Remove ads

Türk tarihi kronolojisi, günümüzdeki Türk halklarının ve yabancı halkların arasında Türk dilini konuşmuş olan Türk topluluklarının ortak tarih çizelgesidir. Göktürklerden önce var olmuş Türk dili konuşan topluluklar bazı tarihçiler tarafından, Türk tâbiri yerine Ön Türk tabiri ile anılırdı.

Selçuk Bey'e ait olduğu düşünülen ve İran'da bulunan bir heykel kafası. New York Sanat müzesinde sergilenmektedir.
Hiung-nulardan kalan altın bir kemer bağı (MÖ 300)

Türkler'in siyasi bir topluluk olarak ilk tarih sahnesine çıkmalarının Hun (Hiung-nular veya Şiongnular) hükümdarlığı ile olduğuna dair iddialar vardır.[1][2] Başlangıcı hususunda tartışmalar olsa da Türklerin tarihi, dünya tarihinin önemli bir parçasıdır. Avrasya ve Kuzey Afrika'da ortaya çıkan her halkın tarihi uzaktan veya yakından Türklerin hareketlerinden etkilenmiştir. Türkler doğu kültürlerini batıya ve batı kültürlerini doğuya taşımakla da önemli bir rol oynamışlardır. Kendi dinleri Tengricilikten sonra benimsedikleri yabancı dinlerin çok kez öncüsü ve savunucusu olmuş ve yayılmalarını ve gelişmelerini sağlamışlardır (Mani dini, Musevilik, Budizm, Ortodoks ve Nasturi Hristiyanlığı, İslam).[kaynak belirtilmeli]

Remove ads

Türk tarihinin başlangıcı

Dünya üzerinde yaşayan insan topluluklarının milletleşme süreci onların avcı-toplayıcılıktan çiftçi-çobancılığa geçmesi ile başlar.[3] Türkleri oluşturacak insan topluluklarının MÖ 6000'lerde koyun yetiştiriciliğine başladığı düşünülmektedir.[4] Bu tarih atlı göçebe Türk kültürünün başlangıcı olarak kabul edilebilir.

Türklerin atalarının MÖ 2500 ile MÖ 1700 yılları arasındaki Afanasiyevo kültürü ile ortaya çıktığı ve MÖ 1700 ile MÖ 1200 yılları arasındaki Andronovo kültürü ile devam ettiği savunulur. Bu ırkın savaşçı ve göçebe kültüre sahip olduğu, MÖ 1700 yılları sonrasında kitleler halinde Altay Dağları ile Tanrı Dağları arasındaki bölgeye yayıldığı bilinmektedir.[2] Türkler, tarihe yaklaşık 4.000 yıl önce girmiştir. Fakat Türklerin tarihi, MÖ VII. yüzyıldan hatta tam manasıyla MÖ III. yüzyıldan, ilk Büyük Türk Hakanı Tuman (Teoman) Yabgu'dan bilinmektedir.[5]

Thumb

Milattan Önce 3. yüzyıl

  • MÖ 318:[6] Büyük Hun Devleti'nin (Hiung-nu) kuruluşu ve Çin/Hiung-nu arasında Kuzey Şansi Savaşı
  • MÖ 240: Bozkır halklarına karşı Çin'in duvar inşası: Çin Seddi
  • MÖ 209: Hiung-nu lideri Teoman'ın ölümü ve Mete'nin Hiung-nuların (Hunların) lideri olması
  • MÖ 201: Kırgız halkından ilk kez söz edilmesi
  • MÖ 201: Pe-Teng Kuşatması
Thumb

MÖ 2. yüzyıl

  • MÖ 187: Çin ve Hiung-nu arasında Baideng Muharebesi
  • MÖ 177-MÖ 165: Yüeçilerin Hiung-nular tarafından Kansu'dan Baktriane'ye sürülmeleri ve oradaki Helen Krallığını ortadan kaldırmaları
  • MÖ 177-MÖ 165: Hiung-nuların Çin'e akınları
  • MÖ 138-MÖ 126: Baktria'da Çang Kien elçiliği. Çin-İran ilişkileri
Thumb

