Województwo śląskie (1945–1950)

Województwo śląskie^[2] (także województwo zagłębiowsko-śląskie^[3], województwo śląsko-dąbrowskie) – jednostka administracyjna Polski istniejąca w latach 1945–1950, powstała na bazie przedwojennego województwa śląskiego.

Województwo śląskie

— województwo —
1945–1950
Państwo	Rzeczpospolita Polska
Data powstania	1945
Data likwidacji	6 lipca 1950
Siedziba wojewody i sejmiku	Katowice
Powierzchnia	15 369 km²
Populacja (1949) • liczba ludności	3 101 586[1]
Podział administracyjny
Podział administracyjny, 1946 Liczba powiatów miejskich 13 Liczba powiatów 23
Położenie na mapie Polski

Nazewnictwo

Komunikat wzmiankujący nadanie nazwy województwo śląsko-dąbrowskie 18 marca 1945

Nazwa utworzonej w 1945 jednostki administracyjnej z trzech niezależnych od siebie regionów^[4] (przedwojennego województwa śląskiego, Śląska Opolskiego i Zagłębia Dąbrowskiego^[5]), których obszar pokrywa się w znacznym stopniu z dzisiejszymi województwami: śląskim i opolskim, brzmiała województwo śląsko-dąbrowskie^[6]. Nazwa oficjalnie została ogłoszona w komunikacie zamieszczonym w „Gazecie Urzędowej Województwa Śląskiego” w marcu 1945 roku^[3]. Ogłoszono m.in.: „Województwo obejmujące ziemie Śląska Górnego, Śląska Opolskiego i Zagłębia Dąbrowskiego otrzymało nazwę: województwo śląsko-dąbrowskie”^[4].

Określenia „województwo śląsko-dąbrowskie” (początkowo pojawiał się także zapis „województwo śląsko-zagłębiowskie” bądź „województwo zagłębiowsko-śląskie”) powszechnie stosowane były na obszarze samego województwa. Używano ich m.in. w ówczesnych wydawnictwach (np. kartograficznych), lokalnej prasie, na pieczęciach Urzędu Wojewódzkiego, czy w używanej przez wojewodę tytulaturze. Termin ten („województwo śląsko-dąbrowskie”) nie został jednak najprawdopodobniej usankcjonowany żadnym dokumentem potwierdzającym zasadność jego używania od strony formalnoprawnej i z tego powodu władze centralne oraz w ogólnopolskich zestawieniach używały terminu „województwo śląskie”^[4].

Poprzez wprowadzenie dla województwa nazwy „śląsko-dąbrowskie”, chciano symbolicznie podkreślić fakt „zjednoczenia” odróżniając nazwę nowego województwa od jednostki administracyjnej z okresu dwudziestolecia międzywojennego^[7]. Ponieważ w stolicy zdawano sobie sprawę z „dwoistości” nazewnictwa, dlatego często tłumaczono, że mimo prawidłowej nazwy województwa śląskiego „w potocznym użyciu stosowana jest nazwa województwo śląsko-dąbrowskie”^[4]. W 1947 przygotowano propozycję wprowadzenia dla obszaru województwa nazwy „katowickie”^[8]; Nazwa wprowadzona w życie w 1950 roku^[9], wraz z nowym podziałem na województwo katowickie i opolskie na mocy ustawy z 28 czerwca 1950 roku^[10].

Historia

W 1944 roku dekretem Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego uchylono wprowadzony przez III Rzeszę podział administracyjny^[11].

7 maja 1945 zniesiono Statut Organiczny Województwa Śląskiego^[12].

18 sierpnia 1945 włączono do obszaru województwa śląskiego z województwa kieleckiego powiaty: będziński i zawierciański^[13].

1 grudnia 1945 województwo śląskie podzielono na gminy zbiorowe, równocześnie likwidując gminy jednostkowe, które przekształcono w gromady (ówczesny odpowiednik sołectw) wchodzące w skład gmin zbiorowych (województwo śląskie jako jedyne w II RP nie przeszło przez analogiczną transformację)^[14]. Równocześnie część gmin jednostkowych zniesiono, włączając je do sąsiednich miast, bądź do gmin wiejskich bez zachowania statusu gromady w gminie:

Zniesione gminy jednostkowe, włączone w całości lub częściowo 1.XII.1945 do miast^[14]

Zniesiona gmina jednostkowa	Włączona do miasta	Powiat	Uwagi
Kłodnica	Halemba, gmina	katowicki
Brzęczkowice	Mysłowice	katowicki
Droniowiczki	Lubliniec	lubliniecki
Kokotek	Lubliniec	lubliniecki
Steblów	Lubliniec	lubliniecki
Wymyślacz	Lubliniec	lubliniecki
Stara Wieś	Pszczyna	pszczyński
Zamysłów	Rybnik	rybnicki
Orzepowice	Rybnik	rybnicki	tylko kolonia Wawok
Jedłownik	Wodzisław Śląski	rybnicki
Rowień	Żory	rybnicki	tylko kolonia Wygoda
Sowice	Tarnowskie Góry	tarnogórski
Lasowice	Tarnowskie Góry	tarnogórski
Ulrychów	Klubczbork	kluczborski
Szczepanowice	Niemodlin	niemodliński
Wesele	Niemodlin	niemodliński
Wysoka	Olesno	oleski	tylko miejscowości Grodzisko i Szywałd
Stare Olesno	Olesno	oleski	tylko miejscowości Wojciechów i Wołoszów
Brzezina	Strzelce Opolskie	strzelecki
Nowa Wieś	Strzelce Opolskie	strzelecki
Niezdrowice	Ujazd	strzelecki
Stary Ujazd	Ujazd	strzelecki

