Język japoński (jap. 日本語 nihon-go)[1][2] – język używany przez ok. 130 mln mieszkańców Japonii oraz japońskich emigrantów na wszystkich kontynentach.
| Obszar | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Liczba mówiących |
130 mln | ||||||
| Pismo/alfabet | |||||||
| Klasyfikacja genetyczna | |||||||
| |||||||
| Status oficjalny | |||||||
| Organ regulujący | Rząd Japonii | ||||||
| UNESCO | 1 bezpieczny↗ | ||||||
| Ethnologue | 1 narodowy↗ | ||||||
| Kody języka | |||||||
| ISO 639-1 | ja | ||||||
| ISO 639-2 | jpn | ||||||
| ISO 639-3 | jpn | ||||||
| IETF | ja | ||||||
| Glottolog | nucl1643 | ||||||
| Ethnologue | jpn | ||||||
| GOST 7.75–97 | япо 870 | ||||||
| WALS | jpn | ||||||
| SIL | JPN | ||||||
| Występowanie | |||||||
 | |||||||
| W Wikipedii | |||||||
| |||||||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||||||
W Japonii nie ma prawa, które definiowałoby japoński jako język urzędowy Japonii[3].
Historia i pochodzenie
Pochodzenie języka japońskiego jest nieznane i jest przedmiotem sporów wśród językoznawców. Wysuwane są hipotezy, jakoby należał on do języków uralo-ałtajskich – jak turecki i mongolski – lub jakoby był spokrewniony z polinezyjskimi. Zauważane są także pewne podobieństwa do koreańskiego jak:
- ogólna struktura,
- harmonia samogłosek,
- brak koniunkcji,
- szerokie zastosowanie języka grzecznościowego.
Jednak wymowa w języku japońskim znacznie różni się od koreańskiej, przez co języki te są wzajemnie niezrozumiałe[4].
Żadna z hipotez nie zdobyła rozstrzygającego uznania i japoński pozostaje najczęściej używanym językiem, którego pochodzenie nie zostało jednoznacznie ustalone na gruncie lingwistyki.
Adaptacja chińskich znaków od VI wieku była ważnym wydarzeniem w rozwoju języka. Do XII wieku sylabiczne systemy zapisu fonetycznego: hiragana i katakana, zostały ukształtowane z kanji, pozwalając Japończykom na pisanie w swoim ojczystym języku. Z biegiem lat do japońskiego napływały tysiące słów z portugalskiego, holenderskiego, angielskiego oraz chińskiego. Wpływ tych dwóch ostatnich języków jest zdecydowanie największy[4].
Najstarsze znane teksty to pochodzące z V i VI wieku nazwy własne. Nie mówią jednak one wiele o języku. Najstarsze dłuższe teksty pochodzą z VIII wieku. Są to dwie kroniki nazywane łącznie Ki-Ki[1]. Zostały napisane chińskimi znakami: Kojiki po japońsku, a Nihongi po chińsku. Już wtedy bowiem zaczęto używać znaków chińskich do zapisu wymowy. Klasyczny język pisany, literacki nazywa się bungo (文語). Został on oparty na języku z okresu Heian (794–1185)[1][5][6]. Nie należy mylić go z klasycznym językiem japońskim.
Wymowa
Słownictwo japońskie jest zapisywane w transkrypcji Hepburna, używanej w pracach japonistycznych i międzynarodowych publikacjach na całym świecie (także w Wikipedii)[uwaga 1][7]. Większość spółgłosek i samogłoski (jest ich 5): a, i, u, e, o są wymawiane, jak w języku polskim. Mogą występować w postaci wydłużonej (por. hasło Iloczas), z kreską nad literami: ā, ī, ū, ē, ō[8].
Spółgłoski: ch, j, sh, ts, z, w, y wymawia się następująco:
- ch → ć lub ci, np. cha – cia
- j → dź lub dzi, np. jā – dziaa
- sh → ś lub si, np. sha – sia
- ts → c lub c-s, np. tsu – cu
- z → dz, np. za – dza
- y → j, np. ya – ja
- w → u lub ł, np. wa – ła
- n → wymawia się w zależności od następującej po nim spółgłoski, przed: „m”, „p”, „b” → wymawia się „m” (stąd kombu, ale w transkrypcji zapis konbu, tempura → tenpura); przed: „n”, „r”, „ts”, „z”, „ch” „j” „t”, „d” → wymawia się „n” (np. tendon, ponzu)[6][8]
Samogłoska u ma charakter „płaski”, co powoduje, że w niektórych słowach nie jest wymawiana, np.:
- suki (quasi-przym., wym. ski) → „lubienie”, „ulubiony”, „upodobanie”;
- sukiyaki → (potrawa kuchni japońskiej, wym. skiyaki);
- sukoshi → trochę, nieco, odrobinę (wym. skoshi);
- -desu (pomocn., wym. des)[2][9].
Struktura zdania
Zdania
Japoński jest językiem o szyku wyrazów w zdaniu SOV, tzn. podmiot-dopełnienie-orzeczenie. Zasadniczą część zdania stanowi zazwyczaj:
- orzeczenie imienne rzeczownikowe → Nichiyōbi desu. → Jest niedziela.
- orzeczenie czasownikowe → Kimashita. → Przyszedł.
- orzeczenie przymiotnikowe → Akai desu. → Jest czerwony.
Gdy jest potrzeba wskazania podmiotu gramatycznego, po zaimku lub rzeczowniku dodaje się partykułę ga: Tanaka-san ga kimashita. „Przyszedł pan Tanaka.”
Gdy trzeba wskazać podmiot logiczny, po zaimku lub rzeczowniku dodaje się partykułę wa: Kyō wa nichiyōbi desu. „Dziś jest niedziela.” (Jeśli chodzi o dzień dzisiejszy, to jest to niedziela). Przed orzeczeniem czasownikowym często występuje:
Opuszczenia
Podmiot logiczny, orzeczenie czasownikowe, dopełnienie i okolicznik mogą być w zdaniu opuszczone, jeśli pozwala na to kontekst:
- rozmówca A: Kyō-wa nan′yōbi (naniyōbi) desu ka? → „Jaki jest dziś dzień tygodnia?”
- rozmówca B: Nichiyōbi desu → „Niedziela.”
- A: Nanji goro ikimasu ka? → „O (około) której godziny idziesz?”
- B: San-ji goro → „Około trzeciej.”
Szyk zdania
Słowa określające występują przed określanymi:
- akai hana → czerwony kwiat
- saite iru hana → kwiat, który kwitnie
- watashi-ga mita hana → kwiat, który widziałem
Partykuły stawia się zawsze po słowach i zdaniach:
- ame-ga → deszcz
- sen’en shika nai (arimasen) → tylko tysiąc jenów (użycie tylko z czasownikiem w formie przeczącej)
W rozmowie kolejność słów w zdaniu może być zmieniona:
Łącznik desu
Desu służy do tworzenia (1) rzeczownikowego orzeczenia imiennego lub (2) uprzejmej formy orzeczenia przymiotnikowego:
- (1) Nichiyōbi desu. → „Jest niedziela.”
- (2) Akai desu. → „Jest czerwony.”
Forma przecząca desu (w formie prostej da) to potocznie w czasie teraźniejszym ja arimasen (ja nai), w czasie przeszłym – deshita (datta), a forma przecząca czasu przeszłego – ja arimasen deshita (ja nakatta). W trybie przypuszczającym deshō (darō) i w przeczeniu ja nai deshō (ja nai darō)[10][2].
Gramatyka
W języku japońskim występuje pewna forma akcentu tonicznego, która jednak nie ma charakteru dystynktywnego – mory mogą być wymówione za pomocą dwóch tonów: wysokiego i niskiego, choć istnieją zasady, które do pewnego stopnia regulują akcent, np. raz obniżony akcent nie może ulec ponownemu podwyższeniu w wyrazie. Akcent toniczny umożliwia czasem rozróżnienie różnych wyrazów homofonicznych, choć nie jest to regułą (wspomniany wyżej brak dystynktywności). Prawie całkowite rozróżnienie wyrazów umożliwia użycie kanji, w języku mówionym oprócz akcentu ważny jest przede wszystkim kontekst wypowiedzi.