MÖ 1. yüzyıl

Thumb
Thumb

1. yüzyıl

Thumb

2. yüzyıl

Thumb

3. yüzyıl

Thumb

4. yüzyıl

5. yüzyıl

Thumb
Remove ads

Orta Çağ/Türkler

Thumb

6'ncı yüzyıl

Thumb
  • 531-578: Kafkas Surları'nın İranlı Hüsrev tarafından dikilmesi
  • 534: Tabgaçların (Vey Hanedanlığı) dağılması
  • 540: Ergenekon destanında bahsedilen, kaybolan Orta Asya Türklerinin yeniden ortaya çıkışı[8]
  • 540: İran'ın Sasani Kralı IV. Hürmüz, I. Hüsrev ile evlenen Hazar Prensesi bir annenin çocuğu olarak dünyaya geldi.
  • 552: Tu-kiulerin (Türkütler/Göktürkler) Rouran egemenliğe karşı ayaklanması. Birinci Göktürk Kağanlığı'nın kuruluşu.
  • 565: Ak Hunların (Eftalitler) Göktürkler tarafından ortadan kaldırılmaları
  • 567: Göktürk elçisi Maniakh, İstemi Yabgu tarafından Konstantinopolis'e gönderildi.
  • 567: Avarların Kuruluşu.
  • 568: Bizans elçisi Zemarchus'un Göktürk İmparatorluğu'na gönderilmesi.
  • 582: Birinci Göktürk Kağanlığının bölünmesi
Thumb
Remove ads

7. yüzyıl

Orta Asya

Doğu Avrupa

Bulgarların bölünmesi:

Thumb
Remove ads

8. yüzyıl

Orta Asya

Doğu Avrupa

Thumb
Remove ads

9. yüzyıl

Thumb
Hazar Hanlığı gücünün zirvesindeyken

Orta Asya

Doğu Avrupa

Ön Asya ve Afrika

  • 833-842: Halife Mutasım döneminde Türk kölemen askerlerin Abbasi sarayında etkilerinin artması
  • 836: Abbasilerin başkentinin Bağdat'tan Türk kölemen garnizonunun bulunduğu Samerra'ya taşınması
  • 868: Tolunoğulları'nın Abbasi halifesine bağlı kalarak Mısır, Suriye, Filistin ve Irak'ın kuzeyine egemenlikleri
Thumb
Remove ads

10. yüzyıl

Orta Asya

Doğu Avrupa

Ön Asya ve Afrika

Thumb
Remove ads

11. yüzyıl

Orta Asya

Doğu Avrupa

Ön Asya

Güney Asya

Thumb
Remove ads

12. yüzyıl

Ön Asya

İran ve Orta Asya

Güney Asya

Doğu Avrupa

Thumb
Moğol İmparatorluğu'nun yayılmasından önce son durum

13. yüzyıl

Thumb
13. yüzyılda Moğol İmparatorluğu'nun yayılması

Ön Asya ve Ortadoğu

Orta Asya

Güney Asya

Doğu Avrupa

1299: Osmanlı İmparatorluğu'nun kuruluşu

Thumb
Moğol İmparatorluğu'nun bölünmesinden sonra Altın Ordu devleti Türkleşiyor

14. yüzyıl

Çağatay Hanlığı 1350 yılından itibaren tamamen Türkleşmiş oluyor.

