Siogun

Siogun (jap. 将軍 shōgun), szogun^[1] – wódz naczelny, generał, zwierzchnik sił zbrojnych, generalissimus w Japonii w latach 793–1868. Słowo shōgun jest skróconą wersją pierwotnego tytułu oficjalnego sei’i-taishōgun (jap. 征夷大将軍 sei’i-taishōgun; dosł. „głównodowodzący wojsk ekspedycyjnych przeciwko barbarzyńcom” lub „generalissimus do podboju (ujarzmienia) barbarzyńców”^[2]). Początkowo był to stopień wojskowy dowodzących cesarską armią japońską, później dziedziczny tytuł wojskowych władców Japonii, sprawujących faktyczną władzę w kraju rządzonym tylko nominalnie przez cesarza.

Ten artykuł dotyczy japońskiego tytułu wojskowego. Zobacz też: Shōgun – powieść Jamesa Clavella, jej serialową adaptację z 1980 r. i 2024 r. oraz grę Shogun: Total War i jej kontynuację.

Yoritomo Minamoto (1147-1199), pierwszy z siogunów siogunatu Kamakura

Takauji Ashikaga (1305-1358), pierwszy siogun siogunatu Ashikaga

Ieyasu Tokugawa (1543-1616), pierwszy siogun siogunatu Tokugawa

Yoshinobu Tokugawa, ostatni siogun siogunatu Tokugawa (1867)

Okres panowania siogunów nazywany jest po japońsku bakufu (jap. 幕府; dosł.: rządy spod namiotu^[3]). W języku polskim używa się w tym znaczeniu także słowa „siogunat” (lub „szogunat”), pochodzącego nie z języka japońskiego, ale od angielskiego słowa: „shogunate”.

Historia

Funkcję sioguna, traktowaną wówczas jako tymczasową, wprowadzono w 794 r., przyznając ją Otomaro Ōtomo na czas wojny z Ajnami^[4]. Po zakończeniu wojny w 811 r. została ona zniesiona. Przywrócono ją dopiero pod koniec XII w. W 1192 r. cesarz Go-Shirakawa przyznał ją Yoritomo Minamoto, który przekształcił ją w funkcję dożywotnią i dziedziczną.

W następnych stuleciach funkcja sioguna, jako wojskowego władcy Japonii, została umocniona przez rody Ashikaga i Tokugawa. Została zniesiona w trakcie restauracji Meiji, w drugiej połowie XIX w.

Wymowa słowa „siogun”

Prawidłową wymową słowa japońskiego 将軍 w języku polskim jest „siogun” („sio-” jak w słowie siostra). Przyjęty przed laty zapis „szogun” pochodził z fonetycznego zapisu w języku angielskim "shogun". Wikipedia używa transkrypcji Hepburna i zgodnie z nią, prawidłowym zapisem jest „shōgun”^[5], gdzie „ō” oznacza długą samogłoskę „o”.

„Siogun ciemności”

W języku współczesnym funkcjonuje zwrot yami-shōgun^[6], który w formie przydomka określa polityków, którzy posiadają silne wpływy zakulisowe, także w sprawach personalnych. W dosłownym tłumaczeniu na język polski zwrot ten oznacza „sioguna ciemności”, w znaczeniu „szarej eminencji”. W języku angielskim zwrot ten jest tłumaczony jako „shadow shogun” (lub king-maker)^[7].