Bardzo rozwinięty jest system języka grzecznościowego (敬語 keigo).
Rzeczowniki 名詞 (meishi)
Rzeczowniki japońskie nie mają rodzaju i w większości nie mają liczby. Liczba mnoga jest tworzona poprzez:
- kontekst zdania;
- specjalne sufiksy: -tachi, -ra, -gata, wyłącznie w odniesieniu do osób[2];
- reduplikację: hito (人) – człowiek, podczas gdy hitobito (人人, zapisywane zwykle przez znak powtórzenia: 人々) – ludzie.
Liczbę mnogą można również tworzyć przez użycie liczebników lub określeń typu kilka, wiele. Użycie liczebników wymaga klasyfikatorów, podobnie jak w polskim – „jeden arkusz” papieru (紙 一枚 lub 紙1枚 kami ichimai lub 一枚の紙 ichi-mai no kami), „dwa arkusze” (二枚 nimai lub 2枚), „jedna sztuka” bydła (牛一頭 ushi ittō), „pięć sztuk” (五頭 gotō) itp. Liczebniki, sufiksy liczebnikowe i klasyfikatory, w zależności od podręczników, są dzielone na różne kategorie w zależności od kształtu, przeznaczenia, czy typu[11].
Do oznaczania przypadków służą partykuły.
Rzeczowniki formalne
Istnieje grupa rzeczowników, które nie mają konkretnego znaczenia. Służą one do tworzenia konstrukcji zdaniowych w połączeniu z różnymi określeniami. Noszą one nazwę rzeczowników formalnych. Najważniejsze z nich, to np.: koto, tame, mono, wake, hō, tokoro, toki, mae, ato. Przykłady użycia:
Zaimki 代名詞 (daimeishi)[1]
Zaimki osobowe
Japońskie zaimki osobowe mają różne odcienie, a ich użycie i znaczenie zależy od: kontekstu, sytuacji, szczebla zażyłości, hierarchii społecznej i zawodowej, wieku i płci. Jeden zaimek może mieć różne stopnie znaczenia.
Zaimki posiadają liczbę pojedynczą i mnogą. Liczbę mnogą tworzy się poprzez dodanie przyrostków -tachi (np. watashi-tachi, my) lub -ra (np. kare-ra, oni)[2][1]
Zaimków osobowych nie używa się zbyt często. Jeśli pozwala na to kontekst, można je opuszczać[2].
Często zamiast zaimków używa się imion własnych, np. zwracając się do rozmówcy, pana Yamamoto, używa się trzeciej osoby:
- Yamamoto-san-mo ikimasu-ka? „Czy pan Yamamoto również idzie?” (a nie: Czy pan również idzie?)[2].
Zamiast zaimków osobowych używa się również rzeczowników oznaczających pozycję lub stanowisko:
- Shachō-wa dochira-ni o-sumai desu-ka? „Pan prezes, gdzie mieszka?” (a nie: Gdzie pan mieszka, panie prezesie?)[2].
Zamiast zaimków używa się również słów oznaczających pokrewieństwo:
- Otōsan-mo iku? „Czy tata też idzie?” (pytanie skierowane do ojca dziecka)
.jpg)
| Polski | Rōmaji | Hiragana | Kanji |
|---|---|---|---|
| ja | watakushi | わたくし | 私 |
| ja | watashi | わたし | 私 |
| ja (kobieta) | atashi | あたし | 私 |
| ja (mężczyzna) | boku | ぼく | 僕 |
| ja (mężczyzna) | ore | おれ | 俺 |
| ja (mężczyzna) | shōsei | しょうせい | 小生 |
| ty | anata | あなた | 貴方 |
| ty | anta | あんた | 貴方 |
| ty | kimi | きみ | 君 |
| ty | omae | おまえ | お前 |
| ty | temae | てまえ | 手前 |
| ty | kisama | きさま | 貴様 |
| on/ona | ano hito | あのひと | あの人 |
| on/ona | ano kata | あのかた | あの方 |
| on | kare | かれ | 彼 |
| ona | kanojo | かのじょ | 彼女 |
| my | ware-ware | われわれ | 我々, 吾々 |
| my | watashi-tachi | わたしたち | 私達 |
| my | watashi-domo | わたしども | 私共 |
| my | watakushi-domo | わたくしども | 私共 |
| my (mężczyżni) | boku-tachi | ぼくたち | 僕達 |
| my (mężczyźni) | bokura | ぼくら | 僕等 |
| my (kobiety) | atashi-tachi | あたしたち | あたし達 |
| wy | anata-tachi | あなたたち | 貴方達 |
| wy | anata-gata | あなたがた | 貴方方; 貴方々 |
| wy | kimi-tachi | きみたち | 君達 |
| wy | kimira | きみら | 君等; 君ら |
| oni | ano hito-tachi | あのひとたち | あの人達 |
| oni | ano kata-gata | あのかたがた | あの方々 |
| oni | karera | かれら | 彼等 |
| one | kanojo-tachi | かのじょたち | 彼女達 |
W języku japońskim do nazwisk i imion dodaje się przyrostki. Niektóre z nich to:
| Sufiks | Przeznaczenie |
|---|---|
| さん -san | do dorosłych, odpowiednik polskiego „pan/pani” |
| くん (君) -kun | do młodych chłopców i wśród męskich przyjaciół, także kolegów po fachu |
| ちゃん -chan | głównie do młodych dziewczyn i wśród żeńskich przyjaciół, także pieszczotliwe zdrobnienie, np. wobec małych dzieci i zwierząt |
| さま (様) -sama | wyraża głęboki szacunek, używany w listach i przy oficjalnych przemówieniach |
| どの (殿) -dono | bardzo oficjalny, głównie w listach i innych dokumentach |
| はん -han | równoważnik -san w niektórych dialektach japońskiego |
| こ (子) -ko | stosowane do małych dzieci oraz zwierząt |
| せんぱい (先輩) -senpai | do starszych stażem (np. ze szkoły, pracy) |
| こうはい (後輩) -kōhai | do młodszych stażem (szkoła, praca) |
W przypadku dwóch ostatnich sufiksów wiek nie gra roli, liczy się staż rozmówców w danej organizacji.
Zaimki wskazujące i pytające
Zaimki wskazujące dzielą się na cztery grupy. Każda z nich określa inne miejsce (usytuowanie) tematu (przedmiotu rozmowy):
- ko- → pierwsza z nich sygnalizuje, że temat dotyczy tego, co „przy mówiącym lub jego dotyczącym” (koko-ni aru, „to jest tu, przy mnie, to moje”);
- so- → druga grupa dotyczy „słuchającego” (soko-ni aru, „to jest u ciebie”, „dotyczy ciebie”);
- a- → trzecia grupa to „trzecie usytuowanie, poza rozmawiającymi” (asoko-ni aru, „z dala od nas”, „nie nasze”)
- dō- (zaimki pytające) → Kore-wa dō sureba ii deshō? „Co powinienem z tym zrobić?”, Donna ongaku-ga suki desu-ka? „Jaką muzykę lubisz?”[2].
