Mandarynka (ptak)

Mandarynka^[4], kaczka mandarynka^[5] (Aix galericulata) – gatunek średniej wielkości ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae). Zamieszkuje dorzecze Amuru, Sachalin, Japonię, Mandżurię, wschodnie Chiny. Zimuje w Japonii i południowo-wschodnich Chinach. Hodowany w Europie od XVIII wieku jako ptak ozdobny. Zbiegłe osobniki utworzyły utrzymujące się, osiadłe populacje, głównie w dużych miastach. Spotykana również w Polsce, sporadycznie gniazduje, głównie w Parku Łazienkowskim w Warszawie. Nie wyróżnia się podgatunków^[6].

Mandarynka

Aix galericulata[1]
(Linnaeus, 1758)
samiec w szacie godowej
samica
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	blaszkodziobe
Rodzina	kaczkowate
Podrodzina	kaczki
Plemię	Tadornini
Rodzaj	Aix
Gatunek	mandarynka
Synonimy
Anas galericulata Linnaeus, 1758[2]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
najmniejszej troski
Zasięg występowania
letnie lęgowiska      siedliska całoroczne      przeloty      zimowiska      populacje introdukowane przez człowieka

Morfologia

Para mandarynek nad jeziorem Martin w hrabstwie Lancashire w Wielkiej Brytanii

Cechy gatunku

Ma charakterystyczny dla całego rodzaju Aix kształt dzioba, którego nie mają żadne inne kaczki. U obu płci pióra z tyłu głowy tworzą charakterystyczny czub.

Samiec ubarwiony bardzo jaskrawo i kontrastowo. Jego rude ramieniowe lotki drugorzędowe są znacznie wydłużone i tworzą przy złożonych skrzydłach sterczące ku górze grzebienie z białymi końcówkami. Od nasady czerwonego dzioba, przez oko, po koniec czuba ciągnie się szeroki, biało-kremowy pas. Ponad nim czoło i przód ciemienia metalicznie zielony, natomiast tył ciemienia i potylica rdzawa. Rdzawe pióra na bokobrodach i szyi wydłużone i wąskie, przypominają kołnierz; w tylnej jego części wąski metaliczno-zielony pas. Przód szyi, górna część i boki piersi metaliczno-fioletowe, w dolnej części przez fioletową plamę ciągną się dwa białe pasy. Spód ciała biały, grzbiet ciemny, boki beżowe. Ogon ciemny, podogonie białe, a łapy pomarańczowe. Na skrzydłach zielone lusterka.

Samica znacznie skromniej ubarwiona. Wierzch ciała szarobrunatny o oliwkowym odcieniu, z wąskim białym pasem wokół oczu i na podgardlu. Kantarek, podbródek i przód szyi białe. Spód ciała popielaty w duże, jasne plamy, podogonie białe, ogon czarny. Na skrzydłach metaliczne zielone lusterka. Ma żółtawe łapy i ciemnoszary dziób. Odzywa się głuchym „atsk”.

Gdy mają na sobie upierzenie spoczynkowe, płeć rozróżnia się po kolorze dzioba.

Jest nadrzewną kaczką. W locie cechuje ją duża zwrotność, co zawdzięcza odpowiedniej proporcji między masą ciała a wymiarami skrzydeł oraz długiemu ogonowi. By usiąść na szczycie drzewa, potrafi szybko wzbić się w powietrze. Zręcznie porusza się między gałęziami. Samiec wydaje ostre „wrrik”.

W naturze występuje również inna kaczka nadrzewna – karolinka, pochodząca z Ameryki Północnej, podobna do mandarynki. Również jest drobna, barwna i prowadzi zbliżony tryb życia, ale różni się nieco upierzeniem i kaczor nie ma rudego żagla.

W hodowli spotykana jest częściowo zmutowana odmiana mandarynki o niemal białym upierzeniu.

Wymiary średnie

długość ciała ok. 41–49 cm
rozpiętość skrzydeł ok. 65–75 cm
masa ciała ok. 500 g

Tryb życia

Jaja z kolekcji muzealnej

Pisklę mandarynki

Biotop

Śródleśne jeziora i rzeki. Populacje europejskie zamieszkują głównie stawy w miejskich parkach.

Gniazdo

W dziupli, pod wiatrołomami lub w zaroślach, szczelinach skalnych, rozgałęzieniach pni, w pobliżu wody, znacznie rzadziej na ziemi. Chętnie zasiedla budki lęgowe zawieszone na drzewach.

Jaja

W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w kwietniu-maju 7–12 brunatnawych jaj o wymiarach: 51x37 mm^[7].

Wysiadywanie

Jaja składane w jednodniowych odstępach wysiadywane są przez okres 28–30 dni przez samicę. Pisklęta opuszczają gniazdo po wykluciu, a umiejętność latania zdobywają po 40–45 dniach, wówczas się usamodzielniają. Ich puch jest tak gruby i lekki, że chroni pisklęta przy upadkach na ziemię nawet z 10 metrów. Wykonano doświadczenia, które wykazały, że kaczęta mandarynki wychowane w gnieździe na drzewie nie boją się wysokości.

Pożywienie

Pokarm roślinny i zwierzęcy (bezkręgowce) zbierany z powierzchni wody. Jesienią najczęściej jedzą bukiew i żołędzie.

Status

Samiec kaczki mandarynki sfotografowany w Starej Iwicznej, Polska

Samiec kaczki mandarynki z samicą kaczki krzyżówki, Stara Iwiczna, Polska

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) mandarynka od 2000 klasyfikowana jest jako gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern); wcześniej, od 1988 była uznawana za gatunek bliski zagrożenia (NT – Near Threatened). W 2006 roku organizacja Wetlands International szacowała liczebność światowej populacji na około 65–66 tysięcy osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy, choć niektóre populacje mogą być stabilne^[3].

W Polsce nie podlega ochronie, jako gatunek potencjalnie inwazyjny^[8]. Po raz pierwszy na terenie Polski stwierdzona w 1963/1964, a od 1995 jest notowana corocznie, głównie w parkach w różnych miastach. W 1999 celowo wypuszczono na wolność mandarynki w Parku Łazienkowskim w Warszawie, w 2001 odnotowano tam pierwszy na terenie kraju udany lęg ptaków tego gatunku na wolności^[9]. W latach 2015–2018 liczebność populacji lęgowej na terenie kraju szacowano na 90–100 par^[10]. Później notowano pojedyncze lęgi w różnych miejscach Polski. W drugiej dekadzie XXI w. poza Warszawą najbardziej stabilna, choć znacznie mniej liczna, populacja lęgowa wytworzyła się w Brzegu^[11].

Symbolika

W kulturze chińskiej para kaczek mandarynek jest symbolem wierności. Ptaki te bowiem łączą się w pary na całe życie. Chińczycy uważają, że kiedy jedna z kaczek ginie, druga umiera ze zgryzoty.

Zobacz też

• ptaki Polski