Wikipedysta:Jacek555/brudnopis20

Kawia domowa^[4], potocznie świnka morska^[5] (Cavia porcellus) – gatunek udomowionego gryzonia z rodziny kawiowatych (Caviidae)^[3]. Została udomowiona przez południowoamerykańskich Indian jeszcze w czasach prekolumbijskich^[6][7] (co najmniej 2500 lat p.n.e.^[8]) najprawdopodobniej w południowej części Peru, a także na wyżynnych terenach Kolumbii^[2]. Indianie używali kawii w celach kulinarnych, rytualnych i w medycynie ludowej^[8]. Trafiły do Europy jako zwierzęta hobbystyczne^[2][6] już w XVI wieku, zaś w wieku XIX zaczęły być używane jako zwierzęta laboratoryjne^[7][6]. C. porcellus jako forma udomowiona winna być traktowana jako zwierzę bez ustalonych dzikich populacji^[3]. Wśród ludności południowoamerykańskiej nadal rozpowszechniona jest hodowla kawii domowych na mięso^[9]. Jako zwierzęta rzeźne są także hodowane w krajach afrykańskich^[10][11][12], ale zasadnicze populacje są rozproszone na całym świecie, w ramach hodowli hobbystycznych^[3].

Kawia domowa

Cavia porcellus[1]
(Linnaeus, 1758)
Rasa gładkowłosa
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Infragromada	łożyskowces
Rząd	gryzonie
Podrząd	jeżozwierzowce
Infrarząd	jeżozwierzokształtne
Rodzina	kawiowate
Rodzaj	kawia
Gatunek	kawia domowa
Synonimy Mus porcellus Linnaeus, 1758[2] ?Mus cobaya Pallas, 1766[3] Lepus Minumus G.I. Molina, 1782[2] Calva cobaya Gmelin, 1788[2] Scavia porcellus Blumenbach, 1797[2] Savia cobaya Trevianus, 1802[2] Agouti cobaya Daudin, 1802[2] Hydrochoerus cobaya É.Geoffroy Saint-Hilaire, 1803[2] Hydrochaerus cobaya G. Fisher, 1814[2] Savia cavia porcellus Oken, 1816[2] Coiza porcellus Billberg, 1827[2] Cavia aparea porcellus J. B. Fisher, 1829[2] Anoema Cobaya Peppig, 1829[2] Cavia pulteri Bennett, 1836[2] C. cutleri Bennett, 1836[3] C. leucopyga Cabanis, 1848[3] Cavia cobaya alba Fitzinger, 1867[2] Cavia cobaya helvola Fitzinger, 1867[2] Cavia cobaya nigra Fitzinger, 1867[2] Cavia cobaya longipilis Fitzinger, 1880[2] Prea cobaya Liais, 1872[2] Cavia cutler cobaya Trousessart, 1897[2] Cavia brasiliensis Trousessart, 1897[2] Mamcaviaus cobaya A. L. Herrera, 1899[2] C. anolaimae J. A. Allen, 1916[3] Cavia porcellus porcellus Cabrera, 1961[2]

Dane historyczne

Stanowisko archeologiczne Kotosh w północno-centralnej części gór Peru

Kawia domowa pochodzi z Ameryki Południowej^[3]. Została udomowiona przez południowoamerykańskich Indian jeszcze w czasach prekolumbijskich^[6][7] najprawdopodobniej w południowej części Peru, a także na wyżynnych terenach Kolumbii^[2]. Ślady znajomości człowieka z kawią są dokumentowane w postaci mumii tych zwierząt odnajdywanych w grobowcach ludzkich ówczesnych lokalnych ludów^[7][13]. Ekofakty w postaci szczątków przedstawicieli tego gatunku pojawiały się w depozytach archeologicznych datowanych na 9000 lat p.n.e. Udomowienie nastąpiło co najmniej 2500 lat p.n.e., a nie można wykluczyć że nawet 5000 lat p.n.e. Wśród najstarszych ekofaktów znajdują się szczątki kawii w postaci zwęglonej lub noszące ślady cięcia, co potwierdza tezę o wykorzystywaniu tych zwierząt jako składniku pokarmu ówczesnych Indian. Kontekst znalezisk datowanych na okres po 2500 roku p.n.e. sugeruje wykorzystywanie kawii w celach rytualnych. Inkowie cenili delikatne mięso, używali kawii w diagnostyce medycyny ludowej i regularnie składali je w ofierze bogom^[8].

Zwęglone kości kawii domowej odkryto między innymi w Świątyni skrzyżowanych rąk (stanowisko archeologiczne Kotosh w górach, w północno-centralnej części Peru). Ich wiek został określony na około 2500–2000 p.n.e. W położonym w bliskiej odległości na północny-zachód od Kotosh Chavin de Huantar, wśród rytualnych znalezisk odkrytych na terenie starej świątyni (ok. 1000–500 lat p.n.e.) znajdowały się elementy sztuki kultowej, wyroby ceramiczne, skorupy małży spondylus, oraz kości kawii z resztkami żywności. Kontekst rytualnego wykorzystywania ciał kawii był także identyfikowany w późniejszych znaleziskach archeologicznych z okresu od ok. 200 lat p.n.e. do roku 1532^[8].

Ceramiczna figurka kawii z okresu przed-inkaskiej kultury Mochica (północne wybrzeże Peru, I w. p.n.e. - VIII w.)^[14]

Zooarcheolodzy zidentyfikowali także 218 fragmentów kości udomowionych C. porcellus w 18 miejscach na dziewięciu karaibskich wyspach. Przeprowadzone analizy wykazały, że zwierzęta zostały wprowadzone na wyspy po 500 roku i najprawdopodobniej w pierwszej kolejności pojawiły się na Wielkich Antylach. Kawie były tam wykorzystywane jako pokarm, ale także jako zwierzęta rytualne^[15].

Konrad Gesner, Historia animalium (1551)

W 1551 roku szwedzki przyrodnik Konrad Gesner zamieścił opis zwierzęcia wraz z jego wizerunkiem w 1 tomie Historia animalium^[16]. W okresie między 1597 i 1608 rokiem, peruwiański prezbiter, ojciec Francisco de Avila odczytał manuskrypt Huarochirí, zawierający mity ludu keczua zamieszkującego okolice współczesnej Limy. W dziewięciu mitach odnalazł opisy składania kawii domowych w ofierze, co miało przebłagać zagniewanych bogów, lub uzyskiwać ich przychylność. Ekofakty w postaci zmumifikowanych kawii domowych odkryto między innymi w Lo Demás, rybackiej osadzie położonej około 200 km na południe od Limy. Znalezisko pochodziło z okresu 1480–1540^[8]. Inkowie hodowali także C. porcellus dla mięsa^[6]. Prawdopodobnie przyrządzali z nich także rodzaj gulaszu calapurca^[8]. W tym okresie kawie były już zadomowione w Europie. Swoją kawię domową miała także królowa Anglii Elżbieta I Tudor^[17][18]. W 1680 roku rozpoczął się obrót handlowy tymi zwierzętami między Holandią, a Francją i Anglią^[19].

Felix Platter, Historia animalium (1554)

W 1789 roku, biskup zlokalizowanego na północnym wybrzeżu Peru Trujillo, Baltasar Jaime Martínez de Compañón, wysłał do króla Karola III Hiszpańskiego transport zbiorów. W 24 skrzyniach przekazał okazy minerałów, roślin i zwierząt oraz wyroby kulturowe. Wśród przesyłanych zbiorów znalazł się okaz kawii domowej, a do skrzyni załączony był opis: „[Świnka morska]^[a], rodzaj królika, czerwony samiec, o delikatnym i smacznym mięsie. Jest spożywana jako pieczona, smażona lub duszona na różne sposoby”^[8]. Inny opis, z pierwszej połowy XVII wieku, zawdzięczamy podróżującemu przez Andy księdzu Bernabie Cobo: „[Świnka morska]^[a] jest najmniejszym ze zwierząt domowych, jakie mieli mieszkańcy tych Indii; są hodowane w indywidualnych domach oraz w ośrodkach, także i dzisiaj. Jest trochę większa niż szczur ... [Ale] brakuje jej ogona. Istnieją [świnki morskie] w wielu kolorach... Mają niski głos, który brzmi jak dziecka, które płacze i jęczy, a gdy są chwytane, wydają bardziej przenikliwe piski”. Cobo objaśniał także fakt wykorzystywania tych zwierząt w medycynie ludowej: „Było zwyczajem leczyć [pacjentów] przez pocieranie i ssanie części brzucha i innych chorych części jego ciała z równoczesnym nacieraniem tych samych części smalcem lub mięsem i tłuszczem cui^[b] lub ropuchy”. Rytualne wykorzystywanie kawii domowych opisywał w 1613 roku kronikarz Guamán Poma de Ayala. Relacjonował, że w miesiącu lipcu (Chacra Conacuy) na placu stolicy Cuzco Inkowie składali w ofierze 100 lam oraz 1000 białych kawii domowych: „składali tę ofiarę, by ani słońce, ani woda zaszkodziły żywności i uprawom”^[8][14]. Udomowione kawie były także wykorzystywane w inkaskich wróżbach. Wróżbita cuyricucc odczytywał z wnętrzności zwierzęcia przyszłe zdarzenia^[14].

