Bagna Biebrzańskie

Bagna Biebrzańskie (Kotlina Biebrzańska) – nazwa doliny rzeki Biebrzy z rozległymi bagnami i torfowiskami. Jest to obniżenie terenu o długości ponad 100 km, zajęte przez torfowiska niskie oraz leśne torfowiska wysokie. Pośród bagien znajdują się ponadto wyniesienia, zwane „grądami”, „grądzikami” lub „grzędami”.

Bagna Biebrzańskie

Rozlewiska Biebrzy
bagienna dolina rzeczna
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Obszary chronione	Biebrzański Park Narodowy Dolina Biebrzy Ostoja Biebrzańska
Położenie na mapie województwa podlaskiego Bagna Biebrzańskie
Położenie na mapie Polski Bagna Biebrzańskie
53°29′33,60″N 22°43′46,60″E

Biebrza zimą – Basen południowy, okolice wsi Brzostowo

Basen południowy, okolice wsi Brzostowo

Las Posada w Basenie dolnym Biebrzy

Łąka

Szczęśliwe krowy w Brzostowie

Jest to jedna z największych ostoi dzikiej przyrody w Europie. Rozlewiska Biebrzy to prawdziwe królestwo ptaków – zaobserwowano tu ponad 250 gatunków, czyli ponad 80% polskiej awifauny. Rozpoczynające się wczesną wiosną ptasie gody przyciągają ornitologów z całego świata.

Większą część tego terenu zajmuje Biebrzański Park Narodowy, objęty konwencją ramsarską, chroniącą obszary wodno-błotne i lęgowiska ptaków.

Budowa

Kotlina Biebrzańska powstała podczas zlodowaceń środkowopolskiego i bałtyckiego. Znajdowało się tutaj duże jezioro stworzone z wód Praniemna, ogrodzone z wszystkich stron wysoczyznami morenowymi. Przez wieki narosła warstwa torfu – obumarłych roślin – o grubości od jednego do sześciu metrów.

Bagna Biebrzańskie umownie podzielone są na 4 obszary:

• zmeliorowane bagna „Wizna i Biel”, znane jako Grądy-Woniecko od nazwy byłego PGR-u. Obszar ten jest poza parkiem narodowym.
• basen południowy (dolny) – dolina Biebrzy od mostu koło Wizny do mostu koło Osowca. Dolina ma tu szerokość od 12 do 15 km, Biebrza meandruje. Torf zalega na warstwach piasku, żwiru i iłu. Ten teren jest uznawany za najbardziej naturalny. Wyróżnić tu należy bagno Ławki oraz Bagno Podlaskie.
• basen środkowy – dolina Biebrzy od mostu w Osowcu do Kanału Augustowskiego, z kompleksem lasów koło Woźnej wsi i rezerwatem Czerwone Bagno. Poziom wody jest tu niski, torfowiska przesuszone, występują piaszczyste wydmy. Pod warstwą torfu znajdują się piasek, żwir i glina.
• basen północny (górny) – od Kanału Augustowskiego do Sztabina. Dolina ma tu szerokość od 1 do 3 km, cechą charakterystyczną są wzgórza morenowe.

Bagna Biebrzańskie charakteryzują się doskonale wykształconą i zachowaną poprzeczną i podłużną strefowością ekologiczną. Polega ona na przechodzeniu poszczególnych zbiorowisk roślinnych w inne w zależności od panujących warunków hydrologicznych i wysokości doliny nad poziomem morza.

W poprzecznym przekroju doliny, najlepiej wykształconym w basenie południowym, wyróżnia się 3 charakterystyczne strefy:

• immersyjna – z roślinami nadwodnymi: szuwarami turzycowymi, mozgowymi i mannowymi
• immersyjno-emersyjna – z kępowymi zespołami turzycy tunikowej i turzycy sztywnej
• emersyjna – niezalewana przez wody, z mechowiskowymi zespołami turzycy bagiennej i obłej, zespołami turzycy dzióbkowatej i obłej oraz dobrze rozwiniętą darnią mszystą. Granicami tej strefy są lasy olchowe.

Natomiast strefowość podłużna to zmienność szaty roślinnej w poszczególnych częściach doliny, idąc z biegiem rzeki. Wynika to z różnorodności warunków ekologicznych. I tak, w basenie południowym przeważają turzycowiska, szuwary i łąki; w środkowym coraz więcej jest turzycowisk trawiastych i mchów, a w górnym dominują mechowiska.

Flora i roślinność

Na terenie Bagien Biebrzańskich wyróżniono 43 zespoły roślinne, niektóre rzadko spotykane w innych częściach Polski. Są to zbiorowiska wodne, bagienne, torfowiskowe, szuwary, a także zbiorowiska leśne (olsy, brzeziny, łęgi). Szczególnie cenna jest duża grupa zbiorowisk mechowiskowych, zawierających liczne gatunki rzadkie i reliktowe, zanikające w innych częściach kraju.