| Klasa | Znaczenie | Wymowa | Zapis (jeśli jest inny od hiragany) |
|---|---|---|---|
| osobowe | wskazujący samodzielny (on) | かれ kare | 彼 |
| wskazujący niesamodzielny (ten człowiek) | かの kano (archaiczny) | ||
| pytający (kto?) | だれ dare | 誰 | |
| miejsca | wskazujący (tu, przy mnie) | ここ koko | |
| wskazujący dot. słuchającego (tam u ciebie) | そこ soko | ||
| wskazujący dalszy (tam, w trzecim miejscu) | あそこ asoko | ||
| pytający (gdzie?) | どこ doko | ||
| kierunku | wskazujący (w tę stronę, do mnie, przy mnie) | こっち kotchi こちら kochira | |
| wskazujący bliższy słuchającego (w twoją stronę), przy tobie | そっち sotchi そちら sochira | ||
| wskazujący dalszy (w tamtą stronę, poza nami) | あっち atchi あちら achira | ||
| pytający (dokąd? gdzie?, który? kto?) | どっち dotchi どちら dochira | ||
| przedmiotowy samodzielny | wskazujący bliższy mówiącego (to) | これ kore | |
| wskazujący bliższy słuchającego (to u ciebie) | それ sore | ||
| wskazujący dalszy (tamto) | あれ are | ||
| pytający (które?) | どれ dore | ||
| przedmiotowy niesamodzielny | wskazujący bliższy (to krzesło) | この kono | |
| wskazujący bliższy rozmówcy (to krzesło u ciebie) | その sono | ||
| wskazujący dalszy (tamto krzesło) | あの ano | ||
| pytający (które krzesło?) | どの dono | ||
| typu | dot. mówiącego (tego rodzaju) | こんな konna | |
| wskazujący dot. słuchającego (tego rodzaju) | そんな sonna | ||
| wskazujący dalszy (tamtego rodzaju) | あんな anna | ||
| pytający (jakiego rodzaju?) | どんな donna | ||
| sposobu | wskazujący (w ten sposób, jak to) | こう kō | |
| wskazujący bliższy (trudno o dosłowne tłumaczenie) | そう sō | ||
| wskazujący dalszy (trudno o dosłowne tłumaczenie) | ああ ā | ||
| pytający (jak?) | どう dō | ||
| czasu | wskazujący (wtedy) | さて sate | |
| pytający (kiedy?) | いつ itsu | ||
| liczby | pytający liczby (ile?) | いくつ ikutsu | |
| inne | pytający przedmiotowy (co) | なに nani lub なん nan | 何 |
| negatywny przedmiotowy (nic) | なにも nani-mo | 何も | |
| nieokreślony przedmiotowy (coś) | なにか nani-ka | 何か |
Partykuły 助詞 (joshi)
Szczególną rolę w języku japońskim spełniają partykuły, zwane także postpozycjami. Według nomenklatury japońskiej, jest to pomocnicza część mowy, występująca po słowach i nadająca im stosowne znaczenie[1]. Służą do oznaczania związków między słowami i częściami zdania. Mogą również wyrażać uczucia mówiącego. Partykuły dzielą się na: (1) partykuły przypadków, (2) partykuły podkreślające, (3) partykuły łączące zdania, (4) partykuły kończące zdania[2]. Większość partykuł jest wielofunkcyjna[12].
| Partykuła | Funkcja | Przybliżone znaczenie | Uwagi |
|---|---|---|---|
| は wa | temat | rola mianownika, wywołanie tematu, określa podmiot zdania nadrzędnego | pisane sylabą ha hiragany |
| が ga | remat | rola mianownika, wywołanie rematu, może określać podmiot lub dopełnienie | |
| の no | funkcja dzierżawcza | rola dopełniacza | |
| を o | dopełnienie bliższe | biernik | pisane sylabą wo hiragany |
| で de | miejsce akcji, narzędzie | miejscownik, rola narzędnikowa, czym? | |
| に ni | kierunek ruchu, miejsce istnienia | kilka innych funkcji | |
| へ e | kierunek ruchu | przyimek do, ku | pisane sylabą he hiragany |
| と to | lista obiektów | spójnik i lub z (wyłącznie przy łączeniu rzeczowników, nie całych zdań) | |
| から kara | początek lub przyczyna | ponieważ, od, ze względu na | |
| まで made | koniec | rola przyimkowa do, aż do | |
| も mo | także, również | ||
| けれども、けれど、けど keredomo, keredo, kedo | chociaż, ale, jednak, mimo że | ||
| より yori | przy porównaniach | niż, od | |
| でも demo | zastępuje partykuły o, ga, wa | lub coś innego, choćby, nawet jeśli, albo ... albo...; ani ...ani ... | |
| か ka | funkcja pytająca, czasami retorycznie, wyrażenie niepewności | albo, czy ... czy nie, coś w tym sensie, coś jak |
Partykuły wa i ga
Różnica między wa i ga nie jest prosta do wyjaśnienia. W ogólności istnieją dwie możliwe sytuacje:
- zasady gramatyczne i składniowe określają, którą z nich należy zastosować i nie ma możliwości wyboru;
- obydwie są dopuszczalne i w zależności od pożądanego znaczenia wybiera się właściwą.
Sytuacja pierwsza jest stosunkowo prosta, należy tylko zapamiętać właściwą postpozycję. Dla przykładu, ustalona postpozycja jest stosowana w przypadku:
- czasowników w formie potencjalnej (日本語が出来る Nihongo-ga dekiru „Znam japoński”, dosł. „Umiem japoński”);
- czasownika „istnieć” (部屋にテレビがあります Heya-ni terebi-ga arimasu „W pokoju znajduje się telewizor”);
- konstrukcji kontrastu (ケーキはありますが、酒はありません Kēki-wa arimasu-ga, sake-wa arimasen „Mamy ciasto, ale nie mamy alkoholu”). W zdaniu tym wa zastępuje zwykłe ga czasownika „istnieć”. Uwaga: ga w arimasu-ga nie jest postpozycją podmiotu, a spójnikiem łączącym dwa kontrastujące ze sobą zdania (odpowiada polskiemu ale, lecz).
W drugim przypadku sprawa jest bardziej złożona. Często w przypadku mniej skomplikowanych zdań decyzję można podjąć na podstawie następujących reguł:
- wa jest postpozycją tematu wypowiedzi i przetłumaczyć można ją jako „jeśli chodzi o...”. Np. 私は学生です。 Watashi-wa gakusei desu. oznacza „jestem studentem” (dosł. „Jeśli chodzi o mnie, jestem studentem”). Jeśli w pierwszym zdaniu użyty był rzeczownik z postpozycją wa, w kolejnych zdaniach pomija się temat. Np. 私は学生です。ポーランド人です。 Watashi-wa gakusei desu. Pōrandojin desu. („Jestem studentem. Polakiem”). W powyższych zdaniach temat określony był tylko raz. Ponieważ w drugim zdaniu nic nie wskazywało na zmianę tematu, wiadomo, że jest ono kontynuacją myśli zawartej w zdaniu pierwszym. Powtarzanie tematu w każdym zdaniu (co może się zdarzyć początkującym uczniom języka) nie jest jednak błędem.
- ga jest postpozycją podmiotu. Używa się jej w przypadku, gdy mówi się o czymś po raz pierwszy, np. 村にお爺さんが住んでいた。お爺さんは貧乏だった。 Mura-ni ojīsan-ga sunde ita. Ojīsan-wa binbō datta., czyli „W wiosce mieszkał dziadek. [tenże] Dziadek był biedny.” lub gdy w zdaniu użyto już postpozycji tematu wa, np. 私は日本語が好き。 Watashi wa nihongo-ga suki, czyli „Lubię język japoński” (lit. „Jeśli chodzi o mnie, język japoński jest lubiany”).
- Jeśli temat zostaje w ogóle pominięty, oznacza to, że wypowiedź dotyczy pierwszej osoby. Dlatego Japończyk powie raczej 学生です。 Gakusei desu („Jestem studentem”) niż 私は学生です。 Watashi-wa gakusei desu. Powyższy przykład „Lubię japoński” w rzeczywistości brzmiałby raczej Nihongo-ga suki 日本語が好き, gdzie 私は (watashi-wa) jest oczywiste i nie wymaga jawnego podawania.
Istnieją jednak sytuacje, kiedy istotnie można użyć obu postpozycji, zaś od wyboru zależy dokładne znaczenie wypowiedzi. Pełne opanowanie tego aspektu języka nie jest łatwe i wymaga dużo praktyki, ich znaczenie można jednak przybliżyć za pomocą polskich odpowiedników:
- wa jest bardziej neutralne, np. これは難しいです。 Kore-wa muzukashii desu., „To jest trudne.” (słowo poprzedzające wa jest tematem zdania);
- ga kładzie nacisk na podmiot, np. これが難しいです。 Kore-ga muzukashii desu, „To jest trudne” (tzn. rzecz, o której mowa, jest przyczyną trudności, w przeciwieństwie do wszystkich innych rzeczy; słowo poprzedzające ga jest podmiotem zdania).
