AI tools

Brzostek

miasto w województwie podkarpackim Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Brzostekmap

Brzostek – miasto w Polsce, w województwie podkarpackim, w powiecie dębickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Brzostek.

Ten artykuł dotyczy miasta w województwie podkarpackim. Zobacz też: inne znaczenia tej nazwy.
Szybkie fakty Państwo, Województwo ...
Brzostek
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Thumb
Widok na wschodnią pierzeję Rynku w 2007 r.
Thumb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

dębicki

Gmina

Brzostek

Prawa miejskie

18 czerwca 1367[1] i 1 stycznia 2009[2]

Burmistrz

Zbigniew Kowalski[3]

Powierzchnia

8,82[4] km²

Wysokość

221,8 m n.p.m.

Populacja (01.01.2024)
• liczba ludności
• gęstość


2688[4]
305 os./km²

Strefa numeracyjna

+48 14

Kod pocztowy

39-230[5]

Tablice rejestracyjne

RDE

Położenie na mapie gminy Brzostek
Thumb
Położenie na mapie Polski
Thumb
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Thumb
Położenie na mapie powiatu dębickiego
Thumb
49°52′46,95″N 21°24′37,08″E
TERC (TERYT)

1803024[6]

SIMC

0814493[6]

Urząd miejski
Rynek 1
39-230 Brzostek
Multimedia w Wikimedia Commons
Wiadomości w Wikinews
Strona internetowa
BIP
Zamknij

Miejscowość leży nad rzeką Wisłoką. W mieście znajduje się przedszkole, szkoła podstawowa, jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej, a także kilka niewielkich zakładów przemysłowych – stanowi ono centrum usługowo-handlowe dla okolicznych wsi.

Brzostek pierwotnie znajdował się w rękach benedyktynów z Tyńca. Prawa miejskie zostały mu nadane 18 czerwca 1367 roku przez opata Jana, co znacząco przyspieszyło jego rozwój. Miasto było kilkukrotnie najeżdżane i niszczone, jednak odbudowano je dzięki zwolnieniu mieszkańców z podatków. W latach 1854–1867 Brzostek był siedzibą powiatu. W 1934 roku miejscowości odebrano prawa miejskie, które przywrócono ostatecznie w 2009 roku.

Według danych GUS z 1 stycznia 2024 r. miasto liczyło 2688 mieszkańców, będąc 41. najludniejszym miastem w województwie[4].

Geografia

Podsumowanie
Perspektywa

Położenie

Brzostek położony jest w zachodniej części województwa podkarpackiego, w powiecie dębickim, na terenie gminy miejsko-wiejskiej Brzostek. W jego najbliższej okolicy znajdują się wsie: Zawadka Brzostecka, Siedliska-Bogusz, Nawsie Brzosteckie, Opacionka, Januszkowice, Klecie, Skurowa i Przeczyca[7].

Pod względem podziału fizycznogeograficznego Polski, miasto to znajduje się na pograniczu Pogórza Ciężkowickiego i Pogórza Strzyżowskiego[8][7]. Przez miejscowość przepływają potok Słony oraz rzeka Wisłoka[9]. Położona jest przy drodze krajowej nr 73, biegnącej z Wiśniówki do Jasła[7].

Brzostek w średniowieczu należał do ziemi sandomierskiej, położony był przy granicy z ziemią krakowską[10].

Struktura użytkowania powierzchni

Struktura użytkowania powierzchni Brzostku w 2021 roku[11]:

  1. Użytki rolne: 699 (80,0%)
  2. Grunty zabudowane i zurbanizowane: 85 (9,73%)
  3. Grunty leśne oraz zadrzewienia i zakrzewienia: 68 (7,78%)
  4. Grunty pod wodami – powierzchniami płynącymi: 17 (1,95%)
  5. Grunty pod wodami powierzchniowymi stojącymi: 0 (0,00%)
  6. Nieużytki: 5 (0,57%)

Geologia

Brzostek leży w strefie brzeżnej nasunięcia karpackiego (Karpat fliszowych). Utwory te po sfałdowaniu i odkuciu od podłoża uległy przesunięciu ku północy w postaci płaszczowin. Flisz tej płaszczowiny nasunięty jest na autochtoniczne osady miocenu[12]. Powierzchniowo obszar miasta w rejonie centrum i na południowy wschód od niego budują oligoceńskie piaskowce, łupki, iłowce i rogowce[13].

W czasie zlodowacenia północnopolskiego na stokach wzniesień nastąpiła akumulacja eoliczna pokryw lessów piaszczystych i glin lessowatych[14] – tereny na północ od centrum budują przeważnie czwartorzędowe lessy, zaś południowe fragmenty miasta wzdłuż potoku Gogołówka budują gliny, piaski i gliny z rumoszami, soliflukcyjno-deluwialne powstałe w czasie zlodowacenia północnopolskiego[13],

Szeroką dolinę Wisłoki i jej dopływów budują osady akumulacji rzecznej: mułki, piaski i głazy oraz mady rzeczne w stropowej części tych osadów. Miąższość osadów holoceńskich w dolinie Wisłoki waha się w granicach 10–15 m[14].

W okolicy Brzostku występują liczne złoża kruszywa piaszczysto-żwirowego. Zalegają one w holoceńskich terasach akumulacyjnych doliny Wisłoki[14].

Rzeźba terenu

Tereny Brzostku położone są w dwóch mezoregionach: Pogórzu Ciężkowickim (zachodnia część) i Pogórzu Strzyżowskim (wschodnia część). Stanowią one falistą wyżynę o deniwelacjach rzędu 80–200 m, rozczłonkowaną dolinami rzek i potoków (w tym przepływającego przez Brzostek Potoku Słonego). Grzbiety wzniesień mają przebieg równoleżnikowy[15].

Obydwa pogórza rozdziela szeroka płaskodenna dolina Wisłoki mająca założenia tektoniczne[15]. Wykształciła się w niej Kotlina Brzostecka, w której znajduje się miasto Brzostek. Ukształtowanie terenu miasta jest typowe dla terenów podgórskich[16]. Wysokość bezwzględna rynku Brzostku, koło budynku Urzędu Miejskiego w Brzostku, wynosi 221,8 m n.p.m.[17]

Gleby

W okolicy Brzostku dominują gleby brunatne wyługowane, brunatne kwaśne, pseudobielicowe i rędziny. Ich przydatność rolnicza jest silnie zróżnicowana, należą one jednak głównie do średniourodzajnych, mało zasobnych w przyswajalne składniki pokarmowe[18]. Charakteryzują je dobre stosunki wodne, dość głęboki poziom próchniczy oraz lekkie zakwaszenie[16]. W Kotlinie Brzosteckiej występowały dawniej moczary oraz bagna, aczkolwiek w XX w. przeprowadzono melioracje, które doprowadziły do ich osuszenia[19].

Struktura użytków rolnych według poszczególnych klas bonitacyjnych[a][20]:

  1. I: 0,00%
  2. II: 3,00%
  3. III: 43,0%
  4. IV: 40,0%
  5. V: 10,0%
  6. VI: 1,00%

Wody

Brzostek położony jest w dorzeczu Wisły, a głównym ciekiem odwadniającym tereny miasta jest Wisłoka, płynąca w przybliżeniu wzdłuż zachodniej granicy miasta. Na wysokości miasta ma ona charakter rzeki górskiej, płynącej naturalnym, nieobwałowanym, łagodnie meandrującym, żwirowym korytem. Jej reżim jest charakterystyczny dla rzek karpackich[21].

Do ważniejszych dopływów Wisłoki, płynących przez Brzostek, należą następujące cieki: Dębrna, Słony i Gogołówka. Potok Słony płynie przez centrum miasta i od wschodu płynie meandrującym odcinkiem wzdłuż ul. Nałęcza-Mysłowskiego i Mickiewicza, po drodze przecinając drogę krajową nr 73[22].

Na terenie miasta brak jest większych akwenów[22].

Klimat

Według regionalizacji rolniczo-klimatycznej Romualda Gumińskiego, obszar miasta Brzostek leży w dzielnicy podkarpackiej, która stanowi pas przejściowy pomiędzy górami a kotlinami podgórskimi[23]. Najniższe średnie temperatury notowane są w lutym (–3 °C), a najwyższe w lipcu (18 °C). Średnia roczna temperatura wynosi około 6–7 °C. Okres wegetacyjny trwa 210–220 dni, a średnie roczne opady wynoszą 700–750mm[23].

W rejonie Brzostku najczęściej spotyka się masy powietrza polarno-morskiego. Wiatry wieją ze średnią prędkością od 1,8–3,4 m/s, latem najczęściej z kierunku południowo-zachodniego, a zimą – północno-zachodniego. Jesienią i zimą występują wiejące z południa silne, ciepłe i suche wiatry typu fenowego[23].

Przyroda i ochrona środowiska

Roślinność w rejonie Brzostku stanowią przede wszystkim zbiorowiska synantropijne, segetalne oraz ruderalne, rozwijające się na terenach zaburzonych działalnością człowieka. W dolinie Wisłoki dominują łęgi wierzbowo-topolowe oraz łęgi jesionowo-wiązowe[24]. Potencjalną roślinność naturalną dla miasta Brzostek stanowią zaś grądy subkontynentalne oraz roślinność naturalna dolin cieków (przede wszystkim lasy łęgowe w obrębie doliny Wisłoki)[25]. Sama zaś dolina Wisłoki stanowi także regionalny korytarz ekologiczny[26].

Brzostek znajduje się częściowo na terenie Obszaru Chronionego Krajobrazu Pogórza Ciężkowickiego[27], Obszaru Chronionego Krajobrazu Pogórza Strzyżowskiego[28], otuliny Czarnorzecko-Strzyżowskiego Parku Krajobrazowego[29] oraz obszaru Natura 2000 Wisłoka z dopływami (PLH180052)[30]. Obszary te obejmują cenne ekosystemy leśnie oraz użytki rolne[31].

Obszar Natura 2000 Wisłoka z dopływami PLH180052 został wyznaczony dla ochrony 16 cennych siedlisk i 7 gatunków ptaków (bocian czarny, bocian biały, błotniak stawowy, derkacz, puszczyk uralski, zimorodek zwyczajny i dzięcioł czarny). Najcenniejszymi zaś zbiorowiskami roślinnymi na tym obszarze są lasy, zarośla łęgowe i grądowe oraz łąki. Występuje tutaj szereg gatunków zawartych w załączniku II dyrektywy siedliskowej: 5 gatunków ryb wskazanych (łosoś atlantycki, głowacz pręgopłetwy, miętus, lipień i certa), 2 gatunki ssaków (bóbr europejski i wydra europejska) oraz 4 gatunki bezkręgowców (skójka gruboskorupowa, modraszek teleius, czerwończyk nieparek i modraszek nausitous)[32].

W 2019 roku w Brzostku powierzchnia gruntów leśnych wynosiła 10,9 ha[33].

Toponimia

Nazwa miejscowości pochodzi od słowa brzost, oznaczającego gatunek wiązu[34].

Historia

Podsumowanie
Perspektywa

Pierwsze ślady pobytu człowieka w okolicy Brzostku pochodzą z neolitu (3500–2000 lat p.n.e.). Znaleziska datowane na ten okres znalezione zostały m.in. w samym Brzostku. Ludzie osiedlali się tutaj także w epoce brązu. W sąsiedniej Przeczycy istniał wtedy obronny gród, prawdopodobnie zależny od państwa Wiślan[35].

Pierwszy raz wieś Brzostek (pod nazwą Brestek) została wymieniona w dokumentach legata papieskiego Idziego, zatwierdzających posiadłości opactwa benedyktynów w Tyńcu, w latach 1123–1125. Oprócz niego w dokumencie pojawiają się nazwy: Pilzno, Klecie (jako Clececi), Dęborzyn (jako Doborin) oraz Vnochovichi (prawdopodobnie Januszkowice)[36]. Ziemie w okolicy Brzostku były stopniowo zasiedlane, co skutkowało szybkim rozwojem gospodarczym wsi. Sama miejscowość znajdowała się na węgierskim szlaku handlowym, biegnącym doliną Wisłoki, co jeszcze bardziej podniosło jej znaczenie[37]. Ponadto sąsiednie Klecie, będące wówczas większe, weszły w posiadanie bojarów ruskich. Skłoniło to opata tynieckiego Jana do wsparcia rozwoju wsi – 18 czerwca 1367 roku wydał on dokument zezwalający na lokację miejską Brzostku na prawie magdeburskim[38][1]. W 1394 roku miastem stał się z kolei Mały Brzostek – sąsiadująca z miastem należącym do opactwa tynieckiego miejscowość, która później stała się jego przedmieściem[37].

W 1474 r., w czasie walk o tron węgierski, Brzostek został zdobyty i spalony przez wojska węgierskie pod dowództwem Tomasza Tharczaya. Mieszkańców uprowadzono, jednak zwolnienia od podatków pozwoliły na odbudowę gospodarki miejscowości. Znaczenie Brzostku stale rosło, w XVI wieku w mieście działała szkółka parafialna[39]. Miejscowość w tamtym okresie pod względem rzemiosła dorównywała Jasłu oraz znacznie wyprzedzała Dębicę[38]. W XVII w. rozwój regionu zaczął stopniowo hamować przez napady Tatarów i Szwedów. W 1657 roku miasto zostało zniszczone przez wojska księcia siedmiogrodzkiego Jerzego II Rakoczego. Skutki tego najazdu Brzostek odczuwał jeszcze w XVIII w. Pod koniec XVIII wieku w mieście rozwinęło się garncarstwo i szewstwo[40].

W maju 1772 roku do Brzostku wkroczyły wojska austriackie. Miejscowość pod zaborem znalazła się najpierw w cyrkule pilzneńskim, a po zmianie granic, w cyrkule dukielskim. Okoliczna szlachta brała udział w powstaniu listopadowym[41]. W 1846 roku szlachta z okolic Brzostku planowała wzniecić powstanie. Austriackie władze wykryły jednak spisek i w celu zapobiegnięcia rebelii Joseph Breinl, starosta tarnowski, polecił chłopom, by zabijali lub pochwycali powstańców. Krwawe ataki na dwory miały miejsce w całej okolicy. Na ich czele stanął chłop z pobliskiej Smarżowej (dawn. Smarzowej), Jakub Szela. Opanował on ponad 50 wsi, w tym sąsiadujące z Brzostkiem, lecz samego miasta nie udało mu się zdobyć[42].

W roku 1854 Brzostek stał się siedzibą powiatu, który w 1867 roku włączono do powiatu pilzneńskiego. W 1852 roku Ignacy Łukasiewicz, twórca lampy naftowej, otworzył w mieście swoją aptekę. Na początku XX wieku rozpoczęto budowę linii kolejowej łączącej Dębicę z Jasłem, mającej przebiegać przez Brzostek, jednak inwestycję przerwał wybuch I wojny światowej[43].

W czasie walk miasto znalazło się na linii frontu rosyjsko-austriackiego i kilkukrotnie przechodziło z rąk do rąk. 7 maja pod Brzostkiem miało miejsce starcie zbrojne stoczone w ramach operacji gorlickiej. Szczególnie krwawe walki toczyły się o zdobycie rynku, kościoła i wzgórza cmentarnego[44]. W okolicy poległo wówczas 2000 żołnierzy[45]. Austriacy odnieśli sukces, a rosyjscy żołnierze wycofali się za San. Pamiątką po bitwie pozostały cmentarze, z czego cztery znajdują się w Brzostku: nr 222, 223, 224, 225[44].

W listopadzie roku 1918 miejscowość znalazła się w granicach nowo utworzonego państwa polskiego jako część powiatu pilzneńskiego, jednak w 1932 roku miasto wraz z okolicznymi wsiami wcielono do powiatu jasielskiego. W 1934 roku Brzostek utracił prawa miejskie, zachowując prawo do używania historycznej nazwy miasto, przy równoczesnym zmniejszeniu podatków[46].

Po wybuchu II wojny światowej 8/9 września do miejscowości wkroczyli żołnierze Wehrmachtu, a okoliczne oddziały wycofały się bez walki. Teren został włączony do Generalnego Gubernatorstwa. W samej miejscowości utworzono getto, a zgromadzeni w nim Żydzi zostali wywiezieni do obozów lub pomordowani. 20 czerwca 1944 roku przeprowadzono pacyfikację Brzostku[47].

Po wojnie Brzostek włączono do województwa rzeszowskiego, a w latach 1975–1998 znajdował się on w województwie tarnowskim[48]. W 1999 roku miasto znalazło się w województwie podkarpackim[49]. Miejscowość odzyskała prawa miejskie 1 stycznia 2009 roku[2].

Demografia

Liczba ludności Brzostku w latach 1810–2023:

Źródła:1810[50]; 1880[51][b]; 1921[52]; 1931[53]; 1931-1945[54]; 1997[9]; 2001[55]; 2002[56]; 2003[57]; 2004[58]; 2005[59]; 2006[60]; 2007[61]; 2008[62]; 2009[63][c]; 2010[63][d]; 2011[63][e]; 2012[63][f]; 2013[63][g]; 2014[63][h]; 2015[63][i]; 2016[63][j]; 2017[63][k]; 2018[63][l]; 2019[63][74]; 2020[63][m]; 2021[63][n]; 2022–2023[63]

Piramida wieku mieszkańców Brzostku w 2014 roku[77].
Thumb

Udział osób poszczególnych płci w ogólnej liczbie ludności Brzostku 30 czerwca 2021 r.[63]:

  1. Mężczyźni: 1332 (49,0%)
  2. Kobiety: 1384 (51,0%)

Polityka i administracja

Brzostek jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej Brzostek, w województwie podkarpackim, w powiecie dębickim[78]. Jej organem władzy wykonawczej jest burmistrz, a organem władzy ustawodawczej – rada miejska, w skład której wchodzi piętnastu radnych[79]. W wyborach do rady miejskiej mieszkańcy miasta należą do trzech z piętnastu okręgów wyborczych[80].

Siedziba Urzędu Miejskiego w Brzostku znajduje się przy Rynku 1[81].

W bazie SIMC cztery części miasta mają przydzielone własne identyfikatory: Ćwierć (numer 0814843), Podklecie (0814501), Pole (0814850) oraz Równie (0814518)[6].

Gospodarka

Miasto pełni funkcję centrum administracyjno-usługowego dla mieszkańców gminy Brzostek[82]. Według danych z 14 października 2010 roku w systemie REGON zarejestrowanych było tutaj wówczas 137 podmiotów gospodarczych, czyli 37% ogółu podmiotów zarejestrowanych w gminie[83]. W strukturze podmiotów gospodarczych w okolicy dominują handel i naprawy, transport i gospodarka magazynowa, budownictwo oraz działalność produkcyjna – w gminie Brzostek te rodzaje działalności dotyczyły 66,5% ogółu[84].

Placówki usług publicznych i komercyjnych w Brzostku występują na Rynku, a dużym obszarem koncentracji działalności gospodarczej są również tereny w części północnej miasta – wzdłuż ul. Szkotniej. Obszary przemysłowe i zakłady wytwórcze znajdują się też na obrzeżach zabudowy w zachodniej części miasta[85]. Rozwojowi działalności gospodarczej Brzostku sprzyja jego położenie przy drodze krajowej nr 73, stanowiącą główną oś komunikacyjną miasta[86].

Bezrobotni w Brzostku (stan na 31 maja 2011)[87]:

Więcej informacji Ogółem, % ...
Ogółem % Kobiety Mężczyźni
135 21,2 80 55
Zamknij

Infrastruktura

Podsumowanie
Perspektywa

Transport

Miasto jest przecięte przez drogę krajową nr 73[7][88] relacji Wiśniówka – Kielce – Tarnów – Pilzno – Brzostek – Jasło[89]. Przez tereny miasta biegnie ona ulicami: 11 Listopada – Rynek – Łukasiewicza[17]. Zapewnia ona połączenie m.in. z Krakowem, Tarnowem oraz Przemyślem[89]. Średni dobowy ruch samochodów osobowych w 2010 roku wzdłuż DK73 przez centrum miasta wynosił 7 962 poj./dobę[90].

W celu wyprowadzenia ruchu tranzytowego z miejscowości, pojawiły się plany obwodnicy, wspólnej dla Brzostku i Kołaczyc, która ma powstać w ramach rządowego Programu Budowy 100 Obwodnic na lata 2020–2030[91]. W 2021 r. GDDKiA ogłosiła przetarg na wykonanie dla obwodnicy Koncepcji Programowej[92].

Miasto jest wewnętrznie dobrze skomunikowane z siecią dróg powiatowych i gminnych łączących Brzostek z pozostałymi wsiami i jednostkami osadniczymi w gminie[93]. Z sąsiednimi miejscowościami łączą je: droga powiatowa nr 1318R relacji Brzostek – Siedliska-Bogusz (biegnąca ul. Szkotnią), droga powiatowa nr 1319R relacji Brzostek – Kamienica Górna – Smarżowa (biegnąca ul. Mysłowskiego), droga powiatowa nr 1321R relacji Brzostek – Skurowa – gr. powiatu – Błażkowa (biegnąca ul. 20 Czerwca) oraz droga powiatowa nr 1322R relacji Brzostek – Opacionka (biegnąca ul. Słoneczną)[88].

Przez Brzostek nie przebiega żadna droga wojewódzka[94], ani żadna linia kolejowa[95].

W Brzostku zatrzymują się autobusy „Barbara”, linii[96]:

Infrastruktura techniczna

Przez Brzostek przebiega sieć najwyższego napięcia 400 kV Tarnów – Krosno Iskrzynia[97]. Dostawcą energii na terenie miejscowości jest spółka Tauron Dystrybucja[16].

Źródłem zaopatrującym Brzostek w wodę jest ujęcie wody podziemnej w dolinie Wisłoki w Brzostku. Znajdują się tam dwie studnie głębinowe oraz jedna awaryjna, z których woda jest do miasta dostarczana komunalną siecią wodociągową[98].

Nieczystości z Brzostku odprowadzane są do mechaniczno-biologicznej oczyszczalni w Kleciach. Oczyszczone ścieki są następnie odprowadzane do rzeki Wisłoki[99]. W 2019 roku stopień skanalizowania miasta wynosił 50%[99].

Podmiotem zbierającym odpady komunalne z terenu gminy Brzostek, w tym także z samego miasta jest Zakład Gospodarki Komunalnej w Brzostku. W Brzostku zlokalizowany jest Punkt Selektywnego Zbierania Odpadów Komunalnych, zapewniający nieodpłatny odbiór odpadów komunalnych od mieszkańców gminy[16].

W Brzostku znajduje się stacja redukcyjno-pomiarowa pod opieką Oddziału w Tarnowie Operatora Gazociągów Przesyłowych GAZ-SYSTEM. Dostawa gazu do odbiorców odbywa się gazociągami niskiego i średniego ciśnienia 32–150 mm[100]. Są one w eksploatacji Gazowni w Dębicy Polskiej Spółki Gazownictwa[101].

Bezpieczeństwo i zdrowie

Jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej w Brzostku została założona w 1888 roku. Wyposażona jest m.in. w specjalistyczne ciężarowe samochody gaśnicze, takie jak Man TGM czy Iveco TurboTech[102]. Teren działania jednostki obejmuje całą gminę Brzostek. Siedziba OSP Brzostek znajduje się przy ul. Mickiewicza 12[103]. W 2008 roku oddano do użytku nową remizę strażacką[104].

W mieście przy ul. Mickiewicza 10 znajduje się komisariat policji, obsługujący gminy Brzostek oraz Jodłowa. Miasto pozostaje pod opieką jednego z dzielnicowych[105].

Na terenie miejscowości działa Samodzielny Gminny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej (ul. Mysłowskiego 7)[106] oraz Centrum Medyczne S-Med (ul. Mysłowskiego 5b)[107].

Edukacja

W Brzostku działa Szkoła Podstawowa w Brzostku im. Komisji Edukacji Narodowej z siedzibą przy ul. Szkolnej 13. W roku szkolnym 2010/2011 miała 19 sal lekcyjnych i 2 sale gimnastyczne, a w tym czasie w placówce uczyło się 320 uczniów nauczanych przez 39 pedagogów[108]. Poza szkołą w Brzostku funkcjonują również przedszkole publiczne (ul. Szkolna 9), oraz niepubliczny Klub Dziecięcy i Opiekun Dzienny Brzostek „Tęczowa Dolina” (ul. Słoneczna 9)[109]. W roku szkolnym 2010/2011 w Przedszkolu w Brzostku działały 3 oddziały przedszkolne[110].

Pierwszą szkołę podstawową w Brzostku założyli prawdopodobnie benedyktyni tynieccy w XII wieku. Na jej rozwój wpłynął stopniowy wzrost na znaczeniu całego miasta, w XVI wieku uczęszczała do niej ludność z okolicznych miejscowości. W 1785 roku ufundowano w Brzostku szkołę trywialną, a 2 maja 1873 roku utworzono szkołę etatową, w której nauczało wówczas czterech nauczycieli. W 1911 roku otwarto nowy budynek szkolny, który uległ poważnym zniszczeniom podczas II wojny światowej; wyremontowano go w 1945 roku. W 1973 roku oddano do użytku nową szkołę, w której nauczanie odbywa się obecnie[o]. Nadano jej imię Komisji Edukacji Narodowej[111].

Turystyka

Podsumowanie
Perspektywa

Walory turystyczne dla rozwoju turystyki i rekreacji Brzostku stanowią pogórska część i dolina Wisłoki, a także mozaika obszarów rolniczych i różnorodność krajobrazu[112]. Atrakcją Brzostku są również zabytki, a także trasy rowerowe[113]. Przez miasto przebiegają cztery trasy rowerowe, wytyczone przez Towarzystwo Miłośników Ziemi Brzosteckiej[114][115]:

  • „Doliną Gogołówki” – trasa granatowa o długości ok. 12 km, biegnąca przez Brzostek, Opacionkę, Januszkowice oraz Klecie; trasa prowadzi przez najstarsze obiekty sakralne, dwory oraz osobliwości przyrody w dolinie Gogołówki,
  • „Brzostecką doliną Wisłoki” – trasa brązowa o długości 13,2 km. biegnąca przez Brzostek, Zawadkę Brzostecką, Przeczycę i Skurową,
  • „Mała pętla” – trasa zielona o długości do 8 km, będąca fragmentem „Dużej pętli”; przy niej znajduje się 6 cmentarzy z czasów I wojny światowej w Brzostku i Kleciach,
  • „Duża pętla” – czerwona trasa długości 38 km, prowadząca przez trzy najwyższe wzniesienia gminy i cmentarze z I wojny światowej.

W Brzostku rozwinęła się baza gospodarstw agroturystycznych – w samym mieście w 2012 roku takich gospodarstw było 11[116]. Bazę noclegową uzupełniają m.in. hotelik w pobliżu stadionu sportowego i motel przy stacji paliw[117].

Religia

Podsumowanie
Perspektywa
Zobacz też: Parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Brzostku.

Początkowo Brzostek należał do parafii w Kleciach, będącej siedzibą dekanatu obejmującego m.in. Jasło, Biecz, Zręcin czy Nowy Żmigród. Po uzyskaniu przez miejscowość praw miejskich, proboszcz zdecydował się jednak na przeniesienie parafii do większego miasta – nastąpiło to w 1428 roku[38]. W czasach I Rzeczypospolitej Brzostek należał do dekanatu Pilzno w archidiakonacie sądeckim, w diecezji krakowskiej[118]. Od 1861 roku jest siedzibą własnego dekanatu. Od 1992 roku brzostecka parafia należy do diecezji rzeszowskiej. Poza Brzostkiem obejmuje ona Bukową, Klecie, Nawsie Brzosteckie, Wolę Brzostecką i Zawadkę Brzostecką. W 2019 roku liczyła 5659 parafian[38].

Brzosteccy świadkowie Jehowy należą do zboru Brzeziny-Brzostek[119].

Żydzi w Brzostku

Thumb
Cmentarz żydowski

Brzostek, jako własność opactwa tynieckiego był historycznie objęty zakazem osiedlania się Żydów. Uległo to zmianie w trakcie zaborów, kiedy to austriackie władze odebrały miejscowość benedyktynom. Od tamtego czasu liczba osób żydowskiego pochodzenia systematycznie się zwiększała – w 1816 roku Brzostek zamieszkiwało 5 Żydów, a w 1824 roku – 19. Gdy miasto stało się siedzibą powiatu, liczba wyznawców judaizmu drastycznie wzrosła. Utworzono wtedy w Brzostku gminę żydowską. W 1870 roku Brzostek zamieszkiwało 358 osób żydowskiego pochodzenia, blisko jedna trzecia ówczesnej populacji całego miasta (31,9%), a w 1900 roku – 508 (38% populacji). Większość Żydów brzosteckich zginęła w niemieckich zbrodniach w trakcie II wojny światowej, co poskutkowało zanikiem żydowskiej ludności w mieście[120].

Kultura

W Brzostku przy ul. 20-go Czerwca 4 działa Centrum Kultury i Czytelnictwa – jego działalność obejmuje planowanie i organizowanie konkursów, wydarzeń, spektakli itp. Oprócz tego w Brzostku przy Rynku 25 znajduje się Biblioteka Publiczna, z filiami w Grudnej Górnej, Kamienicy Górnej i Siedliskach-Bogusz[121].

Media

Centrum Kultury i Czytelnictwa w Brzostku wydaje miesięcznik „Wiadomości Brzosteckie”, zrzeszony w Polskim Stowarzyszeniu Prasy Lokalnej, w którym opisywane m.in. lokalne wydarzenia[122]. Ponadto gmina prowadzi kanał informacyjny TV Brzostek, publikujący treści w serwisach Facebook i YouTube[123][124].

Sport i rekreacja

Podsumowanie
Perspektywa
Thumb
Hala Widowiskowo-Sportowa im. Agaty Mróz-Olszewskiej

W miejscowości działa klub piłkarski LKS Brzostowianka Brzostek[125][126], założony w 1946 roku[127], prowadzący także sekcję tenisa stołowego[128]. Drużyna gra na stadionie znajdującym się przy ul. Okrągłej 26, o wymiarach 62x100m, którego trybuny mogą pomieścić 606 widzów[126]. Sukcesy na arenie międzynarodowej osiąga UKS Kyokushin Karate w Brzostku założony w 2006 roku[129][130].

W 2012 roku do użytku oddano kompleks składający się z boiska piłkarskiego o wymiarach 30x60m, kortu tenisowego, boiska do siatkówki/koszykówki o wymiarach 33×18m, budynku zaplecza sportowego oraz trybuny, mogącej pomieścić 96 kibiców. Powstał on w ramach projektu „Moje Boisko – Orlik 2012”[131].

W 2014 roku została otwarta Hala Widowiskowo-Sportowa im. Agaty Mróz Olszewskiej, znajdująca się przy ul. M.N. Mysłowskiego 11, wyposażona w sprzęt sportowy oraz umożliwiająca grę w piłkę ręczną, futsal, koszykówkę i siatkówkę, tenisa stołowego oraz badmintona. Na hali znajduje się ok. 250 stałych i 100 rozstawnych miejsc siedzących[132].

Od 2001 roku organizowane są w Brzostku spływy kajakowe Wisłoką, rozpoczynające się w ostatni piątek czerwca każdego roku obok mostu w Brzostku[133].

Architektura i urbanistyka

Podsumowanie
Perspektywa
Zobacz też: Rynek w Brzostku.
Szybkie fakty Państwo, Województwo ...
Historyczny układ urbanistyczny miasta Brzostku
nr rej. A-150 z 11 marca 1978 r.[134]
Thumb
Zasięg strefy ochrony konserwatorskiej
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Miejscowość

Brzostek

Adres

Rynek i ulice: Mickiewicza, 11-go Listopada, Królowej Jadwigi, Zielona, Mysłowskiego, Szkolna, Słoneczna, Łukasiewicza, Wąska, 20-go Czerwca, Stroma[135]

Multimedia w Wikimedia Commons
Wiadomości w Wikinews
Zamknij

Brzostek posiada układ urbanistyczny w formie placu ze zwartą zabudową (rynku) w centrum miasta[85]. Zabytkowy układ urbanistyczny miasta obejmuje Rynek w centrum Brzostku wraz z zespołem kościelno-plebańskim oraz charakterystyczną parterową zabudową i domami mieszczańskimi z XVIII i XIX wieku. Zarys Rynku został częściowo naruszony pod koniec XVIII wieku w wyniku budowy traktu z Pilzna na Słowację[136].

Układ ten przechodzi dalej w układ ulicowy – do zespołów zabudowy sąsiednich sołectw na wschód (Nawsie Brzosteckie i Wola Brzostecka) i na południe (Klecie). W układzie urbanistycznym miasta wyróżnia się ciągi zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej i usługowej, wychodzących promieniście wzdłuż dróg wychodzących z centrum miast w jego peryferyjne obszary. Przysiółki w północno-wschodniej części miasta skupiają zaś większość nowej zabudowy mieszkaniowej, głównie jednorodzinnej, wolnostojącej[85].

Thumb
Fragment miasta na mapie ewidencyjnej z 1850 r.

Zabytki

W Brzostku zachowało się najwięcej w gminie (około 31% w 2012 roku) zabudowy mieszkaniowej o tradycyjnych, charakterystycznych dla regionu formach – większość z niej na obszarze układu urbanistycznego objętego ochroną konserwatorską. Zabudowa ta ma charakter małego miasta[137].

W Brzostku znajduje się pięć zabytków wpisanych do rejestru[134][138]:

Ponadto do gminnej ewidencji zabytków są wpisane[138]:

  • kaplica cmentarna (ul. Szkolna); murowana z 1864 roku,
  • kaplica św. Jana Nepomucena na Rynku; murowana z 1816 roku,
  • kapliczka słupowa umiejscowiona na skrzyżowaniu ulic Mickiewicza i 20 Czerwca; murowana z XVII wieku,
  • magistrat przy Rynku 1; murowany z II połowy XIX wieku,
  • budynek dawnego zajazdu przy Rynku 16-17; murowany z połowy XIX wieku,
  • dawna synagoga przy ul. Kr. Jadwigi 8; murowana z początku XX wieku,
  • budynek szkoły przy ul. Szkolnej 13; murowany z początku XX wieku,
  • oficyna dworska przy ul. Mysłowskiego 14; murowana z przełomu XIX i XX wieku,
  • dawny sąd grodzki przy Rynku 14; murowany z I połowy XIX wieku,
  • domy przy Rynku 2, 3, 9, 12, 13, 18, 29, 30, 31, 33, 34, 35 i 38; przy ul. Mickiewicza 4, 5 i 6; przy ul. Mysłowskiego 3; przy ul. 11 Listopada 2, 4, 6 i 33 oraz przy ul. Żydowskiej 1.

W mieście znajduje się 6 stanowisk archeologicznych[139].

  • Thumb
    Cmentarz wojenny nr 222
  • Thumb
    Kościół parafialny
  • Thumb
    Dawna karczma

Osoby urodzone w Brzostku

Zobacz też

Szybkie fakty
Zamknij

Uwagi

  1. [a]
    Najlepsze gleby to klasy I-III, a słabe – V-VI.
  2. [b]
    Inne źródło podaje 1284 mieszkańców[50].
  3. [c]
    Inne źródło podaje 2641 mieszkańców[64].
  4. [d]
    Inne źródło podaje 2665 mieszkańców[65].
  5. [e]
    Inne źródło podaje 2691 mieszkańców[66].
  6. [f]
    Inne źródło podaje 2721 mieszkańców[67].
  7. [g]
    Inne źródło podaje 2749 mieszkańców[68].
  8. [h]
    Inne źródło podaje 2755 mieszkańców[69].
  9. [i]
    Inne źródło podaje 2750 mieszkańców[70].
  10. [j]
    Inne źródło podaje 2754 mieszkańców[71].
  11. [k]
    Inne źródło podaje 2741 mieszkańców[72].
  12. [l]
    Inne źródło podaje 2747 mieszkańców[73].
  13. [m]
    Inne źródło podaje 2764 mieszkańców[75].
  14. [n]
    Inne źródło podaje 2752 mieszkańców[76].
  15. [o]
    Stan na 2022 r.

Przypisy

Bibliografia

Polecana literatura

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.