Pierwszy naukowy opis kawii domowej opublikował Karol Linneusz w 10. edycji Systema Naturae w 1758 roku. Linneusz oznaczył zwierzę jako Mus porcellus i wskazał typową lokalizację zwierzęcia: Brazylia^[3][2]. Epitet gatunkowy porcellus pochodzi z łaciny i oznacza „mała świnia”^[20]. W 1766 Pallas zaproponował utworzenie rodzaju Cavia, a w 1777 niemiecki przyrodnik Johann Christian Polycarp Erxleben po raz pierwszy opisał zwierzę pod współczesną binominalną nazwą Cavia porcellus^[2]. Zwierzęta te trafiły do Europy jako zwierza hobbystyczne^[2][6] już w XVI wieku, zaś w wieku XIX zaczęły być używane jako zwierzęta laboratoryjne^[7][6].

Systematyka

Wszystkie udomowione kawie są zazwyczaj identyfikowane w ramach nominatywnego gatunku Cavia porcellus^[7], jednak niektórzy naukowcy kwestionowali taką identyfikację i sugerowali, że hodowane zwierzęta były prawdopodobnie krzyżowane z zamieszkującą na terenie Argentyny, Boliwii, Urugwaju, Kolumbii oraz Brazylii kawią brazyliskją (Cavia aparea) i proponowali klasyfikację i oznaczenie jako Cavia aperea f. porcellus^[21]. W 2003 roku Międzynarodowa Komisja Nomenklatury Zoologicznej zaleciła zachowanie nazwy naukowej Cavia aperea (Erxleben, 1777) dla gatunku dzikiego, zaś Cavia porcellus (Linnaeus, 1758) dla zwierząt udomowionych. Wspomniane ustalenie nie rozstrzygało jednak o dokładnym pochodzeniu kawii domowych. Angel Cabrera sugerował przyjęcie jako możliwych przodków tych zwierząt: C. tschudii (kawii górskiej) z Peru i Chile lub C. fulgida (kawii lśniącej) z Brazylii. Kawia górska okazała się podatna do przeprowadzania krzyżówek, co uprawdopodobniało tezę o pochodzeniu kawii domowych od zwierząt tego gatunku^[7], ale byli także zwolennicy tezy mówiącej o tym, że C. porcellus wywodzi się od kawii lśniącej^[22]. Opublikowane w 2010 roku wyniki badań filogenetycznych z wykorzystaniem mitochondrialnego genu cytochromu b, wskazują na bliskie pokrewieństwo Cavia porcellus i C. tschudii^[7][2].

Nazwa zwyczajowa

We wcześniejszej polskiej literaturze zoologicznej dla określenia gatunku Cavia porcellus używana była nazwa zwyczajowa „świnka morska”^[5][6]. W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii PAN w Warszawie publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” rodzajowi Cavia nadano nazwę kawia, zaś niegdysiejszej „śwince morskiej” kawia domowa. Zmiana wiąże się z tym, że przyjęta w potocznym rozumieniu nazwa zwierzęcia wynikała z błędnego tłumaczenia nazwy oryginalnej na angielską, i późniejszej, trudniej do uzasadnienia transpozycji nazwy w tłumaczeniu jej z języka angielskiego na poszczególne języki narodowe^[4]. W trzech dialektach keczua nazwa ma zapis dający skojarzenie z „guinea”: cuzco =quwi, ayacucho =quwi, ~quyi, cochabamba =qowi^[23] i ta nazwa mogła zostać błędnie przetransponowana na język angielski^[14]. Ponadto autorzy wspomnianej wyżej publikacji PAN zwrócili uwagę, że pozostałe gatunki rodzaju Cavia nie były zwane świnkami, kawie nie są zwierzętami morskimi, a „świnka pospolita” to nazwa ryby (Chondrostoma nasus). Z tych powodów ujednolicono nazwę rodzajową gatunku Cavia porcellus do stosowanej w odniesieniu do pozostałych kawii^[4].

W języku angielskim „guinea pig” ma także odpowiednik guinees biggetje, w języku hiszpańskim kawia domowa jest zwana conejillo de Indias („mały królik z Indii”), w portugalskim porquinho-da-índia („mała świnia z Indii”) i włoskim porcellino d'India (także „mała świnia z Indii”), w francuskim cochon d'Inde („świnia z Indii”), w niemieckim meerschweinchen (to „mała morska świnia”), w szwedzkim marsvin („morska świnia”)^[14]. W regionie andyjskim zwierzę było nazywane cui, a współcześnie nazwa ta funkcjonuje lokalnie jako cuy^[8]. Ponadto w części środkowej i północnej części Peru używane są nazwy jaca lub acash, w Kolumbii Cori, w Wenezueli acurito, a boliwijscy Indianie nazywają kawie huancu^[14].

Inne próby wyjaśnienia pojawienia się w anglojęzycznej nazwie zwierzęcia członu „Guinea”, wiążą się z rzekomym sprowadzeniem tych zwierząt do Anglii przez przedsiębiorców o nazwie Guineamen, lub przekręceniu nazwy Guyana (Gujana) jako miejsca rzekomego pochodzenia gatunku. Pierwszy człon nazwy „pig” próbuje się wyjaśnić poprzez skojarzenia wydawanego przez kawie domowe dźwięku z chrząkaniem świń^[14].

W Polsce, w XIX-wiecznych opracowaniach oprócz nazw „świnka” i „świnka morska” używano również nazwy „morświnka”^[24].

Kariotyp

Kariotyp C. porcellus tworzą 64 pary chromosomów, Fn = 128^[3] (ub FN = 90, 94^[2]).

Budowa ciała

Kawia domowa jest gryzoniem o krępym ciele, krótkiej szyi^[25], bardzo krótkich kończynach, krótkim pysku. Nie ma ogona^[14][25] lub jest on jedynie w formie szczątkowej^[25]. Sierść jest krótka^[14], gruba, z delikatnym podszerstkiem^[20]. Odmiany długowłose występują stosunkowo rzadko^[14]. Według „Małego słownika zoologicznego” długość ciała tych zwierząt osiąga 22–35 cm^[6], zaś według „The Guinea Pig Handbook” Sharon Vanderlip 20,3–25,4 cm ^[26]. Samce są wyraźnie większe od samic{{r|Hixon. Poszczególne źródła określają masę ciała dorosłych samic w przedziale 700–900 g (700–850 g^[20], 700–900 g^[25], 750–900 g^[27]), zaś samców w przedziale 900–1200 g (950–1200 g^[20], 900–1200 g^[25], 900–1200^[27]).

Włosy czuciowe ulokowane są na powierzchni bocznej koło nosa w 5 lub 6 rzędach, pod brodą, oraz koło oczu^[20][25]. C. porcellus w formie dzikiej miała sierść wybarwioną na kolor szary lub brunatny^[6][28], ułatwiający ukrycie się przed wrogami^[29][28], natomiast w hodowlach hobbystycznych uzyskano liczne odmiany o zróżnicowanych formach włosa i o zmiennym wielokolorowym ubarwieniu – (mono-, dwu- lub trzy-kolorowe^[25]) łaciatym lub cętkowanym z kolorami od białego do beżowego i czarnego^[14]. Między płciami nie występują różnice w strukturze płaszcza lub kolorów^[25].

Kawia domowa ma uzębienie elodontyczne, czyli rosnące przez całe życie zwierzęcia. Ten typ uzębienia wymaga ciągłego ścierania^[30][31][26]. Składa się ono z 2 par siekaczy, 2 par przedtrzonowców i 6 par trzonowców^[32][31][20]. Między siekaczami, a zębami przedtrzonowymi znajduje się diastema^[33]. Kręgosłup składa się z 32–36 kręgów – formuła kręgowa: C₇, Th_13–14, L₆, S_2–3, C_4–6^[20][33][26]. Samica ma jedną parę sutków^[20] zlokalizowanych w strefie pachwinowej^[25].

Czaszka kawii domowej

Siekacze kawii domowej

Wzór zębowy		I	C	P	M
20	=	1	0	1	3
		1	0	1	3

Dane morfologiczne młodych, 12-tygodniowych kawii
(za: Egena, Husseini, Silas, Ciroma, 2010)^[34]

cecha	samce (średnia i odchylenie)	samice (średnia i odchylenie)
długość ciała (głowa i tułów)	25,73 ± 0,30 cm	24,67 ± 0,17 cm
długość kończyny przedniej	2,53 ± 0,03 cm	2,53 ± 0,02 cm
długość kończyny tylnej	4,70 ± 0,06 cm	4,41 ± 0,06 cm
długość ucha	2,60 ± 0,05 cm	2,36 ± 0.05 cm
masa ciała (g)	454,00 ± 14,69	436,67 ± 6,52

Czynności życiowe

Temperatura ciała kawii waha się w przedziale 38,6–39,4 °C^[27]. Częstotliwość pulsu tego zwierzęcia w stanie spoczynku: 229–319 uderzeń na minutę (średnia 275)^[33], a skurczowe ciśnienie krwi: do 100 mm Hg^[33].