Innym przykładem, który może ułatwić zrozumienie, jest kontrast: これは？ Kore-wa? oraz これが？ Kore-ga?. Obydwa zdania są nieformalne i mocno uproszczone (ale wciąż poprawne) i mimo podobieństwa mają zupełnie inne znaczenie. Pierwsze z nich, これは？, można by przetłumaczyć jako „Co to?”, czyli pytanie o wskazywany przedmiot; drugie – これが？ odpowiada polskiemu „To?”, tzn. „Czy to jest właśnie rzecz, o którą chodziło?”. Użycie ga wyraźnie wskazuje, że mowa jest o jednym, konkretnym przedmiocie, a nie ogólnej naturze czegoś[13][12].
Partykuła e
Partykuła ta wyraża „ruch w kierunku do”, „wskazuje kierunek lub cel”, występuje po rzeczowniku[5]. Czasem jest ona w tym znaczeniu wymienna z partykułą ni. Postpozycja e (へ) bardziej oznacza sam kierunek, podkreśla czynność udawania się do, natomiast ni z kolei skupia się na celu, podkreśla dotarcie do niego. Dlatego też w razie wątpliwości bezpieczniej jest użyć ni (に). Jednakże obydwie formy 東京に行く Tōkyō-ni iku i 東京へ行く Tōkyō-e iku („jechać do Tokio”) są poprawne (pierwsza wskazuje na determinację podróżującego i jego chęć bezpośredniego dotarcia do miejsca przeznaczenia, druga na wybrany kierunek, choć nie wyklucza tak dotarcia do celu, jak i zmiany planu podróży)[12].
Partykuła ni
O ile partykuła e ma wyłącznie charakter kierunkowy, to partykuła ni ma wiele różnych funkcji[5], w tym m.in.:
- w, na (wskazuje miejsce, gdzie ktoś lub coś się znajduje) – (1) Yamada-san wa ima heya no naka ni imasu. „Pan Yamada jest teraz w pokoju.” (2) Tsukue no ue ni hon ga arimasu. „Na stole jest książka.”
- do, na, w, ku (wskazuje kierunek i cel ruchu lub miejsce, w którym się coś znajduje po wykonaniu ruchu) – Yamada-san wa Tōkyō ni tsukimashita. „Pan Yamada przybył (dotarł) do Tokio.”
- o, na (wskazuje miejsce i czas działania, czynności) – Ichi-ji ni kimasu. „Przyjdzie o godzinie pierwszej.”
- za (z jednostkami wyrażającymi stawki, opłaty za jednostkę) – Ichi-ji-kan ni go-doru haratte kuremasu. „Płacą nam pięć dolarów za godzinę.”
- w, na (wskazuje rezultat procesu lub zmian sytuacji, stanu) – Yūgata kara ame wa yuki ni narimashita. „Od wieczora deszcz zamienił się w śnieg.”
- przez, od (wskazuje źródło działania lub wykonawcę czynności, także przy tworzeniu strony biernej) – Watashi wa sensei ni homeraremashita. „Zostałem pochwalony przez nauczyciela.”[12][2]
Inne partykuły
Pewna grupa partykuł może być umieszczana na końcu zdania (poniższa lista nie wyczerpuje licznych znaczeń):
- よ yo – pewna opinia, wzmocnienie zdania, zakończenie zdania, silne podkreślenie wypowiedzi → Kamaimasen yo → Nic nie szkodzi.
- ね ne – poszukiwanie potwierdzenia, pytania typu: „nieprawdaż?”, „co nie?”, „czyż nie?” → Ii tenki desu ne → Jest piękny dzień, nieprawdaż?
- か ka – partykuła pytająca, zmienia zdanie twierdzące w pytające → Yamada-san desu ka? → Czy pan jest panem Yamada?
- な na – wyrażenie zakazu (po czasowniku), wyrażenie zdziwienia, silnego wrażenia → Ii tenki da na → Piękny dzień (Ależ ładna pogoda); po czasowniku → Wasureru na → Nie zapomnij.
- の no – wskazanie nacisku emocjonalnego, wyrażenie ufności, pewnego wniosku (ton opadający), wyrażenie pytania (ton wznoszący) → Doko-e iku no? Dokąd idziesz?
- とも tomo – m.in. podkreślenie, położenie nacisku → Kekkō desu tomo → Doskonale; Sō desu tomo → Jest tak, jak mówisz[1][10].
Czasowniki 動詞 (dōshi)
W ww. artykule są m.in. następujące sekcje: Tryb oznajmujący (bezokolicznik), Formy -masu i -tai, Forma koneksywna -te i czas przeszły, Strona bierna, Tryb rozkazujący, Strona bierna, Strona sprawcza, Strona bierna sprawcza, Tryb warunkowy, Czasowniki nieregularne.
Czasowniki są odmienne, a ich odmiana dość regularna, nieregularne występują bardzo rzadko. Występują dwa czasy – przeszły i teraźniejszo-przyszły. Orzeczenie (a więc i czasownik) występuje na końcu zdania. Czasowników używa się zwykle z czasownikami pomocniczymi jodōshi (助動詞).
Koniugacja
Czasowniki dzielą się na trzy grupy, w zależności od koniugacji:
- czasowniki typu I → godan (skrót od godan-dōshi 五段動詞), inaczej „u-czasowniki”, czyli czasowniki zakończone na -u, poprzedzone jedną ze spółgłosek: k, s, t, n, m, r, g, b lub samogłoską: a, i, u, o. Przykłady: yomu (czytać), kaku (pisać), kiru (ciąć), au (spotykać)
- aby utworzyć uprzejmą „formę -masu”, w temacie podstawowym zmienia się końcowe -u „formy słownikowej” na -i: yomu → yomi- → yomimasu;
- czasowniki typu II → ichidan-dōshi (一段動詞), czyli „ru-czasowniki”, których „forma słownikowa” kończy się na -ru, poprzedzone przez -e- lub -i-. Przykłady: taberu (jeść), miru (patrzeć), hajimeru (rozpoczynać), kiru (wkładać, nosić)
- aby utworzyć „formę -masu”, odrzuca się końcowe -ru: taberu → tabe- → tabemasu;
- czasowniki typu III → są tylko dwa czasowniki nieregularne: kuru (przyjść) i suru (robić). Ponadto, pięć nieregularnych czasowników należy w zasadzie do typu I, ale przy tworzeniu „formy -masu” końcowe -ru „formy słownikowej” zmienia się na -i-. Są to:
- kudasaru (dawać) → kudasai- → kudasaimasu;
- ossharu (mówić) → osshai- → osshaimasu;
- irassharu (być, iść, przyjść) → irasshai- → irasshaimasu;
- nasaru (robić) → nasai- → nasaimasu;
- gozaru (łącznik) → gozai- → gozaimasu.
Formy uprzejme i neutralne
Aby utworzyć od czasowników formę grzecznościową (uprzejmą), do tematu dodaje się -masu (czas teraźniejszy i przyszły). „Forma słownikowa” (neutralna) jest pozbawiona uprzejmości:
- Yomimasu. → „Czytam.”; „Będę czytać.” (forma uprzejma);
- Yomu. → „Czytam.”; „Będę czytać.” (forma neutralna).
