը չափվում է ազգի հանձնառությունը բնապահպանական կայունության հարցում[71]: Որպես 1997 թվականի Կիոտոյի արձանագրության ընդունող և ստորագրող՝ Ճապոնիան գտնվում է պայմանագրային պարտավորության մեջ` նվազեցնելու ածխաթթու գազի արտանետումները և ձեռնարկելու այլ քայլեր՝ կանխարգելելու կլիմայական փոփոխությունները[72]:
Կառավարություն
Ճապոնիան սահմանադրական միապետություն է և ինքնիշխան պետություն, որի շնորհիվ կայսեր իշխանությունը շատ սահմանափակ է: Ըստ սահմանադրության՝ որպես անվանական ղեկավար նա համարվում է «պետության և մարդկանց միության խորհրդանիշ»: Գործադիր իշխանությունը կառավարվում է վարչապետի և նրա վարչակազմի կողմից, մինչդեռ գերագույն իշխանությունը Ճապոնիայի ժողովրդի ձեռքում է[73]:
 | .jpg) |
| Ակիհիտո
կայսր՝ 1989 թվականից |
Շինզո Աբե
վարչապետ՝ 2012 թվականից |
Ճապոնիայի օրենսդիր մարմինը ճապոնական պառլամենտն է և գտնվում է Կիյոդայում՝ Տոկիո: Պառլամենտը երկու պալատից կազմված մարմին է: Այն իր մեջ ընդգրկում է 465 տեղանոց Ներկայացուցիչների ստորին պալատը և 242 տեղանոց Խորհրդականների բարձրագույն պալատը, որոնց ժողովրդի կողմից ընտրված անդամները ծառայում են վեց տարի ժամկետով: Ընտրելու իրավունք ունեն 18 տարեկանից բարձր անձինք[74] բոլոր ընտրատեղամասերում՝ գաղտնի քվեարկությամբ[73]: Պառլամենտում ներկայումս գերակշռում է պահպանողական Լիբերալ-դեմոկրատական կուսակցությունը՝ իր ամենամեծ ընդդիմադիր կուսակցությամբ՝ սոցիալ-լիբերալ Սահմանադիր դեմոկրատական կուսակցությամբ: Լիբերալ-դեմոկրատական կուսակցությունը 1955 թվականից ընտրական հաջողությունների է հասնում, բացառությամբ 1993-1994 և 2009-2012 թվականների կարճ ժամանակահատվածների: 2017 թվականի նոյոմբեր ամսի դրությամբ այն զբաղեցնում է 294 տեղ ստորին պալատում և 83 տեղ՝ վերին պալատում։
Ճապոնիայի վարչապետը համարվում է կառավարության գլխավորը և պառլամենտի անդամների կողմից ընտրվելուց հետո նրան հաստատում է նաև կայսրը: Վարչապետը կառավարության կազմի գլխավորն է և նա է նշանակում ու ազատում երկրի նախարարներին: 2012 թվականի լիբերալ-դեմոկրատական կուսակցության հաղթանակից հետո Շինզո Աբեն, փոխարինելով Յոշիհիքո Նոդային, 2012 թվականի դեկտեմբերի 26-ին զբաղեցնում է վարչապետի պաշտոնը[75]:
Պատմականորեն երկիրն իր օրենքները վերցրել է Չինաստանից, բայց հետագայում՝ Էդո ժամանակաշրջանում, զարգացրել է իր սեփական իրավական համակարգը[76]։ 19-րդ դարից սկսած դատական համակարգը զգալիորեն հիմնվել է Եվրոպայի, հատկապես Գերմանիայի քաղաքացիական իրավունքի վրա: Օրինակ՝ 1896 թվականին ճապոնական կառավարությունը ստեղծել է քաղաքացիական օրենսգիրք՝ հիմնվելով Գերմանիայի նախագծի՝ Գերմանիայի քաղաքացիական օրենսգրքի վրա (այս օրենսգիրքը երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո որոշ փոփոխություններով մնաց ուժի մեջ)[77]: Կանոնադրական օրենքը ծագում է Ճապոնիայի օրենսդիր մարմնում, ապա կայսրը հաստատում է այն իր ռետինե դրոշմակնիքով: Ճապոնիայի դատական համակարգը բաժանված է չորս հիմնական շերտերի՝ Գերագույն դատարանի և երեք ստորին դատարանների[78]: Ճապոնիայի կանոնադրական օրենքը կոչվում է «Վեց օրենսգրքեր»[79]:
Վարչական ստորաբաժանումներ
Ճապոնիան բաժանված է 47 նահանգների, որոնցից յուրաքանչյուրը վերահսկվում է ընտրված նահանգապետի, օրենսդիր և վարչական բյուրոկրատիայի կողմից[80]: Նահանգները իրենց հերթին բաժանված են մեծ ու փոքր քաղաքների և գյուղերի միջև[81]: Ներկայումս պետությունը վարչականորեն վերակազմավորվել է մի քանի մեծ ու փոքր քաղաքների և գյուղերի միաձուլման միջոցով: Այս գործընթացը կնվազեցնի վարչական շրջանների թիվը և ակնկալվում է, որ կկրճատվի վարչական ծախսերը[82]:
Արտաքին հարաբերություններ
Ճապոնիան դիվանագիտական հարաբերություններ ունի գրեթե բոլոր անկախ պետությունների հետ և 1956 թվականի դեկտեմբերից հանդիսանում է Միավորված ազգերի կազմակերպության ակտիվ անդամ: Ճապոնիան «Մեծ ութնյակի», ԱԽՏԽ-ի և Արևելյան Ասիայի գագաթաժողովի մասնակից է: Ճապոնիան 2007 թվականի մարտին Ավստրալիայի հետ ստորագրեց անվտանգության պայմանագիր[83], իսկ Հնդկաստանի հետ՝ 2008 թվականի հոկտեմբերին[84]: 2014 թվականին նվիրաբերելով 9.2 մլրդ դոլար՝ դարձել է «զարգացման պաշտոնական աջակցության» 5-րդ ամենամեծ նվիրատուն[85]: 2017 թվականին Ճապոնիան աշխարհի 5-րդ ամենամեծ դիվանագիտական ցանցն էր[86]:
Ճապոնիան սերտ կապեր ունի Միացյալ Նահանգների հետ: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում ԱՄՆ-ի և նրա դաշնակիցների կողմից կրած պարտությունից հետո երկու երկրները պահպանել են սերտ տնտեսական և պաշտպանական հարաբերություններ: ԱՄՆ-ը Ճապոնիայի արտահանման և ներկրման հիմնական աղբյուր հանդիսացող շուկան է և պարտավորվում է պաշտպանել երկիրը ու հենց այդ նպատակով էլ ռազմաբազաներ ունի Ճապոնիայում[87]: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում պարտություն կրելուց հետո Ճապոնիային պատկանող Հյուսիսային Մարիանյան կղզիները անցան Միացյալ Նահանգների տիրաապետության տակ:[88]
Ճապոնիան վիճարկում է Ռուսաստանի տիրաապետության տակ գտնվող Հարավային Կուրիլյան կղզիները (ներառյալ Էտորոֆուն, Կունաշիրին, Շիկոտանը և Հաբոմաի խումբը), որոնք 1945 թվականին գրավել է Խորհրդային միությունը[89]: Լիանկուր կղզեխումբի (ճապ.՝ Տակեշիմա, կոր.՝ Դոկդո)՝ Հարավային Կորեայի մաս կազմելը հաստատված է, բայց Ճապոնիան ոչ միայն չի ընդունում, այլև պահանջում է այդ տարածքները[90]: Սենկակու կղզիների հետ կապված Ճապոնիան լարված հարաբերություններ է ունեցել Չինաստանի Ժողովրդավարական Հանրապետության (ՉԺՀ) և Չինաստանի Հանրապետության (ՉՀ) հետ[91], իսկ Օկինոտորիշիմայի կարգավիճակի հետ կապված՝ Չինաստանի Ժողովրդավարական Հանրապետության:
Ճապոնիայի փոխհարաբերությունները Հարավային Կորեայի հետ լարված են եղել Ճապոնիայի գաղութային իշխանության ժամանակաշրջանում, հատկապես «Սփոփման կայարան»-ի հարցում[92]՝ կապված դեպի կորեուհիները ճապոնացիների վերաբերմունքի: Այդ կանայք հիմնականում ծառայում էին որպես սեռական ստրկուհիներ, և չնայած ճշգրիտ թիվ չկա, թե քանի կին է ենթարկվել նման վերաբերմունքի, մասնագետները կարծում են, որ այդ թիվը հասնում է հարյուր հազարների: 1910-1945 թվականներին Ճապոնիայի կառավարությունը վերակառուցել է կորեական ենթակառուցվածքը: Չնայած դրան՝ արդիականացման գործընթացը Կորեայում միշտ կապվել է Ճապոնիայի հետաքրքրությունների հետ և հետևաբար չի ենթադրել սոցիալական ենթակառուցվածքների փոփոխություն։ Օրինակ՝ Ճապոնիան պահպանում էր Կորեայի հասարակ ֆեոդալական գյուղատնտեսությունը, քանի որ դա բխում էր Ճապոնիայի շահերից[93]: Կորեայում ճապոնական իմպերիալիզմի հետագա զարգացումները հանգեցրել են ամբողջ երկրում քրեական ոստիկանության կայանների ստեղծմանը, ծառայություններով և ապրանքներով վճարվող հարկերի փոխարինմանը ֆիքսված գումարով հարկերով, և Ճապոնիայում մասնավոր ընկերություններին տրամադրելու համար գյուղերին պատկանող մեծ քանակությամբ համայնքային հողատարածքների առգրավմանը[94] (բազմաթիվ գյուղացիների թողնելով առանց հողատարածքի)[95]: Ճապոնիան նաև ավելի քան 800.000 ներգաղթյալներ է ուղարկել թերակղզի և իրականացրել մշակութային ճնշման քարոզարշավ` դպրոցներում արգելելով կորեերենը և կորեացիներին հարկադրել ճապոնական անուններ ընդունել[96]:
Կորեական թերակղզին կրկին անկախացավ 1945 թվականին՝ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում Ճապոնիայի պարտությունից հետո: Չնայած տարիներով նրանց միջև եղած լարվածությանը՝ 2015 թվականի դեկտեմբերին Ճապոնիան համաձայնվեց Հարավային Կորեայի հետ լուծել «Սփոփման կայարանի» կանանց հարցը՝ ձևական ներողություն խնդրելով, պատասխանատվություն կրելով խնդրի լուծման համար և գումար վճարելով «Սփոփման կայարանից» ողջ մնացած կանանց: Այսօր Հարավային Կորեան և Ճապոնիան ունեն ավելի ուժեղ ու տնտեսապես ավելի հիմնավորված փոխհարաբերություններ: 1990-ականներից Կորեական ալիքը լայն տարածում գտավ Արևելյան Ասիայում: Ճապոնիան կորեական երաժշտության (Քեյ փոփ), հեռուստատեսության (Կորեական դրամա) և ֆիլմարտադրության գլխավոր ներկրողն է, սակայն այս ամենը միայն հնարավոր դարձավ այն բանից հետո, երբ Հարավային Կորեայի կառավարությունը 1948 թվականից սկսած հանեց Ճապոնիայի հետ մշակութային փոխանակման 30-ամյա արգելքը[97]:
Ճապոնիայում կորեական փոփ մշակույթի հաջողությունը մասամբ պայմանավորված է ճապոնական գաղափարները վերցնելով, ինչպես օրինակ՝ աստղային մարկետինգային համակարգը և նոր հեռուստատեսային շոուների ու երաժշտության խթանումը: Ճապոնիայում մեծ սեր են վայելում «Ձմռան Սոնատ» և «Սուրճի արքայազնը» կորեական դրամաները և «Բիգբենգ» ու «Շայնի» կորեական երաժշտական խմբերը: Հարավային Կորեայի նախագահ Մուն Ջե Ինը և Ճապոնիայի վարչապետ Շինզո Աբեն հանդիպել են Համբուրգում (Գերմանիա) 2017 թվականի «Մեծ քսանյակի» գագաթնաժողովին՝ քննարկելու իրենց հետագա հարաբերությունները և հատկապես՝ ինչպես համագործակցել տարածաշրջանում Հյուսիսային Կորեայի ագրեսիայի դեմ լուծումներ գտնելու հարցում: Երկու ղեկավարները վերահաստատեցին իրենց պատրաստակամությունը՝ լուծելու «Սփոփման կայարանի» հարցը՝ տարածաշրջանում կառուցելով դրական հարաբերություններ և ճնշում գործադրելով Չինաստանի վրա, որովհետև վերջինս լավ հարաբերություններ ունի Հյուսիսային Կորեայի հետ, քանի որ շարունակում են փորձարկել միջուկային զենքերը և մեկուսացնում են իրենց միջազգային հանրությունից[98]:
