Hidrargo

Hidrargo (latine hydrargyrum, hydro = akvo, argyrum = arĝento) estas kemia elemento en la perioda tabelo, kiu havas la simbolon Hg kaj atomnumeron 80. Ĝi estas peza, arĝentkolora transirmetalo, kaj unu el du elementoj, kiuj estas likvaj ĉe ĉambra temperaturo. La alia estas bromo, kiu ne estas metalo. Dum alia metalo galiumo fandiĝas nur ĉe temperaturo je 303 K (30 °C, do super la norma ĉambra temperaturo).

Cd ↑ Hg ↓ Cn oro ← hidrargo → talio • [Xe] 4f14 5d10 6s2 202 Hg 80 • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • ↓Perioda tabelo de elementoj↓
kemia elemento • metalo • superkondukta elemento • chalcophile element
posttransira metalo
Ĝeneralaj informoj
Nomo (latine), simbolo, numero	hidrargo (hydrargyrum), Hg, 80
CAS-numero	7439-97-6
Loko en perioda tabelo	12-a grupo, 6-a periodo, bloko d
Karakteriza grupo	Transiraj metaloj
abundeco en terkrusto	0,00004 %
Nombro de naturaj izotopoj	7
Aspekto	arĝentblanka
Atomaj ecoj
Relativa atompezo	200,59 amu
Kovalenta radiuso	132 pm
Radiuso de van der Waals	155 pm
Elektrona konfiguracio	[Xe] 4f14 5d10 6s2
Elektronoj en ĉiu energia ŝelo	2, 8, 18, 32, 18, 2
Fizikaj ecoj
Materia stato	likva
Kristala strukturo	romboedra
Denseco	(293,15 K) 13,5459 g/cm3
Malmoleco	1,5 (Mohs-skalo)
Magneta konduto	diamagneta (${\displaystyle \chi _{m}}$ = −0,28 · 10−4)
Degelpunkto	−38,84 °C (234,31 K)
Bolpunkto	356,73 °C (629,88 K)
Molvolumeno	14,09 · 10−6 m3/mol
Boliga varmo	59,11 kJ/mol
Premo de satura vaporo	(293,15 K) 0,163 Pa
Rapido de sono	(293,15 K) 1407 m/s
Specifa varmokapacito	138,8 J/(kg · K)
Elektra konduktivo	(20 °C) 1,04 · 106
Elektra rezistivo	(20 °C) 961 nΩ·m 96,1 ·10–8 Ω · m
Termika konduktivo	8,34 W/(m · K)
Diversaj
Redoksa potencialo	(Hg2+ + 2 e− → Hg) 0,8535 V
Elektronegativeco	2 (Pauling-skalo)
Joniga energio	1-a 1007 kJ/mol 2-a 1810 kJ/mol 3-a 3300 kJ/mol
Izotopoj
Izotopo Naturapero t1/2 radioaktiveco de disfalo Energio de disfalo MeV Produkto de radioaktiva disfalo 194Hg 444 jaroj ε 0,040 194Au 195Hg 9,9 horoj ε 1,510 195Au 196Hg 0,15 % estas stabila kun 116 neŭtronoj 198Hg 9,97 % estas stabila kun 118 neŭtronoj 199Hg 16,87 % estas stabila kun 119 neŭtronoj 200Hg 23,1 % estas stabila kun 120 neŭtronoj 201Hg 13,18 % estas stabila kun 121 neŭtronoj 202Hg 29,86 % estas stabila kun 122 neŭtronoj 204Hg 23,1 % estas stabila kun 124 neŭtronoj
Se ne estas indikite alie, estas uzitaj unuoj de SI kaj SVP.

Atentu, veneno!

Datenoj

• Simbolo: Hg
• Atomnumero: 80
• Atommaso: 200,59 u
• Kemia Serio: transirmetalo
• Bolpunkto: 629,88 K (356,73 ^oC)
• Fandpunkto: 234,32 K (-38,83 ^oC)
• Superkonduktiveco: 4,15 K (-269 ^oC)
• Denseco: 13 579,04 kg/m³

Produktado

En Hispanio famas el historiaj epokoj (Romia Imperio) la minoj de cinabro el Almadeno, provinco de Ciudad Real.

Uzado

Hidrargo estis uzata en certaj specoj de ŝaltiloj, certaj specoj de lampoj (minimumaj kvantoj, kiel gaso, uzo daŭras), plie termometroj, barometroj, kaj aliaj scienciloj. Eĉ pli frue ĝi estis uzata por minado de oro kaj arĝento. Alojo (kunmiksaĵo) de hidrargo kun alia metalo (plej ofte arĝento) formas amalgamon.

Danĝereco kaj malpermeso

Hidrargo estas toksa elemento, kaj povas damaĝi interalie hepaton kaj cerbon. Pro la danĝereco estas uzado de hidrargo nuntempe plejparte malpermesita.

Bildaro

• 
• 
• 
• 

Vidu ankaŭ

• Hidrarga veneniĝo
• Kemio
• Metilhidrargo
• Milimetro da hidrargo
• Listo de kemiaj elementoj laŭ nomo
• Listo de kemiaj elementoj laŭ simbolo
• Listo de kemiaj elementoj laŭ atomnumero

Proverbo

Ekzistas proverbo pri hidrargo en la Proverbaro Esperanta de L. L. Zamenhof^[1]:

• 	„ Li estas vera hidrargo. ”

Eksteraj ligiloj

• http://www.webelements.com/webelements/elements/text/Hg/index.html
• http://environmentalchemistry.com/yogi/periodic/Hg.html
• http://www.jtbaker.com/msds/englishhtml/m1599.htm
• http://www.theodoregray.com/PeriodicTable/Elements/080/index.s7.html

Referencoj

1. Lernu. Arkivita el la originalo je 2011-12-25. Alirita 2009-03-08 .

• Hidrargo en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)
• Kategorio Hidrargo en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)
• Hidrargo en la Vikicitaro (Kolekto de citaĵoj)

Ĉi tiu artikolo ankoraŭ estas ĝermo pri kemio. Helpu al Vikipedio plilongigi ĝin. Se jam ekzistas alilingva samtema artikolo pli disvolvita, traduku kaj aldonu el ĝi (menciante la fonton).