Tongaanse nasionale rugbyspan

Die Tongaanse nasionale rugbyspan (Engels: Tonga national rugby union team; Tongaans: timi feohi ʻakapulu fakafonua ʻa Tonga) is die nasionale rugbyspan wat Tonga in internasionale wedstryde (toetswedstryde) verteenwoordig. Rugby word in Tonga geadministreer deur die Tongaanse Rugbyunie (Tonga Rugby Union, TRU) wat in 1923 gestig is. Tonga word deur Wêreldrugby as ’n vlak twee-span erken. Die Tongaanse rugbyspan is tans (September 2024) 16de op Wêreldrugby se wêreldranglys gelys.^[4] Die span neem deel aan die jaarlikse Stille Oseaan-nasiesbeker, saam met Fidji, Japan en Samoa. Tonga is ’n lid van die Stille Oseaan-eilande Rugbyalliansie (Engels: Pacific Islands Rugby Alliance; PIRA), saam met Fidji; Samoa was tot in 2009 ook ’n lid, maar hulle het hulself onttrek.^[5]

Tonga
Unie		Tongaanse Rugbyunie (TRU)
Bynaam(e)		ʻIkale Tahi
Embleem		die wit duif
Stadion		Teufaiva Sportstadion, Nukuʻalofa
Kapasiteit		10 000
Afrigter(s)		Tevita Tu’ifua (sedert 2024)
Kaptein(s)		Ben Tameifuna
Spankleure		Alt. kleure
Statistiek
Meeste toetse		Sonatane Takulua (58)[1]
Meeste toetspunte		Kurt Morath (340)[2]
Meeste drieë		Sonatane Takulua en Fetu’u Vainikolo (17 elk)[3]
Eerste internasionale wedstryd
Tonga 9–6 Fidji (Apia, Samoa; 15 Augustus 1924)
Grootste oorwinning
Tonga 119–0 Korea (Nukuʻalofa, Tonga; 22 Maart 2003)
Grootste nederlaag
Nieu-Seeland 102–0 Tonga (Albany, Nieu-Seeland; 16 Junie 2000) Nieu-Seeland 102–0 Tonga (Auckland, Nieu-Seeland; 3 Julie 2021)
Wêreldbeker
Verskynings		9/10 (Eerste in 1987)
Beste uitslag		Eerste rondte, derde in groep 1995, 1999, 2007 en 2011
Unie webwerf
www.tongarugbyunion.org

Tonga het in 1924 sy eerste internasionale wedstryd teen Fidji gespeel. Tonga, Fidji en Samoa speel gereeld teen mekaar in toernooie soos die Stille Oseaan-nasiesbeker (tot in 2005 Stille Oseaan-drienasies), waarin Tonga tot dusver een titel gewen het. Tonga se bynaam is ʻIkale Tahi (Tongaans vir: “seearend”) en hulle speel tradisioneel in rooi truie met wit broeke. Die Sipi Tau-oorlogsdans word voor elke toetswedstryd deur die Tongaanse span uitgevoer. Die oorlogsdans dateer uit die land se oorloë met naburige eilande.^[6]

Tonga het tot dusver vir nege van die tien rugbywêreldbekertoernooie gekwalifiseer en net die Rugbywêreldbeker 1991 in die destydse Vyfnasies misgeloop. Hul beste prestasie tot dusver was die derde plek in hulle groepe in onderskeidelik 1995, 1999, 2007 en 2011.

Beheerliggaam

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Tongaanse Rugbyunie.

Die beheerliggaam vir rugby in Tonga is die Tongaanse Rugbyunie (Engels: Tonga Rugby Union, TRU). Die Tongaanse Rugbyunie is in 1923 gestig en het in 1987, net voor die eerste rugbywêreldbekertoernooi, ’n volle lid van die Internasionale Rugbyvoetbalraad (IRVR; nou Wêreldrugby) geword.^[7] Daarbenewens het die Tongaanse Rugbyunie in 2000 ’n stigtingslid van die Vereniging van Oseaniese Rugbyunies (Federation of Oceania Rugby Unions, FORU; nou Oseanië Rugby) geword.^[8]

Naas die amptelike nasionale span roep die Tongaanse Rugbyunie ook ander keurspanne byeen. Tonga A is die tweede nasionale span van Tonga en hulle neem aan Wêreldrugby se Stille Oseaan-uitdaagtoernooi deel. Die Tonga Sevens is die Tongaanse sewesrugbyspan en hulle neem aan internasionale toernooie soos Wêreldrugby se Sewesreeks, Sewesrugbywêreldbeker, Olimpiese Somerspele en die Statebondspele deel. Nes ander rugbylande beskik Tonga oor ’n o/20-nasionale span wat aan die Wêreldrugby o/20-kampioenskap deelneem.^[9] Kinders en jongmense word reeds op skool aan rugby bekend gestel en na gelang van hul belangstelling en talent begin hul met hul afrigting.

As deel van die Stille Oseaan-eilande Rugbyalliansie het die beheerliggaam van 2004 wedstryde gereël van die Stille Oseaan-eilanders, ’n gemeensame keurspan van die drie Stille Oseaan-eilandstate Fidji, Samoa en Tonga. Aangesien die Stille Oseaan-eilanders nie die gewenste inkomste vir die beheerliggame gegenereer het nie, het die Samoaanse beheerliggaam dié samewerking in 2009 beëindig.^[10] Sedert 2022 word die Stille Oseaan-eilande (feitlik die Cookeilande, Fidji, Samoa en Tonga) in die internasionale Superrugbytoernooi verteenwoordig deur die gesamentlike professionele span Moana Pasifika, wat aan dié toernooi deelneem saam met spanne uit Australië, Nieu-Seeland en een uit Fidji.^[11]

Algemene situasie

Tonga is een van die min lande waar rugby die hoofsport is. Slegs die Cookeilande, Fidji, Nieu-Seeland, Samoa en Wallis kan soortgelyke bewerings maak.^[6] Met ’n bevolking van sowat 100 000 is die keuring van talentvolle spelers in vergelyking met ander lande baie klein, maar Tonga behoort konstant aan die 15 beste spanne wêreldwyd en hulle is redelik mededingend. Dié land ly egter onder ’n groot uitvloei aan talent, aangesien baie spelers in die professionele ligas in Australië, Nieu-Seeland, Europa of Japan speel en deur die onderskeie land ingeburger word. Volgens Wêreldrugby se reëls is ’n tydperk van vyf jaar ononderbroke blyplek genoeg om vir die nasionale span van ’n ander land uit te draf (tot aan die einde van 2020 was dit net drie jaar).^[12] Van die bekendste spelers met ’n Tongaanse herkoms is Israel Folau, Toutai Kefu, Sekope Kepu, Viliami Ofahengaue, Wycliff Palu en George Smith (vir Australië), Doug Howlett en Jonah Lomu (vir Nieu-Seeland), Billy en Mako Vunipola (vir Engeland) asook Taulupe Faletau (vir Wallis).