Ճապոնիան մահապատիժ է կիրառում սովորաբար մի քանի սպանությունների համար դատապարտվածներին՝ դառնալով աշխարհում երկու զարգացած ժողովրդավարական երկրներից մեկը, որտեղ նման բան են անում: Դատավճիռները կատարվում են գաղտնի, առանց բանտարկյալին, նրա ընտանիքին, փաստաբաններին նախապես զգուշացնելու, թե երբ է դա կատարվելու: Ճապոնիայի քրեական դատավարության օրենսգիրքը սահմանում է, որ մահապատիժը պետք է իրականացվի վեց ամսվա ընթացքում, սակայն այդ առաջարկությունը գրեթե երբեք չի իրականացվել: Բոլոր մահապատիժները կատարվում են կախաղանի միջոցով: 2018 թվականին Ճապոնիայում կատարված մահապատիժները 15 մարդու կյանք են խլել, ինչը 2008 թվականից ի վեր եղել է տարեկան ամենաբարձր ցուցանիշը[99]:
_destroyer_JDS_Kongou_(DDG_173)_sails_in_formation_with_other_JMSDF_ships_and_ships_assigned_to_the_USS_Kitty_Hawk_Carrier_Strike_Group.jpg)
Ճապոնիան աշխարհի ամենամեծ ռազմական բյուջե ունեցող երկրներից մեկն է[100]: Երկրի զինված ուժերը (Ճապոնիայի ինքնապաշտպանական ուժերը) սահմանափակվում են Ճապոնիայի Սահմանադրության 9-րդ հոդվածով, որով Ճապոնիան հրաժարվում է պատերազմ հայտարարելու կամ միջազգային վեճերում ռազմական ուժ կիրառելու իրավունքից: Հետևաբար, Ճապոնիայի ինքնապաշտպանական ուժերը առանձնահատկությունն այն է, որ նրանք երբեք Ճապոնիայից դուրս կրակ չեն բացել[101]: Համաշխարհային խաղաղության ցուցակում Ճապոնիան աշխարհում ամենաբարձր ցուցանիշն ունի[102]: Ըստ Credit Suisse 2015 թվականի ուսումնասիրության՝ Ճապոնիան Միացյալ Նահանգներից, Ռուսաստանից և Չինաստանից հետո աշխարհի 4-րդ ամենահզոր ռազմական ուժ ունեցող երկիրն է[103]: Ռազմական ուժերը ղեկավարում է պաշտպանության նախարարությունը և հիմնականում բաղկացած են Ճապոնիայի ցամաքային ինքնապաշտպանական ուժերից (ՃՍԻՈՒ), Ճապոնիայի ծովային ինքնապաշտպանական ուժերից (ՃԾԻՈՒ) և Ճապոնիայի օդային ինքնապաշտպանական ուժերից (ՃՕԻՈՒ): Ճապոնիայի ծովային ինքնապաշտպանական ուժը (ՃԾԻՈՒ) հանդիսանում է RIMPAC-ի ծովային զորավարժությունների մշտական մասնակից[104]: Վերջերս ռազմական ուժերը մասնակցել են խաղաղապահ գործողություններին: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո Ճապոնիայի զինված ուժերի երկրից դուրս առաջին մասնակցությունը եղավ Իրաքում՝ զորքերի տեղակայմամբ[105]: Ճապոնիայի բիզնես ֆեդերացիան կոչ է արել կառավարությանը վերացնել սպառազինությունների արտահանման արգելքը, որպեսզի Ճապոնիան կարողանա միանալ բազմազգ նախագծերին, ինչպիսին օրինակ Joint Strike Fighter ծրագիրն է[106]:
21-րդ դարը ականատես է լինում գլոբալ էներգետիկ հավասարակշռության արագ փոփոխությանը և գլոբալիզացմանը: Ճապոնիայի արտաքին անվտանգությունը ավելի է սրվել, ինչը պայմանավորված է Հյուսիսային Կորեայի կողմից միջուկային և հակահրթիռային զենքերի օգտագործման հետ: Արտաքին սպառնալիքները հիմնված են տեխնոլոգիական առաջընթացի վրա՝ ներառյալ միջազգային ահաբեկչությունը, իսկ կիբեր հարձակումները իրենց հերթին են մեծացնում դրանց կարևորությունը[107]: Ճապոնիան իր ինքնապաշտպանական ուժերի հետ միասին մեծապես նպաստեց միջազգային խաղաղության և անվտանգության պահպանման ու վերականգնման ջանքերին, ինչպիսիք են օրինակ ՄԱԿ-ի խաղաղապահ գործողությունները: Շարունակելով խաղաղ պետություն հանդիսացող իր շարունակական ջանքերը՝ Ճապոնիայի կառավարությունը մեծ ջանքեր է գործադրում անվտանգության քաղաքականության մեջ, օրինակ` ստեղծելով Ազգային անվտանգության խորհուրդը, ընդունելով Ազգային անվտանգության ռազմավարությունը (ԱԱՌ) և Ազգային պաշտպանության ծրագրը (ԱՊԾ)[107]: Այս ջանքերը հիմնված են այն համոզմունքի վրա, որ Ճապոնիան՝ որպես «խաղաղությանը ակտիվ նպաստող», պետք է ավելի ակտիվորեն նպաստի տարածաշրջանի և միջազգային հանրության խաղաղությանն ու կայունությանը՝ համագործակցելով իր դաշնակցի՝ Միացյալ Նահանգների հետ[107]:Ճապոնիան ԱՄՆ-ի հետ սերտ տնտեսական և ռազմական հարաբերություններ ունի: ԱՄՆ-Ճապոնիա անվտանգության դաշինքը հանդես է գալիս որպես արտաքին քաղաքականության անկյունաքար[108]: 1956 թվականից ի վեր Ճապոնիան ընդհանուր առմամբ 20 տարի է, ինչ հանդիսանում է Միավորված ազգերի կազմակերպության Անվտանգության խորհրդի ոչ մշտական անդամ: Անվտանգության խորհրդում Ճապոնիան մշտական անդամություն փնտրող չորս երկրներից մեկն է[109]։
2014 թվականի մայիսին վարչապետ Շինզո Աբեն հայտարարել է, որ Ճապոնիան ցանկանում է մի կողմ թողնել Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո որդեգրած պասիվությունը և ավելի մեծ պատասխանատվություն ստանձնել տարածաշրջանի երկրների անվտանգության համար: Նա ասել է, որ Ճապոնիան ցանկանում է առանցքային դեր խաղալ և հարևան երկրներին առաջարկում է իր աջակցությունը[110]: Վերջին տարիներին նրանք զբաղված են միջազգային խաղաղապահ գործողություններով, այդ թվում նաև ՄԱԿ-ի խաղաղապահ գործողություններով[111]: Վերջին լարվածությունները, մասնավորապես Հյուսիսային Կորեայի հետ[112], Ճապոնիայի ինքնապաշտպանական ուժերի կարգավիճակի և Ճապոնիայի հետ դրանց հարաբերությունների հարցի հետ կապված բանավեճերի վերսկսման պատճառ են դարձել[113]: 2010 թվական դեկտեմբերին հայտարարված նոր ռազմական ղեկավարությունը շեղել է Ճապոնիայի ինքնապաշտպանական ուժերի ուշադրությունը Սառը պատերազմի շրջանում ԽՍՀՄ-ից դեպի Չինաստան, հատկապես Սենկակու կղզիների շուրջ տարածքային վեճի առնչությամբ[114]:
Ճապոնիան, ըստ անվանական ՀՆԱ-ի,[116] աշխարհի 3-րդ ամենամեծ ազգային տնտեսություն ունեցող երկիրն է ԱՄՆ-ից և Չինաստանից հետո, իսկ ըստ գնողունակության համարժեքության՝ 4-րդը ԱՄՆ-ից, Չինաստանից և Հնդկաստանից հետո: 2016 թվականի դրությամբ Ճապոնիայի պետական պարտքը գնահատվել է տարեկան իր համախառն ներքին արդյունքի 230%-ից ավելին, որը համարվում է աշխարհում ամենաշատը[117]: 2009 թվականի համաշխարհային ճգնաժամը և հետագայում երկրաշարժի ու ցունամիի հետևանքով բյուջեի խոշոր պակասորդները և պետական պարտքը 2011 թվականի մարտին նվազեցրել են Ճապոնիայի վարկանիշը[118]: Սպասարկման ոլորտը կազմում է համախառն ներքին արդյունքի երեք քառորդը[119]:
Մեքենաշինությունը, էլեկտրոնիկան, հաստոցային գործիքները, մետաղները, նավաշինությունը, քիմիական նյութերը և վերամշակված սնունդները Ճապոնիայի գլխավոր արդյունաբերական ճյուղերն են: Ճապոնիայում գյուղատնտեսական ձեռնարկությունները մշակում են Ճապոնիայի հողերի 13%-ը, իսկ համաշխարհային ձկնորսության ոլորտը կազմում է տնտեսության մոտ 15%-ը՝ համարվելով 2-րդը Չինաստանից հետո[120]: 2016 թվականի դրությամբ Ճապոնիայի աշխատուժը կազմել է մոտ 65,9 մլն աշխատող[120]: Ճապոնիան մոտ 4%-ով ցածր գործազրկության մակարդակ ունի: 2007 թվականին աղքատության մակարդակից էլ ցածր էր 20 մլն մարդ՝ բնակչության մոտ 17%-ը[121]: Ճապոնական քաղաքներում բնակարաններն ունեն սահմանափակ հողատարածքներ[122]:
2005 թվականին Ճապոնիայի արտահանումը մեկ շնչի հաշվով կազմել է 4,210 դոլար: 2014 թվականի դրությամբ Ճապոնիայի հիմնական արտահանման շուկաները եղել են ԱՄՆ-ը (20,2%), Չինաստանը (17,5%), Հարավային Կորեան (7,1%), Հոնկոնգը (5,6%) և Թաիլանդը (4,5%): Ճապոնիան հիմնականում արտահանում է տրանսպորտային միջոցներ, ավտոմեքենաներ, երկաթե և պողպատե արտադրատեսակներ, կիսահաղորդիչներ և ավտոմոբիլային մասերը[120]: 2015 թվականին Ճապոնիայի հիմնական ներմուծման շուկաները եղել են Չինաստանը (24,8 %), ԱՄՆ-ը (10,5 %), Ավստրալիան (5,4 %) և Հարավային Կորեան (4,1 %)[120]: Ճապոնիան հիմնականում ներմուծում է մեքենաներ ու սարքավորումներ, հանածո վառելիքներ, սննդամթերք (մասնավորապես տավարի միս), քիմիական նյութեր, տեքստիլներ և հումքեր: Շուկայական բաժնեմասերի չափանիշներով ներքին շուկան բաց է ցանկացած ՏՀԶԿ երկրի համար[123]: Ջունչիրո Կոիզումիի վարչակազմը սկսեց որոշ մրցակցային բարեփոխումներ կատարել, և դրա արդյունքում այժմ աճում են Ճապոնիայի արտաքին ներդրումները[124]:
2018 թվականի բիզնես ցուցանիշով Ճապոնիան 190 երկրների ցանկում 34-րդն է և աշխարհում ամենափոքր հարկային եկամուտ ունեցող երկրներից մեկն է: Կապիտալիզմի ճապոնական տարբերակը շատ հստակ առանձնահատկություններ ունի: Աշխատանքային կյանքի և աշխատունակության վրա հիմնված կարիերայի աճը համեմատաբար տարածված է ճապոնական աշխատանքային միջավայրում[123][125]: Ճապոնական ընկերությունները հայտնի են իրենց կառավարման մեթոդներով, ինչպիսին է օրինակ «Տոյոտա Վեյը»[126]: Համաշխարհային շուկայում Ճապոնիայի հանրահայտ ապրանքանիշերն են Տոյոտան, Հոնդան, Քենոնը, Նիսսանը, Սոնին, Միցուբիշին, Պանասոնիքը, Յունիքլոն, Լեքսուսը, Սուբարուն, Նինթենդոն, Բրիջսթոնը, Մազդան և Սուզուկին[127]: Ճապոնիան ունի նաև խոշոր կոոպերատիվ ոլորտ, աշխարհի տասը խոշորագույն կոոպերատիվներից երեքը նրան է պատկանում, ներառյալ աշխարհի խոշորագույն սպառողական կոոպերատիվը և խոշորագույն գյուղատնտեսական կոոպերատիվը[128]:
Տնտեսության պատմություն