Thumb

15. yüzyıl

Thumb

Ön Asya

Orta Asya

Güney Asya

Doğu Avrupa

Yeni Çağ

Thumb

16. yüzyıl

Doğu Avrupa

Orta Asya

Ön Asya

Güney Asya

Afrika

  • 1516: Cezayir'de Osmanlı idaresinin kuruluşu
  • 1516-1517: Osmanlıların Kölemen Devleti'ni yıkması, Mısır'da Osmanlı egemenliği
  • 1551: Libya'da Osmanlı egemenliğinin başlangıcı
  • 1557: Osmanlıların Habeş Eyaleti'ni kurması
  • 1574: Tunus'ta Osmanlı egemenliğinin başlangıcı
  • 1577: Osmanlı egemenliğinin Fizan'a yayılması
  • 1576-1580: Fas'ta Osmanlı nüfuzu
Thumb

17. yüzyıl

Doğu Avrupa

Ön Asya

Orta Asya

  • 1605: Rusya'nın Yenisey'i işgali
  • 1615-1650: Kırgızların Ruslara karşı mücadelesi
  • 1620: Rusya'nın Yakut topraklarını ilhakı
  • 1628: Dolganlar'ın Rusya egemenliğine girmesi
  • 1628-1630: Doğu Moğollarına yenilen bir diğer Moğol kavmi Kalmukların Kazakistan'ı çiğneyerek Volga havalisine yerleşmesi
  • 1634-1642: Rusya'nın Yakut isyanlarını bastırması
  • 1639: Rusya'nın Büyük Okyanus'a ulaşması
  • 1680: Moğol Çungarların Doğu Türkistan'ı ele geçirmesi, Çağatay Hanlığı'nın sonu
  • 1680-1698: Çungarların Kazak Hanlığı'nı istilası

Güney Asya

Afrika

18. yüzyıl

Thumb

Doğu Avrupa

  • 1742-1775: Rusya'da Pugaçev Savaşı (Tatar ayaklanması)
  • 1783: Kırım'ın Ruslar tarafından ilhakı.

Ön Asya

Orta Asya

Güney Asya

Afrika

19. yüzyıl

Doğu Avrupa

  • 1829: Yunanistan'ın bağımsız olması
  • 1878: Berlin Antlaşması, Sırbistan, Karadağ, Romanya'nın bağımsızlıklarını, Bulgaristan'ın özerkliğini kazanması
  • 1881: Yunanistan'ın Tesalya'yı ilhakı
  • 1881: Atatürk'ün doğumu
  • 1885: Bulgaristan'ın Şarkî Rumeli'yi ilhakı

Ön Asya

Orta Asya

Güney Asya

Afrika

  • 1801-1815: ABD'nin Garp ocakları ile mücadelesi
  • 1822: Sudan'ın Osmanlı idaresine girmesi
  • 1830-1842: Fransa'nın Cezayir'i işgali
  • 1831-1840: Osmanlı-Mısır mücadelesi, Mısır'ın özerklik kazanması
  • 1869: Süveyş Kanalı'nın açılması
  • 1881':Fransa'nın Cezayir'i işgali
  • 1882: İngiltere'nin Mısır'ı işgali
  • 1885: İtalya'nın Habeş Eyaleti'ni işgali
  • 1885: Sudan'daki Türk yönetiminin sonu
  • 1888: İngiltere'nin Somali'yi işgali, Afrika Boynuzu'nda Türk varlığının sonu

20. yüzyıl

Thumb
Thumb
Anadolu Türkleri 60 yıl kadar bir zaman için tek uzun ömürlü, bağımsız bir devlete sahip Türk topluluğu olarak kalmıştır.
Thumb

21. yüzyıl

  • 2005: Kırgızistan'da Lale devrimi.
  • 2005: Kazak lider Nursultan Nazarbayev'in yaptığı ulusa sesleniş konuşmasında Orta Asya'da ortak pazar kurulması teklifi.
  • 2005: Özbekistan'da Andican olayları
  • 2006: Bakü-Tiflis-Ceyhan boru hattının hizmete girmesi.
  • 2007: Hazar denizinin statüsünün belirlenmesi için kıyıdaş ülkelerin ilk defa bir araya gelmesi.
  • 2008: 21 Kasım 2008 tarihinde Türkiye, Azerbaycan, Kazakistan ve Kırgızistan arasında Türk Dili Konuşan Ülkeler Parlamenter Asamblesi kurulması.
  • 2009: Türk Keneşi kuruldu.
  • 2020: Azerbaycan'ın Dağlık Karabağ sorununu çözmesi.
  • 2022: Ocak 2022'de Kazakistan'da iç karışıklıklar yaşandı.

