Babiogórski Park Narodowy

Babiogórski Park Narodowy (BgPN) – polski park narodowy utworzony w 1954 roku na terenie ówczesnego województwa krakowskiego^[3].

Babiogórski Park Narodowy

park narodowy
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Siedziba	Zawoja
Mezoregion	Beskid Żywiecki
Data utworzenia	30 października 1954
Akt prawny	Dz.U. z 1955 r. nr 4, poz. 25
Powierzchnia	33,92 km²
Powierzchnia otuliny	84,37 km²
Ochrona	ścisła 1125,82 ha czynna 2082,37 ha krajobrazowa 184,99 ha[1]
Odwiedzający	81 tys. (2015)[2]
Położenie na mapie województwa małopolskiego Babiogórski Park Narodowy
Położenie na mapie Polski Babiogórski Park Narodowy
49°35′18″N 19°32′23″E
Strona internetowa

Piętro kosodrzewiny na Babiej Górze

Widok z Sokolicy, widoczne piętra roślinności na Babiej Górze

Piętro alpejskie na Babiej Górze

Znajduje się on w Polsce południowej, w powiecie suskim i nowotarskim (województwie małopolskim) przy granicy ze Słowacją. Po słowackiej stronie istnieje park krajobrazowy „Horná Orava”. Obejmuje północną i południową stronę masywu Babiej Góry włączając najwyższy szczyt Beskidu Żywieckiego – Diablak (1725 m n.p.m.), a także fragment stoków Pasma Policy, położonych nieopodal przełęczy Krowiarki (Lipnickiej).

W Zawoi, gdzie znajduje się siedziba Dyrekcji Parku, utworzono specjalny Ośrodek Edukacyjny Babiogórskiego Parku Narodowego prezentujący w przystępny sposób walory babiogórskiej przyrody. Dla uatrakcyjnienia zwiedzania parku wytyczono sieć ścieżek edukacyjnych. Babiogórski Park Narodowy odwiedzany jest co roku przez ponad 100 tysięcy turystów^[4].

Historia

Park został powołany Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 30 października 1954 roku (z mocą obowiązywania od 1 stycznia 1955 r.)^[3]. Został założony na powierzchni 16,37 km²^[3].

Rezerwat ścisły obejmował 1049,89 ha, a rezerwat częściowy 624,89 ha. Na fakt utworzenia Babiogórskiego Parku Narodowego wpłynęło wiele czynników, między innymi klasycznie wykształcony układ pięter roślinnych, zespół roślinności naskalnej i jedyne w Polsce stanowiska roślin: okrzyn jeleni i rogownica alpejska. W partii szczytowej Babiej Góry występuje jedyne w Beskidach piętro halne oraz wiele zanikających stawków osuwiskowych.

W 1977 roku objęto Babią Górę w granicach Parku Narodowego statusem rezerwatu biosfery i włączono do programu UNESCO-MAB „Człowiek i biosfera”^[5]. Ponad 20-letnie starania o powiększenie Parku przyniosły efekt w 1997 roku. Rozporządzeniem Rady Ministrów powiększono obszar parku do 3391,55 ha. Utworzono również otulinę o powierzchni 8437 ha.

Piętrowy układ roślinności

Na Babiej Górze widoczny jest piętrowy układ roślinności górskiej. Są to następujące piętra wraz z charakterystycznymi roślinami:

• regiel dolny (700–1150 m n.p.m.): buk zwyczajny, świerk pospolity, jodła (sięgają do 45 m wysokości i 350 cm obwodu pnia; zobacz: Gruba Jodła), żywiec cebulkowy, czosnek niedźwiedzi
• regiel górny (1150–1350 m n.p.m.): świerk
• piętro kosodrzewiny (1350–1650 m n.p.m.): kosodrzewina, jarzębina, kostrzewa pstra, zawilec narcyzowy, goździk okazały, lilia złotogłów
• piętro alpejskie (1650 – 1725 m n.p.m.): sit skucina, kosmatka brunatna, rogownica alpejska (endemit babiogórski).