Lista siogunów japońskich

	Okres podbojów Ajnów
Nr	Siogun	Kanji	Okres życia	Lata panowania	Uwagi
1	Otomaro Ōtomo	大伴弟麻呂	731–809	793–809	stopień wojskowy
2	Tamuramaro Sakanoue	坂上田村麻呂	758–811	809–811	stopień wojskowy
3	Watamaro Bun’ya	文屋綿麻呂	765–823	811–813	stopień wojskowy
	Okres rebelii Masakado Tairy
4	Tadabumi Fujiwara	藤原忠文	873–947	940	stopień wojskowy
	Okres wojny Gempei
5	Yoshinaka Minamoto[8]	源義仲	1154–1184	1181–1184	zabity w bitwie pod Awazu
6	Yoshitsune Minamoto[9]	源義経	1159–1189	1184–1189	zmuszony do popełnienia seppuku
	Siogunat Kamakura – Ród Minamoto
7 (1)	Yoritomo Minamoto	源頼朝	1147–1199	1192–1199	założyciel siogunatu
8 (2)	Yori'ie Minamoto[10]	源頼家	1182–1204	1202–1203	abdykował; zamordowany
9 (3)	Sanetomo Minamoto	源実朝	1192–1219	1203–1219	zamordowany
	Siogunat Kamakura – Ród Kujō
10 (4)	Yoritsune Kujō	藤原頼経	1218–1256	1226–1244	(Yoritsune Fujiwara)
11 (5)	Yoritsugu Kujō	藤原頼嗣	1239–1256	1244–1252	(Yoritsugu Fujiwara)
	Siogunat Kamakura – Ród cesarski
12 (6)	Książę Munetaka	宗尊親王	1242–1274	1252–1266	abdykował
13 (7)	Książę Koreyasu	惟康親王	1264–1326	1266–1289	abdykował
14 (8)	Książę Hisa’aki	久明親王	1276–1328	1289–1308	abdykował
15 (9)	Książę Morikuni	守邦親王	1301–1333	1308–1333	abdykował
	Restauracja Kenmu
16 (1)	Książę Moriyoshi	護良親王	1308–1335	1333–1334	ścięty z rozkazu Tadayoshiego Ashikagi
17 (2)	Książę Narinaga	成良親王	1326–1344	1335–1336	dwie wersje śmierci
	Siogunat Ashikaga
18 (1)	Takauji Ashikaga	足利尊氏	1305–1358	1338–1358	założyciel siogunatu
19 (2)	Yoshiakira Ashikaga	足利義詮	1330–1367	1358–1367
20 (3)	Yoshimitsu Ashikaga	足利義満	1358–1408	1368–1394	abdykował
21 (4)	Yoshimochi Ashikaga	足利義持	1386–1428	1394–1423
22 (5)	Yoshikazu Ashikaga	足利義量	1407–1425	1423–1425	śmierć z upicia
21 (4)	Yoshimochi Ashikaga	足利義持	1386–1428	1425–1428
23 (6)	Yoshinori Ashikaga	足利義教	1394–1441	1429–1441	zamordowany
24 (7)	Yoshikatsu Ashikaga	足利義勝	1434–1443	1442–1443	śmiertelny wypadek
25 (8)	Yoshimasa Ashikaga	足利義政	1436–1490	1443[11][12]–1473	wojna Ōnin
26 (9)	Yoshihisa Ashikaga	足利義尚	1465–1489	1473–1489	zabity w Ōmi
27 (10)	Yoshitane Ashikaga	足利義稙	1466–1523	1490–1493	abdykował
28 (11)	Yoshizumi Ashikaga	足利義澄	1480–1511	1493[13]–1508
27 (10)	Yoshitane Ashikaga	足利義稙	1466–1523	1508–1521	powrócił na urząd
29 (12)	Yoshiharu Ashikaga	足利義晴	1511–1550	1522–1546
30 (13)	Yoshiteru Ashikaga	足利義輝	1536–1565	1547–1565	popełnił seppuku
31 (14)	Yoshihide Ashikaga	足利義栄	1538–1568	1568
32 (15)	Yoshiaki Ashikaga	足利義昭	1537～1597	1568–1573
	Okres Azuchi-Momoyama[14]
33 (1)	Nobunaga Oda	織田信長	1534–1582	1573–1582	kontrolował 33 z 66 prowincji, nie posiadał tytułu sioguna
34 (2)	Hideyoshi Toyotomi	豊臣秀吉	1537–1598	1582–1598	kontrolował wszystkie prowincje, nie posiadał tytułu sioguna
35 (3)	Ieyasu Tokugawa	徳川家康	1543–1616	1598–1603
	Siogunat Tokugawa
35 (1)	Ieyasu Tokugawa	徳川家康	1543–1616	1603–1605	założyciel siogunatu
36 (2)	Hidetada Tokugawa	徳川秀忠	1579–1632	1605–1623
37 (3)	Iemitsu Tokugawa	徳川家光	1604–1651	1623–1651
38 (4)	Ietsuna Tokugawa	徳川家光	1641–1680	1651–1680
39 (5)	Tsunayoshi Tokugawa	徳川綱吉	1646–1709	1680–1709
40 (6)	Ienobu Tokugawa	徳川家宣	1662–1712	1709–1712
41 (7)	Ietsugu Tokugawa	徳川家継	1709–1716	1713–1716
42 (8)	Yoshimune Tokugawa	徳川吉宗	1684–1751	1716–1745
43 (9)	Ieshige Tokugawa	徳川家重	1712–1761	1745–1760
44 (10)	Ieharu Tokugawa	徳川家治	1737–1786	1760–1786
45 (11)	Ienari Tokugawa	徳川家斉	1773–1841	1787–1837
46 (12)	Ieyoshi Tokugawa	徳川家慶	1793–1853	1837–1853
47 (13)	Iesada Tokugawa	徳川家定	1824–1858	1853–1858
48 (14)	Iemochi Tokugawa	徳川家茂	1846–1866	1858–1866
49 (15)	Yoshinobu Tokugawa	徳川慶喜	1837–1913	1867–1868