Kitaplar

Thumb
Kanuni Sultan Süleyman'ın Nahçivan'a yürüyüşünü gösteren bir minyatur.

Türkçe kitaplar

  • Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca Türkler Ansiklopedisi, Adana, 2002.
  • İbrahim Kafesoğlu, Türk Millî Kültürü, Ankara, 1983.
  • Zeki. Velidi Togan, Umumi Türk Tarihine Giriş, İstanbul, 1970.
  • Faruk Sümer, Oğuzlar, İstanbul, 1980.
  • Bahaeddin Ögel, İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, Ankara, 1962.
  • Bahaeddin Ögel, Türk Kültür Tarihine Giriş, İstanbul, 1978.
  • Bahaeddin Ögel, Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi, Ankara, 1981.
  • Çeçen Anıl, Tarihte Türk Devletleri, İstanbul, 1986.
  • O. Esad Arseven, Türk Sanat Tarihi, İstanbul, 1955.
  • Muharrem Ergin, Orhun Abideleri, İstanbul, 1977.
  • Erol Güngör, Tarihte Türkler, İstanbul, 1989.
  • Abdülkadir İnan, Eski Türk Dini Tarihi, İstanbul, 1976.
  • A. Nimet Kurat, Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Ankara, 1972.
  • Hüseyin Namık Orkun, Eski Türk Yazıtları, İstanbul, 1986.
  • Hüseyin Namık Orkun, Türk Tarihi, Ankara, 1946.
  • Osman Turan, Türk Cihan Hakimiyeti Mefrukesi Tarihi, İstanbul, 1978.
  • Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi, Ankara, 1971.
  • Yusuf Hikmet Bayur, Hindistan Tarihi, Ankara, 1946.
  • İbrahim Kafesoğlu, Selçuklu Tarihi, İstanbul, 1972.
  • İbrahim Kafesoğlu, Harzemşahlar Devleti Tarihi, Ankara, 1956.
  • M. Altay Köymen, Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi, Ankara, 1954.
  • Çağatay Uluçay, İlk Müslüman Türk Devletleri, İstanbul, 1977.
  • Faruk Sümer, Karakoyunlular, Ankara, 1984.
  • A.N. Kurat, Peçenek Tarihi, İstanbul, 1937.
  • B. Yenilmez, Yenilmez, Rize, 2002.

Yabancı kitaplar

  • R. Grousset, L'Empire des steppes, Paris, 1960 (Türkçe çevirisi: Reşat Uzmen-Bozkır İmparatorluğu, 1996.)
  • DE. Guignes, Histoire generale des Huns des Turcs et des Mongols, Paris, 1756.
  • Jean-Paul Roux, Historie des Turcs, 1984.
  • Jean-Paul Roux, Timur, 1994.
  • Fayard Paris, Historie des Turcs, 1984.
  • D.Sinor, Aspects of Altaic Civilization, 1963.
  • M. Barthold, Turkestan down to the Mongol Invansıon, Londra, 1968.
  • E. Berl, Historie de l'Europe d'Attila a Tamerlan, Paris, 1946.
  • M.A. Czaplıcka, The Turks of Central Asia in History and at the Present Day, Oxford, 1918.
  • W. Eberhard, Kultur und Siedlung der Randvölker China, 1942.
  • L. Hambis, La Haute-Asie, Paris, 1953.
  • Hammer-Purgstall, Von, Historie de l'Empire ottoman depuis son origine jusqu!a nos jours, Paris, 1835.
  • H. H. Howorth, History of the Mongols, Londra, 1876.
  • Jean-Paul Roux, Türklerin Tarihi - Pasifikten Akdenize 2000 Yıl, 2004

Ayrıca bakınız

Kaynakça

Wikiwand in your browser!

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.

Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.

Remove ads