kemia elemento kun simbolo Ag kaj atomnumero 47 From Wikipedia, the free encyclopedia
Arĝento estas metala elemento, nome nobla metalo kun atomnumero 47. Ĝia simbolo estas Ag, el la latina argentum, el la hindeŭropa radiko rekonstruita kiel *h₂erǵ-, "griza" aŭ "brila". Ĝi estas milda, blanka, brila transirmetalo, sed tamen posedas la plej altan elektran konduktivecon, termikan konduktivecon, kaj reflektivecon inter ĉiuj de ajnaj metaloj. Tiu metalo ekzistas nature en sia pura, libera formo (natura arĝento), kiel alojo kun oro kaj aliaj metaloj, kaj en mineraloj kiaj arĝentito kaj ĥlorargirito. Plej arĝento estas produktita kiel rafinita kromprodukto el kupro, oro, plumbo, kaj zinko.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| kemia elemento • brulema pulvoro • chalcophile element | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| nobla metalo • transirmetalo • elemento de periodo 5 • valormetalo | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ĝeneralaj informoj | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Nomo (latine), simbolo, numero | arĝento (argentum), Ag, 47 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Karakteriza grupo | (nespecifita) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Atomaj ecoj | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Fizikaj ecoj | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Diversaj | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Elektronegativeco | 2 (Pauling-skalo) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Se ne estas indikite alie, estas uzitaj unuoj de SI kaj SVP. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ĝi malmulte oksidiĝas en la aero. Pro tio, kaj pro ĝia blanka glaceo, ĝi estas uzata en juvelarto kaj por fari monerojn. Arĝento estis dumlonge aprezata kiel valormetalo. Pli abunda ol oro, arĝenta metalo estis funkcianta en multaj antaŭmodernaj monsistemoj kiel stampebla etalono, foje eĉ kun oro. Ties pureco estas tipe mezurita laŭ elmila bazo; nome 94%-pura alojo estas priskribita kiel "0.940 fajna". Aldone, arĝento havas nombrajn aplikojn trans valuto, kiaj en sunpaneloj, akvofiltrado, juvelarto kaj aliaj ornamaĵoj, alt-valoraj surtablaĵoj kaj iloj (de tie la termino arĝentaĵo), kaj ankaŭ estas investado en la formo de arĝentaj moneroj kaj etalonoj (ĉu uzeblaj kiel valuta monkontantaĵo ĉu kiel kolektata artaĵo). Arĝento estas uzata industrie en elektraj kontaktoj kaj konduktiloj, en specializitaj speguloj, fenestraj kovriloj kaj en kataliziloj de kemiaj reakcioj. Ties komponaĵoj estas uzataj en fotografia filmo kaj Ikso-radioj. Solvaĵoj el arĝenta nitrato kaj aliaj arĝentaj komponaĵoj estas uzataj kiel seninfektilo kaj mikrobiocidoj, aldonitaj al bandaĝoj kaj vundo-dresaĵoj (bandaĝo), kateteroj kaj aliaj medicinaj instrumentoj.
La nomo de la arĝento devenas de la latina argentum kaj de la greka ἄργυρος,[1] respektive nomoj de la metalo en tiuj lingvoj, derivitaj el hindeŭropa radiko kiu signifas 'brila'.[2] De la latina derivas la nomoj de la arĝento en la majoritato de la latinidaj lingvoj, kiel en la franca argent, la itala argento kaj la rumana argint, sed ne en la hispana (plata) kaj la portugala (prata).
Estas du naturaj izotopoj: 107Ag estas la plej ofta izotopo, kiu estas 51.84% je maso, dum 109Ag estas 48.16% je maso. 28 nenaturaj radiadaj izotopoj estas igitaj.
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Arĝentarto.
Arĝentarto estas la arto prilabori artisme produktojn kaj objektojn el arĝento kaj etende kun aldono de aliaj valormetaloj (oro, bronzo ktp) aŭ gemoj. La artisto kiu faras tiun laboron estas nomita arĝentisto aŭ arĝentartisto nome majstro kiu prilaboras artajn objektojn el arĝento. La terminoj "arĝentisto" kaj "oraĵisto" ne estas precize sinonimoj ĉar la teknikoj, trejnado, historio, kaj gildoj estas aŭ esti ege la samaj sed la fina produkto povas ege varii same kiel la gamo de kreitaj objektoj. Tamen plej oraĵisto iam laboris per arĝento dum la malo ne estas tiom ofta.
Arĝentarto estas la arto konverti metalfoliojn el arĝento en ujoj kaj aliaj iloj surtablaj (pladoj, bovloj, pokaloj, kandelingoj, vazoj, kruĉoj, urnoj, ktp.), manĝiloj (arĝenta manĝilaro), kaj aliaj artikloj de arĝenta hejmilaro, preĝejaj iloj aŭ skulptarto. Ĝi povas inkludi ankaŭ la faradon de juvelarto.