Tryb życia

Kawia domowa wykazuje aktywność dobową zarówno w ciągu dnia, jak i w nocy. Jest zwierzęciem stadnym^[27], silnie terytorialnym^[29], społecznym. Kawie żyją w małych grupach po 5–10 osobników^[25], tworząc związki monogamiczne lub poligamiczne^[28]. Wzorując się na obserwacjach spokrewnionych gatunków kawii, przyjmuje się, że ewentualne dzikie populacje kawii domowej mieszkają w norach lub szczelinach^[25]. Nie kopią własnych nor, ale raczej zajmują te, opuszczone przez inne zwierzęta^[33]. Kawie wyznaczają swój obszar oznaczając teren wydzieliną z gruczołów odbytu i moczem. Samce bronią swojego terenu poprzez ostrzeżenia dźwiękowe, zachowania agonistyczne, potrząsanie zadem, ale także i podjęcie ewentualnej walki. Przedstawiciele populacji udomowionej są łagodniejsi od swych dzikich krewniaków, wykazują mniejszy stopień agresji, ale kawia domowa może przeciwnika podgryzać, ciągnąć za ucho, czy szarpać sierść^[25].

Kawie domowe silnie zżywają się z członkami swojego stada, więc rozdzielenie zwierząt wywołuje u nich stres. Ale na pojawienie się nowego, obcego osobnika kawie reagują agresją i próbują przegonić intruza^[29].

Kawie potrafią dobrze kopać tunele, mieszkają w norach^[29], ale nie budują gniazd^[25]. Funkcjonują na powierzchni. Samice osiągają dojrzałość płciową w wieku 6–8 tygodni (lub 4–5^[33]), a samce w wieku 2–3 miesięcy^[20] (9–10 tygodni^[27]). Po ciąży trwającej 60–70 dni (lub 59-72^[27][20][33] ze średnią 63^[33]) dni samica rodzi zwykle 1–6 młodych (przeciętnie 4) o masie ciała 60–110g^[27] lub 85–95 g ^[20], które są karmione przez matkę od 14^[6][28] do 21 dni^[20][28]. Młode rodzą się z otwartymi oczami. Po 21 dniach życia osiągają masę ciała 165–240 g^[20], a po 8–9 miesiącach osiągają wymiary dorosłych osobników^[6]. Rozpoczęcie karmienia młodych przez matkę dopiero po upływie 12–24 godzin od porodu jest naturalne i nie należy na siłę przyspieszać tego procesu^[30]. Mleko samicy zawiera 6–7% tłuszczu^[35].

Kawie domowe osiągają wiek 6–8 lat^[6] lub 4-8 lat (ze średnią dla zwierząt żyjących w niewoli 5 lat)^[27]. Maksymalny odnotowany wiek: 14 lat^[33].

Zmysły

Słuch i komunikacja dźwiękowa

Dźwięki wyrażające złość

Świergotanie

Dźwięki przy karmieniu

Dźwięki wyrażające zadowolenie

Rozpaczanie

Dźwięki ostrzegawcze

Kawie domowe mają dobrze rozwinięty słuch. Dzięki czterem zwojom ślimaka w uchu wewnętrznym może słyszeć dźwięki nawet o częstotliwości 33000 Hz^[36]. Są zwierzętami socjalnymi i komunikują się między sobą między innymi za pomocą wydawanych dźwięków^[27][37]. Wśród odgłosów kawii domowych wyodrębniono 11 (lub 10^[38]) typów sygnałów. Można wyróżnić sygnały alarmowe, godowe i służące komunikacji między rodzicami a małymi, do potwierdzania bliskości, wyrażenia niepokoju^[25], czy pobudzenia przy podawaniu pokarmu. Sygnały są zróżnicowane – poszczególne ich rodzaje bywają określane jako skomlenie, gwizdy, mruczenie, piski czy ćwierkanie^[28]. Gdy młode kawie zostają oddzielane od matki, wydają dźwięki, na które samica odpowiada. Przeprowadzone badania wykazały, że samice intensywniej reagowały na głos swoich dzieci w stosunku do potomstwa innych samic. To dowodzi, że zwierzęta rozpoznają się po głosie^[25].

Wzrok

Wzrok kawii domowej jest dobrze rozwinięty. Zwierzę rozróżnia kolory: niebieski, zielony, żółty i brązowy. Dzięki usytuowaniu oczu, kawia ma duży kąt widzenia i może patrzeć do przodu i na boki bez obracania głowy^[36].

Węch

Powonienie kawii jest znacznie bardziej czułe niż u człowieka. Zwierzęta rozpoznają się wzajemnie po zapachu^[36].

Dotyk

Orientację w terenie ułatwiają kawii włosy czuciowe^[36] rozmieszczone w 5 lub 6 rzędach na powierzchni bocznej koło nosa, pod brodą, oraz koło oczu^[20][25].

Ekologia

Żywienie

Kawia domowa jest zwierzęciem roślinożernym. Jej uzębienie ma charakter elodontyczny, czyli rośnie przez całe życie zwierzęcia i wymaga ciągłego ścierania. Zarówno ścieranie zębów jak i wspieranie motoryki przewodu pokarmowego wymaga diety o dużej zawartości włókna. Zawartość błonnika pokarmowego powinna osiągać minimum 10%^[30] lub 13,5%^[33] masy pokarmowej (optymalnie 12–16%), białka 18–20%, zaś tłuszczu, który jest przez organizm kawii pozyskiwany ze składników diety na bazie warzyw, 2–5%. W okresie laktacji i karmienia młodych dieta samicy powinna mieć zwiększony udział białka do 20–26%, oraz wapnia. Niedobory mogą grozić toksemią, ketozą, kwasicą metaboliczną i hipoglikemią^[30].

Kawie domowe w hodowli powinny być karmione sianem (wskazana zawartość tymotki łąkowej w składzie^[30]), oraz gotowymi, specjalistycznymi karmami, których skład jest dostosowany do wymogów dietetycznych tych zwierząt. Kawie domowe nie powinny otrzymywać pokarmów o zbyt wysokiej zawartości wapnia (np. w postaci lucerny), zaś dieta powinna być bogata w witaminę C. Dietę tych zwierząt można uzupełniać warzywami: pietruszką, marchwią (korzeń i liście), czerwoną i zieloną papryką, zielem mniszka, liśćmi kapusty, rzodkiewki i buraków. Dietę można także uzupełniać owocami: jabłkami czy winogronami, które powinny jednak stanowić nie więcej niż 5% dziennej racji pokarmowej, a podawane winny być jedynie jako smakołyki. Weterynarze nie zalecają podawania większości sprzedawanych smakołyków (np. dropsów jogurtowych), których skład w znacznej mierze opiera się na węglowodanach, i mogą być przyczyną zaburzeń trawiennych^[27].

W związku z tym, że organizm kawii domowej nie dysponuje enzymem GDP-L-fosforylazy galaktozy niezbędnym na jednym z etapów biosyntezy witaminy C (kwasu askorbinowego), w czego konsekwencji jej nie syntetyzuje, może być potrzebna jej suplementacja^[30][39]. Dobrze zbilansowana dieta warzywna (kapusta, pietruszka, szpinak, warzywa liściaste, brokuły) mogą zapewnić odpowiedni poziom kwasu askorbinowego u zdrowego zwierzęcia^[30]. Oprócz warzyw bogatych w tę witaminę kawia może doraźnie otrzymywać mały kawałek pomarańczy, lub odpowiednią dawkę w postaci preparatów weterynaryjnych^[27]. Zwierzę powinno w sumie otrzymywać 10 mg witaminy/kilogram masy ciała/dobę. W okresie ciąży należy dawkę zwiększyć do 30 mg/kg/dzień, zaś w sytuacji leczenia szkorbutu, nawet do 50–100 mg/kg/dobę^[30]. Według innych źródeł zapotrzebowanie stałe od 10 do 30 mg/kg dziennie, u chorych, młodych, samic w ciąży i zwierząt z niedoborem – do 50 mg/kg dziennie. Należy jednak wystrzegać się stosowania zbyt wysokich dawek tej witaminy, bowiem mogą wówczas wpływać na zahamowanie wzrostu zwierzęcia^[40]. Suplementacja witaminy C w formie rozpuszczonej w podawanej zwierzętom wodzie nie jest zalecana, bowiem w takiej postaci szybko ulega degradacji^[27][40].