Szata roślinna

Na terenie parku opisano 650 gatunków roślin naczyniowych, prawie 280 gatunków mchów oraz liczne porosty, glony i wątrobowce. Występuje tutaj 70 gatunków wysokogórskich oraz 54 objęte ochroną gatunkową. M.in. mają tu swoje stanowiska tak rzadkie w Polsce gatunki roślin, jak: okrzyn jeleni, rogownica alpejska, wyblin jednolistny, turzyca pchla, tocja karpacka, tojad morawski, zimoziół północny^[6]. Symbolem parku jest okrzyn jeleni, który przez długi czas podawany był w Polsce tylko z Babiogórskiego Parku Narodowego (obecnie znane jest jego drugie stanowisko - na stokach Malinowskiej Skały w Beskidzie Śląskim^[7]).

Fauna

Świat zwierząt BgPN stanowi reprezentatywny przykład fauny tych wyższych pasm górskich Karpat Zachodnich, które nie zostały jeszcze poddane nadmiernej antropopresji i w których zachowały się jeszcze zróżnicowane biotopy, w tym zwłaszcza rozległe kompleksy leśne.

W ekosystemach Parku stwierdzono występowanie 38 gatunków ssaków. rząd parzystokopytnych reprezentowany jest przez jelenia, a w niższych położeniach przez sarnę i dzika. Wyjątkowo z „puścizn” w Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej w granice BgPN zachodzi łoś. Z dużych drapieżników stale bytują tu niedźwiedź brunatny, wilk i ryś, z mniejszych lis. Żbik na Babiej Górze od dawna nie występuje. W Muzeum Babiogórskiego PN znajduje się skóra ostatniego żbika, ustrzelonego na orawskich stokach góry 15 stycznia 1936 r.^[8]

Szeroko reprezentowana jest rodzina łasicowatych, poczynając od największych jej przedstawicieli borsuka (przeciętnie 6 zamieszkałych nor na terenie parku^[9]) i żyjącej nad potokami wydry przez tchórza, kunę leśną i kunę domową po łasicę. Rodzinę zającowatych reprezentuje zając szarak, dochodzący nawet do piętra kosodrzewiny. Bogato reprezentowane są gryzonie. Na poziomie gruntu żyją karczownik, nornik bury, nornica ruda, mysz leśna i mysz polna, a w pobliżu ludzkich zabudowań mysz domowa i szczur wędrowny. Pod sam szczyt Babiej Góry podchodzi endemit Karpat Zachodnich, nornik tatrzański. Piętro koron drzew i krzewów zamieszkują wiewiórka pospolita (często w formie melanistycznej^[10]), koszatka oraz orzesznica^[11], która dochodzi do piętra kosodrzewiny na wysokości Kępy (ok. 1500 m n.p.m.)^[10]. Dla żołędnicy europejskiej BgPN jest jedynym miejscem występowania w Polsce^[12]. Rzadko dostrzegane ssaki owadożerne reprezentowane są przez jeża, ryjówki: górską, aksamitną i malutką, zębiełka białawego i rzęsorka rzeczka. Wykaz dopełniają cztery gatunki nietoperzy: gacek wielkouchy, nocek wąsatek, nocek Natterera i mroczek pozłocisty^[11].

Awifauna BgPN jest stosunkowo dobrze zbadana. W latach 60.-70. XX w. stwierdzano występowanie na Babiej Górze ponad 100 gatunków ptaków, z czego blisko 80 gniazdujących^[13],^[14]. Na początku XXI w. podawanych było 115^[11] - 119^[9] gatunków, w tym ok. 100 gniazdujących.