Proksimume la 70% de la tutmonda produktado de arĝento estas uzata por industriaj celoj, kaj la 30%, por financaj celoj; granda parto de tiu metalo estas uzata en juvelarto, sed ties plej gravaj uzoj okazas en la fota industrio, kemio, medicino kaj elektroniko.
Kelkaj uzoj de la arĝento estas listigitaj kaj supraĵe priskribitaj jene:
Laŭ Francisko Azorín Arĝento estas Brileblanka valora metalo, uzata por artaj objektoj k. monero.[3] El tio li derivigas arĝenti kiel surkovri per maldika tavolo de arĝento, arĝentisto, arĝentkolora kaj arĝentsona.[4]
Nielo estas nigra miksaĵo, plej ofte el sulfuro, kupro, arĝento, kaj plumbo, uzata en artaĵoj.
Arĝento estis unu el la sep metaloj konataj en la antikveco de la prahistoriaj homoj kaj kies malkovro estas tiele perdita en la frua komenco de la historio de la homaro.[5] Pli precize, la tri metaloj de la grupo 11, nome kupro, arĝento kaj oro, estas en la elementa formo en la naturo kaj estis probable uzata kiel la primitivaj formoj de mono kontraste al la simpla natura interŝanĝo.[6] Tamen, male al la kupro, la arĝento ne kondukis al la kresko de la metalurgio pro ties malalta struktura forteco, kaj estis plej ofte uzata orname aŭ kiel mono.[7] Ĉar arĝento estas pli reakcia ol la oro, la liverado de natura arĝento estis multe pli limigitaj ol tiuj de oro.[8] Por ekzemplo, arĝento estis pli multekosta ol oro en Egipto ĝis ĉirkaŭ la 15a jarcento a.K.:[9] ŝajne la egiptoj separis la oron el la arĝento pere de varmigado de metaloj kun salo, kaj poste malpliigante la arĝentan kloridon produktita al la metalo.[10]
Arĝento estis uzata dum miloj da jaroj por ornamaĵoj kaj iloj, komerco, kaj kiel bazo por multaj monersistemoj. Ties valoro kiel valormetalo estis dumlonge konsiderata duaranga nur post oro. La kemia simbolo Ag derivas el la Latina vorto por "arĝento", nome argentum (kompare kun antikva greka ἄργυρος, árgyros), el la pra-hindeŭropa radiko *h₂erǵ- (iame rekonstruita kiel *arǵ-), signife "blanka" aŭ "brila". Arĝento estis konata ekde antikvaj tempoj; ĝi estis menciita en la Biblia Genezo. Metalrubejoj trovitaj en Malgranda Azio kaj en la insuloj de la Egea Maro indikas ke arĝento estis separata el plumbo jam ĉe la 4-a jarmilo a.K. uzante surfacan minadon.[11] Unu el plej fruaj ekzemploj de arĝentaj elfosejoj en Eŭropo estis Sardio en komenca Ĥalkolitiko.[12]
Ne estas malfacile imagi la efikon kiun devis produkti ĉe prauloj (kiuj estis ĉizintaj kaj polurintaj ŝtonojn, kiuj trovis kaj uzis la kupron kaj poste la stanon, kaj eĉ sukcesis fari alojojn de ambaŭ pere de la fajro por akiri bronzon) la malkovro de metalo rara kaj malofta, de blanka koloro, porĉiama brilo kaj nesensiva al la fajro kiu fandis aliajn metalojn. Tia gapo estis la tialo por la atribuo al la metalo de singularaj propraĵoj, kiujn la aliaj metaloj malhavis, escepte pri la oro kompreneble; oni supozis ke ambaŭ estas donacoj de la naturo, formitaj respektive unu de la influo de la Luno, kaj la alia de la Suno. La aliaj, malnoblaj metaloj, estis ligitaj al la ŝanĝoj kaj transformoj, kiuj pere de la rudimentaj rimedoj tiame disponeblaj povus esti produktitaj; tamen tre malproksime de la perfekto de la arĝento kaj de la oro. Ne strangas ke pro tio aperis la ideo de la transmutacio de la metaloj kiel malsukcesa klopodo perfektigi tiujn malnoblajn metaloj, kio okazigis la aperon de la unuaj doktrinoj de la Alkemio. Partikulare taŭga ŝajnis por tiu celo la hidrargo, en kiu oni observis la aspekton kaj koloron de la arĝento, ĝis tia puknto ke oni donis al ĝi la nomon "hydrargyrum" (nome likva arĝento) el kie devenas ties kemia simbolo (Hg).
La arĝento, kiel la ceteraj metaloj, utilis por la prilaborado de milit-armiloj kaj poste ĝi estis uzata en la fabrikado de iloj kaj ornamaĵoj, el kio oni etendis ĝin al la komerco, kiam oni uzis ĝin por stampi la unuajn monerojn el arĝento kio venis konstitui la bazon de la monsistemo de nombraj landoj. La stabileco de la romia valuto depende iĝis ligita al alta grado de la liverado de arĝentaj etalonoj, kiun romiaj ministoj produktis je skalo senparalela antaŭ la malkovro de la Nova Mondo. Atinginte pintan produktadon de 200 t por jaro, ĉirkaŭkalkulita arĝentostoko de 10,000 t cirkulis en la Romia ekonomio en la mezo de la 2a jarcento n.e., kvin al dek fojojn pli granda ol la kombinita kvanto de arĝento disponebla ĉe la mezepoka Eŭropo kaj ĉe la Kaliflando ĉirkaŭ la jaro 800.[13][14] Financaj funkciuloj de la Romia Imperio priokupiĝis pri la perdo de arĝento por pagi tre petitan silkon el Sinica (Ĉinio). Oni faris minojn jam en Lavrion dum la jaro 483 a.K.[15]
En la Evangelioj, la disĉiplo de Jesuo Judaso Iskarioto fifamiĝis ĉar ricevis kompenson de 30 arĝentajn monerojn el religiaj estroj de Jerusalemo por denonci Jesuon Nazaretan al la soldatoj de la Suprema Pastro Kajafas.[16]
La Ĉina Imperio dum plej el sia historio ĉefe uzis arĝenton kiel rimedo de ŝanĝo. Poste, eĉ jam en la 19a jarcento, la minaco al la ekvilibro de pagoj de Unuiĝinta Reĝlando el ĉinaj komercistoj kiuj postulis pagojn el arĝenton ŝanĝe por teo, silko, kaj porcelano kondukis al la Opia milito ĉar Britio devis trovi vojon por direkti la ekvilibron en pagoj, kaj ili decidis fari tion vendante opion produktitan en sia kolonio de Brita Hindio al Ĉinio.[17]
Islamo permesis al islamanoj porti arĝentajn ringojn en la etfingro de ĉiu mano.[18] Muhammad mem portis arĝentan sigelringon.[19]
En Ameriko, antaŭ-Inkaaj civilizoj jam uzis alttemperaturan arĝent-plumban alojigan teknologion en la jaroj 60–120 n.e.[20]
En 1516 Juan Díaz de Solís malkovris en Sudameriko la tiam nomita mar Dulce (dolĉa maro) kiu poste Sebastiano Kaboto nomigis kiel Río de la Plata (rivero de la arĝento), laŭ la kredo ke tie abundis la aprezata metalo, kaj de kie nomiĝos la lando Argentino. Jarojn poste, la trovo de grandaj rezervoj el arĝento en la Nova Mondo nome en Zacatecas, Meksiko, Potosí kaj Taksko en Bolivio kaj Paramillos de Uspallata, en Argentino, kaj ties importado al Eŭropo, okazigis longan periodon de inflacio, kiu ne okazis limigite al Hispanio, nome la kolonia imperio, kaj disvastigis tra tuta Eŭropo; la fenomeno estis studata de Earl Jefferson Hamilton, kiu en 1934 publikigis la libron American Treasure and the Price Revolution in Spain, 1501-1650.[21]
Centra Eŭropo iĝis la centro de la produktado de arĝento dum la Mezepoko, ĉar la kuŝejoj de la areo ĉirkaŭ la Mediteraneo ekspluatitaj de la antikvaj civilizoj estis jam elĉerpitaj. Arĝentaj minoj estis malfermitaj en Bohemio, Saksio, Erzgebirge, Alzaco, la regiono Lahn, Siegerland, Silezio, Hungario, Norvegio, Steiermark, Salcburgo, kaj sudo de la Nigra Arbaro. Plej el tiuj ercoj estis tre riĉaj en arĝento kaj povus simple esti separataj mane el la cetera rokaĵaro kaj poste fandita; oni trovis ankaŭ kelkajn kuŝejojn de natura arĝento. Multaj el tiuj minoj iĝis baldaŭ same elĉerpitaj, sed kelkaj el ili restis aktivaj ĝis la Industria Revolucio, antaŭ kiu la tutmonda produktado de arĝento estis ĉirkaŭ nur 50 tunoj por jaro.[10]
La kemia simbolo uzata de Dalton por la arĝento estis cirklo kun la litero «S» en ties centro.