Kawia ugruntowuje swoje nawyki żywieniowe już w młodości i trudno je później zmienić. Przewód pokarmowy tych zwierząt jest wrażliwy i zwierzęta źle znoszą gwałtowne zmiany w diecie, co może prowadzić do utraty apetytu i podenerwowania^[27], a nawet do kwasicy metabolicznej czy niedrożności przewodu pokarmowego^[30]. Negatywną reakcję może wywołać nawet zmiana gatunku podawanej karmy^[27]. Z tego powodu zwierzęta żywione karmą wieloskładnikową powinny jednorazowo otrzymywać taką jej porcję, by musiało zjeść wszystkie elementy, a nie przyjmować je wybiórczo^[30].

Koprofagia

Ze względu na stosunkowo niską jakość pożywienia dostępnego na wolności kawie wykazują także skłonność do koprofagii i w ciągu dnia chętnie przeżuwają one własne odchody^[30]. Zwykle jedzą kału granulki bezpośrednio z odbytu^[33]. W środowisku naturalnym cecha ta pozwalała na odzyskiwanie niewykorzystanych przez organizm składników odżywczych (w tym witaminy B), oraz na optymalizowanie wykorzystania białka. Nie należy powstrzymywać zwierzęcia od tej czynności, bo mogłoby to skutkować utratą masy ciała i zaburzeniami trawiennymi^[30].

Drapieżnictwo

Ze względu na fakt, że kawia domowa występuje najprawdopodobniej wyłącznie w formie udomowionej nie można określić jej naturalnych wrogów. Natomiast na żyjących na wolności przedstawicieli siostrzanego gatunku – kawii brazylijskiej – polują psy, wilki szare, koty, kojoty preriowe, sowy i jastrzębie^[28].

Pasożyty

Na organizmach kawii domowych żywią się zarówno pasożyty wewnętrzne jak i zewnętrzne: wszy, wszoły, roztocza, kleszcze, nicienie i przywry^[28]. Najczęściej wykrywanym pasożytem jest świerzbowiec Trixacarus caviae^[41][42]. Na zwierzętach pasożytują także inne, wywołujące wszołowicę świerzbowce – Gliricola porcelli^[43], a także Chirodiscoides caviae^[44], Cheyletiella parasitovorax i Demodex cavinae^[45]. Niepodjęcie leczenia kawii zarażonej drążącym świerzbowcem T. caviae może prowadzić do jej śmierci. U żyjących na wolności przedstawicieli siostrzanych taksonów pasożyty wewnętrzne zajmują zwykle wątrobę i jelito cienkie^[28].

Oddziaływanie na człowieka

Naukowcy odnotowali u ludzi reakcje alergiczne na kawię domową: nieżyt nosa, zapalenie spojówek, astmę. Rekacje o ciężkim stopniu należą jednak do rzadkości^[46].

Siedlisko

Naukowcy wskazują, że za typowe siedlisko dzikich populacji kawii domowych należy uznać obszary z wysoką i gęstą roślinnością, dającą zwierzętom ochronę przed atakami drapieżników. Jednocześnie obszary te winny graniczyć z terenami o niskiej roślinności, czyli miejscami żerowania^[11]. Najprawdopodobniej jednak kawie te nie funkcjonują już w naturalnych, dzikich, pokrytych trawą terenów. W przeszłości - być może - zamieszkiwały tereny położone na wysokości od poziomu morza do 4000 m n.p.m., ze średnią temperaturą dnia 22 °C, w nocy do -7 °C^[28].

Kawia domowa jako potrawa z grilla (Ekwador)

Targ w Ekwadorze

C. porcellus jako pożywienie

Kawia domowa jest w krajach Ameryki Południowej zwierzęciem tucznym, chowanym w celach kulinarnych^[47]. W opinii Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa chów kawii domowych charakteryzuje wysoka wartość odżywcza pozyskiwanego mięsa i niskie koszty produkcji^[48]. Indianie andyjscy rzadko spożywają mięso, więc okazjonalne potrawy z kawii są dla nich często jedynym źródłem białka zwierzęcego. Kawie domowe nie są jednak przedmiotem chowu handlowego, ale raczej do spożywania w okresach różnego rodzaju świąt, co jest przeniesieniem tradycji sprzed konkwisty. Potrawy z kawii są więc przygotowywane jako ofiara dla zmarłych w Dzień Zaduszny 2 listopada, towarzyszą w trakcie fiest z okazji siewu czy zbiorów^[14]. Mięso z kawii jest w produkcji znacznie tańsze od wołowiny, mniejsze jest zapotrzebowanie na karmę i tańszy sam chów, który nie wymaga dużych i kosztownych budynków. Andyjska tradycja ma wpływ na ekspansję mody kulinarnej wśród konsumentów wywodzących się z klasy średniej. Coraz więcej południowoamerykańskich restauracji wprowadza dania z kawii domowej. Mięso z kawii jest podawane w postaci gotowanej, grilowanej, lub smażonej w głębokim tłuszczu^[9]. Kawie domowe podawane są najczęściej w formie pieczonej (cuy canca). Mięso jest podobno smaczne. Ma ciemną barwę. Sierść jest usuwana ze skóry po uprzednim sparzeniu zabitego zwierzęcia we wrzątku. Po usunięciu wnętrzności tusza jest faszerowana ziołami. Kawia jest pieczona na rozgrzanych kamieniach, albo pieczona na ruszcie. Częstym dodatkiem warzywnym do potraw z kawii domowej jest papryka. Innymi potrawami z kawii są: gulasz corina oraz flaki hipilla. Gulasz przyrządzany jest na bazie mięsa z kawii smażonego uprzednio na smalcu, ziemniaków, cebuli i papryki, zaś do flaków dodawane są ziemniaki^[14].

W krajach andyjskich kawia nadal bywa używana we wróżbach – podobnie jak w czasach inkaskich, z wyglądu ich wnętrzności wróżbici starają się przewidzieć rokowania w chorobach, a ich tłuszcz bywa wykorzystywany w medycynie ludowej jako środek leczący ból uszu czy przynoszący ulgę w napięciu nerwowym^[14].

Kawie domowe są również hodowane jako zwierzęta rzeźne w krajach afrykańskich^[10][11][12].

Rośnie także zainteresowanie i import mrożonych tusz kawii domowych do Stanów Zjednoczonych. Wzrost ten napędzają potrzeby zaspokajania wzorców kulturowych przez imigrantów, ale także zainteresowanie egzotyczną sztuką kulinarną u rdzennej ludności. Na przeszkodzie stoją uprzedzenia kulturowe w sprawie możliwości jedzenia kawii i innych gryzoni^[9].

Kawie domowe w Santo Tomás. Cusco, Perú

Rozmieszczenie geograficzne

Typową lokalizacją występowania gatunku jest brazylijski stan Pernambuco. Lokalizacja ta bywa jednak kwestionowana^[14]. Autorzy „Mammal Species of the World” wskazują, że C. porcellus jako forma udomowiona może być traktowana jako zwierzę bez ustalonych dzikich populacji^[3]. Współczesny zasięg hodowli cuy w krajach Ameryki Południowej jest wyraźnie mniejszy od tego z okresu podboju kontynentu przez europejczyków. Indianie zamieszkujący wyżyny Peru, Ekwadoru i Boliwii utrzymują tradycję hodowli C. porcellus jako element ich kultury materialnej. Ostrożne szacunki liczebności tych zwierząt w latach 60. XX wieku mówiły o 5 milionach w Peru oraz dwóch milionach zwierząt w Ekwadorze i Boliwii. Natomiast na terenach pozostałych państw obejmujących swymi granicami Andy mniej niż 500 tysięcy^[14]. Według danych opublikowanych przez Organizację Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) w 2014 roku, w krajach andyjskich (głównie w Peru, Ekwadorze, Kolumbii i Boliwii) pogłowie kawii domowych szacuje się na 36 milionów zwierząt. Publikacja FAO informuje, że z tej populacji pozyskuje się rocznie 116.500 ton mięsa z 65 milionów wyhodowanych kawii domowych^[48][c].

Zasadnicze populacje podlegają hodowlom na całym świecie^[3].

Kawia w laboratorium, Maryland 1935

C. porcellus jako zwierzęta laboratoryjne

Popularność kawii domowej spowodowała zainteresowanie jego behawiorem, biologią i fizjologią, a z czasem zwierzęta te okazały się także popularnym organizmem modelowym do prowadzenia różnego rodzaju badań naukowych. Zaletą kawii domowych były ich niewielkie rozmiary, łagodne usposobienie oraz ich cechy anatomiczne, rozrodcze (podcział ciąży na trymestry i podobieństwo łożyskowe w stosunku do człowieka) i fizjologiczne. Z czasem nazwa zwierzęcia stała się synonimem badań naukowych i eksperymentów^[18]. W 1780 roku Antoine Lavoisier użył kawię w jego eksperymencie z zakresu fizjologii układu oddechowego. Zwierzę zostało umieszczone w kalorymetrze, urządzeniu służącym do pomiaru wydzielanego ciepła. Lavoisier wykazał, że wymiana gazowa układu oddechowego jest związana ze spalaniem, bowiem wydychane przez zwierzę ciepło stopiło śnieg otaczający kalorymetr^[49]. W 1800 roku kawie zostały użyte do badań chorób zakaźnych, zaś na początku XX wieku do badań nad rolą witamin w funkcjonowaniu organizmu^[18].