Die Stille Oseaan-eilandstate se beheerliggame is nie sterk genoeg om hierdie uitvloei aan talent stop te sit nie. Soms word die sistematiese stropery in ’n ironiese manier met die 19de eeuse Blackbirding vergelyk.^[13] Tongane, wat hul eie land verteenwoordig, kan nie altyd vir hul nasionale span verskyn nie, aangesien veral Engelse klubs huiwerig is om spelers vir toetswedstryde beskikbaar te stel. Die professionele span Moana Pasifika, wat sedert 2022 aan die internasionale toernooi Superrugby deelneem, sal as ’n oplossing dien. In dié span, wat in die Nieu-Seelandse stad Auckland gesetel is, speel Tongane saam met Samoane en Nieu-Seelanders met ’n Polinesiese herkoms; dié span streef ’n verkieslik “Stille Oseaan”-karakter na.^[14]

Geskiedenis

Invoering en vestiging van rugby

’n Tradisionele Tongaanse sportsoort, en los verwant aan rugby, was Kasivaki. Die speelveld was in ’n baai tussen twee koraalrotse geleë en twee spanne het onder water probeer om ’n 35 kg swaar ovale steen na die rots aan die oorkant te beweeg. Die spelers het Kasivaki uitgeoefen ter vermaak van persone in die hoërklas, om hul vaardighede, hul sterktes en vegkrag in die water te vertoon. Soms het spelers verdrink en derhalwe het koning George Tupou I dié spel in die 19de eeu verbied.^[15]

Nadat Tonga in 1900 ’n Britse protektoraat geword het, het seelui en sendelinge die rugbysport ingevoer. Tongaanse adellikes wat rugby tydens hul studies aan die vername Newington College in Sydney leer ken het, was ook by die invoering van dié sport in Tonga betrokke. Reeds in 1909 was rugby deel van die kurrikulum aan die twee leidende skole in die land, die Tupou College en die Tonga College.^[8] Rugby het vinnig die by verre gewildste sportsoort geword en is deur groot dele van die bevolking goed ontvang. Volgens Robert F. Dewey, ’n historikus aan die DePauw-universiteit, was rugby destyds ’n belangrike manier om die plaaslike trots en strydlustige manlikheid uit te druk. Nadat baie tradisionele rituele gedurende die koloniale tydperk verdwyn het, was rugby ’n goeie plaasvervanger vir die uitvoering van ou konflikte. Buitendien was die atletiese vaardighede van die inheemse spelers glo heel geskik vir die rugbyspel. ’n Soortgelyke ontwikkeling het in twee ander Stille Oseaan-eilandstate plaasgevind: Fidji en Samoa.^[13]

Die nasionale span se eerste jare

In 1923 is die Tongaanse Rugbyvoetbalunie (Engels: Tonga Rugby Football Union, die huidige Tongaanse Rugbyunie (TRU) gestig en die volgende jaar het dié beheerliggaam vir die eerste keer ’n nasionale span saamgestel. Die eerste toetswedstryd is op 15 Augustus op neutrale bodem in die Samoaanse hoofstad Apia teen Fidji gespeel en met 0–6 verloor.^[6] Volgens ’n legende is die wedstryd op ’n rugbyveld met ’n groot boom op die middellyn gespeel, maar destydse koerantberigte vermeld niks daarvan nie.^[8] Die wedstryd het om 7 v.m. afgeskop om die Samoaanse toeskouers kans te gee om ná die wedstryd te gaan werk. Aansluitend het Tonga die Fidjiane vir ’n toer van nege wedstryde gehuisves. Die eerste tuiswedstryd in die hoofstad Nukuʻalofa het die Tongane met 9–6 gewen, die tweede is met 3–14 verloor en in die derde het hulle met 0–0 gelykop gespeel.^[6][16] Einde Julie 1926 het Tonga vir die eerste keer Fidji en Wes-Samoa besoek.^[17] In 1928 en 1932 het die Tongane weer die Stille Oseaan-buur Wes-Samoa besoek; met uitsondering van die jaar 1930 het Fidji en Tonga tussen 1924 en 1934 al om die twee jaar ’n toetsreeks van drie wedstryde teen mekaar gespeel, waarby meestal die Fidjiane geseëvier het.

Die Tweede Wêreldoorlog het ’n meerjarige onderbreking van die internasionale speelprogram tot gevolg gehad. In 1947 het Tonga weer na Fidji en Wes-Samoa getoer. Terwyl hulle albei toetswedstryde in Fidji gewen het, het hulle hul eerste nederlaag teen Wes-Samoa gely.^[18] Ná dié toer het die nasionale span veral om finansiële redes ’n verdere onderbreking van nege jaar gehad. Terwyl die Samoane Tonga in 1956 besoek het, het die Tongane in 1957 Wes-Samoa besoek. Tonga het tydens albei toere onoorwonne gebly. Tydens die 1958-toer van drie toetswedstryde na Fidji het hulle egter twee nederlae gely. Tot op daardie stadium was die internasionale kontakte op die onmiddellike Stille Oseaan-bure beperk. Dit het in 1960 verander, toe die Nieu-Seelandse Maori Nukuʻalofa besoek en met 16–27 verloor het; dit was die Maori se keurspan se enigste nederlaag tydens hul Oseaniese toer van nege wedstryde.^[19]

Aan die eerste Suid-Stille Oseaan-spele 1963 in die Fidjiaanse hoofstad Suva het die Tongane deelgeneem. Met twee oorwinnings teen Wes-Samoa en twee nederlae teen Fidji het hulle in die tweede plek geëindig en sodoende die silwermedalje ingepalm.^[20] In 1967 het hulle Fidji verwelkom en een jaar later het die teenbesoek plaasgevind; Fidji het albei toere van drie wedstryde elk beklink. In Augustus en September 1969 het die Tongane Nieu-Seeland vir die eerste keer besoek. Terwyl hulle nie toegelaat is om teen die All Blacks te speel nie het hulle in drie toetswedstryde teen die Nieu-Seelandse Maori te staan gekom, waarvan hulle twee gewen het. Van die ander agt wedstryde teen plaaslike keurspanne het hulle drie gewen en in een gelykop gespeel.^[21]

Toenemende internasionale kontakte

Ná ’n verdere onderbreking van drie jaar het die Tongane in Mei en Junie 1972 Wes-Samoa besoek en al die vier toetswedstryde gewen. ’n Jaar later het hulle hul eerste toer na Australië onderneem. Binne-in vyf weke het hulle in tien wedstryde gespeel. Op 11 Junie het Tonga in sy derde wedstryd in Sydney ’n verrassing behaal, toe hulle ’n hoogs aangeslane en sterbesaaide span van die stadbeheerliggaam Sydney Rugbyunie met 19–14 geklop het.^[22] Op 23 Junie het hulle ook in Sydney in hul eerste toetswedstryd teen die Wallabies te staan gekom, maar hulle is deur die gasheer oorheers en met 30–12 verslaan. Sewe dae later het die Tongane in die tweede toetswedstryd in Brisbane ’n verrassende 16–11-oorwinning aangeteken, hul eerste teen een van die “groot” rugbylande. Die burgemeester van Brisbane het spontaan aangebied die span se verblyfkoste te betaal om ’n derde toetswedstryd moontlik te maak. Dit het egter nie gebeur nie, aangesien hulle op pad huis toe ’n wedstryd in Fidji gespeel het (waar hulle ’n nederlaag gely het).^[23]

In September en Oktober 1975 het Tonga sy eerste toer buite Oseanië aangepak. Dit het elf wedstryde in die Verenigde Koninkryk en Kanada behels. Hulle het teen Britse plaaslike keurspanne net een oorwinning aangeteken. Albei wedstryde teen die nasionale spanne van Wallis en Skotland is nie as toetswedstryde erken nie en het in swak nederlae geëindig. Die eerste wedstryd teen die Kanadese nasionale span in Vancouver, wat in ’n maklike 40–14-oorwinning geëindig het, is wél as ’n toetswedstryd erken.^[24] Die volgende langer toer het van Junie tot Augustus 1975 plaasgevind. Dit het in Wes-Samoa begin, waar hulle in vier toetswedstryde gespeel het. Twee het in nederlae geëindig; dit was die eerste nederlae teen dié span in amper drie dekades. Aansluitend het Tonga Nieu-Seeland besoek, waar hulle in nog twaalf wedstryde gespeel het. Onder andere is die twee toetswedstryde teen die Nieu-Seelandse Maori verloor. In die ander tien wedstryde teen plaaslike spanne het Tonga agt oorwinnings aangeteken.^[25] Tydens die Fidjiaanse toer in 1977 het hulle in al drie toetswedstryde nederlae gely, ook die wenrekord teen plaaslike spanne was negatief.^[26]