Ժամանակակից Ճապոնիայի տնտեսական աճը սկսվել է Էդո ժամանակաշրջանում: Ճանապարհները, ջրային փոխադրման երթուղիները, ինչպես նաև ֆինանսական փաստաթղթերը, ինչպիսիք են «Ֆյուչերսի համաձայնագիրը», բանկային համակարգը և Օսակա բրնձի առևտրականների ապահովագրությունը այն մի քանի տարրերն են, որոնք մեզ են հասել Էդո ժամանակաշրջանից[129]: 1868 թվականից Մեիջի ժամանակաշրջանում Ճապոնիան ընդլայնել է շուկայական տնտեսությունը[130]: Այդ ժամանակաշրջանում հիմնադրվել են բազմաթիվ ձեռնարկություններ, և Ճապոնիան դարձել է Ասիայի ամենազարգացած երկիրը[131]: 1960-1980-ական թվականներին իրական տնտեսական աճի շրջանը կոչվել է ճապոնական հետպատերազմական տնտեսական հրաշք. միջին հաշվով 1960-ականներին և 1970-ականներին այն կազմել է 7.5%, իսկ 1980-ականներին և վաղ 1990-ականներին՝ 3.2%[132]: Աճը նվազել է 1990-ականներին «Կորած տասնամյակի» ժամանակաշրջանում: Տնտեսական աճը ուշքի բերելու ջանքերը անհաջող էին, իսկ հետագայում դրան նաև խոչընդոտեց 2000 թվականի համաշխարհային ճգնաժամը[120]: Տնտեսությունը վերականգնվեց 2005 թվականից հետո. այդ տարվա ՀՆԱ-ի աճը կազմել է 2,8%` գերազանցելով նույն ժամանակահատվածում ԱՄՆ-ի և Եվրամիության աճի տեմպերը[133]: 2015-2016 թվականների աշխարհի մրցունակության ցուցակում Ճապոնիան 6-րդն է[134][135]:
Գյուղատնտեսություն և ձկնորսություն
Ճապոնիայի գյուղատնտեսական ոլորտը կազմում է երկրի ընդհանուր ՀՆԱ-ի մոտ 1.4%-ը[136]: Ճապոնիայի հողատարածքի 12%-ը պիտանի է մշակաբույսեր աճեցնելու համար[137][138]: Վարելահողերի պակասի պատճառով տան առջևի փոքր տարածքներում են հող մշակում[139]: Սա հանգեցնում է նրան, որ Ճապոնիան յուրաքանչյուր միավոր տարածքի բերքատվության առումով աշխարհի ամենաբարձր ցուցանիշն ունեցող երկիրն է։
Ճապոնիայի փոքր գյուղատնտեսությունը բավականին օժանդակված և պաշտպանված է կառավարության կանոնակարգով, որը, չհետևելով Հյուսիսային Ամերիկայի օրինակին, մեծածավալ հողագործության փոխարեն նպաստավոր պայմաններ է ստեղծում փոքրածավալ հողագործության համար[137]: Գյուղատնտեսության շուրջ աճող մտահոգություն է նկատվում, քանի որ ներկայիս ագարակատերերի համար դժվար է դառնում իրենց գործը շարունակողներ գտնելը[140]:
Ճապոնիայում հացահատիկի արտադրության մեջ բրինձը գերակա դիրք է գրավում[141]։ Ճապոնիան աշխարհում գյուղատնտեսական ապրանքների երկրորդ խոշորագույն ներմուծողն է[141]: Բրինձը՝ ամենապաշտպանված բերքը, ենթակա է սակագների 777.7%-ին [138][142]:
1996 թվականին Ճապոնիան, բռնված ձկների տոննաների տարողությամբ, աշխարհում 4-րդն է[143]: 2005 թվականին Ճապոնիան 4,074,580 տոննա ձուկ է որսացել, 2000 թվականին՝ 4,987,703 տոննա, 1990 թվականին՝ 9,558,615 տոննա, 1980 թվականին՝ 9,864,422 տոննա, 1970 թվականին՝ 8,520,397 տոննա, 1960 թվականին՝ 5,583,796 տոննա, իսկ 1950 թվականին՝ 2,881,855 տոննա[144]: 2003 թվականին ջրավազաններից ստացված արտադրանքի ամբողջական թիվը կազմել է 1,301,437 տոննա[145]: 2010 թվականին Ճապոնիայում ձկնաբուծության ընդհանուր արտադրության թիվը կազմել է 4,762,469 ձուկ[146]: Օֆշորային ձկնաբուծարանները 1980-ականների վերջերին պատասխանատու էին երկրի ընդհանուր ձկների 50%-ի համար՝ չնայած նրանք այդ ժամանակահատվածում վերելքների և վայրէջքների շրջան էին ապրում: Չնայած շարունակական վերելքներին ու վայրէջքներին՝ 1980-ականների վերջին օֆշորային ձկնաբուծարանները կազմում էին երկրի ընդհանուր ձկնորսության 50%-ը:
Ճապոնիային է պատկանում աշխարհի խոշորագույն ձկնորսական նավահանգիստներից մեկը և կազմում է համաշխարհային որսի գրեթե 15%-ը[147]: Ըստ որոշ պնդումների՝ Ճապոնիայում ձկնորսությունը հանգեցնում է ձկների պաշարների կորստի, ինչպիսին օրինակ թունան է[148]: Ճապոնիան վիճաբանությունների մեջ է մտել՝ աջակցելով կետերի որսին[149]:
Արդյունաբերություն
Ճապոնիայի արդյունաբերական մասը կազմում է ՀՆԱ-ի մոտ 27.5%-ը[150]: Մեքենաշինությունը, էլեկտրոնիկան, հաստոցային գործիքները, մետաղները, նավաշինությունը, քիմիական նյութերը և վերամշակված սնունդը Ճապոնիայի գլխավոր արդյունաբերական ճյուղերն են: Տոյոտան, Քենոնը, Տոշիբան և Նիպպոն Սթիլը ճապոնական գլխավոր ընկերություններն են[150][151]:
Ճապոնիան աշխարհի 3-րդ ամենամեծ ավտոարտադրող երկիրն է, որը հանդիսանում է նաև Տոյոտայի՝ աշխարհի ամենամեծ ավտոարտադրող ընկերության հայրենիքը[152][153]: Ճապոնիայի սպառողական էլեկտրոնիկայի արդյունաբերությունը, որը համարվում է աշխարհում ամենաուժեղը, այժմ գտնվում է անկման վիճակում, քանի որ առաջացել են այնպիսի մրցակիցներ, ինչպիսիք են՝ Հարավային Կորեան, ԱՄՆ-ը և Չինաստանը[154][155]: Չնայած նավաշինության ոլորտում Ճապոնիան հանդիպել է հավասար մրցակիցների, ի դեմս Հարավային Կորեայի և Չինաստանի, այնուամենայնիվ, այն շարունակում է ուժեղ մնալ՝ շնորհիվ իր մասնագիտացված, բարձր տեխնոլոգիաների հանդեպ աճող ուշադրության[156]:
Սպասարկման ոլորտ
Ճապոնիայի սպասարկման ոլորտը կազմում է իր տնտեսական արտադրանքի շուրջ երեք քառորդը[136]: Բանկային գործունեությունը, ապահովագրությունը, անշարժ գույքը, մանրածախ առևտուրը, բեռնափոխադրումը և հեռահաղորդակցությունը երկրի գլխավոր ոլորտներն են, ինչպես նաև Mitsubishi UFJ, Mizuho Financial Group, NTT, ՏԷԷԸ, Nomura Holdings, Mitsubishi Estate, Æon, Mitsui Sumitomo, SoftBank, East Japan Railway Company, Seven & I Holdings, KDDI ընկերությունները, իսկ Ճապոնիայի ավիաընկերությունները աշխարհում ամենամեծերից են համարվում[157][158]: Աշխարհում հինգ ամենատարածված թերթերից չորսը ճապոնական են[159]: Japan Post Holdings-ը՝ երկրի խնայողությունների և ապահովագրական ծառայությունների ամենախոշոր մատակարարներից մեկն է[160]: Mitsubishi, Sumitomo, Fuyo, Mitsui, Dai-ichi Kangyo և Sanwa ընկերությունները ճապոնական վեց մեծ կեիրեցուներն են (ճապ.՝ 系列, բառացի «համակարգ», «շարք», «կարգ»)[161]:
Զբոսաշրջություն
2015 թվականին ամբողջ աշխարհից 19.73 միլիոն զբոոսաշրջիկ է այցելել Ճապոնիա[162], իսկ 2016 թվականին այդ թիվը 21.8%-ով աճել է՝ հասնելով 24.03 միլիոնի[163][164][165]: Զբոսաշրջությունը Ճապոնիայի ամենախոստումնալից բիզնեսներից մեկն է: Ճապոնիա այցելող արտասահմանցիների թիվը անցած տասնամյակին կրկնապատկվել է՝ 2013 թվականին առաջին անգամ հասելով 10 միլիոնի, ինչը պայմանավորված է ասիացի այցելուների աճով:
2008 թվականին Ճապոնիայի կառավարությունը հիմնեց ճապոնական տուրիստական գործակալություն և առաջնային նպատակ դրեց 2020 թվականին արտասահմանցի այցելուների թիվը հասցնել 20 միլիոնի: Եվ 2016 թվականին արդեն իսկ հասնելով իրենց 20 միլիոն թիրախին՝ կառավարությունը նպատակ դրեց 2020 թվականին այցելուների թիվը հասցնել 40 միլիոնի, իսկ 2030 թվականին՝ 60 միլիոնի[166][167]:
Ճապոնիան աշխարհի ժառանգություն հանդիսացող 20 վայր ունի, ներառյալ՝ Հիմեձի ամրոցը, Հին Կիոտոյի պատմական հուշարձանները և Նարա քաղաքը[168]: Հայտնի զբոսաշրջային վայրերն են՝ Տոկիոն, Հիրոսիման, Ֆուձի լեռը, Հոկաիդոյի լեռնադահուկային հանգստավայր Նիսեկոն, զբոսաշրջիկներին կարող է նաև գրավել ճապոնական ճեպընթացը, ճապոնական հյուրանոցներն ու տաք աղբյուրները:
2015 թվականին Ճապոնիան ներգնա տուրիզմի շարքում աշխարհում 16-րդն է[169]: 2009 թվականին Յոմիուրի Շիմբուն թերթը «Հեիսեի Հիակկեի» անվան տակ հրապարակեց հայտնի տեսարժան վայրերի նոր ցուցակը (Հեիսեի ժամանակաշրջանի 100 տեսարժան վայրերը): 2017 թվական «Ճանապարհորդության և զբոսաշրջության մրցունակության զեկույցը» 141 երկրների շարքից Ճապոնիային դասեց 4-րդ տեղը, ինչը Ասիայում լավագույն արդյունքն էր: Ճապոնիան գրեթե բոլոր ասպարեզներում՝ առողջապահություն և հիգիենա, ապահովություն և անվտանգություն, մշակութային արժեքներ և բիզնես ճանապարհորդություն, զարգացման բարձր մակարդակ ունի[170]:
2016 թվականին 24,039,053 արտասահմանցի զբոսաշրջիկ է այցելել Ճապոնիա[171]: Հարևան Հարավային Կորեայից բավականին շատ զբոսաշրջիկներ են այցելում Ճապոնիա: 2010 թվականին 2.4 միլիոն այցելուները կազմել են Ճապոնիա ժամանած տուրիստների 27%-ը[172]: Չինաստանի զբոսաշրջիկները Ճապոնիայում ամենաշատ գումար ծախսողներն են: 2011 թվականին այդ թիվը կազմել է 196,4 միլիարդ իեն (մոտ 2,4 մլրդ դոլար), կամ, Ճապոնիայի զբոսաշրջային գործակալության տվյալներով, զբոսաշրջիկների ընդհանուր ծախսերի գրեթե քառորդը[173]: Ճապոնիայի կառավարությունը հույս ունի մինչև 2020 թվականը ամեն տարի ունենալ 40 մլն զբոսաշրջիկ[174]: 2017 թվականին 28,690,900 զբոսաշրջիկ է այցելել Ճապոնիա[175]:
.jpg)
Ճապոնիան գիտական հետազոտություններում առաջատար պետություն է, մասնավորապես բնական գիտությունների և տեխնիկային ոլորտներում: Բլումբերգի նորարարությունների ցուցակի ամենանորարար երկրների շարքում Ճապոնիան զբաղեցնում է 2-րդ տեղը[176][177]: Մոտ 700,000 գիտնականներ կիսում են գիտական հետազոտությունների և զարգացամն համար նախատեսված 130 միլիարդ դոլար բյուջեն[178]: Հետազոտությանն ու զարգացմանն ուղղված ծախսերը ըստ ՀՆԱ-ի հարաբերակցության աշխարհում 3-րդ ամենաբարձր ցուցանիշն են[179]: Երկիրը հիմնարար հետազոտությունների ոլորտում աշխարհում առաջատարն է համարվում․ այն ունեցել է 22 Նոբելյան մրցանակակիր և՛ ֆիզիկայի, և՛ քիմիայի, և՛ բժշկության ոլորտներում[180] և երեք Ֆիլդսյան մրցանակակիր[181]:
Ճապոնացի գիտնականները և մեխանիկները նպաստել են գյուղատնտեսական գիտությունների, էլեկտրոնիկայի, արդյունաբերական ռոբոտների, օպտիկայի, քիմիական նյութերի, կիսահաղորդիչների, կենսաբանական գիտությունների և ինժեներական տարբեր ոլորտների առաջընթացին: Ճապոնիան ռոբոտաշինության և դրա օգտագործման մեջ աշխարհում առաջատարն է՝ 2013 թվական տվյալներով նրան է պատկանում աշխարհի արդյունաբերական ռոբոտների ավելի քան 20%-ը (1.3 միլիոնից 300.000-ը)[182], թեև պատմականորեն նրա մասնաբաժինը ավելի շատ է՝ 2000 թվականին ներկայացնելով ամբողջ արդյունաբերական ռոբոտների կեսը[183]: Ճապոնիան հպարտանում է, որ գիտնականների, տեխնիկների և ինժեներների թվի մեկ շնչի հաշվով աշխարհում 3-րդն է[184][185][186]:
Էլեկտրոնիկա և մեքենաշինություն
Ճապոնիայի էլեկտրոնիկան և մեքենաշինությունը հայտնի են ամբողջ աշխարհում, և համեմատած այլ երկրների հետ նրա էլեկտրոնային ու մեքենաշինական ապրանքները համաշխարհային շուկայի մեծ մասն են կազմում: Համաշխարհային ճանաչում ունեն Ֆուջիֆիլմ, Քենոն, Սոնի, Նինթենդո, Պանասոնիք, Տոյոտա, Նիսսան և Հոնդա ապրանքանիշերը: Ենթադրվում է, որ աշխարհի ոսկու 16%-ը և աշխարհի արծաթի 22%-ը ճապոնական էլեկտրոնիկայի մեջ են:[187]
Ավիատիեզերք
Ճապոնիայի ավիատիեզերական հետազոտության գործակալությունը (JAXA) Ճապոնիայի ազգային տիեզերակայանն է. այն իրականացնում է տիեզերական, մոլորակային ու ավիացիոն հետազոտություններ և խթանում է հրթիռների ու արբանյակների զարգացումը: Այն Միջազգային տիեզերական կայանի մասնակից է. Ճապոնական փորձարարական մոդուլը (Կիբո) միացվել է կայանին 2008 թվականին Սփեյս Շաթլի թռիչքների ժամանակ[188]: 2010 թվականի մայիսի 20-ին բաց թողեցին «Ակացուկի» ավտոմատ միջմոլորակային կայանը և 2015 թվականի դեկտեմբերի 9-ին հասավ Վեներա մոլորակի ուղեծրի մոտ: Տիեզերքի հետազոտության գործում Ճապոնիան ծրագրում է 2018 թվականին բաց թողնել Մերկուրի մագնետոսֆերային ուղեծիրը[189] և մինչև 2030 թվական կառուցել լուսնային հենակայան[190]:
2007 թվականի սեպտեմբերի 14-ին Տանգեշիմա տիեզերակայանից H-IIA (Մոդել H2A2022) հրթիռային փոխադրողի վրա բաց են թողել Սելեն լուսնային հետազոտողը: Սելենին նաև անվանում են Կագույա՝ «Հնդկեղեգ կտրողը» հեքիաթի լուսնային արքայադստեր անունով[191]: Կագույան Ապոլոն ծրագրից հետո ամենամեծ լուսնային առաքելություն կատարողն է: Դրա նպատակն էր բացահայտել լուսնի ծագումն ու զարգացումը: Հոկտեմբերի 4-ին այն մտավ լուսնային ուղեծիր[192][193]՝ թռչելով մոտավորապես 100 կմ բարձրության վրա[194]: Հետաքննական առաքելությունն ավարտվեց, երբ 2009 թվականի հունիսի 11-ին JAXA-ն դիտավորյալ վթարի ենթարկվեց լուսնի վրա[195]:
Նոբելյան մրցանակակիրներ
Ճապոնիան Ասիայի գիտական ասպարեզում ամենաշատ Նոբելյան մրցանակների արժանացած երկիրն է և աշխարհում զբաղեցնում է 8-րդ տեղը[196]: Կիոտոյի համալսարանը ավարտած Հիդեկի Յուկավան 1949 թվականին ֆիզիկայի ոլորտում ստացել է Նոբելյան մրցանակ: 1965 թվականին նրա հաջողությանը հետևեց նաև Սինյիտիրո Տոմոնագան: 1973 թվականին Նոբելյան մրցանակ է ստացել Տոկիոյի համալսարանում կրթություն ստացած ֆիզիկոս Լեո Էսակին: 1981 թվականին Կիոտոյի համալսարանն ավարտած Կենիչի Ֆուկուին արժանացավ քիմիայի ոլորտում Նոբելյան մրցանակի, և նույն համալսարանն ավարտած Սուսումու Տոնեգավան 1987 թվականին դարձավ առաջին ճապոնացի Նոբելյան մրցանակակիրը՝ ֆիզիոլոգիայի և բժշկության բնագավառում: Ճապոնացի քիմիկոսները մրցանակների արժանացան 2000 և 2001 թվականներին. առաջինը Հիդեկի Շիրակավան էր (Տոկիոյի տեխնոլոգիական ինստիտուտ), ապա՝ Րյոձի Նոյորին (Կիոտոյի համալսարան): 2002 թվականին Մասատոշի Կոշիբան (Տոկիոյի համալսարան) մրցանակի է արժանացել ֆիզիկայի ոլորտում, իսկ Կոիչի Տանական (Տոհոկու համալսարան)՝ քիմիայի: 2008 թվականին Մակոտո Կոբայաշին, Տոշիհիդե Մասուկավան և Յոիչիրո Նամբուն (վերջինս ԱՄՆ քաղաքացի էր, երբ պարգևատրվեց) միասին շահեցին ֆիզիկայի ոլորտում Նոբելյան մրցանակ, իսկ Օսամու Շիմոմուրան նույն թվականին մրցանակի արժանացավ քիմիայի ոլորտում: Իսամու Ակասակին, Հիրոշի Ամանոն և Շուջի Նակամուրան (վերջինս ևս ԱՄՆ քաղաքացի էր, երբ պարգևատրվեց) 2014 թվականին միասին արժանացան ֆիզիկայի ոլորտում Նոբելյան մրցանակի, իսկ 2016 թվականին Յոսինորի Օսումին ստացավ Նոբելյան մրցանակ բժշկության բնագավառում[197]:
Փոխադրամիջոցներ
.jpg)
Ճապոնիայի ճանապարհային ծախսերը շատացել են[198]: Փոխադրումների համար հիմնական միջոցը 1.2 միլիոն կմ (0.75 միլիոն մղոն) ասֆալտապատված ճանապարհն է[199]: 2012 թվականի ապրիլին Ճապոնիայի 1,215,000 կմ (755,000 մղոն) ճանապարհից 1,022,000 կմ-ը (635,000 մղոն) կազմում են մեծ ու փոքր քաղաքների և գյուղերի ճանապարհները, 129,000 կմ-ը (80,000 մղոն)՝ նահնագների ճանապարհները, 55,000 կմ-ը (34,000 մղոն)՝ պետական մայրուղիներինը, իսկ 8,050 կմ-ը (5,000 մղոն)՝ ավտոմայրուղիներինը[200][201]: Բարձր արագությամբ, առանձնացված, վճարովի ճանապարհների միակ ցանցը կապում է Հոնսյուի, Սիկոկուի և Կյուսյուի մեծ քաղաքները: Հոկայդոն իր առանձին ցանցն ունի, իսկ Օկինավա կղզին իրեն բնորոշ մայրուղին ունի: Բարձր արագությամբ, առանձնացված, վճարովի ճանապարհները կապում են մեծ քաղաքները և շահագործվում են վճարովի ձեռնարկությունների կողմից: Նոր և օգտագործված մեքենաները թանկ են. ավտոմեքենաների սեփականության վարձավճարները և վառելիքի գանձումները օգտագործվում են էներգիայի արդյունավետության բարձրացման համար: Այնուամենայնիվ, մեքենայի անցած ամբողջ ճանապարհի 50%-ը «Մեծ ութնյակի» երկրների շարքում ամենացածրն է[202]:
1987 թվականին սեփականաշնորհումից ի վեր, տասնյակ ճապոնական երկաթուղային ընկերություններ մրցում են տարածաշրջանային և տեղական ուղևորափոխադրումների շուկաներում. նման խոշոր ընկերություններն են՝ 7 JR ձեռնարկությունները, Kintetsu, Seibu երկաթուղին և Keio կորպորացիան: 250 արագընթաց Շինկանսեն գնացքները իրար են կապում մեծ քաղաքները. իսկ ճապոնական գնացքները հայտնի են իրենց ապահովությամբ և ճշտապահությամբ[203][204]: Տոկիոյի և Օսակի միջև Մագլև նոր ուղեգծերի առաջարկները գտնվում են առաջխաղացման փուլում[205]:
Ճապոնիայում կա 175 օդանավակայան[120]: Երկրի ամենամեծ օդանավակայանը Հանեդան է, այն նաև Ասիայի երկրորդ ամենազբաղված օդանավակայանն է[206]: Նարիտա միջազգային օդանավակայանը, Կանսաի միջազգային օդանավակայանը և Տյուբու միջազգային օդանավակայանը ամենամեծ միջազգային ուղիներն են[207]: Նագոյա նավահանգիստը երկրի խոշորագույն և ամենազբաղված նավահանգիստն է, որը պատասխանատու է Ճապոնիայի առևտրային արժեքի 10%-ի համար[208]:
Էներգիա
2011 թվականին Ճապոնիայում նավթից արտադրվել է 46.1% էներգիա, ածուխից՝ 21.3%, բնական գազից՝ 21.4%, միջուկային էներգիայից՝ 4.0%, իսկ հիդրոէլեկտրակայանից՝ 3.3%: Ճապոնիայի էլեկտրաէներգիայի 9.2%-ը արտադրվել է միջուկային էներգիայից՝ նախորդ տարվա 24.9%-ի դիմաց[209]: 2011 թվականի մարտին Ֆուկուսիմա Դաիիչիի միջուկային աղետի շուրջ շարունակական հանրային ընդդիմության պատճառով 2012 թվականի մայիսին երկրի բոլոր ատոմակայանները գործադուլ են հայտարարել: Սակայն կառավարության անդամները շարունակել են ազդել հասարակական կարծիքի վրա` փորձելով Ճապոնիայի 50 ատոմային ռեակտորներից առնվազն մի քանիսը գործի դնել[210]: 2014 թվականի նոյեմբերի դրությամբ, Սենդեյում երկու ռեակտորներ, ամենայն հավանականությամբ, կվերսկսեն իրենց աշխատանքը 2015 թվականի սկզբին[211]: Ճապոնիան չունի զգալի ներքին պաշարներ և մեծ կախվածություն ունի ներկրվող էներգիայից[212]: Հետևաբար, Ճապոնիան նպատակ ունի դիվերսիֆիկացնել իր աղբյուրները և պահպանել էներգաարդյունավետության բարձր մակարդակը[213]:
.jpg)
Ջրամատակարարում և ջրահեռացում
Կառավարությունը պատասխանատվություն է ստանձնել ջրի և սանիտարական ոլորտի կարգավորման համար, և առողջապահության, աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություննները պատասխանատու են ներքին ջրամատակարարման համար: Գյուղատնտեսության, տրանսպորտի և տուրիզմի նախարարությունները պատասխանատու են ջրային ռեսուրսների զարգացման, ինչպես նաև սանիտարական ոլորտին վերաբերող հարցերի համար: Բնապահպանության նախարարությունը պատասխանատու է ջրի որակի և շրջակա միջավայրի պահպանության համար, իսկ ներքին գործերի և կապի նախարարությունը պատասխանատու է կոմունալ ծառայությունների համար[214]:
Ջրային աղբյուրներից օգտվելը Ճապոնիայում համընդհանուր է: Բնակչության 97%-ը խմելու ջուր ստանում է պետական կոմունալ ծառայություններից, իսկ 3%-ը՝ հիմնականում գյուղական վայրերում, ստանում է սեփական ջրհորներից կամ փոքր համակարգերից[215]:
 Արտաքին պատկերներ | |
|---|---|
| Աշխարհի տեսակետներ | |
 |
Japan Gridded Population Cartogram |
|
Japan Gridded Population |
Բնակչություն
Ճապոնիայի բնակչությունը կազմում է մոտ 126 միլիոն[216], իսկ բնակչության 80%-ը ապրում է Հոնսյուում: 66% խորդուբորդ և լեռնային անտառային տեղանքների պատճառով բնակչությունը խմբված է ափամերձ քաղաքային վայրերում, հարթավայրերում և հովիտներում[217][218]: Ճապոնիան քաղաքային բնակեցված հասարակություն ունի և աշխատուժի միայն 5%-ն է աշխատում գյուղատնտեսության մեջ: Քաղաքային բնակչության մոտ 80 միլիոնը կենտրոնացած է Հոնսյուի Խաղաղ օվկիանոսյան ափին[219]: 2010 թվականի դրությամբ Ճապոնիայի ընդհանուր բնակչության 90.7%-ը ապրում է քաղաքներում[220]:
2018 թվականին մայրաքաղաք Տոկիոյի բնակչությունը կազմել է 13.8 միլիոն[221]: Այն աշխարհի ամենամեծ մայրաքաղաքային տարածքի՝ Մեծ Տոկիոյի մասն է կազմում՝ 38,140,000 բնակչությամբ (2016)[222][223]: Տարածքը կազմում է 13,500 կմ2 (5,200 մղոն)[224], և բնակչության խտությունը 2,642 կմ2 է:
Ճապոնիայի հասարակությունը լեզվականորեն, էթնիկապես և մշակութայնորեն միատարր է[225][226]: 98.5%-ը էթնիկ ճապոնացիներն են[120] և օտարերկրյա աշխատողները բնակչության շատ քիչ զանգվածն են կազմում[227]: Կորեացիները[225], չինացիները, ֆիլիպինները, ճապոնական ծագումով բրազիլացիները[228], ճապոնական ծագումով պերուացիները և ամերիկացիները Ճապոնիայի փոքրամասնության շարքում են[229]: 2003 թվականին կար 134,700 ոչ լատինամերիկացի արևմուտքցի (չհաշված 33,000 ամերիկացի զինվորականների, որոնք տեղակայված են ամբողջ երկրում) և 345,500 լատինամերիկացի էմիգրանտ, որոնցից 274,700-ը բրազիլացիներ են, ովքեր ներկայացնում են արևմուտքցիների ամենամեծ համայնքը[230]:
Առավել գերակշռող բնիկ ազգային խումբը յամատո ժողովուրդն է. աինու[231] և ռյուկյուան ժողովուրդները հիմնական փոքրամասնություններն են, ինչպես նաև բուրակումին փոքրամասնությունը[232]: Յամատոյի մեջ խառը ծագում ունեցող մարդիկ կան, օրինակ՝ Օգասավա կղզեխմբից եկածները[233]: 2014 թվականին օտարերկրյա ծագումով աշխատուժը կազմում էր բնակչության ընդամենը 1.5%-ը[234]: Ճապոնիան համարվում է էթնիկապես միատարր և էթնիկական և ռասսայական վիճակագրություն չի անցկացնում: Այս հարցի շուրջ աղբյուրները տարբեր են. մի աղբյուրն ասում է, որ Ճապոնիան բազմազգ հասարակություն է[235], մինչդեռ ըստ մեկ այլ աղբյուրի՝ Ճապոնիայում օտարերկրացիների թիվը շատ քիչ է[226]: Ճապոնիայի նախկին վարչապետ և ֆինանսների ներկայիս նախարար Թարո Ասոն Ճապոնիան բնութագրել է որպես «մեկ ազգ, մեկ քաղաքականություն, մեկ լեզու և մեկ մշակույթ», ինչը Աինու էթնիկ փոքրամասնության ներկայացուցիչների կողմից քննադատության արժանացավ[236]:
Կյանքի տևողությամբ Ճապոնիան աշխարհում 2-րդն է. 83.5 տարի՝ 2010-2015 թվականներին ծնված անձանց համար[4][237]: Ճապոնիայի բնակչությունը արագորեն ծերանում է. Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում երեխաների աճին հաջորդեց ծնելիության մակարդակի նվազումը: 2012 թվականին բնակչության 24.1%-ը 65 տարեկանից բարձր է եղել, և կանխատեսվում է, որ մինչև 2050 թվականին այդ թիվը կհասնի գրեթե 40%-ի[238]:
Ըստ ներքին գործերի և կապի նախարարության 2018 թվականի սեպտեմբերի 15-ին ճապոնացիների 5-ից 1-ը 70 տարեկան է կամ բարձր: 26.18 միլիոն մարդ 70 տարեկանից բարձր է և կազմում է բնակչության 20.7 %-ը: Տարեց կանանց թիվը հասել է 20.12 միլիոնի, ինչը զգալիորեն գերազանցում է ազգի 15.45 միլիոն տարեց տղամարդկանց թիվը[239]:
Կրոն
Սահմանադրության 20-րդ հոդվածի համաձայն Ճապոնիայում տիրում է լիարժեք կրոնական ազատություն: Ենթադրվում է, որ Ճապոնիայի բնակչության 84–96%-ը դավանում է սինտոիզմ, որի 50-80%-ը բուդդայականության տարբեր ուղղություններն են (սինտո-բուդդայական սինկրետիզմ)[240][241]: Ինչևէ, այս նախահաշիվները հիմնված են ոչ թե իրական հավատացյալների, այլ տաճար այցելող մարդկանց թվի վրա: Ճապոնիայում ձինձյա կրոնի թիվը հասնում է մոտ 100,000-ի: Իսկ այլ ուսումնասիրություններ ցույց են տվել, որ բնակչության ընդամենը 30%-ն է պատկանում որևիցե կրոնի[242]: Ըստ Էդվին Ռայշաուերի և Մարիուս Ջենսենի ճապոնիացիների 70–80%-ը ոչ մի կրոնի չեն պատկանում: Այնուամենայնիվ, տաճարներ այցելության մակարդակը մնում է բարձր, հատկապես փառատոների և տոների ժամանակ, ինչպիսին օրինակ Ամանորն է: Չինաստանից անցած դաոսականությունը և կոնֆուցիականությունը ևս իրենց ազդեցություններն են թողել ճապոնական հավատքի և սովորույթների վրա[243]: Ճապնիայում փողոցները զարդարում են Տանաբատա, Օբոն և Սուրբ Ծնունդ տոների ժամանակ[240]:
Սինտոիզմը Ճապոնիայում ամենամեծ կրոնն է, որը կազմում է բնակչության գրեթե 80%-ը, սակայն ըստ հետազոտությունների ընդամենը մի փոքր մասն է իրեն համարում այդ կրոնի հետևորդ: Դա այն պատճառով է, որ սինտոյականությունը տարբեր նշանակություններ ունի Ճապոնիայում. չպատկանելով որևէ սինտոյական կազմակերպության՝ Ճապոնիայի մեծ մասը հաճախում է սինտո սրբավայրեր և աղոթատեղեր: Եվ քանի որ չկան սինտոյական կրոնին դավանելու պաշտոնական ծեսեր, սինտոյի անդամ համարվում են նրանք, ովքեր միանում են սինտո աղանդավորական կազմակերպություններին: Սինտոյականությունը երկրում ունի 100,000 տաճար և 78,890 քահանա[244]: Բուդդայականությունը ներկայացվել է Ճապոնիայում Կորեայի Բեկչե թագավորության շնորհիվ[245] 6-րդ դարում՝ 538 կամ 552 թվականներին[245]:
Քրիստոնեությունը Ճապոնիա է հասել 1549 թվականին Ճապոնիայի Հիսուսի միաբանության շնորհիվ[246]: Ներկայումս բնակչության 2%-ից քիչն է քրիստոնյա[247][248][249] և նրանց մեծամասնությունը բնակվում է երկրի արևմտյան մասում, որտեղ 16-րդ դարում քարոզիչների գործունեությունը մեծ էր: Քրիստոնյաների ամենամեծ թվաքանակը Նագասակի նահանգում է, որը 1996 թվականին կազմում էր 5.1%[250]: 2007 թվականին Ճապոնիայում կար 32,036 քրիստոնյա քահանա և հոգևոր հովիվ[244]: Վերջին հարյուրամյակում քրիստոնեության հետ կապված մի քանի արևմտյան սովորույթներ (օրինակ՝ արևմտյան ոճով հարսանիքները, Վալենտինի օրը և Սուրբ Ծնունդը) դարձան Ճապոնիայի տոների մի մասը[251]:
Ճապոնիայում իսլամը դավանողների թիվը կազմում է հիմնականում Ինդոնեզիայից, Պակիստանից, Բանգլադեշից և Իրանից ներգաղթածների ու նրանց երեխաների մոտ 80–90%-ը[252]: Էթնիկ ճապոնացի մուսուլմանների մեծ մասը նրանք են, ովքեր ամուսնանում են մուսուլման ներգաղթյալների հետ[253]: Ըստ «Pew» հետազոտական կենտրոնի 2010 թվականին Ճապոնիայում եղել է 185,000 մուսուլման[254]:
Հինդուիզմը, սիկհականությունը, հուդայականությունը և բահայի հավատը[255] փոքրամասնությունների կրոններն են, իսկ 19-րդ դարի կեսերից Ճապոնիայում շատ այլ նոր կրոնական շարժումներ են առաջացել[256]:
Լեզուներ
Բնակչության ավելի քան 99%-ի համար իրենց առաջին լեզուն ճապոներենն է:[120] Ճապոներենը կցական լեզու է իր հարգալից դիմելաձևով՝ արտացոլելով Ճապոնիայի հասարակության հիերարխիկ բնույթը. այն արտահայտված է բայաձևերով և հատուկ բառապաշարով, որը ցույց է տալիս խոսողի և լսողի հարաբերական կարգավիճակը: Ճապոներեն գրի մեջ օգտագործվում են կանձին (չինական գրերը), կանայի երկու ուղղությունը, ինչպես նաև լատինական այբուբենն ու արաբական թվերը[257]:
Ճապոներենից բացի ռյուկյուան լեզուները (ամամի, կունիգամի, օկինավան, միյակո, յաեյամա, յոնագունի) ևս ճապոնական լեզվաընտանիքի մասն են կազմում և նրանով խոսում են Ռյուկյուի կղզիներում: Որոշ երեխաներ սովորում են այս լեզուները[258], սակայն վերջին տարիներին տեղական իշխանությունները ձգտում են բարձրացնել հնացած լեզուների իմացությունը: Ճապոներենի օկինավա բարբառով նաև խոսում են մարզերում: Աինու լեզուն, որը ոչ մի ապացուցված կապ չունի ճապոներենի կամ մեկ այլ լեզվի հետ, մեռնող լեզու է, որով Հոկաիդոյում խոսում են ընդամենը մի քանի բնիկներ[259]: Հանրային և մասնավոր դպրոցներում աշակերտներից պահանջվում է անցնել ճապոներենի, ինչպես նաև անգլերենի դասընթացներ[260][261]:
Խնդիրներ
Ժողովրդագրական կառուցվածքի փոփոխությունները ստեղծել են մի շարք սոցիալական խնդիրներ, մասնավորապես բնակչության աշխատուժի անկում և սոցիալական ապահովության նպաստների բարձրացում, ինչպիսին պետական կենսաթոշակային ծրագիրն է[262]: Ճապոնիայի երիտասարդների աճող զանգվածը կա՛մ չի ամուսնանում, կա՛մ առանց երեխա է մնում[263]: 2011 թվականին Ճապոնիայի բնակչությունը 204,000-ով նվազել է` հասնելով 126,24 միլիոնի: Սա թերևս 1947 թվականից հետո բնակչության թվաքանակի ամենամեծ անկումն է[264]: 2011 թվականի մարտին տեղի ունեցած երկրաշարժի և ցունամիի արդյունքում այս անկումը էլ ավելի է վատթարացել, երբ զոհվել է շուրջ 16,000 մարդ[265]:
Կանխատեսվում է, որ մինչև 2050 թվականը Ճապոնիայի բնակչությունը նվազելու է մինչև 95 միլիոնի[238][266]: Ժողովրդագետների և կառավարական մարմինների մոտ այս խնդրի հետ կապված այժմ շատ թեժ բանավեճեր են ընթանում[263]: Ծերացող բնակչության աճը կանխելու համար՝ երիտասարդ աշխատողներին որպես լուծում երբեմն առաջարկվում են ներգաղթ և ծնելիության խթանիչներ[267][268]: Ամեն տարի 9,500 մարդ ստանում է Ճապոնիայի քաղաքացիություն[269]: Ըստ ՄԱԿ-ի փախստականների հարցերով գերագույն հանձնակատարի գրասենյակի (ՄԱՓԳՀ) 2012 թվականին Ճապոնիան վերաբնակեցման համար ընդունել է ընդամենը 18 փախստականի[270], մինչդեռ Միացյալ Նահանգները ընդունել է 76,000-ի[271]:
Ճապոնիայում բարձր է ինքնասպանությունների թիվը[272][273]: 2009 թվականին՝ արդեն 12 տարի անընդմեջ, ինքնասպանությունների թիվը գերազանցել է 30,000-ը[274]: Ինքնասպանությունը 30 տարեկանից ցածր մարդկանց մահվան գլխավոր պատճառն է[275]:
1872 թվականին Մեյձիի հեղափոխության արդյունքում ստեղծվեցին տարրական և միջնակարգ դպրոցներն ու բուհերը[276]: 1947 թվականից սկսած Ճապոնիայում պարտադիր կրթությունը բաղկացած է տարրական և միջնակարգ դպրոցից, որը միասին տասը տարի է կազմում (6-15 տարեկան): Եվ գրեթե բոլոր երեխաները իրենց ուսումը շարունակում են 3-ամյա ավագ դպրոցում:
Ճապոնիայի կրթական համակարգը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո կենտրոնական դեր է խաղում պետության վերականգնման և տնտեսական արագ աճի մեջ: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո ընդունվեց կրթության հիմնական օրենքը և դպրոցական կրթության մասին օրենքը: Վերրջին օրենքը սահմանեց դպրոցական համակարգը, որը երկար տասնամյակներ արդեն ուժի մեջ է. 6 տարի տարրական դպրոց, 3 տարի միջին դպրոց, 3 տարի ավագ դպրոց և 2 կամ 4 տարի համալսարան: 2016 թվականի ապրիլից տարբեր դպրոցներ ուսումնական տարին սկսեցին՝ միավորելով տարրական և միջնակարգ դպրոցներով 9-ամյա պարտադիր ծրագրի մեջ՝ հուսալով մեղմացնել կռիվներն ու բացակայությունները: Կրթության, մշակույթի, սպորտի, գիտության և տեխնոլոգիաների նախարարությունը ծրագրում է առաջիկա տարիներին ամբողջ երկրում ընդունել այս որոշումը[277]: Ճապոնիան, ունենալով բարձր կրթական նախադրյալներ, մեծապես բարելավում է աշխատանք գտնելու և բավականաչափ գումար վաստակելու հավանականությունը: Բարձրագույն կրթություն ստացած անձանց ավելի քիչ է գործազրկությունը սպառնում, քանի որ նրանց կրթության բարձր մակարդակը ավելի շատ հնարավորություններ է ընձեռնում: Կրթության մակարդակի հետ բարձրանում է նաև աշխատավարձը: Ավելին՝ 21-րդ դարի ժամանակակից աշխատաշուկայում կարևորվուեն գիտելիքների վրա, իսկ գիտության և մաթեմատիկայի մեջ լավ հմտություններ ունենալը մեծացնում է Ճապոնիայի բարձր տեխնոլոգիական տնտեսությունում աշխատանքի անցնելու հեռանկարները[278]:
Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպության երկրների ցանկում գրագիտության մակարդակով Ճապոնիան առաջատարներից է, քանի որ նրա ուսանողները կարողանում են հավաքել միջինը 540 բալ մաթեմատիկայից և գիտություններից, միևնույն ժամանակ ՏՀԶԿ երկրների շարքում Ճապոնիան ունի աշխարհի բարձրագույն կրթություն ստացած աշխատուժերից մեկը[279]: Ճապոնիայի բնակչությունը լավ է կրթված, և հասարակությունը բարձր է գնահատում կրթությունը՝ որպես սոցիալական շարժման հարթակ և երկրի բարձր տեխնոլոգիաներով մրցունակ տնտեսության մեջ աշխատանքի անցնելու միջոց: Երկրի բարձրագույն կրթություն ստացած հմուտ մասնագետները մեծ մասամբ պատասխանատու են ճապոնական հետպատերազմական տնտեսական աճի զարգացման համար: Ճապոնիայում բարձրագույն կրթություն ունեցող անձինք, հատկապես գիտությունների և տեխնիկայի ոլորտում շրջանավարտները, տնտեսական ու սոցիալական օգուտ են ստանում երկրի բարձր տեխնոլոգիական տնտեսությունից՝ իրենց կրթության և հմտությունների շնորհիվ[278]: Կրթական ծախսերը, ըստ ՏՀԶԿ-ի ՀՆԱ-ի տոկոսային հարաբերության, միջինից ցածր են: 2015 թվականին Ճապոնիայում կրթության պետական ծախսերը կազմել էին ՀՆԱ-ի ընդամենը 3.5%-ը, ինչը ՏՀԶԿ-ի միջին 4,7%-ից ցածր էր[280]: 2014 թվականին երկիրը զբաղեցրել է 4-րդ տեղը, այն բանի շնորհիվ, որ նրա 25-64 տարեկան բնակիչների 48%-ը բարձրագույն կրթություն է ստացել: Բացի այդ, 25-34 տարեկան ճապոնացիների 59%-ը ունի բակալավրի աստիճան` Հարավային Կորեայից հետո ՏՀԶԿ-ում դառնալով 2-րդը[1]: Քանի որ Ճապոնիայի տնտեսությունը զգալիորեն հիմնված է գիտության և տեխնոլոգիայի վրա, աշխատաշուկան պահանջում է այնպիսի մարդկանց, ովքեր բարձրագույն կրթություն են ստացել հատկապես գիտության և տեխնիկայի ոլորտներում՝ հետագայում աշխատանքի որոնման հարցում մրցակցային առավելություն ձեռք բերելու համար: Ավագ դպրոցի շրջանավարտների մոտ 75.9%-ը ընդունվել է համալսարան, քոլեջ, արհեստագիտական դպրոց կամ այլ բարձրագույն ուսումնական հաստատություն[281]:
Տոկիոյի և Կիոտոյի համալսարանները Ճապոնիայի երկու առաջատար բուհերն են[282][283], որոնք 16 նոբելյան մրցանակակիրներ են տվել: Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպության գլխավորությամբ Ուսանողների միջազգային գնահատման ծրագիրը Ճապոնիային դասել են աշխարհում 6-րդը՝ ելնելով 15-ամյա ճապոնացիների ընդհանուր գիտելիքների ու հմտությունների մակարդակից[284]:
Ճապոնիայում ազգային և տեղական իշխանություններն են ապահովում առողջապահությունը: Անհատական բժշկական ծառայությունների դիմաց վճարում է համընդհանուր առողջապահական համակարգը, որն ապահովում է մատչելիության հավասարությունը՝ պետական կոմիտեի կողմից սահմանված վճարով: Գործատուներից ապահովագրություն չստացած անձինք կարող են մասնակցել տեղական ինքնակառավարման մարմինների կողմից իրականացվող ազգային առողջապահական ապահովագրության ծրագրին: 1973 թվականից կառավարությունը հոգում է տարեցների ապահովագրական հարցերը[285]: Հիվանդներնունեն իրենց բժշկին ազատ ընտրելու իրավունք[286]:
Ճապոնիայի մշակույթը իր զարգացումից ի վեր շատ է փոփոխվել: Ներկայումս այն իր մեջ ներառում է Ասիայի, Եվրոպայի և Հյուսիսային Ամերիկայի մշակույթները[287]: Ճապոնական ավանդական արվեստների մեջ մտնում են խեցեգործությունը, մանածագործությունը, կավագործությունը, թրերի պատրաստումը և տիկնիկագործությունը, բունրակու, կաբուկի, նո, պար և ռակուգո ներկայացումները, չանոյուն, իկեբանան, մարտական արվեստները, վայելչագրությունը, օրիգամին, օնսենը, գեյշաները և տարբեր ճապոնական խաղեր: Ճապոնիան ունի նյությական և ոչ նյութական մշակութային արժեքների ու ազգային գանձերի պաշտպանության և խթանման զարգացած համակարգ[288]: ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության ցուցակում ընդգրկված են 22 վայրեր, որոնցից 18-ը մշակութային նշանակություն ունեն[66]:
Ճարտարապետություն
Ճապոնական ճարտարապետությունը տեղի և այլ ազգերի ազդեցությունների համադրություն է: Այն հայտնի է իր ավանդական փայտե, գետնից փոքր ինչ բարձ, աղյուսապատ կամ ծղոտածածկ տանիքներ ունեցող շնություններով: Պատերի փոխարեն օգտագործվում էին շարժական դռները (ֆուսումա), ինչը թույլ էր տալիս տարածքի ներքին կոնֆիգուրացիան հարմարեցնել տարբեր առիթների համար: Մարդիկ հիմնականում նստում էին բարձերի կամ հատակի վրա, և մինչև 20-րդ դար աթոռներ ու բարձր սեղաններ չէին օգտագործում: Սկսած 19-րդ դարից շինարարության և դիզայնի ոլորտում Ճապոնիան շատ բան է վերցրել Արևմուտքից և ժամանակակից ճարտարապետությունից ու ներկայումս հանդիսանում է առաջատար՝ ճարտարապետության և տեխնոլոգիայի ոլորտներում:
6-րդ դարում բուդդիզմի տարածումը դարձավ խոշորածավալ տաճարների կառուցման կատալիզատոր՝ օգտագործելով փայտային բարդ տեխնիկաներ: Չինական Թան և Սուի դինաստիաների ազդեցությունը հանգեցրեց առաջին մայրաքաղաք Նարայի հիմնադրմանը: Որպես ձևավորման կաղապար օգտագործվել է Չինաստանի մայրաքաղաք՝ Չանյանի փողոցի շախմատային դասավորությունը: Շենքերի չափսերի աստիճանական աճը դարձավ ստանդարտ, ինչպես նաև մտցվեց քաղաքի տեղադրության և այգիների դիզայնի ճշգրտումներ: Թեյի արարողությունն ուներ շատ պարզ ու ժամանակակից դիզայն, ինչը ազնվականության ծայրահեղ հակապատկերն էր:
1868 թվականին Մեյձիի հեղափոխության ժամանակ երկու կարևոր իրադարձություններ արմատապես փոխեցին ճապոնական ճարտարապետության պատմությունը: Առաջինը՝ 1868 թվականի սինտո-բուդդայական բաժանումն էր, որը պաշտոնապես բաժանեց բուդդիզմը սինտոյից, իսկ բուդդիստական տաճարները՝ սինտո սրբավայրերից՝ խախտելով իրենց միջև եղած հազար տարվա կապը[289]: Երկրորդն այն ժամանակ էր, երբ Ճապոնիան ապրեց լարված արևմտականացման ժամանակներ, որպեսզի կարողանա մրցակցել այլ զարգացած պետությունների հետ: Սկզբում արտերկրից ճարտարապետներ եկան և իրենց ոճերը բերեցին Ճապոնիա, բայց աստիճանաբար երկիրը իր սեփական ճարտարապետներն ունեցավ ու սկսեց արտահայտել իր սեփական ոճը: Ճարտարապետները, արևմտյան ճարտարապետների մոտ սովորելուց հետո վերադառնալով, Ճապոնիային ներկայացրին միջազգային նորաձևության ոճը: Սակայն միայն երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո ճապոնացի ճարտարապետները կարողացան տպավորություն թողնել միջազգային ասպարեզում. առաջին հերթին՝ Կենձո Տանգեի նման ճարտարապետների աշխատանքով, այնուհետև մետաբոլիզմի նման տեսական շարժումներով:
Արվեստ
Իսե տաճարը հայտնի է որպես Ճապոնիայի ճարտարապետության նախատիպ[290]: Ավանդական, փայտե տներից և բազում տաճարներից բացի նաև օգտագործվում են տատամի գորգերը և շարժական դռները, որոնք սենյակները բաժանում են իրարից, ինչպես նաև ներսն ու դուրսը[291]: Մեծամասամբ փայտից պատրաստված ճապոնական քանդակները և ճապոնական գեղանկարչությունը երկրի հնագույն արվեստներից են, որի վաղ գեղանկարները վերագրվում են մ.թ․ա․ 300 թվականին: Երկրի գեղանկարչության պատմությունը ցույց է տալիս ճապոնական հայրենի գեղագիտության ու ներմուծվող գաղափարների ադապտացիայի խառնուրդն ու մրցակցությունը[292]:
19-րդ դարում արված ուկիյո-է նկար՝ «Կագանավայի մեծ ալիքը»
«Ռիցուրին Պարտեզը»՝ Ճապոնիայի ամենահայտնի զբոսանքի վայրը
Ճապոնական և եվրոպական արվեստի փոխգործակցությունը նշանակալի է եղել, օրինակ՝ ուկիյո-է փորագրերը, որոնք արտահանվել են 19-րդ դարի հայտնի ճապոնիզմ շարժման ժամանակ և իրենց նշանակալի ազդեցությունն են թողել Արևմուտքի ժամանակակից արվեստի զարգացման վրա, հատկապես՝ պոստիմպրեսիոնիզմի[292]: Կացուշիքա Հոքուսայն ու Ուտագավա Հիրոշիգեն ամենահայտնի ուկիյո-է նկարիչներն են:
Շագանակագույն և կապույտ փայլերով կավե ամանեղեն վագրի տեսքով
20-րդ դարում առաջացած ճապոնական կոմիքսները հայտնի են մանգա անունով և մեծ ճանաչում են ձեռք բերել ամբողջ աշխարհում[293]: Մանգա անունն առաջին անգամ օգտագործել է Ռակուտեն Կիտաձավան: 1980-ականներից հայտնի դարձան ճապոնական արտադրության վիդեո խաղերի վահանակները[294]:
Անիմացիա
Ճապոնիայի մուլտիպլիկացիոն ֆիլմերը և հեռուստատեսային շոուները, որոնց վրա մեծ ազդեցություն են թողել ճապոնական մանգաները, հայտնի են անիմե անվամբ և լայնորեն տարածում են գտել Արևմուտքում: Ճապոնիան աշխարհահռչակ անիմացիոն կայան է[295]: Հայտնի անիմե ռեժիսորներն են Հայաո Միյաձակին, Օսամու Տեձուկան և Իսաո Տաքահատան:
Կինոարվեստ
Ճապոնիան աշխարհի ամենահին և ամենամեծ կինոինդուստրիաներից մեկն ունի: Ֆիլմեր սկսել են նկարահանել 1897 թվականից[296]: Ըստ 2002 թվականի Sight & Sound ամսագրի քննադատների և ռեժիսորների ընտրության՝ բոլոր ժամանակների երեք լավագույն ճապոնական ֆիլմերը համարվել են Ռասյոմոն, Յոթ սամուրայները և Պատմություն Տոկիոյի մասին ֆիլմերը[297]: Իսիրո Հոնդայի «Գոձիլլան» Ճապոնիայի ամենահայտնի ֆիլմն է ու սկիզբ է դրել կաիձուի ենթաժանրային ֆիլմերի մի ամբողջ շարքի, ինչը նաև պատմության մեջ դարձավ ամենաերկար ցուցադրված ֆիլմը: Ակիրա Կուրոսավան, Կենձի Միձոգուտին, Յասուձիրո Օզուն և Սոհեի Իմամուրան Ճապոնիայի ամենահեղինակավոր ռեժիսորներն են: Ճապոնիան Ասիայում միակ պետությունն է, որը չորս անգամ Օսկար է շահել լավագույն օտարալեզու ֆիլմի համար:
Վարվելաձև
Սկսած Ձյոմոնի նախապատմական ժամանակաշրջանից՝ հազարամյակների ընթացքում Ճապոնիան կլանեց Ասիայից, Եվրոպայից և Հյուսիսային Ամերիկայից ստացած ներգործությունները, զարգացրեց բարդ մշակույթ և վարվելաձև[287]:
Ճապոնիայում վարվելաձևի կանոնները պատասխանատու են սոցիալական վարքի համար: Ճապոնիայում դրանք չափազանց կարևոր են: Էթիկետը հիմնականում կախված է անձի կարգավիճակից: Որոշ սովորույթներ փոփոխվում են ժամանակի ընթացքում: Այս հստակ մշակութային արժեքները ճապոնական էթիկետը դարձնում են զգալիորեն տարբեր արևմտյան այլ երկրներից:
Հոննեն և տատեմաեն (ճապ.՝ 本音と建前) հակադրում են անձի իրական զգացմունքները ու ցանկություններն և դրանց արտաքին դրսևորումները հասարակության մեջ[298]: Յամատո-Դամաշիին (ճապ.՝ 大和魂) վերաբերում է ճապոնական ժողովրդի մշակութային արժեքներին և հատկանիշներին: Սա գալիս է Հեիան ժամանակաշրջանից և ի տարբերություն այլ օտար ազգերի մշակութային արժեքների այն նկարագրում է բնիկ ճապոնական «ոգին» կամ մշակութային արժեքները: Վան (ճապ.՝ 和) ճապոնական մշակութային հասկացություն է, որն իրենից ներկայացնում է միասնական խաղաղություն և համապատասխանություն սոցիալական խմբի շրջանակներում, որի անդամները նախընտրում են ներդաշնակ համայնքի շարունակություն՝ իրենց անձնական շահերի համար[299][300]: Միաին (ճապ. ՝見合い) ճապոնական ավանդական սովորույթ է, որի ժամանակ ապագա ամուսինները ծանոթանում են միմյանց ծնողների հետ: Դա ապագայի լուրջ նկատառումների համար հանդիպման հնարավորություն է[301]: Իսին-դենսինը (ճապ.՝ 以心伝心) ճապոնական արտահայտություն է, ինչը նշանակում է անխոս փոխըմբռնումով՝ միջանձնային հաղորդակցման ձև[302]: Իսագիյոսա (ճապ.՝ 潔さ) մահվան փաստը հանդարտ և հավասարակշռված տանելու ունակությունն է: Սակուրաները իսագիյոսայի խորհրդանիշերն են, որոնք մատնանշում են կյանքի անցողիկությունը[303]: Հանսեին (ճապ.՝ 反省) ճապոնական մշակույթում նշանակում է ճանաչել սեփական սխալը և ավելի լավը դառնալու խոստում տալ: Կոտոդաման (ճապ.՝ 言霊) ճապոնական հավատք է, ըստ որի առեղծվածային ուժերը բնակվում են բառերի և անունների մեջ:
Սոցիոլոգները Ճապոնիան համարում են բարձր համատեքստային մշակույթ ունեցող երկիր: Մարդիկ ավելի ուշադիր են հիերարխիկ տարբերությունների նկատմամբ և ավելի քիչ են շփվում ու զրուցում[304]: Ճապոնիայի նման բարձր համատեքստային մշակույթները ավելի կենտրոնացած են խմբերի վրա, իսկ ցածր համատեքստային մշակույթները՝ անհատների: Չխայտառակվելն ու ստորացած չլինելը ավելի կարևոր է Ճապոնիայի նման բարձր համատեքստային մշակույթ ունեցող երկրի համար, քան Միացյալ Նահանգների և Գերմանիայի նման ցածր համատեքստային երկրների[305]:
Շնորհիվ բարձր համատեքստային մշակույթի՝ Ճապոնիայի գովազդը և մարքեթինգը տարբերվում են: Ճապոնական գովազդներում շատ են գույները, պատկերները, շարժումները և ձայները, որոնք իրենց մեջ մեծ իմաստ են պարունակում: Գովազդներում շատ երկխոսություններ չկան: Յուրաքանչյուր ձայնային և ոչ ձայնային արտահայտություն օգտագործվում է, քանի որ ճապոնացիները ավելի դյուրազգաց են: Համեմատաբար ցածր համատեքստային մշակույթներում գովազդները ավելի պարզ են[306]:
Երաժշտություն
Ճապոնական երաժշտությունը էկլեկտիկ է և բազմազան: Շատ երաժշտական գործիքներ ստեղծվել են 9-րդ և 10-րդ դարերում, օրինակ՝ կոտոն: Նո ճապոնական դրամատիկական թատրոնի ասերգությունը սկիզբ է առել 14-րդ դարում, իսկ երկրի հայտնի ժողովրդական երաժշտությունը և կիթառի նման սամիսեն երաժշտական գործիքը ստեղծվել է 16-րդ դարում[307]: Պետությունը արևմտյան դասական երաժշտությանը ծանոթացել է 19-րդ դարում, որն այժմ ձևավորում է ճապոնական մշակույթի անբաժանելի մասը: Գագակու իմպերիալիստական անսամբլը իր ազդեցությունն է ունեցել ժամանակակից արևմտյան կոմպոզիտորների ստեղծագործությունների վրա[308]:
Տորու Տակեմիցուն և Ռենտարո Տակին Ճապոնիայի հայտնի դասական երգահաններից են: Ճապոնիայի հետպատերազմյան հայտնի երաժշտության վրա իրենց ազդեցությունն են թողել ամերիկյան և եվրոպական ոճերը, ինչը հանգեցրել է ճապոնական փոփի կամ ճապոնական ճանաչված երաժշտության զարգացմանը[309]: Կարաոկեն Ճապոնիայում ամենատարածված մշակութային գործունեությունն է: 1993 թվականին մշակույթի հարցերով գործակալության հետազոտությունը պարզել էր, որ այդ տարի ավելի շատ ճապոնացի կարաոկե էր գնացել, քան մասնակցել էր ավանդական տոներին, ինչպիսին է օրինակ ծաղկեփնջեր կազմելու տոնը (իկեբանա) և թեյի արարողությունը[310]:
Գրականություն
Կոձիկի և Նիհոն Սոկի տարերգություններն ու Մանյոսյու պոեզիաների շարքը Ճապոնիայի վաղ գրականությունն են և բոլորը գրվել են 8-րդ դարում չինական հիերոգլիֆներով[311][312]: Վաղ Հեիան ժամանակաշրջանում զարգացան կանա (հիրագանա և կատականա) կոչվող ֆոնոգրամների համակարգը: «Հնդկեղեգ կտրողը» ամենահին ճապոնական հեքիաթն է համարվում[313]: Հեիան արքունական կյանքը պատմվում է Սեյ Շոնագոնի «Բարձի գիրքը» գրքում, իսկ աշխարհի առաջին վեպը Շիկիբու Մուրասակիի «Գենձի մոնոհաթարի» վեպն է[314][315]:
Էդո ժամանակաշրջանի տյոնինները («քաղաքացիները») որպես գրականության արտադրող և սպառող կարողացան շրջանցել ազնվականությանը: Մեիձի դարաշրջանը ապրեց ավանդական գրական ձևերի անկում, քանի որ արևմտյան ազդեցությունները սկսեցին մեծ չափերի հասնել ճապոնական գրականության մեջ: Ճապոնիայի ժամանակակից վիպասաններն են Նացումե Սոսեկին, Մորի Օգայը, Ռյունոսկե Ակուտագավան, Յունիտիրո Տանիցակին, Յուկիո Միսիման և Հարուկի Մուրակամին: Ճապոնացի հեղինակներ Յասունարի Կավաբատան (1968) և Կենձաբուրո Օէն (1994) արժանացել են Նոբելյան մրցանակի[313]:
Փիլիսոփայություն
Ճապոնական փիլիսոփայությունը չինական և արևմտյան փիլիսոփայությունների միաձուլումն է, որը, իհարկե, հագեցած է ճապոնական բացառիկ տարրերով: Ենթադրվում է, որ ճապոնական փիլիսոփայությունը առաջացել է մոտ 14-րդ դարում:
Հնագիտական վկայություններն ու վաղ պատմական փաստերը ցույց են տալիս, որ Ճապոնիան ի սկզբանե անիմիստական մշակույթ էր, ինչը համարում էր, որ աշխարհը լցված է կամիով (ճապ.՝ 神) կամ սուրբ ներկակությամբ. թեև սա որպես այդպիսին փիլիսոփայություն չէ, սակայն իր ազդեցությունն է ունեցել ճապոնական փիլիսոփայության վրա[316]:
Կոնֆուցիականությունը, ինչպես և բուդդայականությունը Չինաստանից Ճապոնիա է հասել 5-րդ դարում[317]: Կոֆուցիական գաղափարները դեռևս արդի են ճապոնական ներկայիս հասարակության հայեցակարգում և կառավարության ու հասարակության կառուցվածքում[317]: Բուդդիզմը խորապես ազդել է ճապոնական հոգեբանության, մետաֆիզիկայի և գեղագիտության վրա[318]: Հավատարմության և պատվի մասին գաղափարները առաջացել են 16-րդ դարից սկսած: Արևմտյան փիլիսոփայությունը միայն 19-րդ դարի կեսերից է սկսել իր մեծ ազդեցությունն ունենալ Ճապոնիայի վրա:
Խոհանոց
Ճապոնական խոհանոցը բաղկացած է գլխավոր ուտելիքից, հատկապես ճապոնական բրնձից, որն ուտում են ապուրով կամ այլ ուտելիքներով, օրինակ՝ ձկով, բանջարեղենով և տոֆուով, որպեսզի հիմնական ուտելիքը ավելի համեղ դարձնեն[319]: Ժամանակակից դարաշրջանի սկզբին լայնորեն տարածվեցին այնպիսի բաղադրիչներ, որոնք նախկինում չէին օգտագործվում Ճապոնիայում, օրինակ՝ կարմիր միսը:
Ճապոնական խոհանոցը հայտնի է իր առանձնահատուկ սեզոնային կերակուրներով[320], բաղադրիչների որակով և մատուցման ձևով: Ճապոնական խոհանոցը առաջարկում է տարածաշրջանային ուտեստների լայն տեսականի՝ դրանց մեջ օգտագործելով ավանդական բաղադրատոմսերը և տեղի բաղադրիչները: Իչիջու-սանսաի (一汁三菜 - «մեկ ապուր, երեք կողմ») արտահայտությունը վերաբերում է ճապոնական ուտեստի մատուցմանը, որի արմատները գալիս են կաիսեկի, հոնձեն և յուսոկու խոհանոցներից: Ճապոնական կարին Բրիտանական Հնդկաստանից է եկել Ճապոնիա և այնքան է սիրվել և տարածում գտել, որ համարվում է ազգային ուտեստ[321]:
Ճապոնական ավանդական քաղցրավենիքներին անվանում են վագաշի[322]: Դրանց պատրաստման համար օգտագործում են կարմիր լոբու մածուկ և մոչի: Ներկայիս սիրված համը կանաչ թեյով պաղպաղակն է[323]: Կակիգորին սառույցով քաղցրավենիք է՝ պատրաստված մրգահյությով կամ խտացրած կաթով: Այն հիմնականում վաճառում և ուտում են ամառային փառատոնների ժամանակ: Սակեն ճապոնական հայտնի ըմպելիք է, որը պատրաստվում է բրնձից: Այն իր մեջ պարունակում է 14-17% ալկոհոլ և պատրաստվում է բրնձի մի քանի անգամ խմորումից հետո[324]: Ճապոնիայում գարեջուր սկսել են պատրաստել 1800 թվականից[325], և Ասահի, Կիրին և Սապպորո գարեջրային գործարանները այն սկսեցին արտադրել բազմաթիվ տարածաշրջաններում՝ յուրաքանչյուրը պնդելով, որ Ճապոնիայում ամենահին ապրանքանիշը հենց իրենցն է[326]:
Տոներ
Պաշտոնապես Ճապոնիան կառավարության կողմից հաստատված 16 պետական տոն ունի: Ճապոնիայում պետական տոները նշանակվում են 1948 թվականի հանրային տոներին վերաբերող օրենքով (ճապ.՝ 国民の祝日に関する法律)[327]: 2000 թվականից Ճապոնիան սկսեց իրագործել «ուրախ երկուշաբթի համակարգը», ըստ որի մի քանի պետական տոներ տեղափոխեցին երկուշաբթի, որպեսզի ավելի երկար հանգստյան օրեր ունենան: 2006 թվականին պետությունը որոշեց Սյովայի օրը դարձնել պետական տոն և Կանաչապատման օրվա փոխարեն նշել ապրիլի 29-ին, իսկ Կանաչապատման օրը տեղափոխել մայիսի 4-ին: Այս փոփոխությունները ուժի մեջ մտան 2007 թվականին: 2014 թվականին Ճապոնիայի խորհրդականների պալատը որոշեց ճապոնական օրացույցում օգոստոսի 11-ը դարձնել Լեռան օր (ճապ.՝ 山の日): Այն զուգադիպում է Օբոն փառատոնի հանգստյան օրերի հետ՝ ճապոնացիներին ընձեռելով վայելել ճապոնական լեռնաշխարհը[328][329]:
Ճապոնիայի պետական տոներն են՝ Ամանորը (հունվարի 1), Հասունության օրը (հունվարի 2-րդ երկուշաբթին), Պետության հիմնադրման օրը (փետրվարի 11), Գարնանային գիշերահավասարի օրը (մարտի 20 կամ 21), Սյովայի օրը (ապրիլի 29), Ճապոնիայի Սահմանադրության օրը (մայիսի 3), Կանաչապատման օրը (մայիսի 4), Երեխաների օրը (մայիսի 5), Օվկիանոսի օրը (հուլիսի 3-րդ երկուշաբթին), Լեռան օրը (օգոստոսի 11), Մեծերին հարգելու օրը (սեպտեմբերի 3-րդ երկուշաբթին), Աշնանային գիշերահավասարի օրը (սեպտեմբերի 23 կամ 24), Առողջության և սպորտի օրը (հոկտեմբերի 2-րդ երկուշաբթին), Մշակույթի օրը (նոյեմբերի 3), Աշխատանքի շնորհակալության օրը (նոյեմբերի 23), Կայսեր ծննդյան օրը (դեկտեմբերի 23)[330]:
Փառատոններ
Ճապոնիայում յուրաքանչյուր տարի նշվում են շատ փառատոններ, որոնք ճապոներենով կոչվում են «մացուրի»: Ճապոնիայում փառատոնների հատուկ օրեր չկան. ամսաթվերը տարածաշրջանից տարածաշրջան տարբերվում են, և անգամ միևնույն շրջանում են տարբեր: Փառատոնները ավանդական տոների շուրջ են խմբված, օրինակ՝ Սեցուբունին և Օբոնին: Փառատոնները հաճախ հիմնված են մեկ իրադարձության վրա, իսկ մարդկանց զվարճացնելու համար լինում են սննդի փոքրիկ տաղավարներ, զվարճանքներ և դիմակահանդեսներ: Թեպետ որոշ փառատոններ կարող են աշխարհիկ լինել, սակայն դրանք հովանավորվում են տեղի սրբավայրերի և տաճարների կողմից[331]:
Նշանավոր փառատոնների ժամանակ երթեր են լինում, որոնց մեջ նաև լինում են գեղեցիկ ձևավորված նավեր: Այս երթերը սովորաբար կազմակերպվում են հարևանության մակարդակով (ճապ.՝ 町): Մինչ այս, ըստ ծիսակարգի՝ կամին (ճապ.՝ 神) տեղադրվում է պատգարակի վրա և ցուցադրվում է փողոցներում, ինչպես օրինակ Կիոտոյի Գիոն և Օկայամայի Հադակա փառատոններում[331]:
Սպորտ
Սումոն Ճապոնիայի ազգային սպորտաձևն է համարվում[332]: Ձյուդոյի, կարատեի և կենդոյի պես ճապոնական մարտարվեստները ևս տարածված են ամբողջ երկրով մեկ և մեծ սեր են վայելում: Մեյձիի հեղափոխությունից հետո շատ արևմտյան մարզաձևեր տարածվեցին Ճապոնիայում և սկսեցին մուտք գործել կրթական համակարգ[333]:
1964 թվականի Ամառային օլիմպիական խաղերը կայացան Ճապոնիայի Տոկիո քաղաքում, 1972 թվականի Ձմեռային օլիմպիական խաղերը՝ Սապորոյում, իսկ 1998 թվականինը՝ Նագանոյում[334]: Ավելի ուշ Ճապոնիայում կայացավ նաև 2006 թվականի Բասկետբոլի աշխարհի առաջնությունը[335]: 2020 թվականին Տոկիոյում կկայանան Ամառային օլիմպիական խաղերը՝ դարձնելով Տոկիոն աշխարհի առաջին քաղաքը, որտեղ երկու անգամ են անցկացվել օլիմպիական խաղերը[336]: Այն աշխարհում միակ երկիրն է, որին հինգ անգամ բախտ է վիճակվել անցկացնելու Կանանց բասկետբոլի աշխարհի առաջնությունը (1967, 1998, 2006, 2010, 2018 թվականներ)[337]: Ճապոնիան ռեգբիի խաղում ամենահաջողակ Ասիական երկիրն է՝ 6 անգամ հաղթելով Ասիական ռեգբիի առաջնությունում, իսկ 2011 թվականին՝ նոր ձևավորված Խաղաղօվկիանոսյան ազգերի գավաթը[338]:
Բեյսբոլը ներկայումս երկրում ամենատարածված սպորտաձևն է: Ճապոնիայի պրոֆեսիոնալ լիգան կոչվում է Նիպպոնի պրոֆեսիոնալ բեյսբոլ և ստեղծվել է 1936 թվականին[339] և Հյուսիսային Ամերիկայի Բեյսբոլի բարձրագույն լիգայից հետո համարվում է աշխարհում ամենալավը: 1992 թվականին Ճապոնիայի պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլային լիգայի ստեղծումից ի վեր, ֆուտբոլային ասոցացիան նույնպես լայն տարածում է գտել[340]: Ճապոնիան 1981-2004 թվականներին Միջմայրցամաքային գավաթի անցկացման վայրն էր, իսկ 2002 թվականին Հարավային Կորեայի հետ հյուրընկալեց ՖԻՖԱ-ի աշխարհի գավաթի խաղարկությունը[341]: Ճապոնիան Ասիայի ամենահաջող ֆուտբոլային թմերից մեկն է՝ չորս անգամ նվաճելով Ասիայի ազգերի գավաթը[342]: 2011 թվականին Ճապոնիան նվաճեց Կանանց ֆիֆայի աշխարհի գավաթը[343]: Գոլֆը ևս բավական տարածված է Ճապոնիայում[344]: Որպես Բասկետբոլի ազգային ասոցիացիայի խաղացող հայտնի է Յուտա Տաբուզեն[345]:
Վիդեոխաղեր
Ճապոնիայում վիդեոխաղերը մեծ արդյունաբերական ճյուղ են: Ճապոնիան մի շրջան դարձավ արկադային խաղերի խոշոր արտահանող. այդ ժամանակաշրջանը սկսվեց 1978 թվականի Տիեզերքի զավթիչները խաղի ստեղծումով և ավարտվեց 1980-ականների կեսին[346][347][348]: Nintendo Entertainment System-ի և 3-րդ սերնդի համակարգչային խաղերի ստեղծումից հետո Ճապոնիան դարձավ համաշխարհային վիդեոխաղերի ոլորտի ամենաառաջատար երկիրը: Այս արդյունաբերության մեջ Ճապոնիայի հաջողությունները ևս երկու տասնամյակ շարունակվեցին, մինչև որ 2000-ականներին Մայքրոսոֆթի խաղային կցորդը չսկսեց մարտահրավեր նետել Սոնիին և Նինթենդոյին[349][350][351]:
Ճապոնիայի խաղային արդյունաբերության ոլորտում արկադային խաղերը մինչ օրս հայտնի են: 2009 թվականի տվյալներով խաղային շուկայից ստացված 20 մլրդ դոլարի 6 մլրդը արկադային խաղերին է վերագրվում, ինչը կազմում է ճապոնական խաղերի մեծ մասը: Վահանակային խաղերից ստացված գումարը կազմում է 3.5 մլրդ դոլար, իսկ հեռախոսային խաղերինը՝ 2 մլրդ[352]:
Ներկայումս Ճապոնիան հեռախոսային խաղերի շուկայում աշխարհում առաջատարն է համարվում[353]: Երկրի խաղային շուկայում այսօր ձեռքի վահանակային խաղերը ավելի են գերիշխում, քան տնային խաղերը[354]: 2014 թվականին Ճապոնիայի տեսախաղերի շուկայից ստացված գումարը կազմել է 9.6 մլրդ դոլար, իսկ բջջային խաղերից՝ 5.8 մլրդ դոլար[355]:
ԶԼՄ-ներ
Ճապոնական ԶԼՄ-ների կարևոր մաս են կազմում հեռուստատեսությունը, թերթերը և ամսագրերը[356][357]: Տևական ժամանակ թերթերը Ճապոնիայում համարվում էին ամենաազդեցիկ տեղեկատվական հարթակը, սակայն 1980-ականների կեսերից առևտրային նորությունների տարածման հետ մեկտեղ փոխվեց հանդիսատեսի վերաբերմունքը հեռուստատեսության հանդեպ[357]: Որպես Ճապոնիայի գլխավոր տեղեկատվական և ժամանցային լրատվամիջոց, վերջին տասնամյակի ընթացքում հեռուստատեսությունը գերազանցել է թերթերին[358]:
NHK-ը (հանրային հեռուստատեսություն), Nippon Television-ը (NTV), Tokyo Broadcasting System-ը (TBS), Fuji Network System-ը (FNS), TV Asahi-ը (EX), TV Tokyo Network-ը (TXN) ճապոնական վեց հանրային հեռուստաընկերություններն են[356]: Ճապոնական հեռուստաշոուների մեծ մասը բազմատեսակ շոուծրագրերն են, հեռուստասերիալներն ու նորությունները: NHK-ի 2015 թվականի ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ ճապոնացիների 79%-ը ամեն օր հեռուստացույց է դիտում: Օրական հեռուստացույց դիտելու միջին տևողությունը կազմում է երեք ժամ[359]:
Ճապոնացի ընթերցողներն ունեն մոտավորապես 120 օրաթերթերի ընտրության հնարավորություն՝ թղթի վրա տպված 50 միլիոն օրինակով: Ըստ միջին բաժանորդագրության յուրաքանչյուր ընտանիքին բաժին է հասնում 1.13 թերթ[360]: Yomiuri Shimbun, Asahi Shimbun, Mainichi Shimbun, Nikkei Shimbun և Sankei Shimbun գլխավոր ճապոնական թերթերն են: Համաձայն 1999 թվականի հունիսին Ճապոնական թերթերի ասոցիացիայի անցկացրած հարցման՝ տղամարդկանց 85,4%-ը և կանանց 75%-ը օրական մեկ թերթ է կարդում: Շաբաթվա ընթացքում օրական ընթերցանության միջին թիվը կազմում է 27.7 րոպե, իսկ արձակուրդներին և կիրակի օրերին՝ 31.7 րոպե[358]:
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