W 1985 roku w Stanach Zjednoczonych w przeprowadzanych eksperymentach naukowych wykorzystano 599.000 kawii. W raporcie za 2007 rok Departament Rolnictwa Stanów Zjednoczonych poinformował, że tym roku na terenie USA do badań naukowych użyto 207.257 kawii domowych^[18].

Zwierzęta są wykorzystywane do badań laboratoryjnych nad metodami leczenia nowotworów^[50], chorób słuchu^[18][38], choroby Alzheimera^[51], przewlekłej obturacyjnej choroby płuc, grypy, miażdżycy, powierzchownych infekcji grzybiczych, zapalenia kości i stawów, gorączki krwotocznej ( w tym gorączki Lassa i argentyńskiej gorączki krwotocznej), zakażenia narządów płciowych wirusem opryszczki, zakażenia cytomegalowirusem, filowirusami, wirusem RSV, prątkiem gruźlicy, Chlamydia trachomatis, Legionella pneumophila, gronkowcem złocistym, Listeria monocytogenes, dwoinką zapalenia płuc i Helicobacter pylori, a także do licznych badań z zakresu alergologii, toksykologii^[18], neurologii^[52], kardiologii^[53], fizjologii^[54] oraz badań behawioralnych^[55]. Do badań najczęściej wybierane są zwierzęta z odmian Hartley, albinos i ras bezwłosych^[18].

Hodowla

Kawie domowe dobrze nadają się do chowu hobbystycznego. Nie są agresywne, rzadko gryzą czy drapią. Przestraszona kawia ucieka – w warunkach domowych może szybko przemieszczać się w klatce i chować w zakamarkach. Kawie są zwierzętami społecznymi, więc nie powinny być hodowane w pojedynkę, a z członkami stada utrzymują bliskie więzi^[27].

Współczesna hodowla C. porcellus w krajach Ameryki Południowej

Organizacja humanitarna Heifer International promuje wśród południowoamerykańskiej ludności produkcję kawii domowych na mięso. W ramach pomocy organizacja przekazuje do zainteresowanych gospodarstw jednego samca i siedem samic, które dają początek małej, domowej hodowli. Hodowla stada składającego się z dwóch samców i dwudziestu samic tych zwierząt pozwala na zaspokojenie zapotrzebowanie na mięso dla sześcioosobowej rodziny^[9].

Trzykolorowe odmiany kawii domowej na obrazie z ok. 1600 roku (Jan Brueghel Starszy, fragment obrazu „Kuszenie w Ogrodzie Eden”)

Kawia gładkowłosa

Odmiany i umaszczenia

Obecnie istnieje wiele ras i odmian kolorystycznych kawii domowych. Poszczególne rasy zróżnicowane są pod względem struktury i długości włosa. Wyróżnia się też trzy podstawowe grupy kawii pod względem umaszczenia: monokolor (jednobarwne), bikolor (dwubarwne) i trikolor (trzykolorowe). Monokolory mogą mieć barwy: biały, kremowy, buff, złoty, beżowy, szafran, stale blue, czekoladowy, czarny, czerwony, sable. Bikolory i trikolory mają ubarwienie łączące poszczególne barwy, a osobną grupą ubarwienia są różne odmiany umaszczenia aguti. Może być złota aguti, srebrna aguti, szara aguti, kremowa aguti, buff aguti, cynamonowa aguti czy pomarańczowa aguti. Każda odmiana może mieć indywidualne znaczenia^[19].

Wyróżniane są trzy główne rasy kawii domowych^[25][27][33]:

• angielska o krótkim (ok. 3,8 cm), prostym włosie,
• abisyńska o szorstkim, spiralnie kręconym włosie,
• peruwiańska o długim włosie (do około 15 cm), prostym i jedwabistym.

Krzyżówki poszczególnych ras dają szeroką gamę umaszczenia i wzorów^[27].

Polski Klub Rasowych Świnek Morskich opracował „Polski Standard Rasowych Świnek Morskich” zgodnie z którym do Standardu A zaliczane są rasy^[56]:

Kawia domowa Czarny Self

I. Selfy BF (rodzina czerni)

1. Czarny Self
2. Slate Blue Self
3. Lilac Self
4. Czekoladowy Self
5. Beżowy Self

Kawia domowa Buff

II. Selfy RF (rodzina czerwieni)

1. Czerwony Self
2. Złoty p.e. Self
3. Złoty d.e. Self
4. Buff Self
5. Cream Self/ Kremowy Self
6. Ice Cream Self
7. Szafranowy Self
8. Biały p.e. Self
9. Biały d.e. Self

Kawia domowa o umaszczeniu agouti z bielą

III.Non - self Marking (znaczenia)

1. Agouti
2. Solid Agouti
3. Argente
4. Tan/Fox/Lux

Kawia domowa o umaszczeniu Himalaya

IV.Non - self Pattern (umaszczenia)

1. Brindle
2. Japończyk/Harlequin/Magpie
3. Bikolor
4. Szylkret
5. Trikolor
6. Szylkret z białym
7. Dutch
8. Himalaya
9. Dalmatyńczyk
10. Roan

Amerykański Crested

V.Crested

1. Ang. Crested (monokolory)
2. Crested
3. Amerykański Crested

Rasa Rozetka

VI.Krótkowłose tekstura

1. Rozeta (Abyssynian)
2. US Teddy
3. CH Teddy
4. Rex

Rasa sheltie

VII.Długowłose Proste

1. Sheltie
2. Coronet
3. Peruwianka

VIII.Długowłose Kręcone

1. Texel
2. Merino
3. Alpaka
4. Lunkarya

Rasa skinny

IX.Bezwłose

1. Skinny
2. Baldwin

Wymagania hodowlane

Kawie domowe są zwierzętami stadnymi i niezwykle żywotnymi. W hodowli należy im zapewnić dużo wolnej przestrzeni^[27]. Mieszkaniem może być duża klatka dla gryzoni która nie powinna być mniejsza niż 60 cm × 80 cm × 50 cm^[36] (inne źródła podają 140 cm × 50 cm × 27,5 cm^[57]), a dobrze jest zapewnić zwierzęciu w jej wnętrzu domek o wymiarach rzędu 25 cm × 15 cm × 15 cm, z otworem wejściowym dopasowanym do wymiarów zwierzęcia^[36]. Wskazane jest zapewnienie kawii dostępu do wybiegu, ale niezbędne jest zabezpieczenie sprzętów, a w szczególności urządzeń elektrycznych i przewodów, przed zębami tych zwierząt. Konieczny jest pojemnik na pokarm oraz poidło. Świeża woda powinna być dostępna na bieżąco, a poidła dezynfekowane, by zapobiec infekcji. Dno klatki powinno być wysypane materiałem ściółkowym, który umożliwiałoby wsiąkanie moczu, jednak nie powinny to być trociny sosnowe lub cedrowe, których olejki eteryczne mogłyby działać drażniąco na drogi oddechowe zwierząt i zwiększać ryzyko chorób układu oddechowego. Podłoże należy wymieniać codziennie^[27]. Dno klatki nie powinno mieć formy rusztu z kraty, bowiem między szczeblami mogą się klinować łapy, co mogłoby stanowić potencjalne zagrożenie dla zwierzęcia oraz skutkować zapaleniem i ropniami opuszek palcowych^[27][30]. Kawie nie potrafią skakać, więc klatka nie musi być wysoka i nie musi być zabezpieczana od góry^[27]. Temperatura powietrza powinna zawierać się w przedziale 18,3–26,1 °C^[27],a według innego źródła 17–24 °C^[33].