28 czerwca 1946 przyłączono do obszaru województwa śląskiego powiaty: bytomski, miasto Bytom, dobrodzieński, gliwicki, miasto Gliwice, głubczycki, grodkowski, kluczborski, kozielski, niemodliński, nyski z Nysą, oleski, opolski z Opolem, prudnicki, raciborski z Raciborzem, strzelecki i miasto Zabrze^[15]. Dla tego obszaru działania utworzono ekspozyturę urzędu wojewódzkiego w Opolu^[16].

6 lipca 1950 z województwa wydzielono powiaty: opolski, kluczborski, raciborski, głubczycki, prudnicki, nyski, niemodliński i grodkowski do nowo utworzonego województwa opolskiego oraz zmieniono jego nazwę na katowickie^[17].

Demografia

Na początku 1946 roku województwo to zamieszkiwało 2,8 mln osób (183 osoby/km²). Mimo wysiedleń liczba mieszkańców, dzięki repatriacji i procesom migracyjnym^[18][19], stale wzrastała i w 1949 osiągnęła 3,2 mln osób (209 os./km²)^[18].

Podział administracyjny

Podział na powiaty według Rocznika Statystycznego 1947

Powiat		Miasto powiatowe	Powierzchnia (km²)	Ludność	Gęstość zaludnienia
będziński		Będzin	459	176 600	385
bielski		Bielsko	349	85 300	244
Bytom miasto		Bytom	30	93 200	3107
bytomski		Bytom	107	77 500	724
Chorzów miasto		Chorzów	32	110 700	3459
cieszyński		Cieszyn	662	83 000	125
dobrodzieński		Dobrodzień	323	17 700	55
Gliwice miasto		Gliwice	56	96 000	1714
gliwicki		Gliwice	851	80 600	95
głubczycki		Głubczyce	692	66 100	96
grodkowski		Grodków	520	36 700	71
Katowice miasto		Katowice	42	128 300	3055
katowicki		Katowice	213	328 300	1541
kluczborski		Kluczbork	555	43 300	78
kozielski		Koźle	663	66 600	100
lubliniecki		Lubliniec	715	47 500	66
niemodliński		Niemodlin	605	33 300	55
nyski		Nysa	714	72 000	101
oleski		Olesno	893	46 000	52
opolski		Opole	1427	136 800	96
prudnicki		Prudnik	799	90 700	114
pszczyński		Pszczyna	1046	154 800	148
raciborski		Racibórz	544	64 200	118
rybnicki		Rybnik	890	215 800	242
Sosnowiec miasto		Sosnowiec	33	77 900	2361
strzelecki		Strzelce Opolskie	892	75 000	84
tarnogórski		Tarnowskie Góry	268	103 900	388
Zabrze miasto		Zabrze	44	104 200	2368
zawierciański		Zawiercie	945	111 400	118

Miasta

Wytłuszczone zostały siedziby powiatów.

Największym miastem były Katowice.

Lp.	Herb	Miasto	Powiat	Ludność (14 lutego 1946)[20]
1.		Katowice	grodzki Katowice	128 290
2.		Chorzów	grodzki Chorzów	110 675
3.		Zabrze	grodzki Zabrze	104 184
4.		Gliwice	grodzki Gliwice	95 980
5.		Bytom	grodzki Bytom	93 179
6.		Sosnowiec	grodzki Sosnowiec	77 853
7.		Siemianowice Śląskie	katowicki	32 708
8.		Dąbrowa Górnicza	będziński	28 070
9.		Będzin	będziński	27 754
10.		Opole	opolski	27 666
11.		Bielsko	bielski	25 725
12.		Świętochłowice	katowicki	25 704
13.		Mysłowice	katowicki	23 786
14.		Rybnik	rybnicki	23 052
15.		Piekary Śląskie	tarnogórski	21 467
16.		Zawiercie	zawierciański	21 225
17.		Szopienice	katowicki	20 854
18.		Racibórz	raciborski	19 605
19.		Ruda	katowicki	18 998
20.		Tarnowskie Góry	tarnogórski	18 427
21.		Czeladź	będziński	16 624
22.		Cieszyn	cieszyński	16 536
23.		Nowy Bytom	katowicki	14 120
24.		Mikołów	pszczyński	12 824
25.		Nysa	nyski	11 559
26.		Lubliniec	lubliniecki	11 470
27.		Prudnik	prudnicki	10 866
28.		Pszczyna	pszczyński	9731
29.		Kluczbork	kluczborski	8467
30.		Strzelce	strzelecki	8429
31.		Koźle	kozielski	8277
32.		Głuchołazy	nyski	7658
33.		Paczków	nyski	6955
34.		Pyskowice	gliwicki	6771
35.		Olesno	oleski	6058
36.		Wodzisław Śląski	rybnicki	5110
37.		Głubczyce	głubczycki	5020
38.		Żory	rybnicki	4730
39.		Kietrz	głubczycki	4679
40.		Głogówek	prudnicki	4532
41.		Skoczów	cieszyński	4480
42.		Bieruń Stary	pszczyński	3702
43.		Biała	prudnicki	3367
44.		Baborów	głubczycki	3345
45.		Dobrodzień	dobrodzieński	3277
46.		Otmuchów	grodkowski	3075
47.		Ujazd	strzelecki	2986
48.		Grodków	grodkowski	2953
49.		Krapkowice	opolski	2826
50.		Toszek	gliwicki	2620
51.		Niemodlin	niemodliński	2580
52.		Gorzów Śląski	oleski	2435
53.		Woźniki	lubliniecki	2312
54.		Leśnica	strzelecki	2122
55.		Wołczyn	kluczborski	2072
56.		Strumień	bielski	1557
57.		Byczyna	kluczborski	1383

