Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa
Sowina (województwo podkarpackie)
wieś w województwie podkarpackim Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Remove ads
Sowina – wieś w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie jasielskim, w gminie Kołaczyce[5][3].
Remove ads
W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie krośnieńskim.
Remove ads
Nazwa oraz zarys historii
Podsumowanie
Perspektywa
Nazwa powstała we wczesnym średniowieczu i może wywodzić się od jej założyciela, osadnika o imieniu „Sowa”[6]. Toponimia wyodrębnia na przestrzeni dziejów wsi następujące jej nazwy:
- Szowyna[7] (1430)
- Sowyna – w „Liber beneficiorum”[8], Jan Długosz opisał granice wsi, wielkości płaconych podatków z łanów kmiecych oraz wyróżnił podział na przysiółki: Sowina Dolna i Sowina Górna[9],
- Syowyna[10] (1474)
- Osowina[11] (1503)
- Sobyna[12] (1537)
- Szowna[13] (XV w.)
- Sowira[14]
- Sawina[15]
Około X wieku Sowina, jako osada była wymieniona w posiadłościach wsi parafialnej Bieździedzy, jako własność benedyktynów z Tyńca. W 1860 roku powstała szkoła trywialna z inicjatywy ówczesnych właścicieli wsi, Ignacego i Jana Oberlanderów. W 1911 roku, Michał Kopeć (wójt gminy), Wojciech Rozpara (kierownik szkoły powszechnej), Stanisław Jachym (późniejszy pierwszy komendant OSP) oraz Jan Kopeć (żołnierz Armii Hallera) – utworzyli i zarejestrowali w Zwierzchności Gminnej w Sowinie, straż ogniową (straż pożarna). W 2005 roku Zespołowi Szkoły Podstawowej i Gimnazjum, nadano imię Bł. Jana Pawła II. W 2006 roku powstała w Sowinie Parafia Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Sowinie należąca do dekanatu brzosteckiego, diecezji rzeszowskiej.
Miejscowość zamieszkiwało małżeństwo Stanisława i Anny Kopeć – w trakcie II wojny światowej dające schronienie rodzinie żydowskiej, odznaczone medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.
Remove ads
Integralne części wsi
Położenie
Wieś leży w zlewni Wisłoki (potok Bieździada) na Pogórzu Strzyżowskim (513.63), zajmuje powierzchnię 825 ha[16] (ok. 14% powierzchni gminy). Od północy sąsiaduje z Januszkowicami i Gogołowem (granica przebiega wzdłuż wzniesień o wysokości 355 do 425 m n.p.m.), od zachodu z Kołaczycami i Nawsiem Kołaczyckim (wzniesienia ok. 350 m n.p.m.), od południa z Bieździedzą i Bieździadką (wzniesienia od 380 do 404 m n.p.m.), a od wschodu z Lublicą (wzniesienia ok. 430 m n.p.m.). Ze względu na charakterystyczne elementy, może być uznana za wieś wielodrożnicową – rozproszoną[17]. Przez wieś przebiega droga powiatowa (nr 19168: Bieździadka-Sowina-(granicą powiatu dębickiego)-Januszkowice) oraz dwie drogi gminne. Przez wieś (przysiółki „Rzym” i „Folwark”) przebiega szlak rowerowy (żółty) wiodący od Bieździedzy do Gogołowa.
- Panorama wsi
- Szkoła
- Remiza
Kultura
Podsumowanie
Perspektywa
Około 1920 roku wybudowano we wsi pierwszy Dom Ludowy (po zniszczeniach II wojny światowej w latach 1950-53 wybudowano drewniany budynek Domu Ludowego na działce Cz. Sienickiej), gdzie zaczęło się rozwijać życie kulturalne[18]. Prowadzono odczyty na tematy: sytuacji w kraju, uprawy roli, prowadzenia pasiek pszczelich, hodowli bydła i trzody oraz członkostwa w spółdzielni spożywców „Społem”. Działał w nim chór wiejski (członkowie OSP i Koła Młodzieży Wiejskiej). Organizowano festyny wiejskie i przedstawienia teatralne np.: Jasełka, Mundur swatem, Ułan i młynareczka, Wesele staropolskie a za uzyskane pieniądze zakupiono m.in. książki do biblioteki szkolnej. Kilkunastu mężczyzn należało do Oddziału Kosynierów z Bieździedzy i stanowili tzw. „straż grobową”. W 1945 roku powstał Klub Rolnika. Reaktywowano amatorski zespół teatralny (20 osób), który przygotował kilka sztuk: Damy i huzary, Śluby panieńskie, Grzech, Niemcy, Ich czworo i Moralność Pani Dulskiej. Przy Klubie Rolnika działało Koło Gospodyń Wiejskich, które organizowało kursy kroju i szycia, wypieku ciast i innych praktycznych zajęć. Koło funkcjonuje obecnie pod nazwą Stowarzyszenie Koło Gospodyń Wiejskich „SOWINIANKI” i wprowadziło do swojego programu kulturalnego m.in. obrzęd „Święta Chleba”. Na terenie wsi znajduje się wiele krzyży przydrożnych[19] i kapliczek (wiele z nich jest umieszczonych na prywatnych posesjach lub frontonach domów mieszkalnych).
