W Polsce niezbyt liczebny lub rzadko spotykany ptak lęgowy niżu, lokalnie średnio liczebny[8]. Według szacunków Monitoringu Flagowych Gatunków Ptaków, w latach 2010–2012 populacja żurawia w Polsce liczyła 20–22 tysięcy par lęgowych[9], najczęściej i najwięcej liczebnie, występuje na północy i zachodzie kraju[8]. Często spotykany na przelotach, zimuje wyjątkowo[8].
Wygląd zewnętrzny
Sylwetka wysmukła, wyprostowana. Większy od bociana i łatwo od niego odróżnialny po długich, zwisających w kształcie pióropusza ozdobnych piórach na ogonie i grzbiecie. Są to wydłużone, pokarbowane lotki III rzędu. Upierzenie godowe żurawia jest popielate, a końcówki skrzydeł czarne. Górna część głowy koloru karminowego, boki białe, czoło i przód długiej szyi czarne. Latem często wierzch ciała robi się brązowawy od wcieranego szlamu lub żelazistej wody torfowisk. Młode są brunatne bez plam na głowie i ozdobnych piór.
Rozmiary
długość ciała ok. 95–125 cm; rozpiętość skrzydeł 180–200 cm[2], a nawet do 240 cm[8]
Podczas przelotów stada lecą w kluczach lub skośnych szeregach i wydają donośny głos zwany klangorem, przypominający głos trąbki. Jest on słyszalny w promieniu kilku kilometrów. Powstaje dzięki pętlowatej budowie tchawicy, działającej jak pudło rezonansowe. Żuraw odzywa się często, a w samym gnieździe inaczej – „grry grry”.
Klucz żurawi
Tchawica (TR) o pętlowej budowie zagłębiona w mostku (S, K, A) wytwarza charakterystyczny głos żurawia. L na lewo – płuca, LA – krtań, L na prawo – język. Posłuchaj odgłosów żurawiaⓘPosłuchaj odgłosów żurawiaPo skończonych lęgach, jesienią żurawie lubią odpoczywać na polach i łąkach w promieniach Słońca.
W locie wyciąga szyję i nogi podobnie jak bocian. Uderza skrzydłami powolnie, majestatycznie. Przy poruszaniu się po powierzchni ziemi ruchy ma płynne, powolne. Bardzo płochliwy i czujny.
Żurawie od sierpnia do listopada zbierają się w tysięczne stada na miejscach wypoczynku (jesienią w Niemczech naliczono 85000 osobników), które ustalane są po wystarczającej ilości pokarmu i miejsc do spania. W Europie Środkowej gromadzą się w głębi lądu. Skandynawskie i środkowoeuropejskie żurawie odlatują do Hiszpanii (Andaluzja) i Portugalii w październiku i listopadzie. Coraz więcej osobników zimuje coraz bardziej na północ, np. w północno-wschodniej Francji, a nawet Niemczech, gdzie mają również lęgowiska. Gatunek w niewielkiej liczbie zimuje regularnie również w Polsce[10]. Takie skracanie wędrówek oszczędza energię i zapewnia szybsze zdobycie lepszego terytorium na lęgowiskach. Ptaki skandynawskie, wracając w marcu i kwietniu, zatrzymują się na wypoczynek na terenach na południe od Bałtyku.
Głowa żurawia z bliska
Rozległe bagna wśród lasów, torfowiska, wrzosowiska, nad jeziorami i starorzeczami. Zwykle w oddaleniu od siedzib ludzkich, ale żeruje także na łąkach i polach uprawnych. W Europie Środkowej lęgowiska znajdują się w wilgotnych obniżeniach terenu, np. olsach, torfowiskach wysokich i niskich, zalewanych łąkach i pastwiskach, w strefach przybrzeżnych i coraz częściej w rowach między polami.
Wszystkożerne, ale dominuje pokarm roślinny (w tym nasiona), uzupełniany gryzoniami, owadami i mięczakami. Terytorium żerowania jest bardzo rozległe i na obszarach rolniczych może dochodzić do 120 ha. Jest szkodnikiem upraw kukurydzy, żerując powoduje duże straty w zasiewach tej rośliny.
Jeden lęg w roku, w połowie albo pod koniec kwietnia.
Okres godowy
Toki
Toki
Po powrocie na miejsca lęgowe, od lutego w Niemczech do maja w Skandynawii, początkowo trzyma się w stadach, a toki odbywają się w grupach. Żurawie wykonują wtedy charakterystyczny taniec podobny do baletowego pas de deux. Ptaki podskakują i kłaniają się sobie z rozpostartymi płasko skrzydłami. Samce trzymają dziób pionowo i w dostojnym marszu kroczą za samicą. Mimo że te tańce są uznawane powszechnie za godowe, to wykonywane są też poza sezonem lęgowym, na miejscach wypoczynku w czasie wędrówek i w trakcie wiosennych zbiorowisk tych ptaków. Samice i samce tworzą małe grupy, biegając ku sobie, wysoko skacząc i uderzając skrzydłami, krążąc w kółko lub zygzakiem. Ogólne podniecenie wyrażają, podnosząc czasami gałąź lub kamień z ziemi i wyrzucając je wysoko w powietrze. Gdy dobiorą się w pary, pozostają sobie wierne przez całe życie. Toki odbywają się już w 2. roku życia, ale lęgną się 3 lata później.