Władze

Wojewodowie śląscy:

• Jerzy Ziętek (od 1 lutego 1945 do 10 marca 1945)
• Aleksander Zawadzki (od 11 marca 1945 do 31 października 1948)
• Bolesław Jaszczuk (od 1 listopada 1948 do 1950)

Zobacz też

• województwo śląskie
• Podział administracyjny Polski (1944–1950)

Przypisy

1. Rocznik Statystyczny 1949
2. Okólnik nr 11 Prezesa Rady Ministrów z dnia 9 maja 1949 r. ws. nazw województw (M.P. z 1949 r. nr 31, poz. 453)
3. Gazeta Urzędowa Województwa Śląskiego, 1945, nr 3, Komunikat str. 2: UCHWAŁĄ RADY MINISTRÓW Z DNIA 26. LUTEGO 1945 R. ZOSTAŁY WYŁĄCZONE Z OBSZARU WOJEWÓDZTWA KIELECKIEGO I WŁĄCZONE DO WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO POWIATY: BĘDZIŃSKI, SOSNOWIECKI ORAZ ZAWIERCIAŃSKI. POWIĘKSZONE W TEN SPOSÓB WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE OTRZYMAŁO NAZWĘ: WOJEWÓDZTWO ZAGŁĘBIOWSKO-ŚLĄSKIE
4. Województwo śląskie 1945–1950 – IBR wiki [online], ibrbs.pl [dostęp 2021-04-06].
5. ElżbietaE. Panasiuk ElżbietaE., MichałM. Przybyła MichałM., Województwo śląskie statystycznie : historia i teraźniejszość = Śląskie voivodship statistically : history and present, Katowice: Urząd Statystyczny, 2018, ISBN 978-83-89641-84-7, OCLC 1051278210 [dostęp 2021-04-06]. Brak numerów stron w książce
6. 1945-03-11 – Instytut Śląski [online] [dostęp 2021-04-06] (pol.).
7. Województwo śląsko-małopolskie. Petycja złożona w urzędzie marszałkowskim i wojewódzkim w Katowicach [online], plus.dziennikzachodni.pl, 21 lutego 2019 [dostęp 2021-04-06] (pol.).
8. M.P. z 1949 r. nr 31, poz. 453
9. 6 lipca 1950 r. zmieniono nazwę województwa śląskiego na katowickie (Dz.U. z 1950 r. nr 28, poz. 255).
10. Ustawa z dnia 28 czerwca 1950 r. o zmianach podziału administracyjnego Państwa. [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2021-04-06].
11. Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 21 sierpnia 1944 r. o trybie powołania władz administracji ogólnej I i II instancji (Dz.U. z 1944 r. nr 2, poz. 8)
12. Dz.U. z 1945 r. nr 17, poz. 92
13. Dekret z dnia 7 lipca 1945 r. o zmianie granic województw: śląskiego, krakowskiego, kieleckiego, białostockiego i warszawskiego (Dz.U. z 1945 r. nr 27, poz. 167)
14. Śląsko-Dąbrowski Dziennik Wojewódzki, 1945, nr 34
15. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. ws. tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych (Dz.U. z 1946 r. nr 28, poz. 177)
16. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. ws. powołania ekspozytur urzędów wojewódzkich na obszarze Ziem Odzyskanych (Dz.U. z 1946 r. nr 28, poz. 178)
17. Ustawa z dnia 28 czerwca 1950 r. o zmianach podziału administracyjnego Państwa (Dz.U. z 1950 r. nr 28, poz. 255)
18. Ryszard Kaczmarek: Historia Górnego Śląska. Polityka, gospodarka i kultura europejskiego regionu. Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej, 2011, s. 40. ISBN 978-83-60470-41-1.
19. Bernard Linek, Adam Dziurok: Historia Górnego Śląska. Polityka, gospodarka i kultura europejskiego regionu. Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej, 2011, s. 272-273. ISBN 978-83-60470-41-1.
20. Rocznik Statystyczny 1947