Tydens die Suid-Stille Oseaan-spele 1979 in Suva het Tonga in die groepfase Wes-Samoa, die Salomonseilande en Tahiti geklop. Ná ’n maklike 58–3-oorwinning in die halfeindstryd teen Nieu-Kaledonië het die Tongane in die eindstryd Fidji ontmoet. Hulle het dié wedstryd naelskraap met 6–3 gewen en sodoende die goue medalje ingepalm, tot op hede hul beste prestasie.^[27] In 1982 het die nuwe, jaarlikse Stille Oseaan-drienasiestoernooi gereelde wedstryde aan die drie voorste Stille Oseaan-rugbylande besorg en die vorige ongereelde wedersydse toere vervang. Die eerste drie toernooie het Tonga in die derde (en dus laaste) plek geëindig. Tydens die Suid-Stille Oseaan-spele 1983 in Apia het hul titelverdediging misluk. In die groepfase het Tonga Amerikaans-Samoa, die Cookeilande, Papoea-Nieu-Guinee en Tokelau geklop, maar hulle is deur die gasheer Wes-Samoa verslaan. Ook in die halfeindstryd is hulle deur Fidji geklop. Tonga het in die klein finale om die derde plek met 70–0 teen Nieu-Kaledonië gewen.^[28]

In Junie 1986 het die Walliese nasionale span deur die Suidelike Stille Oseaan getoer en die eerste span van buite Oseanië geword om teen Tonga te speel. Die toetswedstryd het die Tongane naelskraap met 7–15 verloor. ’n Massageveg het vroeg in dié wedstryd uitgebreek waarby byna al die spelers betrokke was. Tydens ’n onthaal ná die wedstryd is die Walliese kaptein, Phil Davies, gevra om ’n paar woorde in Wallies aan die versameldes te rig. Met ’n rustige stemtoon het hy onder andere gesê: “Dit is die ergste plek waar ek ooit was. Ek is bly ek kom hier weg en wil nooit weer hierheen kom nie. Julle is die vuilste span teen wie ek ooit gespeel het” – wat die Tongane natuurlik nie verstaan het nie.^[29] Sowat ’n maand later het Tonga die Stille Oseaan-drienasiestoernooi 1986 beklink; dit was die enigste titeloorwinning in die beheerliggaam se geskiedenis.^[30]

Eerste deelnames aan rugbywêreldbekertoernooie

Weens hul voortgesette goeie prestasies teen sterker geagte spanne was Tonga in 1987 een van die 16 lande wat deur die Internasionale Rugbyvoetbalraad (IRVR, nou Wêreldrugby) uitgenooi is om aan die eerste rugbywêreldbekertoernooi in 1987 in Australië en Nieu-Seeland deel te neem. Daarmee het gepaard gegaan die Tongaanse beheerliggaam se aansluiting by die voorheen redelik eksklusiewe IRVR, waarvolgens amper alle wedstryde met die tradisionele rugbylande as toetswedstryde erken is. Tydens die Rugbywêreldbeker het Tonga al sy drie groepwedstryde teen Kanada (met 4–37), Wallis (met 16–29) en Ierland (met 9–32) verloor. Vervolgens het Tonga Groep 2 in die laaste plek afgesluit.^[31] Ook tydens die twee daaropvolgende Stille Oseaan-drienasies het hulle geen oorwinning aangeteken nie. In April 1990 het die Tongane in Tokio aan ’n toernooi deelgeneem wat as wêreldbekerkwalifisering gedien het. Hulle het teen Japan met 16–28 en teen Wes-Samoa met 3–12 verloor. Ten spyte van hul 45–22-oorwinning teen Korea het hulle die Rugbywêreldbeker 1991 misgeloop – tot op hede die enigste toernooi.^[32]

Tydens die Stille Oseaan-drienasies 1992 het Tonga sy eerste oorwinning in dié toernooi in ses jaar aangeteken. Die Stille Oseaan-drienasies 1993 het ook as wêreldbekerkwalifisering gedien. Gedurende die uitspeelwedstryde wat uit ’n tuis- en wegwedstryd teen Fidji bestaan het, het hulle met ’n totale telling van 34–26 vir die Rugbywêreldbeker 1995 in Suid-Afrika gekwalifiseer.^[33] Tussen albei kwalifiseringwedstryde het die Tongane vir twee weke deur Australië getoer. Onder andere het hulle vir die eerste keer in twintig jaar teen die Wallabies te staan gekom en het met 52–14 swak verloor.^[34] Tydens hul 1995-toer na Japan in Februarie het die Tongane albei toetswedstryde maklik gewen.^[35] Tydens die Rugbywêreldbeker 1995 in Suid-Afrika het Tonga teen Frankryk en Skotland te staan gekom en swak nederlae met onderskeidelik 10–38 en 5–41 gely. In die laaste groepwedstryd, wat nie meer beslissend was nie, het hulle hul eerste rugbywêreldbekeroorwinning aangeteken, toe die Ivoorkus met 29–11 verslaan is.^[36] ’n Tragiese ongeluk van die Ivoriaanse speler Max Brito het dié wedstryd oorskadu: In die derde speelminuut het hy ná ’n duikslag op die grond geval, ’n aantal spelers het op hom beland en hy het bewusteloos bly lê. Hy is dadelik na ’n hospitaal geneem waar sy lewe gered is, maar hy het van die nek af verlam gebly en is sedertdien aan ’n rolstoel gekluister.^[37]

Gevolge van professionalisering

Nadat die IRVR in Augustus 1995 al die beperkinge rakende die spelersbetaling opgehef en daarmee die professionele tydperk van die rugbyspel ingelui het, was dit vir Tonga en die ander Stille Oseaan-eilandstate terselfdertyd vloek én seën. Aan die een kant kon die nasionale span professionele spelers insluit wat oorwegend by klubs in Nieu-Seeland, Australië, Europa en Japan gespeel het. Aan die ander kant het die beheerliggaam altyd met die risiko gesit dat hierdie spelers meer as drie jaar oorsee gebly het en volgens die IRVR se woonplekreël deur die onderskeie beheerliggame gekeur kon word, waarvolgens hulle nie meer vir die nasionale span beskikbaar was nie. Buitendien het die finansieel sterk mededingers die reeds min mededingende plaaslike amateurliga erg verswak.^[38] Buitendien bestaan – nog duideliker as in Fidji en Samoa – ’n groot ekonomiese afhanklikheid van terugoorplasings deur rugbyspelers wat tydelik of permanent migreer het.^[39]

Die Tongane het gedurende Mei en Junie 1997 deur Suider-Afrika getoer. Onder andere het hulle een toetswedstryd elk teen Zimbabwe en Namibië gespeel en albei gewen. In hul eerste toetswedstryd teen die Suid-Afrikaanse Springbokke, die destydse wêreldkampioen, het hulle in Kaapstad egter met 10–74 ’n swak nederlaag gely.^[40] Die Oseaniese rugbywêreldbekerkwalifisering is in September 1998 in Australië aangebied. Tonga is naelskraap deur Fidji en Samoa geklop en swak deur Australië. Aangesien die span tydens dié toernooi in die laaste plek geëindig en die regstreekse kwalifisering misgeloop het, moes hulle in Maart 1999 twee uitspeelwedstryde teen Georgië speel en Tonga het met ’n totale telling van 64–34 geseëvier. Aansluitend het hulle met twee maklike oorwinnings teen Korea en ’n totale telling van 140–41 vir die hooftoernooi gekwalifiseer.^[41]

Gedurende somer 1999 het Tonga vir die eerste keer deelgeneem aan die Stille Oseaanrand Rugbykampioenskap, ’n toernooi vir die spanne in en rondom die Stille Oseaan, en die vyfde plek onder ses deelnemers beklee. In voorbereiding op die rugbywêreldbekertoernooi het Tonga in Junie 1999 Frankryk verwelkom en ’n verrassende 20–16-oorwinning behaal.^[42] Vier maande later is die Rugbywêreldbeker 1999 in die destydse Vyfnasies aangebied. Hul eerste wedstryd teen die All Blacks het die Tongane soos verwag verloor (met 9–45). In die tweede groepwedstryd het hulle ’n naelskraapse 28–25-oorwinning teen Italië aangeteken. Aansluitend is hulle deur Engeland maklik met 10–101 verslaan, waarvolgens hulle in die derde plek geëindig het.^[43]