Czasowniki pełniące funkcję przydawek rzeczowników występują w formie neutralnej:
- kore-kara yomu hon → „książka, którą będę (od) teraz czytać”;
- watashi-ga yonda hon → „książka, którą czytałem”.
| Typ | Czas teraźniejszo-przyszły | Czas przeszły | Forma -masu | ||
|---|---|---|---|---|---|
| twierdzenie | przeczenie | twierdzenie | przeczenie | ||
| Typ I | -う -u | わない -wanai | -った -tta | -わなかった -wanakatta | -います -imasu |
| -る -ru | -らない -ranai | -った -tta | -らなかった -ranakatta | -ります -rimasu | |
| -つ -tsu | -たない -tanai | -った -tta | -たなかった -tanakatta | -ちます -chimasu | |
| -く -ku | -かない -kanai | -いた -ita | -かなかった -kanakatta | -きます -kimasu | |
| ぐ -gu | -がない -ganai | -いだ -ida | -がなかった -ganakatta | -ぎます -gimasu | |
| -す -su | -さない -sanai | -した -shita | -さなかった -sanakatta | -します -shimasu | |
| -ぬ -nu | -なない -nanai | -んだ -nda | -ななかった -nanakatta | -にます -nimasu | |
| -む -mu | -まない -manai | -んだ -nda | -まなかった -manakatta | -みます -mimasu | |
| -ぶ -bu | -ばない -banai | -んだ -nda | -ばなかった -banakatta | -びます -bimasu | |
| Typ II | -る -ru | -ない -nai | -た -ta | -なかった -nakatta | -ます -masu |
| Typ III (nieregularne) | する suru* | しない shinai | した shita | しなかった shinakatta | します shimasu |
| くる kuru** | こない konai | きた kita | こなかった konakatta | きます kimasu | |
* Suru ma wiele znaczeń jako samodzielny czasownik m.in.: „robić”, „sporządzić”, „kosztować”, „sprawić” (np. że ktoś stanie się kimś, osiągnie jakiś status), „zdecydować”, „przeminąć” (o czasie), ale występuje także w roli sufiksu werbalizującego – po dodaniu do rzeczownika lub przysłówka zmienia je w czasowniki (np. benkyō nauka → benkyō suru uczyć się)[1][2].
** Oprócz podstawowego znaczenia „przychodzić”, „przyjeżdżać”, „przybywać”, kuru również pełni różne funkcje, m.in. w wyrażeniach złożonych (np. -te kuru): (1) zbliżania się (w kierunku mówiącego), (2) działań kontynuowanych i osiągających pewien punkt w czasie, (3) zaczynającej się akcji, (4) zajścia zmiany w stosunku do stanu poprzedniego, (5) pojawienia się kogoś lub czegoś[1][2].
Forma koneksywna („forma te”)
Forma koneksywna, czyli forma czasownika zakończona na -te lub -de.
- Czasowniki typu I (godan lub u-czasowniki) zmieniają formę słownikową:
- -u → -tte → kau (kupować) → katte
- -tsu → -tte → matsu (czekać) → matte
- -ru → -tte → agaru (podnosić się) → agatte
- -su → -shite → hanasu (mówić) → hanashite
- -ku → -ite → kiku (słuchać) → kiite
- -gu → -ide → isogu (śpieszyć się) → isoide
- -bu → -nde → yobu (wołać) → yonde
- -mu → -nde → yomu (czytać) → yonde
- -nu → -nde → shinu (umierać) → shinde
- wyjątek → iku (iść) → itte
- Czasowniki typu II (zakończenie -ru zmienia się na -te):
- taberu (jeść) → tabete
- miru (patrzeć) → mite
- Czasowniki typu III:
Formę przeczącą koneksywną tworzy się dodając końcówkę -de do formy teraźniejszej przeczącej (-nai). Obu form używa się jako najpopularniejszego sposobu tworzenia zdań współrzędnie złożonych (odpowiadają one zatem polskim imiesłowom przysłówkowym i spójnikowi i: (nie) robiąc, (nie) zrobiwszy, (nie) (z)robi(ł) i ...). W użyciu samodzielnym forma koneksywna twierdząca odpowiada poufałemu rozkaźnikowi (zrób), zaś przecząca – poufałemu zakazowi (nie rób). Dodanie do formy koneksywnej (twierdzącej i przeczącej) czasownika kudasai tworzy uprzejme prośby (proszę zrobić, proszę nie robić).
Czasowniki w „formie -te” (lub -de) są używane w połączeniu z takimi czasownikami, jak: iru, kuru, kudasaru:
- Kaite imasu. → „Piszę.” (teraz)
- Kaite kudasai. → „Proszę pisać.”
Czasowniki w „formie -te” są używane również do łączenia zdań:
- Onaka-ga suite, hatarakemasen. → „Jestem głodny i nie mogę pracować”
- Okite, shokuji-o shite, dekakemashita → „Wstałem, zjadłem posiłek i wyszedłem”[2][10]
Przykład:
| Zdanie | Tłumaczenie |
|---|---|
| Czytać | yomu |
| Czytaj! | yonde |
| Nie czytaj! | yomanaide |
| Proszę przeczytać! | yonde kudasai |
| Proszę nie czytać! | yomanaide kudasai |
„Forma ta”
Czasowniki w „formie ta” (lub -da) są używane w znaczeniu:
- czynności w czasie przeszłym → Kinō-wa ame-ga furimashita. „Wczoraj padał deszcz.”
- czynności zakończonej (czas przeszły dokonany) → Ima kita-bakari desu. „Dopiero co przyszedłem.” („Właśnie przyszedłem.”).
Aby zmienić czasownik „w formie masu” na „formę ta”, zmienia się końcówkę -masu na -mashita, a -masen na -masen deshita:
- ikimasu → ikimashita (poszedłem); ikimasen → ikimasen deshita (nie poszedłem).
Aby zmienić czasownik w formie neutralnej (słownikowej) na „formę -ta”, zmienia się końcowe -e „formy -te” na -a:
- iku → itte → itta (poszedłem).
Aby zmienić czasowniki w formie przeczącej (neutralnej) na „formę -ta”, zmienia się końcówkę -nai na -nakatta:
Forma potencjalna (możliwości)
Formę potencjalną (możliwości) tworzy się, aby wyrazić, że ktoś jest w stanie (potrafi) coś zrobić lub coś może być zrobione:
- Nama-no sakana-wa taberaremasen. „Nie mogę jeść surowych ryb.”
Formę tę tworzy się w zależności od typu czasownika:
- typ I: końcowe -u zamienia się na -eru → yomu → yomeru (mogę, umiem czytać); kaku → kakeru (mogę, umiem pisać)
- typ II: końcowe -ru zamienia się na -rareru → taberareru (mogę jeść); miru → mirareru (mogę widzieć)
- typ III: w kudasaru końcowe -u zamienia się na -eru, ale ten czasownik bardzo rzadko występuje w tej formie; kuru zamienia się w korareru, a suru w dekiru.
Aby zmienić „formę możliwości” w „formę -masu”, należy końcowe -ru zmienić na -masu:
- yomu → yomeru → yomemasu; taberu → taberareru → taberaremasu
W zdaniach z „formą możliwości” dopełnienie występuje zwykle z partykułą -ga, zamiast -o:
- Sakana-o taberu. „Jem rybę.” → Sakana-ga taberareru. „Można jeść rybę.”
- Hon-o yomu. „Czytam książkę.” → Hon-ga yomeru. „Mogę czytać książkę.”
W formie przeczącej partykuła -ga zmienia się często na -wa:
Strona bierna
Utworzenie strony biernej wymaga użycia biernej formy czasownika. Wykonawca czynności jest oznaczony partykułą -ni:
- Haha-ni shikararemashita. „Zostałem skrzyczany przez matkę”
- Kobayashi-wa sensei-ni homerareta. „Kobayashi został pochwalony przez nauczyciela.”
Stronę bierną tworzy się w zależności od typu czasownika, od jego formy neutralnej (słownikowej):
- typ I: końcowe -u zmienia się w -areru → yomu → yomareru (być czytanym); kaku → kakareru (być pisanym)
- typ II: końcowe -ru zmienia się w -rareru (identycznie, jak w formie możliwości): taberu → taberareru (być jedzonym); miru → mirareru (być oglądanym)
- typ III: strona bierna od kuru → korareru, a od suru → sareru; kudasaru nie występuje w stronie biernej.