Parametry morfologiczne i biochemiczne krwi

Parametry morfologiczne kawii domowej
(za: Hargaden, Singer, 2012)^[25]

Parametr	średnie wartości
Czerwone krwinki	5,4×106/mm3±12%
Hematokryt	43±12%
Hemoglobina	13,4 g/dl±12%
MCV	81 µm3
MCH	25 pg
Białe krwinki	9,9×103/mm3±30%
Neutrofile	28–44%
Limfocyty	39–72%
Eozynofile	1–5%
Monocyty	3–12%
Bazofile	0–3%
Płytki krwi	250–850×103/mm3

Parametry biochemiczne kawii domowej
(za: Hargaden, Singer, 2012)^[25]

Parametr	średnie wartości
Białko całkowite	4,5–5,9 g/dl
Albuminy	2,3–3,0 g/dl
Globuliny	1,7–2,6 g/dl
Glukoza	80–110 mg/dl
Mocznik	15,7–31,5 mg/dl
Kreatynina	1,0–1,8 mg/dl
Bilirubina całkowita	0,2–0,4 mg/dl
Lipidy	95–240 mg/dl
Fosfolipidy	25–75 mg/dl
Trójglicerydy (całk.)	28–76 mg/dl
Cholesterol	20–43 mg/dl
Wapń	9,0–11,3 mEq/dl
Fosforany	4,2–6,5 mEq/dl
Magnez	2,1–2,7 mg/dl
Sód	121–126 mEq/litr
Potas	4–6 mEq/litr
Chlorki	96–98 mEq/litr
Alat	31–51 IU/litr
AspAT	38–57 IU/litr
Fosfataza alkaliczna	68–71 IU/litr
Aminotransferazy w surowicy	38–58 IU/litr
CK	80–130 IU/litr
LDH	37–63 IU/litr

Typowe problemy zdrowotne w hodowli

Korekta trzonowców kawii domowej

Sposób skracania pazurów kawii domowej

Łapy kawii domowej na ruszcie z kraty

Zdrowa kawia domowa ma lśniące, niezmierzwione futerko. Jest aktywna, ma apetyt, reaguje na bodźce zewnętrzne i nie stroni od członków swojego stada. Zmierzwiona, matowa, nastroszona sierść może być oznaką stanu chorobowego. Podobnie; unikanie kontaktu, osowiałość, brak apetytu i reakcji na bodźce. Zwierzę wyglądające lub zachowujące się w sposób nietypowy należy oddzielić od reszty stadka i obserwować. W przypadku pojawienia się innych objawów (np. biegunki, wycieku z nozdrzy, oczu lub uszu, wymiotów) należy niezwłocznie poprosić o konsultację weterynarza. Szczególnie groźne mogą być choroby zakaźne, które u prawidłowo pielęgnowanych i żywionych zwierząt powinny się zdarzać bardzo rzadko. Kawii może zagrażać^[57]:

• salmonelloza wywołana bakteriami z rodzaju Salmonella (objawy: utrata apetytu, wysoka temperatura ciała, biegunka, wymioty) – choroba groźna, w ciągu kilku dni może doprowadzić do śmierci zwierzęcia,
• pastereloza wywoływana przez bakterie Pasterella (objawy: ropny wyciek z nosa, biegunka, duszność, kaszel, podwyższona temperatura ciała) – również grozi śmiercią zwierzęcia po kilku dniach od wystąpienia infekcji,
• gruźlica, która rozwija się powoli. Zainfekowanie może nastąpić poprzez pokarm (np. z mlekiem od chorej krowy) lub poprzez bezpośredni kontakt z chorym człowiekiem lub zwierzęciem. (Objawy: utrata łaknienia, spadek masy ciała, kaszel, duszność),
• rodencjoza (gruźlica rzekoma) wywoływana przez pałeczki rodencjozy (Y. pseudotuberculosis), występujące w wodzie i glebie. Do zakażenia dochodzi drogą pokarmową. (Objawy w formie ostrej: duszność, drgawki; w formie przewlekłej: utrata masy ciała, utrata łaknienia). W formie przewlekłej może spowodować śmierć zwierzęcia w ciągu kilku tygodni, a w formie ostrej w ciągu kilku dni,
• liszaj strzygący (przewlekła choroba grzybicza) jest trudna do leczenia, (objawy: drobne krosty na skórze, silny świąd, zaczerwienienie skóry, wypadanie włosów. Infekcja rozpoczyna się od głowy i przesuwa się wzdłuż tułowia, doprowadzając do częściowego lub całkowitego łysienia.

Choroby zębów

Choroby stomatologiczne są jedną z najczęstszych dolegliwości dotykających kawie domowe. Uzębienie elodontyczne stale rośnie i wymaga regularnego ścierania. Przerośnięte zęby uniemożliwiają gryzienie pokarmów i może prowadzić do wygłodzenia i śmierci zwierzęcia. Zbyt długie siekacze lub trzonowce może skrócić weterynarz^[30]. Bakterie Fusobacterium nucleatum i Prevotella buccae mogą powodować choroby przyzębia. Tego typu schorzenia mają progresywny charakter, więc wczesne ich wykrywanie pozwala na zatrzymanie lub uniknięcie rozwoju choroby^[58]. Wady zgryzu mogą mieć podłoże genetyczne, ale mogą być skutkiem infekcji, błędów żywieniowych lub urazów^[25].

Choroby skórne

Stres, błędy żywieniowe, hodowlane lub nadmierne zagęszczenie stada kawii mogą się przyczyniać do wystąpienia chorób skórnych u tych zwierząt. Z kolei nieodpowiednie podłoże, otyłość zwierzęcia, niehigieniczne warunki chowu lub brak ruchu mogą prowadzić do zapalenia i ropni opuszek palcowych (pododermatitis). W leczeniu tych schorzeń pomóc może poprawa warunków środowiskowych. Głębokie rany, zwykle umiejscowione wzdłuż grzbietu kawii, oraz wyłysiałe obszary sierści mogą być objawem zapalenia skóry wywołanego przez ektopasożyty Trixicara caviae. Łysienie może także zostać wywołane przez niedobór kwasu askorbinowego (witaminy C)^[30].

Choroby układu pokarmowego

Kawie domowe są podatne na zakażenia Salmonella enteritidis i S. typhimurium, które mogą dawać subtelne objawy kliniczne – nie musi występować biegunka, ale konsekwencją może być stan zapalny jelit^[30]. Dla kawii groźne mogą być: pałeczka okrężnicy, Clostridium piliforme (wywołująca chorobę Tyzzera), Yersinia pseudotuberculosis (wytwarza ropnie jelit) i gatunki z rodzaju Campylobacter. Infekcje tymi bakteriami mogą skutkować utratą masy ciała, biegunką, a nawet poronieniem ciąży samicy. Zapalenie jelit u kawii może powodować także szparkosz okrężnicy oraz pasożyty Eimeria caviae wywołujące kokcydiozę. W obu przypadkach objawem może być biegunka. Ważne jest szybkie podjęcie leczenia^[30]. Biegunka, krwiomocz, wybroczyny błon śluzowych, utrata masy ciała i brak łaknienia^[30], ale także i rozchwianie uzębienia^[31][30] mogą być objawami niedoboru witaminy C^[30].

Otyłość u kawii może powodować uwięźnięcie odchodów w odbycie. To schorzenie częściej przydarza się samcom. Doraźnie pomaga mechaniczna pomoc w opróżnieniu, natomiast trwałą pomoc może przynieść odchudzanie zwierzęcia^[30].

Pazury

Palce kawii domowej zakończone są szerokimi pazurami, które rosną bardzo szybko. Zwierzę żyjące w niewoli nie ma szans na wystarczająco szybkie ścieranie ich o podłoże. Zbyt długie pazury mogą przeszkadzać w poruszaniu się, a także prowadzić do okaleczania. Należy je regularnie kontrolować i skracać^[36].

Kawia domowa w kulturze

Obraz z 1580; National Portrait Gallery w Londynie

Malarstwo

Prawdopodobnie najstarszym wizerunkiem kawii domowej w malarstwie europejskim jest datowany na 1580 obraz przedstawiający troje dzieci z epoki elżbietańskiej. Stojąca pośrodku dziewczynka trzyma na ręce kawię domową. Autor obrazu nie jest znany, ale wnioskując z zastosowanej techniki malarskiej pochodził on z angielskiej lub holenderskiej szkoły malarstwa. Obraz jest eksponowany w National Portrait Gallery w Londynie^[59].

Pieczona kawia jako potrawa podczas Ostatniej Wieczerzy. Obraz Marcosa Zapaty; Katedra w Cuzco
(XVII wiek)

W kaplicy katedry w Cuzco znajduje się XVII-wieczny obraz Marcosa Zapaty przedstawiający Ostatnią Wieczerzę. Na stole widoczny jest półmisek z pieczoną kawią^[60][59].

Obrzędowość

Kawia domowa jest w krajach Ameryki Południowej zwierzęciem tucznym, chowanym w celach kulinarnych związanych z obrzędami i rodzinnymi lub społecznymi uroczystościami. Celebrowanie konsumpcji kawii zawiera w sobie duży ładunek emocjonalny i symbolizuje różne aspekty życia społecznego i kulturalnego. Tradycyjne konsumpcje potraw z kawii domowych są kontynuowane także przez ekwadorskich emigrantów osiedlających się w Stanach Zjednoczonych. Zwierzęta są wówczas nabywane w sklepach hobbystycznych^[47].

Literatura

W 1973 czeski prozaik Ludvík Vaculík opublikował w niezależnym wydawnictwie satyrę polityczna na temat deprawacji i zepsucia jakiemu podlega społeczeństwo żyjące w systemie totalitarnym^[61]. Nowela nosząca tytuł „Morčata” (Świnki morskie), została dostrzeżona przez krytyków zachodnich i oceniona jako jedna z najwnikliwszych publikacji literackich analizujących życie społeczne w ówczesnej Czechosłowacji. Satyra została przetłumaczona na wiele języków, a w 1976 zdobyła George Orwell Prize, nagrodę literacką brytyjskiego wydawnictwa Penguin Books^[62].