Die nuwe millennium

Tonga teen Japan op Honjo-stadion in Kitakyushu, Japan, op 4 Junie 2006

Tonga teen die Verenigde State tydens die Rugbywêreldbeker 2007 in Frankryk

Tydens die Stille Oseaanrand Rugbykampioenskap 2000 het Tonga die derde plek onder ses deelnemers beklee. Tussen die twee rondtes by dié toernooi het die Tongane op 16 Junie weg teen Nieu-Seeland gespeel en hulle is met 0–102 oorrompel; tot op hede is dit hul ergste nederlaag.^[44] ’n Kort toer in November 2001 na die Verenigde Koninkryk, hul laaste oorsese toer volgens die ou tradisie, het in vier nederlae geëindig, onder andere teen die Skotse en Walliese nasionale spanne. Nadat die Tongane tydens die Stille Oseaan-drienasies 2002 die regstreekse rugbywêreldbekerkwalifisering versuim het, het hulle ’n verdere probeerslag nodig gehad. In Oktober en November 2002 het hulle albei wedstryde teen Papoea-Nieu-Guinee maklik gewen, met ’n totale telling van 131–26. In Maart 2003 het Tonga in die beslissende uitspeelwedstryde die Asiatiese verteenwoordiger Korea selfs meer oorheers en hulle met ’n totale telling van 194–0 oorrompel. Hul 119–0-oorwinning in die tweede wegwedstryd in Seoel is tot op hede die hoogste in die Tongaanse rugbygeskiedenis.^[45] Die Rugbywêreldbeker 2003 in Australië het egter teleurstellend verloop. Ná nederlae teen Italië (met 12–36), Wallis (met 20–27), Nieu-Seeland (met 7–91) en Kanada (met 7–24) het Tonga die laaste plek in sy groep beklee.^[46]

In 2002 was die Tongaanse Rugbyunie een van die stigtingslede van die Stille Oseaan-eilande Rugbyalliansie wat die doelwit gehad het om die samewerking tussen die Stille Oseaan-rugbylande te verbeter. In 2004 het die lede die gesamentlike keurspan Stille Oseaan-eilanders byeengeroep, wat volgens die Britse en Ierse Leeus se voorbeeld al om die twee jaar pleks van die onderskeidelike nasionale span ’n aantal toetswedstryde teen die vername rugbylande gespeel het. Op mediumtermyn sou dié span homself vir ’n moontlike uitbreiding van die Super 12 of die Drienasiesreeks beskikbaar stel.^[8] In altesaam elf wedstryde het hulle agt nederlae gely en drie oorwinnings aangeteken. In 2009 het die Samoaanse beheerliggaam die alliansie verlaat, aangesien hulle glo naas die sportiewe ook nie in die finansiële doelwitte geslaag het nie. Sedertdien het die Stille Oseaan-eilanders ondanks verskeie herlewingspogings nie meer byeengekom nie.^[10] Nes die ander Stille Oseaan-rugbylande het Tonga toenemend gebuk gegaan onder die feit dat die beste spelers kontrakte by oorsese klubs onderteken het en vervolgens van hul onderskeie klubs afhanklik was. Dit en ander nadele het daartoe gelei dat die beheerliggame van Tonga, Fidji en Samoa in 2000 die kontinentale beheerliggaam Vereniging van Oseaniese Rugbyunies (Federation of Oceania Rugby Unions, FORU; nou Oseanië Rugby) van stapel gestuur het. Die FORU het vir ’n medebeslissingsreg by die IRR se uitvoerende raad aangeklop en dit is in 2004 toegestaan. Die meer as ’n dosyn lede moet egter twee setels deel en word dus steeds erg benadeel teenoor die “groot” rugbylande.^[47]

In 2006 is die vorige Stille Oseaan-drienasies met die nuwe Stille Oseaan-nasiesbeker vervang. Die eerste toernooi (aanvanklik Stille Oseaan-vyfnasies genoem) het Tonga in die vierde plek onder vyf deelnemers afgesluit. Tydens die daaropvolgende rugbywêreldbekerkwalifisering het Tonga weer teen maklike spanne te staan gekom. Met twee maklike oorwinnings teen die Cookeilande in Junie en Julie 2006 het hulle tot die uitspeelwedstryd teen die Asiatiese verteenwoordiger gevorder. Hulle het weer teen Korea te staan gekom en hulle in Februarie 2007 met 83–3 geklop.^[48] Die Rugbywêreldbeker 2007 in Frankryk is tot op hede die suksesvolste in die Tongaanse rugbygeskiedenis. In die eerste wedstryd het hulle die Verenigde State met 25–15 geklop, maar hul 19–15-oorwinning teen die aartsvyand Samoa was selfs nog belangriker. Ná dié twee oorwinnings het Tonga teen die twee moeilikste spanne in hul groep te staan gekom. In albei wedstryde teen die Suid-Afrikaanse Springbokke (met 25–30) en Engeland (met 20–36) was die Tongane amper mededingend en het die gunstelinge byna verslaan. Veral hul naelskraapse uitslag teen die latere wêreldkampioen Suid-Afrika het heelwat opskudding veroorsaak. Tonga het sy groep in die derde plek afgesluit, waardeur hulle regstreeks vir die volgende rugbywêreldbekertoernooi gekwalifiseer het.^[49]

Tydens die Stille Oseaan-nasiesbeker 2009 is vir ’n lang tydperk die laaste wedstryde in Nukuʻalofa gespeel, aangesien die Teufaiva Sportstadion in só ’n mate vervalle was, dat dit nie langer vir wedstryde geskik was nie. Die staat het nie die geld vir die dringend nodige opknapping gehad nie en in die hele Tonga was geen gelykwaardige plaasvervanger beskikbaar nie, waarvolgens vir die volgende jare al die tuiswedstryde in die buiteland gespeel moes word (hoofsaaklik in Nieu-Seeland en Fidji).^[50] Tydens die eindjaarrugbytoetsreekse het hulle verskeie kere op neutrale grond in Europa teen die Verenigde State gespeel, aangesien beide spanne daar talle spelers kon inspan.

Geleidelike suksesse

Die All Blacks verdedig op hul doellyn teen Tonga tydens die Rugbywêreldbeker 2011 in Nieu-Seeland

Tonga (in rooi) teen Frankryk tydens die Rugbywêreldbeker 2011

Tonga voor hul wedstryd teen Nieu-Seeland tydens die Rugbywêreldbeker 2015 in Engeland

Tonga teen die Verenigde State tydens die Elkanobeker in 2016

Ten spyte van die omstandighede kon die Tongane steeds redelik goed tred hou en hulle was soms in staat om vir die een of ander verrassing te sorg. Tydens die Stille Oseaan-nasiesbeker 2011 het Tonga die eerste plek beklee, maar hulle is ná hul naelskraapse 27–28-nederlaag teen die Japanners van hul toernooititel ontneem.^[51] Tydens die Rugbywêreldbeker 2011 in Nieu-Seeland is die Tongane in hul eerste wedstryd deur die gasheer en latere wêreldkampioen met 41–10 verslaan. Daarop het ’n redelik onverwagse 20–25-nederlaag teen Kanada en ’n 31–18-oorwinning teen Japan gevolg. In hul laaste wedstryd het hulle in een van die grootste verrassings in die rugbywêreldbekergeskiedenis geslaag, toe hulle die absolute gunstelinge Frankryk met 19–14 geklop het.^[52] Tonga het sy groep in die derde plek afgesluit, waardeur hulle weer regstreeks vir die volgende rugbywêreldbekertoernooi gekwalifiseer het, terwyl Frankryk ondanks die nederlaag tot die kwarteindrondte gevorder en selfs as naaswenner geëindig het.^[53]