Istnieją dwa typy zdań w stronie biernej:
- takie, w których strona bierna oznaczająca przykrość, osoba mówiąca (podmiot) odczuwa przykre skutki działania wyrażonego czasownikiem. Podmiot zazwyczaj utożsamiany jest z mówiącym (nawet jeśli nie jest wymieniony). Jeśli podmiot oznacza osobę trzecią, występuje on z partykułą -wa, a jeśli czasownik ma dopełnienie, to występuje ono z partykułą -o:
- Ani-ni naguraremashita. „Zostałem uderzony przez brata.”; Kodomo-wa tomodachi-ni naguraremashita. „Dziecko zostało uderzone przez kolegę.”; Densha-no naka-de ashi-o fumaremashita. „W pociągu ktoś nastąpił mi na nogę.” (dosł. „W pociągu moja noga została nadepnięta.”)
- W przypadku tego typu strony biernej również czasowniki nieprzechodnie mogą występować w stronie biernej: Kaeri-ni ame-ni furaremashita. „W drodze powrotnej zostałem zmoczony przez deszcz.”
- pozostałe (zwykła strona bierna) są podobne do formy biernej w języku polskim. Zazwyczaj informują o fakcie, nie podając wykonawcy czynności: Shiken-no kekka-ga happyō saremashita. „Zostały ogłoszone wyniki egzaminów.”[2][10][11].
Forma sprawcza
Formę sprawczą tworzy się, w zależności od typu czasownika, gdy ktoś powoduje wykonanie czynności przez kogoś innego (skłania go lub zmusza):
- typ I: końcowe -u zmienia się w -aseru → yomu → yomaseru (skłonić kogoś do czytania); kaku → kakaseru (skłonić kogoś do pisania)
Jeśli czasowniki typu I kończą się na dwie samogłoski, końcowe -u zamienia się na -waseru → kau → kawaseru (skłonić kogoś do kupowania)
- typ II: końcowe -ru zmienia się na -saseru → taberu → tabesaseru (skłonić kogoś do jedzenia): miru → misaseru (skłonić kogoś do patrzenia)
- typ III: od kuru → kosaseru; od suru → saseru. Czasowników typu kudasaru nie używa się w formie sprawczej.
Zdania z formą sprawczą:
- Jeśli orzeczenie jest czasownikiem nieprzechodnim, osoba, która zostaje skłoniona do wykonania czynności, występuje z partykułą -o:
Kodomo-o gakkō-e ikasemashita. „Kazałem dziecku iść do szkoły.”
- Jeśli orzeczenie zdania jest czasownikiem przechodnim, osoba skłoniona do wykonania czynności występuje z partykułą -ni, a dopełnienie – z partykułą -o:
Kodomo-ni hon-o yomasemashita. „Poleciłem dziecku czytać książkę.”
Forma sprawcza oznacza zwykle skłanianie kogoś przez nakaz lub przemoc; nie używa się jej, kiedy istnieje zamiar poproszenia kogoś grzecznie o zrobienie czegoś.
Forma sprawcza w połączeniu z -te kudasai znaczy: „Proszę mi pozwolić (coś zrobić)”: Kono denwa-o tsukawasete kudasai. „Proszę mi pozwolić skorzystać z tego telefonu.”
Forma sprawcza połączona z końcówką strony biernej -rareru wskazuje, że ktoś jest zmuszany do robienia czegoś: yomu → yomaseru → yomaserareru
Hon-o yomaseraremashita. „Zostałem zmuszony do przeczytania książki.”[2][10][15]
Tryb warunkowy
Tryb warunkowy tworzy się poprzez:
- zamianę końcowego -u na końcówkę czasownikową -eba: yomu (czytać) → yomeba; taberu (jeść) → tabereba
- W przypadku przymiotników końcowe -i zamienia się na -kereba: akai (czerwony) → akakereba
- dodanie do prostej formy czasu przeszłego (-ta) końcówki -ra (zarówno dla czasowników, jak przymiotników), tworząc formę -tara: yomu → yonda → yondara; taberu → tabeta → tabetara; akai → akakatta → akakattara
- dodanie partykuły -to do formy słownikowej czasowników i przymiotników: yomu → yomu-to; taberu → taberu-to; akai → akai-to
Po formach -eba i -to zwykle nie używa się czasu przeszłego. W takich wypadkach używa się formy -tara: Yondara (lub Yonde mitara) wakarimashita. „Kiedy przeczytałem, zrozumiałem.”
Po formie -to nie używa się słów oznaczających prośbę lub propozycję (zaproszenie). Zamiast niej używa się formy -tara: Jikan-ga attara tetsudatte kudasai „Jeśli masz czas, pomóż mi, proszę.”
Formy -to i -eba wskazują ogólne, powszechnie znane zależności typu: „jeżeli ... to...”. Forma -tara dotyczy natomiast konkretnych przypadków[2][10][12].
Tryb rozkazujący
Może mieć formę prostą lub bardziej uprzejmą (-nasai). Formę prostą tworzy się w zależności od typu czasownika:
- typ I: końcowe -u zmienia się na -e → yomu → yome (czytaj!); iku → ike (idź!) (forma obcesowa, ostra, należy jej unikać)
- typ II: końcowe -ru zmienia się na -ro → taberu → tabero (jedz!); miru → miro (patrz!)
- typ III: kuru (przyjść) → koi, od suru (robić) → shiro
Aby stworzyć formę -nasai, do tematu czasownika dodaje się -nasai: yomu → yominasai (czytaj!); taberu → tabenasai (jedz!); kuru→ kinasai (przyjdź!)
Formy -nasai używa się przy wydawaniu polecenia: Sā, mō okinasai. (No, to już wstawaj!)
Aby wyrazić prośbę, po formie -te (-de) dodaje się kudasai: yomu → yonde → yonde kudasai (proszę czytać!); taberu → tabete → tabete kudasai (proszę jeść!)
Formą grzeczniejszą, formalną są: o-yomi kudasai i o-yomi kudasaimase, gdzie o jest przedrostkiem honoryfikatywnym.
Prośbę negatywną (Proszę nie robić!) tworzy się przez dodanie -de kudasai do formy przeczącej czasownika: yomu → yomanai → yomanaide kudasai (proszę nie czytać!): taberu → tabenai → tabenaide kudasai[2][10][12].
Forma życzenia (-tai)
Aby wypowiedzieć życzenie, osoba je wyrażająca dodaje do tematu czasownika końcówkę -tai:
- Gakkō-e ikitai desu. „Chcę iść do szkoły.”
Jeśli czasownik z -tai jest przechodni, dopełnienie na ogół występuje z partykułą -ga (zamiast -o): O-cha-ga nomitai desu. „Chcę napić się herbaty.”
Czasowniki w tej formie odmieniają się, jak przymiotniki: Ikitakatta desu. „Chciałem iść.”; Ikitaku-wa arimasen. „Nie chcę iść.”
Jeśli wyrażane jest życzenie osoby trzeciej, do tematu czasownika dodaje się -tagaru: Kodomo-wa gakkō-e ikitagatte imasu. „Moje dziecko chce iść do szkoły.”; Kodomo-wa gakkō-e ikitagarimasen „Moje dziecko nie chce iść do szkoły.”
Jeśli -tagaru występuje z czasownikiem przechodnim, dopełnienie otrzymuje partykułę -o: Kodomo-wa mizu-o nomitagatte imasu. „Dziecko chce napić się wody.”[2][10][12]
Dawanie i otrzymywanie
Bardzo istotną rolę pełnią czasowniki opisujące czynności dawania i otrzymywania. Ich użycie jest uzależnione od stosunków pomiędzy dającym i odbierającym. Są to następujące czasowniki: ageru, sashiageru, yaru, morau, itadaku, kureru, kudasaru (zob. schemat po prawej stronie).
- ageru → dawać coś komuś o równym lub niższym statusie: Tomodachi-ni shashin-o agemashita. „Dałem zdjęcie przyjacielowi.”
- sashiageru → dawać coś komuś o wyższym statusie: Sensei-ni shashin-o sashiagemashita. „Dałem zdjęcie profesorowi.”
- yaru → dawać coś komuś o niższym statusie lub zwierzęciu: Otōto-ni shashin-o yarimashita. „Dałem zdjęcie młodszemu bratu.”