W kosmosie

9 marca 1961 roku, w ramach przygotowań do lotów kosmicznych z udziałem ludzi, wystrzelono Korabl-Sputnik 4 – jeden z prototypowych statków kosmicznych typu Wostok. Na jego pokładzie – oprócz psa, kilku myszy i manekina – znalazła się jedna lub dwie kawie domowe. Po wykonaniu jednego okrążenia Ziemi zwierzęta wylądowały bezpiecznie^[63][64].

Uwagi

1. Nazwa "Guinea pig" znajduje się w tekście anglojęzycznym, ale nie wiadomo jak zwierzę było określone w oryginale.
2. Nazwa kawii domowej w języku keczua.
3. Opublikowane dane są nieco niejasne. Z prostego wyliczenia wynikałoby, że jedna tusza zwierzęcia miała masę około 1,79 kg.

Przypisy

1. Cavia porcellus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
2. James L. Patton, Ulyses F. J. Pardiñas, Guillermo D’Elía: Mammals of South America, Volume 2: Rodents. University of Chicago Press, 2015, s. 699–700. ISBN 978-0-226-16960-6.
3. Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Cavia porcellus. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 2 listopada 2009]
4. Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN w Warszawie, 2015, s. 297. ISBN 978-83-88147-15-9.
5. Zygmunt Kraczkiewicz: SSAKI. Wrocław: Polskie Towarzystwo Zoologiczne - Komisja Nazewnictwa Zwierząt Kręgowych, 1968, s. 81, seria: Polskie nazewnictwo zoologiczne.
6. Kazimierz Kowalski (redaktor naukowy), Adam Krzanowski, Henryk Kubiak, G. Rzebik-Kowalska, L. Sych: Mały słownik zoologiczny: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991. ISBN 83-214-0637-8. Brak numerów stron w książce
7. Spotorno Oyarzún, Ángel Enrique; Valladares, John P.; Marín, Juan C.; Zeballos, Horacio. Molecular diversity among domestic guinea-pigs (Cavia porcellus) and their close phylogenetic relationship with the Andean wild species Cavia tschudii. „Revista Chilena de Historia Natural”. 77, s. 243–250, 2004. Springer-Verlag. ISSN 0717-6317. (ang.).
8. Daniel H. Sandweiss, Elizabeth S. Wing. Ritual Rodents: The Guinea Pigs of Chincha, Peru. „Journal of Field Archaeology”. 24 (1), s. 47-58, 1997. Taylor & Francis Ltd.. (ang.).
9. Alastair Bland: From Pets To Plates: Why More People Are Eating Guinea Pigs. NPR : National Public Radio : News & Analysis, World, US, Music, 2013-04-02. [dostęp 2016-11-16]. (ang.).
10. Ngou Ngoupayou J.D., Fotso J.M., Kouonmenioc J.. The Guinea pig Cavia porcellus L., as a meat producing animal in Cameroon (1994). . 12 (4), 1995. FAO. ISSN 0771-3312. (ang.).{{Cytuj pismo}} Brakujące pola: czasopismo.brak numeru strony
11. Sylvia Kaiser, Michael B. Hennessy, Norbert Sachser. Domestication affects the structure, development and stability of biobehavioural profiles. „Frontiers in Zoology”. 12 (1), 2015. DOI: 10.1186/1742-9994-12-S1-S19. (ang.).
12. Moula Nassim, Hornick Jean-Luc, Ruppol Patrick, Antoine-Moussiaux Nicolas, Leroy Pascal. Production of animal protein in the Congo Basin, a challenge for the future of people and wildlife. „International Conference: Nutrition and Food Production in the Congo Basin (Brussels, 2013)”, s. 1–15, 2015. (ang.).
13. Spotorno, A.E., Manríquez, G., Fernández L., A., Marín, J.C., González, F., Wheeler, J.: Domestication of guinea pigs from a southern Peru-northern Chile wild species and their middle pre-Columbian mummies [w: Kelt, D.A., Lessa, E.P., Salazar-Bravo, J. and Patton, J.L. (eds.). The Quintessential Naturalist: Honoring the Life and Legacy of Oliver P. Pearson.]. University of California Publications in Zoology, 2007, s. 1–981. ISBN 0-520-09859-5.
14. Daniel W. Gade. The Guinea Pig in Andean Folk Culture. „Geographical Review”. 57 (2), s. 213–224, 1967. American Geographical Society. ISSN 1931-0846. (ang.).
15. Michelle J. LeFebvre, Susan D. deFrance. Guinea Pigs in the Pre-Columbian West Indies. „The Journal of Island and Coastal Archaeology”. 9 (1), s. 16–44, 2014. Taylor & Francis Ltd.. DOI: dx.doi.org/10.1080/15564894.2013.861545. ISSN 1556-4894. (ang.).{{Cytuj pismo}} Nieprawidłowe/puste pola: "doi".
16. Arianne F. Kolb. Jan Brueghel the Elder: The Entry of the Animals int o Noah's Ark. , 2005. The Getty Research Institute. ISSN 0-89236-770-9. (ang.).{{Cytuj pismo}} Nieprawidłowe/puste pola: "issn". Brakujące pola: czasopismo.brak numeru strony
17. Jim Endersby: A Guinea Pig’s History of Biology. Cambridge: Harvard University Press, 2007, s. 544. ISBN 978-0-674-03227-9.
18. Douglas K. Taylor, Vanessa K. Lee: Guinea Pigs as Experimental Models (in:) The Laboratory Rabbit, Guinea Pig, Hamster, and Other Rodents. Academic Press, 2012, s. 705–744. ISBN 978-0-12-380920-9.
19. [przekł.: Aleksandra Maluta]: Świnka morska : wybór, utrzymanie, opieka, zachowanie, żywienie, hodowla, zdrowie, odmiany barwne. Łódź: Galaktyka, 2009, s. 64, seria: Miłośnik Zwierząt. ISBN 978-83-7579-060-3.
20. Joseph E. Wagner: The Biology of the Guinea Pig. Academic Press, 2014, s. 317, seria: American College of Laboratory Animal Medicine. ISBN 978-1-4832-8932-8.
21. Sachser N.. Of domestic and wild guinea pigs: studies in sociophysiology, domestication, and social evolution.. „Naturwissenschaften”. 85 (7), s. 307-317, 1998. (ang.).
22. Alberto A. Guglielmone, Santiago Nava. Rodents Of The Subfamily Caviinae (Hystricognathi, Caviidae) As Hosts For Hard Ticks (Acari: Ixodidae). „Mastozoología Neotropical”. 17 (2), s. 279–286, 2010. Sarem. ISSN 1666-0536. (ang.).
23. Gary John Parker. English-Quechua dictionary: Cuzco, Ayacucho, Cochabamba. , s. 64. Cornell University. (ang.).{{Cytuj pismo}} Brakujące pola: czasopismo.
24. Erazm Majewski: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich, zawierający ludowe oraz naukowe nazwy i synonimy polskie, używane dla zwierząt i roślin od XV-go wieku do chwili obecnej, źródłowo zebrane i zestawione z synonimami naukowemi łacińskiemi w podwójnym porządku alfabetycznym i pomnożone porównawczym materyałem, zaczerpniętym z innych języków słowiańskich. T. 2. Słownik łacińsko-polski. Warszawa: Noskowski, 1894, s. 178.
25. Maureen Hargaden, Laura Singer: Anatomy, Physiology, and Behavior (in:) The Laboratory Rabbit, Guinea Pig, Hamster, and Other Rodents. Academic Press, 2012, s. 575–602. ISBN 978-0-12-380920-9.
26. Sharon Lynn Vanderlip: The Guinea Pig Handbook. China: Barron's Education Series, Inc., 2003, s. 161, seria: Baron's educational series; Barron's Pet Handbooks. ISBN 978-0-7641-2288-0.
27. UC Davis School of Veterinary Medicine. Guinea Pig Care Sheet. „Companion Avian and Exotic Pet Medicine and Surgery Serv”. www.vetmed.ucdavis.edu. UC Davis School of Veterinary Medicine. (ang.).brak numeru strony
28. Jordan Hixon: Cavia porcellus: Guinea pig. Animal Diversity Web. [dostęp 2016-11-14]. (ang.).
29. Ron E. Banks, Julie M. Sharp, Sonia D. Doss, Deborah A. Vanderford: Exotic Small Mammal Care and Husbandry. John Wiley & Sons, 2013, s. 195, seria: Wiley Desktop Editions. ISBN 978-1-118-70885-9.
30. Wendy Bament. VN's guide to guinea pigs: handling, nutrition, nursing - Vet Times. „The Veterinary Nurse”, s. 1–10, 2012-10. vettimes.co.uk. (ang.).
31. Kathy Istace. Small Mammal Dentistry. „Veterinary Technician”, s. E1–E8, 2011-09. Vetstreet Inc.. ISSN 8750-8990. (ang.).