Gniazdo
Zawsze na ziemi, z bezładnie ułożonego materiału w postaci zbutwiałych roślin zebranych z okolicy, o średnicy ok. 80 cm.
Okres lęgowy
Jajo żurawia
Jaja
Zniesienie przeważnie z 2 brunatnawych lub zielonawych jaj o średnich wymiarach 98 × 63 mm, silnie wydłużonych.
Wysiadywanie i pisklęta
Obydwoje rodzice na przemian przez okres ok. 30 dni wysiadują jaja i opiekują się młodymi przez 10 tygodni. Jest to czas, kiedy całkowicie się pierzą i przez cały miesiąc nie są w stanie latać, więc są bardzo ostrożni (całkowite pierzenie zachodzi tylko co 2–4 lata). Co ciekawe, każdy dorosły ptak zajmuje się jednym młodym i karmi go ślimakami, owadami i robakami. Pisklęta – zagniazdowniki – w puchu są rudawe. Opuszczają gniazdo po ok. 65 dniach, jednak wolno się rozwijają i w pełni dojrzałe są po 5–6 latach.
Światowa populacja żurawia jest szacowana na 491–503 tys. osobników i wykazuje tendencję wzrostową (2015)[4].
W Polsce liczebność ocenia się na 20–22 tys. par lęgowych (2010–2012)[9]. Jeszcze na początku XX wieku był to na tych terenach gatunek bardzo nieliczny, choć od lat 20. następował powolny wzrost liczebności, prawdopodobnie dzięki wprowadzonemu w 1921 roku zakazowi odstrzału. W latach 70. i 80. szacowano liczebność żurawi na 700–900 par, choć mogły to być dane zaniżone. W latach 80. zauważono trend wzrostowy polskiej populacji, na początku lat 90. liczebność szacowano na 2300–2600 par, pod koniec lat 90. na 5000–6000, a w 2001 było to już około 10 tysięcy par lęgowych[8].
Starożytni ludzie uważali, że nad snem żurawia czuwają strażnicy i dlatego ma on wtedy jedną nogę schowaną pod piórami. To w niej miał trzymać kamień i kiedy zasnął, ten upadał na drugą nogę i budził go[12]. Dlatego na średniowiecznych herbach i godłach żurawie widnieją z nogą trzymającą kamień i z podpisem Ut alii dormant, czyli aby inni odpoczęli. Klangor żurawi miał być odzwierciedleniem skarżenia się cierpiących dusz.
W mitologii greckiejTezeusz, po powrocie na wyspę Delos, wykonywał wraz z towarzyszami splecionymi ramionami „taniec żurawia” (gr. geranikos), naśladując skomplikowane ścieżki labiryntu. Przewodnik pociągał ich na stronę śmierci (w lewo) lub na stronę życia (na prawo)[13]. W Europie taniec ten przetrwał do XIX wieku i był wykorzystywany w rytuałach religijnych.
W wierzeniach narodów słowiańskich żurawie pełniły rolę przewodników wędrowców i żeglarzy. Uważane były również za przewodników dusz ludzkich, które uczepione żurawich piór i nóg miały wędrować do zamorskiego kraju[14].
W Chinach żuraw był jednym z symboli długowieczności i dlatego przedstawiany jest często z innymi jej symbolami np. sosną, żółwiem, jeleniem czy kamieniem. Ukazanie na jednym obrazie żurawia, czapli, pliszki, kaczki mandarynki i feniksa symbolizuje podstawowych pięć relacji międzyludzkich w konfucjanizmie (żuraw odnosi się do relacji ojciec-syn)[15].
Żurawie kojarzono z wiernością, mądrością, długowiecznością i czujnością. Chrześcijanie przypisywali mu cnoty życia zakonnego[16].
Krzyki przylatujących i odlatujących żurawi oznajmiały wiosenne siewy i jesienne zbiory.
Żuraw w sztuce i literaturze
Żuraw stał się jednym z bohaterów wiersza Jana BrzechwyŻuraw i czapla; nie potrafił on pójść na kompromis w sprawie ożenku, robiąc na złość swojej partnerce.
Grus grus archibaldi Ilyashenko & Ghasabyan, 2008 – wschodnia Turcja, południowa Gruzja, Armenia i skrajnie południowo-zachodni Iran, okazjonalnie może też gnieździć się w Azerbejdżanie.
Wyróżniany dawniej podgatunek Grus grus lilfordiSharpe, 1894 nie jest obecnie uznawany[2][17].
Archibald, G.W., Meine, C.D., Garcia, E.F.J. & Kirwan, G.M:Common Crane (Grus grus).[w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line].2020.[zarchiwizowane z tego adresu(2020-05-11)].
KarelStastny:Ptaki wodne.Warszawa:Delta,1993. ISBN83-85817-10-7. Brak numerów stron w książce
KlausRicharz:Ptaki – Przewodnik.Warszawa:Muza,2009. ISBN978-83-7495-018-3. Brak numerów stron w książce
J.C.Cooper:Zwierzęta symboliczne i mityczne.Poznań:Ryń i Leszek Ryń,1998.
StanisławS.KobielusStanisławS., Bestiarium chrześcijańskie: zwierzęta w symbolice i interpretacji: starożytność i średniowiecze, Warszawa: "Pax", 2002, s. 361-362, ISBN978-83-211-1638-9 [dostęp 2024-04-02].
.jpg)
.jpg)
.jpg)