- morau → otrzymywać coś od kogoś o równym lub niższym statusie: Tomodachi-ni/kara shashin-o moraimashita. „Otrzymałem zdjęcie od przyjaciela.”
- itadaku → otrzymywać coś od kogoś o wyższym statusie: Sensei-ni/kara shashin-o itadakimashita. „Otrzymałem zdjęcie od profesora.”
Podając coś osobie mówiącej, używa się:
- kudasaru → kiedy ktoś o wyższym statusie daje coś mówiącemu: Sensei-ga shashin-o kudasaimashita. „Profesor dał mi zdjęcie.”
- kureru → kiedy ktoś o równym lub niższym statusie daje coś mówiącemu: Tomodachi-ga shashin-o kuremashita. „Przyjaciel dał mi zdjęcie.”
Gdy używa się tych czasowników w funkcji pomocniczej (po czasowniku w formie -te), oznaczają one robienie czegoś dla kogoś (np. wyświadczanie komuś grzeczności, przysługi):
- Tomodachi-no shigoto-o tetsudatte agemashita. „Pomogłem przyjacielowi w pracy.”
- Otōto-no shigoto-o tetsudatte yarimashita. „Pomogłem młodszemu bratu w pracy.”
- Tomodachi-ni shigoto-o tetsudatte moraimashita. „Przyjaciel pomógł mi w pracy.”
- Sensei-ni shigoto-o tetsudatte itadakimashita. „Profesor pomógł mi w pracy.”
- Sensei-ga shigoto-o tetsudatte kudasaimashita. „Profesor pomógł mi w pracy.”
- Tomodachi-ga shigoto-o tetsudatte kuremashita. „Przyjaciel pomógł mi w pracy.”
W przypadku sashiageru odpowiedniejsza jest forma grzecznościowa o- + temat + suru: Sensei-no shigoto-o o-tetsudai shimashita. „Pomogłem profesorowi w pracy.”[2][10][12]
Przytoczenie (formy: to iu i to omou)
Do przytaczania (cytowania) czyichś słów używa się formy to iu po słownikowej formie czasownika:
- Yamada-san-wa iku to itte imasu. „Pan Yamada mówi, że idzie.”
Aby zmienić na zdanie w czasie przeszłym, należy zmienić formę głównego czasownika:
- Yamada-san-wa iku to iimashita. „Pan Yamada powiedział, że idzie.”
Jeśli w cytowanej wypowiedzi czasownik jest w formie czasu przeszłego, to znaczy, że opisywana akcja odbyła się wcześniej niż relacja o niej:
- Yamada-san-wa itta to iimashita. „Pan Yamada powiedział, że poszedł (lub był tam).”
Formy to iu używa się także w znaczeniu „tak nazywający się” lub „który nazywa się”, również przy podawaniu określonej nazwy, zdefiniowanego określenia:
- Yamada-san to iu hito-o shitte imasu-ka? „Czy znasz pana Yamadę (człowieka, który nazywa się pan Yamada)?”
- 'Hōken-shugi’ to iu kotoba-o shitte imasu-ka? „Czy znasz słowo «feudalizm»?”
Podobną konstrukcję zdania tworzy się w przypadku przedstawiania własnej myśli o kimś, o czymś:
Pytania
Pytania formuje się za pomocą partykuły か ka stawianej na samym końcu zdania. Można nie dodawać ka, a w zamian zmienić tylko intonację na rosnącą, jednak ten sposób nie jest polecany początkującym. W języku potocznym, przy zwracaniu się np. do przyjaciół, można zastosować partykułę の no. Np. 行くの？ iku no? „(Czy) idziesz?”.
Czasowniki przechodnie i nieprzechodnie
W języku japońskim wiele czasowników tworzy pary w postaci przechodnich i nieprzechodnich. Przed czasownikami przechodnimi występuje zwykle dopełnienie z partykułą -o. Czasowniki nieprzechodnie nie mają dopełnienia. Na przykład:
- Mado-o akeru – Otwierać okno (przechodni);
- Mado-ga aku – Okno się otwiera (nieprzechodni).
Niektóre wybrane pary takich czasowników to:
- dasu / deru – wyjmować / wychodzić
- kaeru / kawaru – zmieniać / zmieniać się
- kakeru / kakaru – wieszać / wisieć
- shimeru / shimaru – zamykać / zamykać się
Czasowniki nieprzechodnie bywają używane z rzeczownikiem i partykułą -o, kiedy oznaczają ruch, a partykuła -o wskazuje miejsce ruchu:
- Kuji-ni uchi-o demashita – O dziewiątej wyszedłem z domu.
Czasowniki przechodnie w „formie -te” w połączeniu z aru oznaczają rezultat czyjegoś działania:
- To-ga shimete arimasu – Drzwi są zamknięte[2].
Przymiotniki 形容詞 (keiyōshi)
Przymiotniki podlegają tym samym prawom odmiany, co czasowniki, gdyż zawierają w sobie znaczenie „być jakimś...”, więc mogą pełnić rolę jedynego orzeczenia w zdaniu, np. zdanie: Mura-ga furui (村が古い) znaczy „Wioska (jest) stara”. Ponieważ przymiotnik furui jest orzeczeniem, można utworzyć jego formę czasu przeszłego furukatta. Mura-ga furukatta (村が古かった) oznacza więc „Wioska (była) stara”. Analogicznie tworzy się przeczenie furuku nai – „nie (jest) stara” i przeczenie czasu przeszłego furuku nakatta – „nie (była) stara”.
Istnieją dwa rodzaje przymiotników: właściwe i quasi-przymiotniki. Z punktu widzenia języka polskiego, japońskie przymiotniki właściwe mają charakter czasowników.
Przymiotniki właściwe (lub „i-przymiotniki”)
Są to przymiotniki zakończone na -i, np.: shiroi (biały), kurai (ciemny), omoshiroi (interesujący), kawaii (słodki, milutki).
Mają następujące formy:
- forma słownikowa → akai (czerwony, jest czerwony), omoshiroi (jest ciekawy, interesujący). W wypowiedziach uprzejmych do tej formy dodaje się desu, co tworzy orzeczenie imienne przymiotnikowe: Akai desu „Jest czerwony”;
- forma -ku → akaku (czerwono), omoshiroku (ciekawie). W tym wypadku ma znaczenie przysłówkowe: Akaku narimashita „Stało się czerwono”, Hayaku kite kudasai „Proszę szybko przyjść”;
- forma -ku → służy do tworzenia formy przeczącej czasu teraźniejszego i przeszłego: Akaku (wa) arimasen „Nie jest czerwony”, Akaku (wa) arimasen deshita „Nie był czerwony”;
- forma -ku → w połączeniu z -te służy do łączenia zdań z innym orzeczeniem przymiotnikowym, różnych przymiotników lub zwrotów przymiotnikowych: Akakute kirei desu „Jest czerwony i piękny”, Samukute komarimashita, „Było zimno i byliśmy w trudnej sytuacji”;
- forma -eba → tworzy tryb warunkowy: Akakereba „Jeśli jest czerwony”;
- forma czasu przeszłego twierdzącego: Akakatta „Był czerwony”;
- forma czasu przeszłego przeczącego: Akaku nakatta „Nie był czerwony”[2][10]
Przymiotniki właściwe, które wyrażają uczucia, odnoszą się zazwyczaj do uczuć mówiącego (w pierwszej osobie):
- Ureshii desu. → „Cieszę się bardzo.”
Uczucia wyrażane w drugiej lub trzeciej osobie odnoszą się zwykle do wrażeń zewnętrznych. Dodaje się wówczas -sō lub yō „wydaje się, że”, „wygląda na”, „wygląda jak(by)”:
- Ureshisō desu ne. → „Wyglądasz na szczęśliwego.”, „Wydaje się, że jesteś szczęśliwy (zadowolony).”
- Tanaka-san wa sabishii yō desu. → „Pan Tanaka wygląda na osamotnionego.”
