Jajo (biologia)

Jajo (łac. ovum) – jedna z faz rozwoju nowego osobnika u wielu gatunków zwierząt. Jajo zawiera surowce odżywcze pozwalające na rozwój zarodka bez dostępu do organizmu macierzystego i zewnętrznych źródeł pożywienia oraz stosunkowo bezpieczne środowisko, ale ze względu na swoją zawartość jest również cenionym pokarmem.

Jaja składają między innymi owady, ryby, płazy, gady, ptaki i nieliczne ssaki (stekowce – dziobak, kolczatka australijska).

Jaja wytwarzane są w jajnikach i dojrzewają w procesie oogenezy, w której gromadzą informacje rozwojowe oraz zapasy substancji niezbędnych do rozwoju zarodka. Zależnie od ilości żółtka jaja dzielą się na oligolecytalne (ubogie w żółtko, np. u ssaków), mezolecytalne (o średniej jego zawartości, np. u płazów) oraz polilecytalne – bogate w żółtko, np. u ptaków.

W trakcie rozwoju zarodka zmniejsza się ilość żółtka i powiększa się komora powietrzna. Skorupka staje się cieńsza, gdyż zawarte w niej wapno wbudowywane jest w szkielet zarodka^[1].

Wśród ptaków największe jajo składane jest przez strusia i mierzy 16 cm^[2], zaś jajo koliberka hawańskiego mierzy do 6 mm długości^[3]. Jajo żarłacza śledziowego ma 22,5 cm długości.

W jajach ptasich obecne są jedynie dwa barwniki, oocyjanina, odpowiadająca za barwę niebieskozieloną oraz protoporfiryna, odpowiadająca za barwę rdzawoczerwoną. Niekiedy jajo nabywa kolor przez rozkładające się rośliny obecne w gnieździe^[4].

Charakterystyka jaj dla różnych grup zwierząt:

Więcej informacji Grupa, Charakterystyka ...

Grupa	Charakterystyka
bezżuchwowce	Jaja mezolecytalne, największe u śluzic^[5]
ryby chrzęstnoszkieletowe	Jaja makrolecytalne, obecna osłonka^[5]
ryby kostnoszkieletowe	Jaja makrolecytalne, małe do średnich, szczególnie duże u celakantokształtnych^[6]
płazy	Średniej wielkości jaja mezolecytalne^[6]
gady	Jaja makrolecytalne, obecność błon płodowych^[7]
ptaki	Duże do bardzo dużych jaja makrolecytalne, obecne błony płodowe^[5]
ssaki	Jaja makrolecytalne u stekowców oraz torbaczy, mikrolecytalne u ssaków łożyskowych^[5]

Zamknij

Skorupy jaj cechują różnorodne kształty, od niemal okrągłych po wydłużone. Szczególnie jest to widoczne u ptaków gniazdujących na klifach, np. nurników, u których jeden koniec jaja jest zaostrzony, co zapobiega sturlaniu się jaja z klifu (zaczyna się ono obracać). Skorupy jaj u poszczególnych zwierząt różnią się znacznie grubością. U felsumy madagaskarskiej (Phelsuma madagascariensis) ma ona grubość 0,15 mm, zaś u wymarłych mamutaków 3,5 mm. U dinozaurów grubość skorupy wynosiła 2,5-5 mm^[8]. W skorupie jaja znajdują się liczne pory. Umożliwiają one wymianę gazową zarodka^[9].