Szata roślinna odznacza się ogromną różnorodnością, wysokim stopniem naturalności i obecnością wielu rzadkich gatunków, jak:

• brzoza niska i wierzba lapońska
• widłaki: jałowcowaty, goździsty, wroniec
• goździk piaskowy, pomocnik baldaszkowy, wielosił błękitny
• rosiczki: rosiczka okrągłolistna, rosiczka długolistna
• gnidosz królewski, goryczka wąskolistna, niebielistka trwała
• kosaciec syberyjski.
• storczykowate (20 gatunków), m.in.:obuwik pospolity, storczyk krwisty.

W uroczysku Grzędy występują również: arnika górska, orlik pospolity, lilia złotogłów, buławnik czerwony, podkolan biały, kruszczyk rdzawoczerwony, kruszczyk szerokolistny, tajęża jednostronna. Rosną tu także rzadkie w Polsce rośliny naczyniowe: skalnica torfowiskowa, wełnianka delikatna, fiołek mokradłowy i miesiącznica trwała.

Występuje tu też kilka rzadkich, reliktowych gatunków mchów: mokradłosz, prątnik, skorpionowiec brunatny, tujowiec.

Fauna

Bagna Biebrzańskie są najważniejszym w Polsce, a także w całej Europie Środkowej i Zachodniej, obszarem lęgowym dla wielu gatunków ptaków związanych ze środowiskiem bagiennym. Dolina Biebrzy ma pod względem ornitologicznym szczególne znaczenie, zwłaszcza że bagna zanikają w krajobrazie Europy, a ptaki tych środowisk tracą podstawę swego bytu. Występują tu izolowane stanowiska lęgowe gatunków borealnych, a także gatunków, których centrum zasięgu geograficznego znajduje się w strefie tajgi i tundry. Ponadto Kotlina Biebrzańska ma ogromne znaczenie dla wielu gatunków ptaków żerujących oraz wypoczywających w czasie corocznych wędrówek. Dla ptaków siewkowatych, wymagających rozległych, podmokłych obszarów, Biebrza stanowi jedną z najważniejszych ostoi w Europie Środkowej.

Najbardziej charakterystyczne gatunki lęgowe dla doliny Biebrzy to: bojownik batalion, 4 gatunki bekasów, w tym dubelt i sporadycznie lęgowy bekasik, kulik wielki, biegus zmienny, żuraw, mewa mała, 5 gatunków rybitw, w tym białoskrzydła i białowąsa, puchacz, orlik krzykliwy. Dla wodniczki Bagna Biebrzańskie mają znaczenie wyjątkowe – być może od utrzymania biebrzańskich turzycowisk w stanie niezmienionym zależeć będzie istnienie tego gatunku. Badania biologii i liczebności tego gatunku trwają tu do dziś. Kotlina Biebrzy jest jednym z nielicznych miejsc w Polsce, gdzie można jeszcze spotkać cietrzewia i sowę błotną.

Spośród ssaków na terenie Bagien Biebrzańskich występują:

• łoś, który jedynie tu przetrwał okres II wojny światowej i dzięki ochronie rozmnożył się i rozprzestrzenił na terenie Polski
• jeleń szlachetny, sarna, dzik, zając szarak, bóbr europejski
• wilk szary, lis, jenot, borsuk, tchórz zwyczajny, kuna leśna, wydra europejska, gronostaj, łasica.

Ponadto żyje tu 17 gatunków drobnych ssaków, a wśród nich najliczniejsze i najbardziej rozpowszechnione są: orzesznica, ryjówka malutka, badylarka, nornik północny i smużka.

W wodach Biebrzy żyje około 36 gatunków ryb np.: szczupak, sum, węgorz, a także typowe dla pogórza kleń i brzana.

Bibliografia

• Bagna Biebrzańskie – mapa przyrodnicza, wyd. Północnopodlaskie Towarzystwo Ochrony Ptaków w Białowieży, Białystok 1992 (część informacyjna opracowana na podstawie:
  • A. Drycz, J. Okulewicz, J. Witkowski, J. Jesionowski, P. Nawrocki, A. Winiecki – Ptaki torfowisk niskich Kotliny Biebrzańskiej. Opracowanie faunistyczne. Acta Ornithologica Vol. 20 (1984) Nr 1.
  • A. Pałczyński – Bagna Biebrzańskie Warszawa 1988
  • E. Pugacewicz – materiały własne PTOP.)

Linki zewnętrzne

• Biebrzańskie błota, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 204.