Quasi-przymiotniki (lub „na-przymiotniki”)
- forma słownikowa → shizuka (spokojny, cichy), genki (zdrowy, pełen wigoru). W wypowiedziach uprzejmych dodaje się desu, tworząc orzeczenie imienne quasi-przymiotnikowe: Shizuka desu „Jest spokojnie”;
- forma -na → shizuka-na, genki-na. Używa się, gdy quasi-przymiotnik jest przydawkowym określeniem rzeczownika: shizuka-na heya „spokojny cichy pokój”, genki-na kodomo „zdrowe, pełne energii dziecko”;
- forma -de → łączy przymiotniki lub zdania: Shizuka-de hiroi heya deshita „Był to cichy i obszerny pokój”;
- forma -ni → tworzy przysłówek: Shizuka-ni heya-o dete ikimashita „Cicho wyszedł z pokoju”.
- przyrostek -teki → jest zaliczany czasem do formy -na, gdyż po nim dodawana jest m.in. ta forma, ale formalnie jest to przyrostek tworzący formę przymiotnikową. Po polsku jest tłumaczony jako: „-owy”, „-iczny” i dodawany do niektórych rzeczowników: kagaku-teki na chishiki „wiedza naukowa”, kyōiku-teki na tachiba „pedagogiczny punkt widzenia”[2][12]
Przysłówki 副詞 (fukushi)
Z przymiotników właściwych można tworzyć przysłówki poprzez dodanie -ku w miejsce -i:
- akai, „czerwony” → akaku, „czerwono” → Akai desu., „Jest czerwony.” → Akaku narimashita., „Stało (zrobiło) się czerwono.”;
- hayai, „szybki” → hayaku, „szybko” → Hayaku kite kudasai., „Proszę szybko przyjść.”.
Z quasi-przymiotników można tworzyć przysłówki poprzez dodanie -ni:
- Shizuka-ni heya-o dete ikimashita., „Cicho wyszedł z pokoju.”
Wyjątki:
- ii „dobry”, „w porządku”, „przyjemny” → zmienia się w yoku, „dobrze”, „prawidłowo” „umiejętnie”;
- kakkoii → „atrakcyjny”, „elegancki”, „modny” (bliski ang. cool) → zmienia się w kakkoyoku, „atrakcyjnie”, „elegancko”.
Język japoński a język polski
Słownictwo japońskie dociera do języka polskiego głównie wskutek promieniowania oryginalnej kultury japońskiej: poprzez film, literaturę, kuchnię, sporty walki, mangę, anime. Zapożyczenia to takie m.in. słowa, jak: aikido, anime, bonsai, bonseki, bunraku, dżudo, gejsza, haiku, ikebana, kabuki, kamikaze, karaoke, karate, karōshi, katana, kendo, kimono, manga, mikado, ninja, nō, nori, origami, otaku, riksza, sake, samuraj, sashimi, shamisen, shinkansen, shintō, siogun, sudoku, sumō, sushi, tanka, tempura, tofu, tsunami, wasabi, yakuza, zaibatsu, zen.
Wpływy innych języków
Bardzo duży wpływ miał język chiński – ilość słownictwa pochodząca z chińskiego jest porównywalna z ilością słownictwa rdzennie japońskiego, o ile nie większa. Pewna liczba słów pochodzi również z języka Ajnów (np. nazwy geograficzne na Hokkaido).
Pewna grupa zapożyczeń pochodzi z: portugalskiego (np. pan od pão, chleb), niderlandzkiego (bīru od bier, piwo), niemieckiego (arubaito od Arbeit, praca w niepełnym wymiarze godzin; praca dorywcza), francuskiego (apuregēru od après-guerre, powojenny). Słowa pochodzenia zagranicznego – z wyłączeniem języka chińskiego – zapożyczone z języków zachodnich nazywają się gairaigo, a ponieważ są przeważnie zapisywane pismem sylabicznym katakana, nazywane są również katakana-go (ang. katakana words)[16].
Współcześnie głównym źródłem nowych słów jest język angielski. Szczególną grupę zapożyczeń stanowią wasei-eigo – japońskie słowa utworzone z angielskich morfemów, czasem w niewielkim związku z ich pierwotnym znaczeniem – przykładem może być słowo wōkuman – walkman czy nō-surību „podkoszulek” (od ang. no + sleeve „bez rękawów”).
Język japoński w Palau
W Republice Palau, niewielkim państwie wyspiarskim na Pacyfiku, liczącym około 18 tys. ludności (2020), jednym z 16 stanów jest Angaur zamieszkiwany przez 120 osób. Stan ten, jak i każdy z pozostałych posiada swoją konstytucję. W artykule XII wymienione są trzy języki urzędowe tego stanu: palau, angielski, japoński. Ministerstwo Spraw Zagranicznych Japonii w „wizytówce” Palau wymienia jedynie języki: palau i angielski[17][18].
Nauczanie języka japońskiego w Palau rozpoczęło się w 1914 r., gdy Japończycy przejęli wyspy. W przeciwieństwie do Japończyków ani Hiszpanie, ani Niemcy nie stworzyli kompleksowego systemu szkolnego dla mieszkańców, chociaż misjonarze założyli kilka szkół. Edukacja w języku japońskim trwała do końca II wojny światowej[18].
Zobacz też
- Gramatyka:
- Słownictwo:
- gairaigo (słowa pochodzenia obcego, używane w japońskim),
- kango (słownictwo japońskie pochodzenia chińskiego),
- keigo (język grzecznościowy),
- wasei-eigo (słowa japońskie utworzone ze słów angielskich; pseudo-angielskie słowa lub frazy wymyślone w Japonii),
- przydatne japońskie zwroty,
- wyrażenia czasowe w języku japońskim,
- wyrażenia ilości w języku japońskim,
- słownictwo chemiczne,
- słownictwo informatyczne.
- Pismo:
- pismo japońskie,
- kaligrafia japońska,
- rōmaji (łacińska transkrypcja wyrazów japońskich),
- kana,
- katakana (system pisma sylabicznego),
- hiragana (system pisma sylabicznego),
- kanji (znaki chińskie używane w piśmie japońskim),
- kun’yomi (czytanie japońskie znaków kanji),
- on’yomi (czytanie sinojapońskie znaków kanji),
- ruby (furigana; małe znaki zapisu fonetycznego, umieszczane ponad lub obok kanji),
- jōyō kanji-hyō (lista znaków kanji powszechnego użycia),
- jinmeiyō kanji (znaki kanji służące do zapisu imion/nazwisk),
- man’yōgana (dawny sposób fonetycznego zapisu języka japońskiego za pomocą znaków chińskich),
- pismo trawiaste (rodzaj kaligrafii),
- kurs kana,
- kurs kanji,
- kunrei
- Literatura w języku japońskim:
- Ki-Ki (Kojiki i Nihon-shoki),
- Kojiki, czyli Księga dawnych wydarzeń,
- Nihon-shoki (Nihongi, Kroniki japońskie),
- Literatura japońska,
- monogatari (rodzaj literacki)[6][19].
- Egzaminy językowe:
- Artykuły o języku:
- Inne artykuły związane z językiem japońskim:
Uwagi
- Transkrypcja Hepburna (jap. Hebon-shiki rōma-ji, dosł. „rzymskie/łacińskie znaki typu Hepburna” lub hyōjun-shiki rōma-ji, dosł. „standardowe znaki rzymskie/łacińskie”), ze względu na powszechne stosowanie w Japonii i na świecie, jest standardem pisania słów japońskich pismem łacińskim. Jest to jedyny system latynizacji, który pozwala obcokrajowcom, bez wcześniejszej wiedzy, wymawiać japońskie słowa stosunkowo poprawnie i zrozumiale. Dodatkowym argumentem jest powszechna znajomość języka angielskiego na świecie. W szkołach japońskich używa się również systemu kunrei-shiki, co dezorientuje dzieci. Ma to ulec zmianie w wyniku wprowadzenia szerokiego zakresu nauki języka angielskiego w szkołach podstawowych od 2020 roku.
- Jest to ważny chram shintō, zbudowany w 660 roku. Został wspomniany w Kojiki. Są tam czczeni bogowie Izanami i Izanagi.
Przypisy
Bibliografia
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