32. Heidi L. Hoefer: Small Mammal Dentistry. Atlantic Coast Veterinary Conference, 2001. [dostęp 2016-11-08]. (ang.).
33. Ron E. Banks: The Guinea Pig: biology, care, identification, nomenclature, breeding and genetics. USAMRIID Seminar Series, 1989. [dostęp 2016-11-14]. (ang.).
34. Stephen Sunday Acheneje Egena, Garba Husseini, Timothy Silas i Tairu Ciroma. Effect of Sex on Linear Body Measurements of Guinea Pig (Cavia porcellus). „AU Journal of Technology”. 14 (1), s. 61–65, 2010. Assumption University.. (ang.).
35. V. E. Engelbert. Fat Content of Guinea-Pig Milk. „Science New Series”, s. 459, 1945. 101. American Association for the Advancement of Science. (ang.).
36. Eva Maria Bartenschlager ; tł. z jęz. niem. („Alles über Meerschweinchen”) Olga Urszula Zbonikowska: Świnka morska. Warszawa: Multico, 1997, s. 64, seria: Nasze Zwierzęta. ISBN 83-7073-164-3.
37. Aneta Baklová, Eva Baranyiová. Reaction to Predators in Guinea Pigs ( Cavia porcellus). „ridging the gap between increasing knowledge and decreasing resources”, s. 1, 2014-09-17. Czech University of Life Sciences Prague. (ang.).
38. Jasmine M. S. Grimsley, Sharad J. Shanbhag, Alan R. Palmer, Mark N. Wallace. Processing of Communication Calls in Guinea Pig Auditory Cortex. „PLoS ONE”. 7 (12), s. 1–18, 2012. PLOS ONE. DOI: http://dx.doi.org/10.1371/journal.pone.0051646. (ang.).{{Cytuj pismo}} Nieprawidłowe/puste pola: "doi".
39. Wendy Bament. Critical care of the guinea pig: a veterinary nurse's guide. „The Veterinary Nurse”. 6 (2), s. 2, 2015. MA Healthcare Limited. DOI: http://dx.doi.org/10.12968/vetn.2015.6.2.110. ISSN 2044-0065. (ang.).{{Cytuj pismo}} Nieprawidłowe/puste pola: "doi".
40. Victoria Woolfe: Vitamin C supplementation in guinea pigs. Veterinary Business Development – Veterinary Times, 2014-04-14. [dostęp 2016-11-06]. (ang.).
41. Narcisa Mederle. Trixacarus caviae infestation in guinea pig case report. „Lucrări Stiintifice Medicină Veterinară”. 19 (1), s. 101-1044, 2009. Universitatea de Stiinte Agricole si Medicina Veterinara a Banatului Timisoara. (ang.).
42. C. Fuentealba, P. Hanna. Mange induced by Trixacarus caviae in a guinea pig. „Canadian Veterinary Journal”. 37 (12), s. 749–750, 1996. Canadian Veterinary Medical Association. ISSN 0008-5286. (ang.).
43. Hirsjärvi P., Phyälä L.. Ivermectin treatment of a colony of guineapigs infested with fur mite (Chirodiscoides caviae).. „Lab Animal Magazine”. 29 (2), s. 200–203, 1995. (ang.).
44. d'Ovidio D, Santoro D.. Prevalence of fur mites (Chirodiscoides caviae) in pet guinea pigs (Cavia porcellus) in southern Italy. „Veterinary Dermatology”. 25 (2), s. 135–137, 2014. DOI: 10.1111/vde.12110.. (ang.).
45. vetopedia.pl: Pasożyty zewnętrzne. Weterynarz online - Portal weterynaryjny. [dostęp 2016-11-15]. (pol.).
46. Michael C. Zacharisenr, Michael B. Levy, Jeffrey L. Shaw, Viswanath P. Kurup. Severe allergic reactions to guinea pig. „Clinical and Molecular Allergy”. 3 (14), 2005. Italian Society of Allergology. DOI: 10.1186/1476-7961-3-14. ISSN 1476-7961. (ang.).
47. Emma-Jayne Abbots. It Doesn't Taste as Good from the Pet Shop - Guinea Pig Consumption and the Performance of Transnational Kin and Class Relations in Highland Ecuador and New York. „Food, Culture & Society”. 14 (2), s. 205–223, 2011. Francis & Taylor. ISSN 1552-8014. (ang.).
48. L. Chauca de Zaldívar: Guinea pig (Cavia porcellus) production in Andean countris (Produccion de cuyes [Cavia porcellus en los paises andinos). Rearing unconventional livestock species]. Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO), 2014-08-5. [dostęp 2016-11-12]. (hiszp.).
49. Dorothy Yamamoto: Guinea Pig. Londyn: Reaktion Books, 2015, s. 189–201, seria: Animal series. ISBN 978-1-78023-467-0.
50. Sayeh Savari, Minghui Liu, Yuan Zhang, Wondossen Sime, Anita Sjölander. CysLT1R Antagonists Inhibit Tumor Growth in a Xenograft Model of Colon Cancer. „PLoS ONE”. 8 (9), s. 1-14, 2013. PLOS ONE. DOI: http://dx.doi.org/10.1371/journal.pone.0073466. (ang.).{{Cytuj pismo}} Nieprawidłowe/puste pola: "doi".
51. Mathew J. Sharman, Seyyed H. Moussavi Nik, Mengqi M. Chen, Daniel Ong, Linda Wijaya, Simon M. Laws, Kevin Taddei, Morgan Newman, Michael Lardelli, Ralph N. Martins, Giuseppe Verdile. The Guinea Pig as a Model for Sporadic Alzheimer’s Disease (AD): The Impact of Cholesterol Intake on Expression of AD-Related Genes. „Plos One”, 2013. PLOS ONE. DOI: 10.1371/journal.pone.0066235. (ang.).
52. Daniel Heffez, William Sheremata. Experimental Embolic Stroke in the Guinea Pig. „Journal of Neuropathology & Experimental Neurology”. 39 (1), s. 82-87, 1979. American Association of Neuropathologists. ISSN 0022-3069. (ang.).
53. Michael J. Taggart, Richard Hume, Jon Lartey, Mark Johnson, Wing-Chiu Tong, Kenneth T. Macleod. Cardiac remodelling during pregnancy: whither the guinea pig?. „Cardiovascular Research”. 104 (1), s. 226–227, 2014. Oxford Journals. DOI: 10.1093/cvr/cvu198. ISSN 0008-6363. (ang.).
54. Megan K. Watson, Adam W. Stern, Amber L. Labelle, Stephen Joslyn, Timothy M. Fan, Katie Leister, Micah Kohles, Kemba Marshall, Mark A. Mitchell. Evaluating the Clinical and Physiological Effects of Long Term Ultraviolet B Radiation on Guinea Pigs (Cavia porcellus). „PLoS ONE”, s. 1–23, 2014. PLOS ONE. DOI: http://dx.doi.org/10.1371/journal.pone.0114413. (ang.).{{Cytuj pismo}} Nieprawidłowe/puste pola: "doi".
55. Yvette Ellen, Paul Flecknell, Matt Leach. Evaluation of Using Behavioural Changes to Assess Post-Operative Pain in the Guinea Pig (Cavia porcellus). „PLoS ONE”. 11 (9), s. 1–20, 2016. DOI: dx.doi.org/10.1371/journal.pone.0161941. (ang.).{{Cytuj pismo}} Nieprawidłowe/puste pola: "doi".
56. Polski Klub Rasowych Świnek Morskich. Polski standard rasowych świnek morskich. , 2015. (pol.).{{Cytuj pismo}} Brakujące pola: czasopismo.brak numeru strony
57. Mirosław Huszcz: Świnka morska, mysz biała, szczur biały. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1992, s. 70. ISBN 83-09-01405-8.
58. Andrea Minarikova, Petr Fictum, Tomas Zikmund, Vladimir Jekl. Dental Disease and Periodontitis in a Guinea Pig (Cavia porcellus). „Journal of Exotic Pet Medicine”. 25 (2), s. 150-156, 2016. Elsevier. ISSN 1557-5063. (ang.).
59. Matilda Battersby: National Portrait Gallery unveils earliest known portrait of a guinea pig. The Independent, 2013-08-20. [dostęp 2016-11-11]. (ang.).
60. Anna Edwards. Is this the first portrait of a guinea pig? Experts claim this painting is the earliest depiction of the once 'exotic' pet. „The Daily Mail”, 2013-08-21. (ang.).brak numeru strony
61. Ludvík Vaculík: Morčata. Praga: Edice Petlice, 1973. Brak numerów stron w książce
62. Bronislava Volek. The Guinea Pigs by Ludvik Vaculik: Codes, Metaphors, and Compositional Devices. „Slavic Review”. 43 (1), s. 17–29, 1984. Slavic, East European, and Eurasian Studies. DOI: 10.2307/2498732. ISSN 0037-6779. (ang.).
63. Tara Gray: A Brief History of Animals in Space. NASA, 1998. [dostęp 2016-11-11]. (ang.).
64. Human Factors in Long-duration Spaceflight. National Research Council (U.S.). Space Science Board, 1972, s. 3. ISBN 0-309-01947-8.

Kategoria:Kawiowate Kategoria:Zwierzęta hodowlane