Zobacz też

• Shōgun (powieść)
• Szogun (serial telewizyjny)
• Język japoński, sekcja „Wymowa”

Przypisy

1. Słownik języka polskiego PWN
2. Kenkyusha's New Japanese-English Dictionary. Tokyo: Kenkyusha Ltd., 1991, s. 1459, 1592. ISBN 4-7674-2015-6.
3. Jolanta Tubielewicz: Historia Japonii. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo, 1984, s. 159. ISBN 83-04-01486-6.
4. Jolanta Tubielewicz: Historia Japonii. Wrocław: Zakład narodowy im. Ossolińskich, 1984, s. 79. ISBN 83-04-01486-6.
5. Kenkyusha's New Japanese-English Dictionary. Tokyo: Kenkyusha Ltd., 1991, s. 1592. ISBN 4-7674-2015-6.
6. 闇将軍 (Yami-shōgun). 日本語俗語辞書 (słownik gwary, slangu), 2015. [dostęp 2015-03-01]. (jap.).
7. Shadow shogun. Japan Reference, 2015. [dostęp 2015-03-01]. (ang.).
8. Formalnie nie nosił tytułu sioguna, lecz „asahi-shōguna”
9. Formalnie nie nosił tytułu sioguna
10. Od panowania Yori'ie do restauracji Kenmu faktyczną władzę w tym okresie sprawował shikken
11. Wojna Ōnin. W: Jolanta Tubielewicz: Historia Japonii. Ossolineum, 1984, s. 197. ISBN 83-04-01486-6.
12. W latach 1443–1449 sprawował rządy jako Yoshinari Ashikaga
13. Wojna Ōnin. W: Jolanta Tubielewicz: Historia Japonii. Ossolineum, 1984, s. 199. ISBN 83-04-01486-6.
14. Faktyczni władcy wojskowi Japonii bez tytułu sioguna

Bibliografia

• Karl.F.Friday Hired Swords, Stanford University Press 1992, ISBN 0-8047-2696-5
• JolantaJ. Tubielewicz JolantaJ., Historia Japonii, Wrocław [etc.]: Ossolineum, 1984, ISBN 83-04-01486-6, OCLC 830236012. Brak numerów stron w książce
• R.H.P. Mason, J.G. Caiger, A History of Japan, Charles E. Tuttle Comapny Tokyo 1977, 0221-000349-4615

Kontrola autorytatywna (stopień wojskowy):

• LCCN: sh85121748
• GND: 4322825-2
• J9U: 987007538958305171

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3974652
• Britannica: topic/shogun
• Treccani: shogun
• Universalis: shogun
• SNL: shogun
• DSDE: shogun