Kurowate reprezentowane są przez kuropatwę i przepiórkę w najniższych położeniach, przy granicy pól uprawnych i łąk, jarząbka w lasach regla dolnego, głuszca w górnym reglu i najrzadszy z nich, cietrzew, sięgający po piętro kosodrzewiny. Spośród dziennych ptaków drapieżnych spotkamy na terenie BgPN myszołowa zwyczajnego, jastrzębia gołębiarza, krogulca i pustułkę. Sowy reprezentowane są przez puszczyka zwyczajnego, pójdźkę oraz mniej licznie występujące gatunki, jak puchacz, sowa uszata, czy puszczyk uralski. Spośród krukowatych należy wspomnieć występującą w niższych położeniach sójkę, związaną głównie z górnym reglem orzechówkę i spotykanego po sam szczyt góry kruka^[11]. Z dzięciołów na terenie parku żyją m.in. dzięcioł duży, dzięcioł czarny, dzięcioł zielony oraz tak rzadkie gatunki, jak dzięcioł trójpalczasty i dzięcioł białogrzbiety. Nad potokami spotkamy m.in. pluszcza, pliszki: górską i siwą, rzadko zimorodka lub bociana czarnego^[9]. Z mniejszych ptaków należy wspomnieć dwa gatunki typowo górskie, siwerniaka i bardzo rzadkiego płochacza halnego. Są to dwa najwyżej gnieżdżące się gatunki ptaków w BgPN: ich gniazda można napotkać w szczytowych partiach Babiej Góry^[11].

W BgPN gady reprezentowane są przez 6 gatunków. Spośród węży obok dość pospolitej żmii zygzakowatej są to o wiele rzadziej spotykany gniewosz plamisty oraz często występujący w pobliżu cieków i zbiorników wodnych zaskroniec. Z jaszczurek najliczniejsza jest zwinka, spotykana powszechnie na suchych i trawiastych polankach do wysokości 1500 m n.p.m. Na chłodniejszych i wilgotniejszych stanowiskach żyje nieco mniejsza jaszczurka żyworodna, dochodząca za to aż do piętra kosodrzewiny. Beznoga jaszczurka, czyli padalec zwyczajny, nie dochodzi za to do górnej granicy regla dolnego^[11].

Płazy mają w faunie Babiej Góry 7 przedstawicieli. Salamandra plamista spotykana jest w reglu dolnym. Również traszka zwyczajna sięga jedynie do niższych partii regla dolnego. Najwyżej położonym stanowiskiem rozrodu traszki karpackiej jest Marków Stawek (1135 m n.p.m.), natomiast traszka górska dochodzi do wysokości ok. 1460 m n.p.m. (Orawski Duży Stawek). Prawie równie wysoko dochodzi kumak górski, spotykany sporadycznie w Mułowym Stawku (1465 m n.p.m.). Dwa inne gatunki żab, pospolitą żabę trawną i o wiele rzadszą ropuchę szarą spotkamy nawet jeszcze powyżej piętra kosodrzewiny^[9].

Ryby mają w BgPN jedynie dwóch przedstawicieli. Występują one jedynie w potokach – stawki, charakteryzujące się znacznymi wahaniami poziomu wód, a czasem zupełnie wysychające, są bezrybne. Pstrąg potokowy dochodzi lokalnie nawet do wysokości ok. 1100 m n.p.m.^[15], natomiast głowacz pręgopłetwy sięga zaledwie do ok. 800 m n.p.m.^[11], jest więc spotykany jedynie w najniższej, północnej części parku.

Faunę uzupełniają liczne gatunki bezkręgowców, których na terenie BgPN oznaczono ok. 3,5 tys. gatunków. Spośród nich ok. 250 gatunków żyje w wodach Babiej Góry. Najlepiej poznanymi grupami są zwłaszcza chrząszcze (ok. 1500 gatunków) i mięczaki w liczbie 92 gatunków^[9].

Turystyka

Na terenie Babiogórskiego Parku Narodowego poruszanie się jest dozwolone tylko znakowanymi szlakami turystycznymi, które w po polskiej stronie masywu Babiej Góry utrzymuje Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. Na początku 2023 r. dyrekcja Parku w trybie pilotażowym udostępniła szlaki dla narciarzy, pod warunkami wszakże istnienia odpowiedniej pokrywy śniegowej oraz zapewnienia zasad ochrony fauny^[16].

Plany powiększenia

Istnieją plany poszerzenia granic parku narodowego o całe Pasmo Babiogórskie (w tym Pasmo Polic do Juszczyńskich Polan), prawie całą Mędralową z Knieją Czatożańską, wzniesienie Cyrak oraz doliny Potoku Jamy i Kidunowskiego Potoku^[17].