Tydens die 2012 eindjaarrugbytoetsreeks een jaar later het Tonga die volgende verrassende oorwinning teen ’n vlak-een-span aangeteken, to hulle Skotland weg met 21–15 verslaan het, hul eerste oorwinning teen dié span.^[54] Tydelik het Tonga weens sy goeie prestasies op Wêreldrugby se wêreldranglys die negende plek beklee, hul beste plasing tot op hede. Andersins het Tonga meer teen tweede vlak-spanne van buite Oseanië gespeel, waarby hul wenrekord redelik gebalanseerd was. Byvoorbeeld het hulle tydens ’n voorbereidingswedstryd op die rugbywêreldbekertoernooi in September 2015 hul eerste oorwinning teen Roemenië aangeteken. Die aansluitende Rugbywêreldbeker 2015 het redelik teleurstellend verloop. In hul eerste groepwedstryd is die Tongane deur die Georgiërs met 17–10 verslaan, in hulle tweede wedstryd het Tonga sy enigste oorwinning aangeteken, toe hulle Namibië met 35–21 geklop het. Hul eerste ontmoeting teen Argentinië het in ’n 16–45-nederlaag geëindig en in hul laaste wedstryd is Tonga deur die latere wêreldkampioen Nieu-Seeland oorheers (met 9–47). Tonga het in die vierde plek geëindig en sodoende die regstreekse kwalifisering vir die volgende toernooi misgeloop.^[55]

Ook in die daaropvolgende jare was hul wenrekord teen tweede vlak-spanne amper gebalanseerd, terwyl verrassende oorwinnings teen “groot” rugbylande maar skaars was. ’n Uitsondering was ’n 19–17-wegoorwinnging teen Italië tydens die 2016 eindjaarrugbytoetsreeks (nadat laasgenoemde Suid-Afrika ’n week tevore verslaan het).^[56] In 2017 kon die Teufaiva-stadion danksy finansiële ondersteuning deur die Nieu-Seelandse regering herstel word.^[57] Die Walliesers het die vordering wat gemaak is as onvoldoende beskou en ’n beplande toetswedstryd teen die Tongane na Auckland laat verskuif.^[58] Tydens die Stille Oseaan-nasiesbeker 2017 het Fidji en Samoa egter Tonga besoek en vir die eerste tuiswedstryde in agt jaar gesorg.^[57] Met ’n 30–26-oorwinning teen Samoa het Tonga vir die rugbywêreldbekertoernooi gekwalifiseer. Besoeke deur ander spanne het egter nie plaasgevind nie, aangesien die stadion in Februarie 2018 deur ’n sikloon beskadig is en weer herstel moes word.^[59]

Tydens die Rugbywêreldbeker 2019 in Japan het Tonga soos vier jaar voorheen in die vierde plek geëindig en hulle is vroeg uitgeskakel. Hul eerste twee wedstryde teen Engeland (met 3–53) en Argentinië (met 12–28) het in redelik swak nederlae geëindig. In hul derde groepwedstryd het Tonga teen Frankryk amper weer ’n verrassing behaal: Nadat die Franse blykbaar met 17–0 goed voorgeloop het, het die Tongane dié voorsprong laat krimp en naelskraap met 21–23 verloor.^[60] Hul 31–19-oorwinning teen die Verenigde State was nie meer van belang nie. As gevolg van die reisbeperkings tydens die wêreldwye Covid-19-pandemie kon die Tongane amper vir twee jaar in geen wedstryd meer speel nie. Eers tydens die 2021 midjaarrugbytoetsreeks in Julie 2021 het hulle in ’n wegwedstryd teen die Nieu-Seelandse All Blacks gespeel. Weens hul gebreek aan speloefening het die erg verswakte Tongane ’n geskiedkundige 0–102-nederlaag gely, waardeur hul vorige ergste oorwinning uit 2000 teen dieselfde span egaliseer is.^[61] Die eerste deel van die rugbywêreldbekerkwalifisering is weens die pandemie ook in Nieu-Seeland aangebied. Ná twee nederlae teen Samoa het in die Oseaniese uitspeelwedstryd ’n maklike oorwinning teen die Cookeilande gevolg; in Julie 2022 het hulle die uitspeelwedstryd teen die Asiatiese verteenwoordiger Hongkong gewen en sodoende vir die hooftoernooi gekwalifiseer.^[62]

Aan die begin van 2022 het Wêreldrugby ’n nuwe reël geïmplementeer wat vir die Stille Oseaan-eilandstate as baie voordelig beskou word. Hiervolgens kan nasionale spelers van ’n “groot” rugbyland na ’n ander land oorskakel, ongeag die aantal toetswedstryde wat tot dusver gespeel is. Hiervoor moes 36 maande verloop het sedert die laaste toetswedstryd en die speler moet in die betrokke land gebore wees; ’n oorskakeling is ook moontlik met ’n ouer of grootouer wat daar gebore is. Vervolgens kon talle spelers met ’n Tongaanse, Fidjiaanse of Samoaanse herkoms tydens die Rugbywêreldbeker 2023 vir hul oorspronklike land speel.^[63] Tydens die groepfase in Frankryk het Tonga swak nederlae teen Ierland (met 16–59), Skotland (met 17–45) en Suid-Afrika (18–45) gely, waarna hulle Roemenië (met 45–24) kon klop.^[64]

Kleure, embleem en bynaam

Tonga speel tradisioneel in ’n rooi trui met wit kleuraksente, wit broeke en rooi sokkies. Hul alternatiewe trui is wit met rooi kleuraksente, rooi broeke en wit sokkies.

Die huidige truiverskaffer is sedert 2021 die Nieu-Seelandse maatskappy Force XV en die truiborg is ook sedert 2021 die Franse farmaseutiese maatskappy Flect’Expert.^[65] Die beheerliggaam se kenteken verskyn op die regterbors, die truiverskaffer se kenteken links en die borgkenteken in die middel.

Die beheerliggaam Tongaanse Rugbyunie se kenteken toon ’n wit vredesduif met ’n olyftakkie in sy snawel, op ’n blou agtergrond voor ’n rooi kruis op ’n geel agtergrond. Die nasionale span se bynaam is ʻIkale Tahi, Tongaans vir “seearend”.

Truiverskaffers en -borge

Sedert die 1970’s het die volgende truiverskaffers en -borge verskyn:

Tydperk	Verskaffer
1974–1980’s	Umbro
1980’s–1999	Canterbury
2000–2002	Carisbrook
2003–2005	Sekem
2005–2008	KooGa
2008	Samurai Sportswear
2008–2010	Aoniu
2011–2012	KooGa/BLK
2012–2015	Kukri
2016–2020	Mizuno
Junie–November 2021	Siomai Print
sedert November 2021	Force XV

Die Sipi Tau

Tonga voer die Sipi Tau tydens die 2008-Stille Oseaan Nasiebekerwedstryd teen Australië A op

Tonga voer die Sipi Tau tydens die Rugbywêreldbeker 2011 teen Frankryk op

Soos baie ander groot Stille-Oseaan rugbylande voer Tonga ’n oorlogsdans voor hulle wedstryde uit, wat die Tongane Sipi Tau noem. Dié oorlogsdans het die doel om die opponent te intimideer en hulself aan te moedig. Voor die 19de eeu was oorlogsdanse in Tonga nie gebruiklik nie, aangesien praat tydens die slag as ’n teken van swakheid beskou is. Maar dan het die uit die naburige Franse oorsese gebied Wallis en Futuna afkomstige Kailao versprei en dit is deur die Tongae oorgeneem.^[66] Die nasionale rugbyspan het oor die jare heen verskeie weergawes van die Sipi Tau gedans, maar dit is nie bekend wanneer dit vir die eerste keer gebruik is nie. Die huidige, sedert 1994 gebruikte weergawe is deur koning Taufaʻahau Tupou IV saamgestel.^[67]