Gwara
Język mieszkańców wsi jest charakterystyczny dla Małopolski[20], Pogórza i Beskidu Niskiego oraz powiatu jasielskiego. Odznacza się tzw. mazurzeniem, czyli ostrym wymawianiem zgłosek zębowych. Popularnie określa się tego typu mowę jako syczenie. Mówiono c zamiast cz (np. łocy – oczy, tocy – toczy, rocny – roczny, copka -czapka) s zamiast sz (np. mos – masz, kosyk – koszyk, troscyć – troszczyć, toscyć – taszczyć) i rz jak z (np. kuz – kurz). Literę a wymawiano na tym terenie jak o (dla przykładu – pan – pon, mam – mom, raz – ros, kazał – kozoł) lub e (np. daj – dej, graj – grej, oddaj – oddej), om zamiast ą (np. mielom – mielą, noszom – noszą, jedzom – jedzą, robiom – robią), e jako y (np. syr – ser, śtyry – cztery, mymu – memu), ę na końcu słów jako e (np. widze – widzę, ide – idę, szyje – szyję), ej jako y oraz i (np. w naszy wsi – w naszej wsi, u swoi siostry – u swojej siostry). Przed o i u dawano przydech ł (przykłady: łoko – oko, łucho – ucho, łowca – owca, łulubiony – ulubiony), k wymawiali często jak ch (np. chto – kto, chtóry – który, chtoryndy – którędy) lub g (np. Wielganoc – Wielkanoc, wielgi – wielki). Na znacznej części Pogórza opuszczano w wypowiedziach literę ł (przykłady: chaupa – chałupa, zogówek – zagłówek) a t wymawiano jako k (np. kwardy – twardy, krzyźwy – trzeźwy). Mówiąc do starszego człowieka zwracano się do niego w l. mnogiej wy (wiycie, suchejcie, godom wom). Zamiast przyimka przez mówiono bez (bez droge, bez pole, bez miydze).
Zabytki
- Wojewódzki Oddział Służby Ochrony Zabytków Województwa Podkarpackiego[21] Delegatura w Krośnie, wymienia w ramach AZP w obszarze 107-071 na terenie Sowiny:
- Stanowisko nr 1 ("Sowina Górna") – ślad osadniczy (EK)[22]
- Stanowisko nr 2 ("Sowina Górna") – punkt osadniczy (EK)[23]
- Stanowisko nr 3 ("Sowina Górna") – ślad osadniczy (EK)[24]
- Stanowisko nr 4 ("Sowina Górna") – punkt osadniczy (EB)[25]
- Stanowisko nr 5 ("Kozówka") – ślad osadniczy (EK)[26]
- Stanowisko nr 6 ("Folwark") – punkt osadniczy (EK)[27]
- „dom drew.” nr 150 z lat 1900–1925, którego właścicielem był Stanisław Lechwar[28]
- istnieją we wsi obiekty, które nie posiadają statusu zabytku:
- kaplica murowana w przysiółku „Rzym” z rzeźbioną w tynku przy zwieńczeniu dachu datą „1872”;
- drewniany dom w przysiółku „Potok” z rzeźbioną na belce stropowej (tragarz) datą „1879”
- drewniana kapliczka szafkowa na starej lipie, wykonana przez miejscowego rzeźbiarza Ludwika Grzebieniowskiego (ur. 1900, zm. 1965)[29]
- Kościół parafialny
- Kaplica
- Kapliczka
Remove ads
Kalendarium
Podsumowanie
Perspektywa
Remove ads
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads