Brzostek (gmina)

Brzostek – gmina miejsko-wiejska w województwie podkarpackim, w powiecie dębickim^[7][1].

Brzostek

gmina miejsko-wiejska
Herb
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	dębicki
TERC	1803023[1]
Siedziba	Brzostek
Burmistrz	Zbigniew Kowalski[2]
Powierzchnia	122,33[3] km²
Populacja (2022) • liczba ludności	12 711[4]
• gęstość	107,3 os./km²
Nr kierunkowy	14
Tablice rejestracyjne	RDE
Adres urzędu: Rynek 1 39-230 Brzostek
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba sołectw 18[5] Liczba miejscowości 19[6]
Położenie na mapie Polski Brzostek
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Brzostek
Położenie na mapie powiatu dębickiego Brzostek
49°53′N 21°25′E
Strona internetowa
Biuletyn Informacji Publicznej

W jej skład wchodzi miasto Brzostek oraz 18 sołectw: Bączałka, Bukowa, Głobikówka, Gorzejowa, Grudna Dolna, Grudna Górna, Januszkowice, Kamienica Dolna, Kamienica Górna, Klecie, Nawsie Brzosteckie, Opacionka, Przeczyca, Siedliska-Bogusz, Skurowa, Smarżowa, Wola Brzostecka, Zawadka Brzostecka^[5].

Siedziba gminy to miasto Brzostek^[7][5].

Graniczy z gminami: Brzyska, Dębica, Frysztak, Jodłowa, Kołaczyce, Pilzno, Ropczyce oraz Wielopole Skrzyńskie^[8].

Położenie

Gmina znajduje się na pograniczu Pogórza Ciężkowickiego i Pogórza Strzyżowsko-Dynowskiego. Przebiega przez nią droga krajowa nr 73^[7].

Struktura powierzchni

W 2010 roku powierzchnia gminy wynosiła 12232 ha, z czego^[9]:

• 8464 ha (69,20%) – użytki rolne
• 3249 ha (26,56%) – lasy oraz zadrzewienia i zakrzewienia
• 329 ha (2,69%) – grunty zabudowane i zurbanizowane
• 117 ha (0,95%) – grunty pod wodami
• 73 ha (0,60%) – pozostałe

Historia

Okolica Brzostku historycznie należała do ziemi sandomierskiej, znajdowała się przy granicy z ziemią krakowską^[10]. Sam Brzostek w średniowieczu znajdował się na polsko-węgierskim szlaku handlowym, co korzystnie wpływało na jego rozwój^[11].

W czasie zaborów teren przyszłej gminy znalazł się w cyrkule pilzneńskim, a po zmianie granic, w cyrkule dukielskim. W 1854 utworzono powiat z siedzibą w Brzostku, który w 1867 włączono do powiatu pilzneńskiego^[12]. W listopadzie 1918 roku Brzostek i okolice znalazły się w granicach niepodległej Polski, w powiecie pilzneńskim, jednak w 1932 roku teren przyłączono do powiatu jasielskiego^[13].

Po wojnie Brzostek i otaczające go wsi włączono do województwa rzeszowskiego, a w latach 1972–1998 znajdowały się one w województwie tarnowskim^[14]. W 1999 roku znalazły się w województwie podkarpackim^[15].

W 1985 gmina została odznaczona Krzyżem Partyzanckim za bohaterski opór stawiany okupantom przez jej mieszkańców^[16].

W 2009 roku Brzostkowi przywrócono prawa miejskie, co poskutkowało zmianą statusu gminy z gminy wiejskiej na gminę miejsko-wiejską^[17].

Demografia

Ludność gminy w poszczególnych latach:

• 1995 – 12 951
• 1996 – 12 978
• 1997 – 13 050
• 1998 – 12 996
• 1999 – 13 070
• 2000 – 13 028
• 2001 – 13 054
• 2002 – 13 076
• 2003 – 13 110
• 2004 – 13 063
• 2005 – 13 055
• 2006 – 13 022
• 2007 – 13 068
• 2008 – 13 043
• 2009 – 13 080
• 2010 – 13 162
• 2011 – 13 172
• 2012 – 13 172
• 2013 – 13 171
• 2014 – 13 188
• 2015 – 13 172
• 2016 – 13 128
• 2017 – 13 097
• 2018 – 13 076
• 2019 – 13 063
• 2020 – 12 917
• 2021 – 12 832
• 2022 – 12 711

Liczba ludności gminy Brzostek w latach 1995–2021^[4]:

Piramida wieku mieszkańców gminy Brzostek w 2014 roku^[4]:

Miejscowości

Tab. 1. Miejscowości podstawowe oraz ich integralne części w administracji gminy Brzostek[1].
Identyfikator SIMC	Nazwa miejscowości	Rodzaj miejscowości	Miejscowość podstawowa
0814487	Bączałka	wieś
0814493	Brzostek	miasto
0814530	Budy	część wsi	Bukowa
0814760	Budy	część wsi	Kamienica Górna
0814524	Bukowa	wieś
0814984	Czapiec	część wsi	Skurowa
0814843	Ćwierć	część miasta	Brzostek
0815050	Dąbie	część wsi	Wola Brzostecka
1042288	Dąbrówka	część wsi	Nawsie Brzosteckie
0814694	Działy	część wsi	Januszkowice
0814642	Gąsiorówki	część wsi	Grudna Górna
0814576	Głobikówka	wieś
0814547	Góry	część wsi	Bukowa
0815073	Góry	część wsi	Zawadka Brzostecka
0814607	Góry Północne	część wsi	Gorzejowa
0814599	Góry Południowe	część wsi	Gorzejowa
0814582	Gorzejowa	wieś
0814659	Granice	część wsi	Grudna Górna
0814777	Granice	część wsi	Kamienica Górna
0814613	Grudna Dolna	wieś
0814636	Grudna Dolna	wieś
0814926	Huta	część wsi	Siedliska-Bogusz
0814688	Januszkowice	wieś
0814731	Kamienica Dolna	wieś
0814754	Kamienica Górna	wieś
0814932	Kamionki	część wsi	Siedliska-Bogusz
0814783	Klecie	wieś
0814949	Kmiecie	część wsi	Siedliska-Bogusz
0814955	Kopaliny	część wsi	Siedliska-Bogusz
0815021	Kopaliny	część wsi	Smarżowa
0814620	Kopalnia	część wsi	Grudna Dolna
0814665	Kujawy	część wsi	Grudna Górna
0814889	Laskowiec	część wsi	Przeczyca
0814702	Markosie	część wsi	Januszkowice
0814837	Nawsie Brzosteckie	wieś
0814990	Odwodzie	część wsi	Smarżowa
1042294	Okrągła	część wsi	Nawsie Brzosteckie
0814866	Opacionka	wieś
0814719	Piaski	część wsi	Januszkowice
0814501	Podklecie	część miasta	Brzostek
0814671	Podkonie	część wsi	Grudna Górna
0814895	Podlesie	część wsi	Przeczyca
0815038	Podlesie	część wsi	Smarżowa
0814850	Pole	część miasta	Brzostek
0814790	Poręby	część wsi	Klecie
0814808	Postronie	część wsi	Klecie
0814903	Półanki	część wsi	Przeczyca
0814872	Przeczyca	wieś
0814518	Równie	część miasta	Brzostek
0814553	Rzeki	część wsi	Bukowa
0815009	Rzeki	część wsi	Skurowa
0814910	Siedliska-Bogusz	wieś
0814961	Skurowa	wieś
0815015	Smarżowa	wieś
0814814	Stawiska	część wsi	Klecie
0814748	Wola	część wsi	Kamienica Dolna
0815044	Wola Brzostecka	wieś
0814725	Zagórze	część wsi	Januszkowice
0815067	Zawadka Brzostecka	wieś
0814560	Zawodzie	część wsi	Bukowa
0814820	Zawodzie	część wsi	Klecie

Środowisko naturalne

Wody powierzchniowe

Głównym ciekiem gminy jest rzeka Wisłoka^[18].

Ochrona przyrody

Formy ochrony przyrody na terenie gminy Brzostek^[18]:

• Rezerwat przyrody Kamera
• Obszar Natura 2000 Wisłoka z Dopływami
• Czarnorzecko-Strzyżowski Park Krajobrazowy
• Obszar Chronionego Krajobrazu Pogórza Ciężkowickiego
• Obszar Chronionego Krajobrazu Pogórza Strzyżowskiego
• Pomniki przyrody

• Dąb Chrześcijanin
• Kłokoczka południowa, rosnąca na terenie rezerwatu „Kamera”
• Dąb Stefek

Edukacja

W roku 2022 na terenie gminy funkcjonowały^[19]:

• 1 szkoła średnia
• 9 szkół podstawowych
• 1 przedszkole publiczne
• 1 niepubliczny klub dziecięcy

Religia

Kościół w Siedliskach-Bogusz

Ludność gminy wyznania rzymskokatolickiego należy do parafii^[20][21]:

• Podwyższenia Krzyża Świętego w Brzostku^[22]
• Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny w Januszkowicach^[23]
• Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Siedliskach-Bogusz^[24]
• Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej w Przeczycy^[25]
• św. Grzegorza Papieża w Gorzejowej^[26]
• Miłosierdzia Bożego w Grudnej Górnej^[27]
• Najświętszej Maryi Panny Częstochowskiej w Kamienicy Górnej^[28]

Sport i rekreacja

Kluby sportowe

W gminie działają:

• klub piłkarski LKS Brzostowianka Brzostek^[29][30], założony w 1946 roku^[31], prowadzący także sekcję tenisa stołowego^[32]
• klub piłkarski LKS „Sokół” Siedliska-Bogusz^[33].

Obiekty sportowe

Na terenie gminy znajdują się^[34]:

• stadion sportowy w Brzostku,
• boisko piłkarskie w Siedliskach-Bogusz
• Hala Widowiskowo-Sportowa im. Agaty Mróz-Olszewskiej w Brzostku; w jej budynku znajduje się także siłownia
• kompleks boisk sportowych powstały w ramach projektu „Moje Boisko – Orlik 2012” znajdujący się przy brzosteckiej szkole podstawowej

Zabytki

Rynek w Brzostku

Zabytki wpisane do rejestru^[35]:

• Brzostek

• historyczny układ urbanistyczny miasta
• kościół Podwyższenia Krzyża Świętego
• cmentarz kościelny
• cmentarz wojenny nr 222
• dawna karczma

• Bukowa

• cmentarz wojenny nr 218

• Głobikówka

• spichlerz z końca XVIII wieku

• Gorzejowa

• cmentarz wojenny nr 227

• Januszkowice

• cmentarz wojenny nr 217
• zespół dworski

• Klecie

• cmentarz wojenny nr 220
• kaplica pw. św. Leonarda
• ogrodzenie cmentarza z bramą
• cmentarz wojenny nr 221
• park dworski

• Przeczyca

• kościół Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej
• zespół dworski
• spichrz plebański

• Siedliska-Bogusz

• kościół Narodzenia NMP
• zespół dworski

• Zawadka Brzostecka

• cmentarz wojenny nr 226
• kapliczka

Honorowi obywatele

• ks. prof. dr hab. Bogdan Stanaszek^[36]
• ks. Jan Cebulak^[36]
• prof. dr hab. Maria Nowakowska^[36]

Partnerzy gminy

• Baturyn^[37]
• Hromada Płysky^[37]

Zobacz też

• gmina Brzostek I
• gmina Brzostek II

Przypisy

1. GUS. Wyszukiwarka TERYT.
2. Władze Gminy [online], Gmina Brzostek [dostęp 2024-07-28] (pol.).
3. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.
4. GUS – Bank Danych Lokalnych [online], bdl.stat.gov.pl [dostęp 2022-12-20].
5. Statut [online], UM Brzostek [dostęp 2022-12-21] (pol.).
6. Urząd Statystyczny w Rzeszowie.
7. Gmina Brzostek [online], Gmina Brzostek [dostęp 2022-12-14] (pol.).
8. Ortofotomapa Polski. Geoportal Polskiej Infrastruktury Informacji Przestrzennej, 2021-10-25.
9. Program Ochrony Środowiska Na Lata 2009–2019 Gminy Brzostek.
10. Brzostek na mapie Miega w bazie danych BazTech.
11. Stanaszek 1997 ↓, s. 23.
12. Stanaszek 1997 ↓, s. 29–33.
13. Stanaszek 1997 ↓, s. 35–36.
14. Stanaszek 1997 ↓, s. 38.
15. Dz.U. z 1998 r. nr 96, poz. 603.
16. Dziennik Polski. 1986, nr 015 (18/19 I) = 12686.
17. Dz.U. z 2008 r. nr 137, poz. 860.
18. Dziennik Urzędowy Województwa Podkarpackiego [online], Dziennik Urzędowy Województwa Podkarpackiego [dostęp 2022-12-14] (pol.).
19. Jednostki Oświatowe [online], Gmina Brzostek [dostęp 2022-12-14] (pol.).
20. JerzyJ. Wiatr JerzyJ., Parafie w diececji tarnowskiej [online], diecezja.tarnow.pl [dostęp 2022-12-14] (pol.).
21. Mapa Diecezji Rzeszowskiej [online], Portal Diecezji Rzeszowskiej [dostęp 2022-12-14] (pol.).
22. Parafia Brzostek [online], parafiabrzostek.pl [dostęp 2022-12-14].strona główna serwisu
23. Oficjalna strona parafii Zwiastowania NMP w Januszkowicach [online], januszkowice.parafia24.net [dostęp 2022-12-14] (pol.).strona główna serwisu
24. Parafia Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Siedliskach Bogusz – Parafia Siedliska Bogusz, Diecezja Tarnowska [online] [dostęp 2022-12-14] (pol.).strona główna serwisu
25. Parafia Rzymskokatolicka Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej w Przeczycy [online], przeczyca-wiz.diecezja.tarnow.pl [dostęp 2022-12-14] (pol.).strona główna serwisu
26. Parafia Rzymskokatolicka św. Grzegorza Papieża w Gorzejowej. gorzejowa-wiz.diecezja.tarnow.pl. [dostęp 2022-12-14].
27. Parafia Rzymskokatolicka Miłosierdzia Bożego w Grudnej Górnej. grudnagorna-wiz.diecezja.tarnow.pl/. [dostęp 2022-12-14].
28. Parafia Rzymskokatolicka Najświętszej Maryi Panny Częstochowskiej w Kamienicy Górnej. kamienicagorna-wiz.diecezja.tarnow.pl/#start. [dostęp 2022-12-14].
29. LKS Brzostowianka Brzostek z kompletem zwycięstw bezapelacyjnym triumfatorem tegorocznej edycji Amatorskiej Ligi Piłki Nożnej Gminy Brzostek. [online], 29 lipca 2022 [dostęp 2022-11-27] (pol.).
30. Stadion sportowy – ul. Okrągła 26 [online], 18 grudnia 2017 [dostęp 2022-11-27] (pol.).
31. Skarb – Brzostowianka Brzostek [online], 90minut.pl [dostęp 2022-11-27].
32. Informacje o prowadzonej przez klub LKS Brzostowianka Brzostek sekcji tenisa stołowego na archiwalnej stronie gminy [online], archiwum.brzostek.pl [dostęp 2022-11-28] (pol.).
33. Boisko piłkarskie Siedliska-Bogusz [online], 18 grudnia 2017 [dostęp 2022-12-15] (pol.).
34. Obiekty [online], 17 grudnia 2017 [dostęp 2022-12-15] (pol.).
35. Rejestr zabytków nieruchomych województwa podkarpackiego.
36. Honorowi Obywatele [online], Gmina Brzostek [dostęp 2022-12-14] (pol.).
37. Partnerzy Gminy [online], Gmina Brzostek [dostęp 2022-12-14] (pol.).

Bibliografia

• Bogdan Stanaszek: Brzostek i okolice. Brzostek: Towarzystwo Miłośników Ziemi Brzosteckiej w Brzostku, 1997. ISBN 83-901833-3-1.