Een van die mees onvergeetlike uitvoerings in moderne tye van die Sipi Tau was tydens die Rugbywêreldbeker 2003 in Australië, toe hulle teen die Nieu-Seelandse All Blacks te staan gekom het. Die All Blacks het hul tradisionele Haka uitgevoer toe Tonga gereageer het met hul Sipi Tau, terwyl die All Blacks nog met hul Haka besig was. Die spanne het meters van mekaar te staan gekom net voor die afskop.^[68]

Tongaans

Afrikaans

Teu ke tau! (leier) Tonga! (span) Teu lea pea tala ki mamani katoa Ko e ʻIkale Tahi kuo halofia. Ke ʻilo ʻe he sola mo e taka Ko e ʻaho ni te u tamate tangata, A e haafe mo e tautuaʻa Kuo huʻi hoku anga tangata. Ei! (leier) E! (span) Ei! (leier) E! (span) Te u peluki e molo mo e foueti taka, Pea ngungu mo ha loto fitaʻa Ngungu! (leier) ʻIo! (span) Ngungu! (leier) ʻIo! Ko Tonga pe mate ki he moto (leier) Otua mo Tonga ko hoku tofi'a (span) Ei e! (leier) TONGA! (span)

Maak gereed vir die stryd! (leier) Tonga! (span) Ek sal met die hele wêreld praat Die seearende smag. Laat die buitelander en die vreemdeling oppas Vandag is ek die vernietiger van siele oral Aan die skakelpaar en agterspelers My menslikheid het verdwyn. Hey! hey! (leier) Ay! (span) Aye! (leier) Aye! (span) Losgemaal en losvoorspelers sal ek sny En laat enige kwaai harte waarvan jy weet knars. Laat knars! (leier) Yeah! (span) Laat knars! (leier) Yeah! (span) Dis hoe Tonga volgens sy leuse sterf God en Tonga is my erfenis. Aye, ay! (leier) TONGA! (span)

Tuisstadion

Tonga se tuisstadion is die Teufaiva Sportstadion in die hoofstad Nukuʻalofa met ’n kapasiteit van 10 000. Sedert 1924 is hier amper elke tuiswedstryd aangebied.

Toetswedstryde

Tonga se plek op Wêreldrugby se ranglys van 10 Oktober 2003 tot op hede

Tonga het 122 van sy 310 toetswedstryde gewen, ’n wenrekord van 39,35%. Tonga se statistieke in toetswedstryde teen alle lande, in alfabetiese volgorde, is soos volg (korrek in September 2024):^[69]

Opponent	Gespeel	Gewen	Verloor	Gelykop	% Gewen
Amerikaans-Samoa	1	1	0	0	100,00
Argentinië	2	0	2	0	0,00
Australië	4	1	3	0	25,00
Chili	2	2	0	0	100,00
Cookeilande	5	5	0	0	100,00
Engeland	4	0	4	0	0,00
Fidji	95	27	65	3	28,42
Frankryk	6	2	4	0	33,33
Georgië	7	2	5	0	28,57
Hongkong	1	1	0	0	100,00
Ierland	3	0	3	0	0,00
Italië	6	2	4	0	33,33
Ivoorkus	1	1	0	0	100,00
Japan	19	9	10	0	47,37
Kanada	11	6	5	0	54,54
Korea	6	6	0	0	100,00
Namibië	2	2	0	0	100,00
Nieu-Kaledonië	2	2	0	0	100,00
Nieu-Seeland	7	0	7	0	0,00
Nieu-Seelandse Maori	12	4	8	0	33,33
Papoea-Nieu-Guinee	3	3	0	0	100,00
Portugal	1	1	0	0	100,00
Roemenië	5	3	2	0	60,00
Samoa	71	27	40	4	38,09
Skotland	5	1	4	0	20,00
Spanje	3	2	1	0	66,67
Suid-Afrika	3	0	3	0	0,00
Tokelau	1	1	0	0	100,00
Uruguay	1	1	0	0	100,00
Verenigde State	10	9	1	0	90,00
Wallis	10	0	10	0	0,00
Zimbabwe	1	1	0	0	100,00
Algeheel	310	122	181	7	39,35

Rekords

Wêreldbekerrekord

Tonga het tot dusver aan amper elke rugbywêreldbekertoernooi deelgeneem, met uitsondering van die Rugbywêreldbeker 1991 in die destydse Vyfnasies. Hul beste prestasie tot dusver was twee oorwinnings elk in 2007 en 2011.

Jaar	Uitslag
1987	Groepfase
1991	Geen deelname
1995	Groepfase
1999	Groepfase
2003	Groepfase
2007	Groepfase
2011	Groepfase
2015	Groepfase
2019	Groepfase
2023	Groepfase
2027	N.v.t.
2031	N.v.t.

Stille Oseaan-drienasies

Die Stille Oseaan-drienasies was van 1982 tot 2005 die tradisionele jaarlikse toernooi tussen die drie Stille Oseaan-rugbylande Fidji, Samoa en Tonga. Hulle het die toernooi een keer gewen: in 1986.

Stille Oseaan-nasiesbeker

Tonga se enigste jaarlikse toernooi sedert 2006 is die Stille Oseaan-nasiesbeker, waartydens hulle teen Fidji en Samoa speel (soms word ook ander nasionale span genooi). Hul beste prestasie was die eerste plek tydens die Stille Oseaan-nasiesbeker 2011, waarby Japan weens sy oorwinning teen Tonga met die toernooititel weggestap het.

Stille Oseaanrand Rugbykampioenskap

Tonga het twee keer aan die Stille Oseaanrand Rugbykampioenskap deelgeneem en in 2000 die derde plek beklee.

Suid-Stille Oseaan-spele

Tonga het vier keer aan die Suid-Stille Oseaan-spele se rugbytoernooi deelgeneem en eenkeer gewen.

• Titeloorwinning (1): 1979

Ander toetswedstryde

Gedurende die amateurtydperk het Tonga maandelange oorsese toere onderneem, waartydens hulle teen ander nasionale spanne, plaaslike saamgestelde spanne en klubspanne gespeel het. Eweneens het oorsese spanne na Tonga getoer. Teen die jaar 2000 het die oorsese toere volgens die ou tradisie tot ’n einde gekom, aangesien die professionalisering van die rugbyspel te min tyd vir toere oorlaat. Deesdae is toetswedstryde teen die spanne van die Noordelike Halfrond tweekeer per jaar moontlik. Gedurende Juniemaand se midjaarrugbytoetsreeks vertrek Europese spanne na Tonga en gedurende Novembermaand se eindjaarrugbytoetsreeks reis Tonga na Europa. In teenstelling met die meeste ander rugbylande speel Tonga nie vir enige trofee teen sy opponente nie.