_02_by_shako.JPG)
Dum la Dua Mondmilito, malabundo de kupro kondukis al ties anstataŭo per arĝento en multaj industriaj aplikaĵoj. La usona registaro elprenis arĝenton el sia amasa rezervejo ĉe la keloj de West Point por ampleksa gamo de industriaj uzantoj. Unu tre grava uzado estis por busteniloj ĉar fabrikoj de nova aluminio bezonis ĝin por fari aviadilojn. Dum la milito, multaj elektraj konektiloj kaj ŝaltiloj estis arĝentenhavajn. Alia uzado estis por la aviadila industrio. Ĉar arĝento povas anstataŭi stanon en lutado je malalta volumo, granda kvanto de stano estis liverigita por aliaj uzoj anstataŭante la registaran arĝenton. Arĝento estis uzita ankaŭ kiel respegulilo en serĉolumoj kaj aliaj tipoj de lampoj. Arĝento estis uzita en nikelmoneroj dum la milito por ŝpari tiun metalon por ties uzado en ŝtalaj alojoj.[22]
La Projekto Manhattan por disvolvigi la atoman bombon uzis ĉirkaŭ 14,700 tunojn da arĝento prunteprenita el la Usona Trezoro por kalutronaj solvaĵoj por la elektromagneta separada procezo en la Nacia Sekureca Komplekso Y-12 ĉe la Nacia Laboratorio Oak Ridge. [23] Post la fino de la milito, la arĝento estis redonita al la trezorkeloj.[24]
La tutmonda produktado de arĝento dum 2011 atingis totalon de 23 800 tunoj. La ĉefaj landoj produktantoj de arĝento estas Meksiko kaj Peruo kiuj korespondas per si mem al 1/3 de la tutmonda produktado de arĝento.[25]
Laŭ la informo havigita en la ĉiujara informaĵo de la United States Geological Survey (USGS), la ĉirkaŭkalkuloj indikas ke la konataj rezervoj de arĝento en 2011 je tutmonda nivelo atingus 530 000 tunojn de fajna arĝento. kaj laŭ la ĉirkaŭkalkuloj de USGS, en Peruo ekzistus ĉirkaŭ 120 000 tunoj ekonomie kaj enspezige espluateblaj, ekvivalentaj al la 23% de la totalo de tutmondaj rezervoj de la mineralo; sekve de Pollando kun 85 000 tunoj ekonomie kaj enspezige espluateblaj, ekvivalentaj al la 16% de la totalo de tutmondaj rezervoj de la mineralo.[25]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Fonto: United States Geological Survey (USGS) - 2011 |
La arĝento ne estas venena sed la majoritato de ties saloj ja estas venenaj kaj povas esti kancerigaj. La komponaĵoj kiuj enhavas arĝenton povas esti absorbitaj de la cirkula sistemo kaj stokiĝi en diversaj histoj okazigante argirion, nome malsano kiu konsistas en la griziga kolorigo de haŭto kaj mukozoj kiu ne estas damaĝa.
Ekde Hipokrato oni konas la efikon kontraŭmikroban de la arĝento kaj laŭlonge de la historio oni komercigis, kaj oni komercigas ankoraŭ nuntempe, diversajn rimedojn por granda vario de malsanoj.
En junio de 2013 oni publikigis studon kiu pruvis ĉe musoj ties terapeŭtan utilon kiel antibiotiko.[26] "Nia laboro estas la unua kiu malĉifras la mekanismjn pere de kiuj la arĝento mortigas la mikroorganismojn. La arĝento estas kvazaŭ ĉevalo de Trojo kiu malfermas la ĉelajn pordojn al la antibiotikoj", diras la Dro. José Rubén Morones-Ramírez, esploristo de la Universidad Autónoma de Nuevo León (Meksiko) kaj kunaŭtoro de la studo. La Dro. Morones-Ramírez troviĝas aktuale en la Medicina Instituto Howard Hughes, de la Universitato de Bostono, en Usono.[27]
Estas agnoskita[28] ke la solvitaj saloj de arĝento, ĉefe la arĝenta nitrato (AgNO3), estas mortigaj laŭ koncentraĵoj de ĝis 2 gramoj. La arĝentaj komponaĵoj povas esti absorbitaj malrapide fare de la korpaj histoj, okazigante la sekvan pigmentadon blueca aŭ nigreca de la haŭto, efiko konata kiel argirio.
Krome:
La troa kronika ekspono al komponanto aŭ variaj komponantoj de la arĝento havas la jenajn efikojn ĉe la animaloj en laboratorio:
La troa kronika ekspono al komponanto aŭ variaj komponantoj de la arĝento havas ŝajne la jenajn efikojn ĉe homoj; efikoj kiuj ankoraŭ devas estis konfirmataj pere de postaj esploradoj:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