Spelers

Huidige span

Die volgende spelers het die Tongaanse span gevorm tydens die Stille Oseaan-nasiesbeker 2024:^[70]

Agterspelers (backs) Speler Posisie Klub Toetswedstryde Aisea Halo Skrumskakel Moana Pasifika 07 Siaosi Nai Skrumskakel Anthem Rugby Carolina 00 Manu Paea Skrumskakel Moana Pasifika 12 Patrick Pellegrini Losskakel Moana Pasifika 04 Tyler Pulini Losskakel Kumeu 01 Semisi Ma’asi Losskakel Hihifo Rugby 01 Nikolai Foliaki Senter Western Force 05 Fine Inisi Senter Moana Pasifika 10 Fetuli Paea Senter Zebre 07 Latu Akauola Vleuel Ha’Atafu 00 Esau Filimoehala Vleuel Karaka 00 John Tapueluelu Vleuel Kumeū 01 Sam Tuitupou Heelagter Tonga Sevens 00 Josiah Unga Heelagter Marist Brothers Old Boys 00 Kafaikamoana Vaea Heelagter klubloos 00

Voorspelers (forwards) Speler Posisie Klub Toetswedstryde Solomone Aniseko Haker Marlborough 01 Penisoni Fineanganofo Haker New Zealand Sevens 00 William Fonohema Haker Hawke’s Bay 00 Sekope Lopeti-Moli Haker Moutere 01 Sosefo Sakalia Haker klubloos 13 Jethro Felemi Stut North Shore 10 Tau Koloamatangi Stut Moana Pasifika 12 Duke Nginingini Stut North Harbour 04 Ben Tameifuna Stut Bordeaux 35 Salesi Tuifua Stut Moana Pasifika / Counties Manukau 00 Brandon Televave Stut Houmale’eia 01 Tevita Ahokovi Slot Marist Brothers Old Boys 00 Kelemete Finau-Fetuli Slot Papatoetoe 03 Paea Fonoifua Slot North Harbour 00 Harison Mataele Slot Eastern Suburbs 05 Vutulongo Puloka Slot klubloos 01 Lotu Inisi Losvoorspeler Moana Pasifika 04 Josh Kaifa Losvoorspeler Hawke’s Bay 02 Tupou Ma’afu Afungia Losvoorspeler San Diego Legion 00 Hapakuki Moala-Liava’a Losvoorspeler Manurewa 01 Sione Takai Losvoorspeler Pakuranga 01

Bekende spelers

Tot dusver is nog geen Tongaanse speler in Wêreldrugby se Heldesaal opgeneem nie.

Spelerstatistieke

Nili Latu (2008)		Vungakoto Lilo (2011)

Kurt Morath (2011)		Siale Piutau (2011)

Vervolgens die belangrikste statistieke van Tonga se spelers. Die spelers wat met * gekenmerk is, is nog aktief en kan hul statistieke verbeter.

(Korrek teen September 2024)

Meeste toetswedstryde[71] Rang Naam Tydperk Toetswedstryde 01 Sonatane Takulua 2014–2023 58 02 Nili Latu 2006–2017 48 03 Vungakoto Lilo 2007–2018 44 04 Siale Piutau 2011–2019 43 05 Steve Mafi 2010–2023 42 06 Elisi Vunipola 1990–2005 41 07 Kurt Morath 2009–2021 40 08 Pierre Hola 1998–2009 39 09 Benhur Kivalu 1998–2005 39 10 Aleki Lutui 1999–2015 38	Meeste toetswedstryde as kaptein[72] Rang Naam Tydperk Toetswedstryde 01 Nili Latu 2006–2016 42 02 Siale Piutau 2015–2019 19 03 Sonatane Takulua 2017–2023 19 04 Inoke Afeaki 2001–2003 12 05 Fakahau Valu 1977–1987 11 06 Aleki Lutui 2004–2011 09 07 Elisi Vunipola 1999–2001 09 08 Sione Mafi Pahulu 1973–1975 07 09 Siaosi Atiola 1987–1990 06 10 Drie spelers met vyf toetswedstryde elk
Meeste punte aangeteken[73] Rang Naam Tydperk Punte 01 Kurt Morath 2009–2021 340 02 Pierre Hola 1998–2009 322 03 Sonatane Takulua 2014–2023 278 04 Sateki Tuipulotu 1993–2003 190 05 Fangatapu ’Apikotoa 2004–2014 147 06 Josh Taumalolo 1996–2007 118 07 Kusitafu Tonga 1996–2001 114 08 William Havili * 2022–2024 099 09 Vunga Lilo 2007–2018 087 10 Fetu’u Vainikolo 2011–2016 085	Meeste drieë gedruk[74] Rang Naam Tydperk Drieë 01 Sonatane Takulua 2014–2023 17 02 Fetu’u Vainikolo 2011–2016 17 03 Josh Taumalolo 1996–2007 14 04 Pierre Hola 1998–2009 12 05 Vunga Lilo 2007–2018 12 06 Fepikou Tatafu 1996–2002 10 07 Viliame Iongi 2011–2016 09 08 Benhur Kivalu 1998–2005 09 09 Telusa Veainu * 2015–2024 09 10 Elisi Vunipola 1990–2005 08

Afrigters

Mana Otai (2012)

Tonga het in 1985 met Fred Wolfgramm sy eerste afrigter benoem. Sedert 2024 dien die Tongaan Tevita Tu’ifua as Tongaanse hoofafrigter.

Naam	Tydperk
Fred Wolfgramm	1985
Prins Mailefihi	1986–1987
Fakahau Valu	1995
Polutele Tu’ihalamaka	1999
David Waterston	1999–2000
Vaita Ueleni	2000–2001
Jim Love	2001–2003
Viliami Ofahengaue	2004–2005
Adam Leach	2006–2007
Quddus Fielea	2007–2010
Isitolo Maka	2010–2011
Toutai Kefu (tussentyds)	2012
Mana Otai	2012–2015
Toutai Kefu	2016–2023
Tevita Tu’ifua	sedert 2024

Sien ook

Rugbyportaal

Verwysings

1. (en) "Most matches". ESPNscrum. Besoek op 22 September 2024.
2. (en) "Most points". ESPNscrum. Besoek op 22 September 2024.
3. (en) "Most tries". ESPNscrum. Besoek op 22 September 2024.
4. (en) "World Rugby Rankings". Wêreldrugby. Besoek op 22 September 2024.
5. (en) "We quit: SRU". Samoa Observer. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 20 Februarie 2012. Besoek op 20 Februarie 2012.
6. (en) "Rugby History in Fiji". Teivovo. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 November 2007. Besoek op 14 November 2007.
7. (en) "Tonga". Wêreldrugby. Besoek op 22 September 2024.
8. (en) Robert F. Dewey (2012). John Nauright, Charles Parrish (red.). Rugby Union Football, Pacific Islands. pp. 445–447. ISBN 978-1-59884-300-2. {{cite book}}: |work= ignored (hulp)
9. (en) "World Rugby U20 Championship". Wêreldrugby. Besoek op 22 September 2024.
10. (en) "Samoa quits Pacific Islands Rugby Alliance". Planet Rugby. 17 Julie 2009. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Julie 2009. Besoek op 21 Julie 2009.
11. (en) "Reports: Agreement reached for 12-team Super Rugby from 2022". SA Rugby Magazine. Besoek op 22 September 2024.
12. (en) "World Rugby raises international eligibility period from three to five years". BBC. 10 Mei 2017. Besoek op 22 September 2024.
13. (en) "Pacific's brawn drain is world rugby's gain". North West Star. 7 Oktober 2011. Besoek op 22 September 2024.
14. (en) "Next steps in Pacific Island professional teams' journey confirmed by NZ Rugby". All Blacks. 14 April 2021. Besoek op 22 September 2024.
15. (en) "Kasivaki: Tonga's ancient version of rugby". Radio New Zealand. 6 Oktober 2021. Besoek op 22 September 2024.
16. (en) "1924 Fiji tour to Western Samoa and Tonga". rugbyarchive.net. 2021. Besoek op 22 September 2024.
17. (en) "1926 Tonga tour to Fiji and Western Samoa". rugbyarchive.net. 2021. Besoek op 22 September 2024.
18. (en) "1947 Tonga tour to Fiji and Western Samoa". rugbyarchive.net. 2021. Besoek op 22 September 2024.
19. (en) "1960 New Zealand Maori tour to Western Samoa and Tonga". rugbyarchive.net. 2021. Besoek op 22 September 2024.
20. (en) "1963 South Pacific Games". rugbyarchive.net. 2021. Besoek op 22 September 2024.
21. (en) "1969 Tonga tour to New Zealand". rugbyarchive.net. 2021. Besoek op 22 September 2024.
22. (en) "Humiliation for Sydney in union". The Canberra Times. 12 Junie 1973. p. 26. Besoek op 22 September 2024.
23. (en) "Unorthodox Tonga in Test victory". The Canberra Times. 2 Julie 1973. p. 13. Besoek op 22 September 2024.
24. (en) "1974 Tonga tour to British Isles and Canada". rugbyarchive.net. 2021. Besoek op 22 September 2024.
25. (en) "1975 Tonga tour to Western Samoa and New Zealand". rugbyarchive.net. 2021. Besoek op 22 September 2024.
26. (en) "1977 Tonga tour to Fiji". rugbyarchive.net. 2021. Besoek op 22 September 2024.
27. (en) "1979 South Pacific Games". rugbyarchive.net. 2021. Besoek op 22 September 2024.
28. (en) "1983 South Pacific Games". rugbyarchive.net. 2021. Besoek op 22 September 2024.
29. (en) "The day Wales' hardest rugby players were left sprawled on the floor and running for safety". Wales Online. 16 November 2018. Besoek op 22 September 2024.
30. (en) "1986 Pacific Tri-Nations". rugbyarchive.net. 2021. Besoek op 22 September 2024.
31. (en) "Rugby World Cup 1987: Overview". rugbyworldcup.com. 2019. Besoek op 22 September 2024.
32. (en) "1991 Rugby World Cup – Asia/Oceania qualifiers". 2021. Besoek op 22 September 2024.
33. (en) "1995 Rugby World Cup – Oceania qualifiers". rugbyarchive.net. 2021. Besoek op 22 September 2024.
34. (en) "1993 Tonga tour to Australia". 2021. Besoek op 22 September 2024.
35. (en) "1995 Tonga tour to Japan". 2021. Besoek op 22 September 2024.
36. (en) "Rugby World Cup 1995: Overview". rugbyworldcup.com. 2019. Besoek op 22 September 2024.
37. (en) "The tragic tale of Max Brito – the Ivorian player paralysed at the 1995 Rugby World Cup". The 42. 17 September 2015. Besoek op 22 September 2024.
38. (en) Richard Bath (1997). The Complete Book of Rugby. Seven Oaks Ltd. p. 67. ISBN 1-86200-013-1.
39. (en) Dan Leo (29 Augustus 2019). "The future of Pacific Islands rugby". The Rugby Journal. Besoek op 22 September 2024.
40. (en) "1997 Tonga tour to southern Africa". 2021. Besoek op 22 September 2024.
41. (en) "1999 Rugby World Cup – Oceania qualifiers". rugbyarchive.net. 2021. Besoek op 22 September 2024.
42. (fr) Éric Collier (17 Junie 1999). "Les robustes gaillards du royaume du Tonga infligent une leçon au XV de France". Le Monde. Besoek op 22 September 2024.
43. (en) "Rugby World Cup 1999: Overview". rugbyworldcup.com. 2019. Besoek op 22 September 2024.
44. (en) "All Blacks hit Tonga for a hundred". ESPNscrum. 16 Junie 2000. Besoek op 22 September 2024.
45. (en) "2003 Rugby World Cup – Qualifiers repechage". rugbyarchive.net. 2021. Besoek op 22 September 2024.
46. (en) "Rugby World Cup 2003: Overview". rugbyworldcup.com. 2019. Besoek op 22 September 2024.
47. (en) Robert F. Dewey (2008). Greg Ryan (red.). Pacific Islands rugby: Navigating the global professional era. pp. 95–97. ISBN 978-1-84718-530-3. {{cite book}}: |work= ignored (hulp)
48. (en) "2007 Rugby World Cup – Qualifiers repechage". rugbyarchive.net. 2021. Besoek op 22 September 2024.
49. (en) "Rugby World Cup 2007: Overview". rugbyworldcup.com. 2019. Besoek op 22 September 2024.
50. (en) "Tonga expected to announce stadium deal next week". Radio New Zealand. 14 Januarie 2017. Besoek op 22 September 2024.
51. (en) "2011: Japan claim first PNC crown". Wêreldrugby. 2011. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 Junie 2012. Besoek op 23 Junie 2012.
52. (en) James Standley (14 Januarie 2017). "Rugby World Cup 2011 Pool A: France 14–19 Tonga". BBC. Besoek op 22 September 2024.
53. (en) "Rugby World Cup 2011: Overview". rugbyworldcup.com. 2019. Besoek op 22 September 2024.
54. (en) "Scotland 15–21 Tonga". BBC. 24 November 2012. Besoek op 22 September 2024.
55. (en) "Rugby World Cup 2015: Overview". rugbyworldcup.com. 2019. Besoek op 22 September 2024.
56. (en) "Takulua scores late penalty for Tonga to see off Italy". Sky Sports. 26 November 2016. Besoek op 22 September 2024.
57. (en) "Teufaiva reopening makes Tongan rugby whole again: Vunipola". Radio New Zealand. 20 Junie 2017. Besoek op 22 September 2024.
58. (en) "Wales will not play test at Teufaiva Stadium". Matangitonga. 18 Februarie 2017. Besoek op 22 September 2024.
59. (en) "Newly refurbished Tonga stadium badly damaged by Gita". Radio New Zealand. 20 Februarie 2018. Besoek op 22 September 2024.
60. (en) "France narrowly avoid history repeating against Tonga". rugbyworldcup.com. 2019. Besoek op 22 September 2024.
61. (en) "New Zealand 102–0 Tonga: All Blacks score 16 unanswered tries against weakened Tonga". BBC. 3 Julie 2021. Besoek op 22 September 2024.
62. (en) "Tonga qualify for Rugby World Cup 2023". rugbyworldcup.com. 23 Julie 2022. Besoek op 22 September 2024.
63. (en) "World Rugby's tweak of eligibility rule game changing for Pacific Island unions". stuff.co.nz. 25 November 2021. Besoek op 22 September 2024.
64. (en) "Tonga: Rugby World Cup 2023 review". rugbyworldcup.com. 9 Oktober 2023. Besoek op 22 September 2024.
65. (fr) Léo Faure (15 Junie 2021). "Dans les Pyrénées catalanes, les Tonga 7's entre galères et solidarité avant le TQO". Rugbyrama. Besoek op 22 September 2024.
66. (en) "Learn the amazing Fijiian cibi!". BBC. Besoek op 22 September 2024.
67. (en) John O’Sullivan (4 Oktober 1999). "Artistic merit: Tonga war dance". The Irish Times. Besoek op 22 September 2024.
68. (en) "Haka and Sipi Tau set Lang Park alight". ABC. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 November 2012. Besoek op 12 November 2012.
69. (en) "International Rugby Union Statistics – Tonga". ESPNscrum. Besoek op 22 September 2024.
70. (en) "Pacific Nations Cup team guide: Tonga". Wêreldrugby. 17 Augustus 2024. Besoek op 22 September 2024.
71. (en) "Total matches played (descending)". ESPNscrum. Besoek op 22 September 2024.
72. (en) "Total matches played as captain (descending)". ESPNscrum. Besoek op 22 September 2024.
73. (en) "Total points scored (descending)". ESPNscrum. Besoek op 22 September 2024.
74. (en) "Total tries scored (descending)". ESPNscrum. Besoek op 22 September 2024.

Verdere leesstof

• (en) Robert F. Dewey (2008). Greg Ryan (red.). Pacific Islands rugby: Navigating the global professional era. ISBN 978-1-84718-530-3. {{cite book}}: |work= ignored (hulp)
• (en) Richard Bath (1997). The Complete Book of Rugby. Seven Oaks Ltd. ISBN 1-86200-013-1.
• (en) J. R. Jones (1976). Encyclopedia of Rugby Union Football. Londen: Robert Hale. ISBN 0-7091-5394-5.

Eksterne skakels

Wikimedia Commons bevat media in verband met Tongaanse nasionale rugbyspan.

• (en) Amptelike webwerf van die Tongaanse Rugbyunie
• (en) Tonga by Wêreldrugby
• (en) Tonga op Planet Rugby