Loading AI tools
polski generał Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
August Emil Fieldorf, ps. „Weller”, „Jordan”, „Nil” (ur. 20 marca 1895 w Krakowie, zm. 24 lutego 1953 w Warszawie) – polski dowódca wojskowy, generał brygady Polskich Sił Zbrojnych.
 | |
 generał brygady | |
| Data i miejsce urodzenia |
20 marca 1895 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1914–1945 |
| Siły zbrojne | |
| Formacja | |
| Jednostki |
1 Pułk Piechoty |
| Stanowiska |
dowódca sekcji, |
| Główne wojny i bitwy |
I wojna światowa |
| Odznaczenia | |
                    | |
,_August_Emil_Fieldorf.jpg)
Żołnierz Legionów Polskich, podpułkownik piechoty Wojska Polskiego II RP, uczestnik bitew I wojny światowej, wojny polsko-bolszewickiej i kampanii wrześniowej w 1939, następnie organizator i dowódca Kedywu Armii Krajowej oraz zastępca Komendanta Głównego Armii Krajowej, w 1940 pierwszy emisariusz Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie i Naczelnego Wodza do kraju, następnie komendant organizacji "NIE". Oskarżony, skazany na karę śmierci i stracony przez władze komunistyczne Polski Ludowej, zrehabilitowany w 1989 roku. Kawaler Krzyża Złotego i Krzyża Srebrnego Orderu Virtuti Militari, pośmiertnie odznaczony Orderem Orła Białego.
Urodził się 20 marca 1895 w Krakowie przy ul. Lubicz 24 (obecnie nr 32)[2][3]. Był wnukiem pochodzących z Moraw Andrzeja (sierżant saperów armii austriackiej, pracownik kolejowy, 1823-1881) i Eleonory z domu Gazda (1827-1912) oraz synem Andrzeja Franciszka (1866-1954, ślusarz i także pracownik kolei) i Agnieszki z domu Szwanda (1872-1941)[4][5][3]. 25 grudnia 1895 został ochrzczony w kościele św. Mikołaja (ksiądz nie zgodził się na pierwsze imię Emil, wobec czego wybrano August)[6]. Miał rodzeństwo Amalię (1872-1873), Emmę (1889-1923), Józefa (1891-1962), Jana (1893-1942, legionista[7], ofiara obozu Groß-Rosen)[8]. Z czasem rodzina Fieldorfów przeprowadziła się z ul. Lubicz 24 do domu przy ul. Bosackiej 12 (potem nr 26)[9].
Uczył się w rodzinnym Krakowie[10]. Wpierw ukończył naukę w 4-klasowej Szkole Wydziałowej im. św. Mikołaja[11]. Następnie kształcił się w krakowskich gimnazjach: w C. K. II Gimnazjum św. Jacka w Krakowie, gdzie w roku szkolnym 1905/1906 był uczniem I klasy[12] (w sprawozdaniu za ten rok nie został wymieniony[13]), w C. K. V Gimnazjum (w 1907 ukończył tam II klasę[14]) oraz w C. K. IV Gimnazjum[15]. Potem kształcił się na prywatnych kursach gimnazjalnych, a ponadto dorywczo pracował[9]. Później ukończył naukę w krakowskim Seminarium Nauczycielskim Męskim[10]. W 1910 wstąpił do „Strzelca”, którego pełnoprawnym członkiem został w grudniu 1912[11][3]. Tam został absolwentem szkoły rekruckiej i kursu podoficerskiej[11][3].
Po wybuchu I wojny światowej 6 sierpnia 1914 na krakowskich Oleandrach zgłosił się na ochotnika do Legionów Polskich i wyruszył na front rosyjski[11]. Początkowo służył w 1 kompanii IV batalionu pełniąc funkcję dowódcy sekcji[10][3]. 10 października 1914 awansowany na sierżanta i był dowódcą plutonu[16]. 7 listopada 1914 skierowany do III batalionu, po sformowaniu I Brygady włączonego do 1 pułku piechoty[10]. Tam dowodził 2 kompanią w III batalionie[3]. Od 24 marca do 6 listopada 1915 dowodził 3 kompanią km w 1 p.p.[17][3]. Walczył regularnie w kompanii karabinów maszynowych, zarówno w 1 p.p., jak też w 7 pułku piechoty (od 8 lutego do 3 października 1916) i w 5 pułku piechoty (od 3 października 1916 do 21 sierpnia 1917)[16][3]. Jesienią 1916 został awansowany stopień starszego sierżanta[16][3]. Ukończył kształcenie w niższej szkole oficerskiej 5 p.p. w Komorowie[18][3].
Po kryzysie przysięgowym skierowany do Przemyśla, wcielony do C. K. Armii i 21 września 1917 przeniesiony na front włoski i na obszarze Tyrolu Południowego służył w szeregach 2 kompanii karabinów maszynowych przy II Brygadzie Strzelców Cesarskich do września 1918[19][3]. Następnie, po otrzymaniu urlopu postanowił już nie wracać do służby w C. K. Armii i zgłosił się do Polskiej Organizacji Wojskowej w Krakowie[20][3]. We wrześniu 1918 otrzymał przydział do oddziału lotnego pod dowództwem ppor. Eugeniusza Wyrwińskiego[21]. W rodzinnym mieście u kresu wojny 31 października 1918 uczestniczył w rozbrajaniu Austriaków, po czym 1 listopada zgłosił się do odtwarzanego wcześniej 5 p.p. w formowanym Wojsku Polskim, otrzymując mianowanie na chorążego[21][3]. Rozkazem Naczelnego Dowództwa na Galicję Wschodnią z 24 grudnia 1918 został mianowany na stopień oficerski podporucznika (zatwierdzono dekretem Naczelnego Wodza Wojsk Polskich z 18 marca 1919 ze starszeństwem z 1 marca 1919)[21][3]. Od tego miesiąca do końca lutego 1919 był instruktorem w szkole karabinów maszynowych 5 p.p.[20]. Z racji swej służby w legionowym 1 p.p. w lutym 1919 został skierowany do odtworzonego 1 pułku piechoty Legionów, gdzie od 12 marca był dowódcą 1 kompanii karabinów maszynowych w składzie I batalionu[21][22][3]. W latach 1919–1920 uczestniczył w kampanii wileńskiej[20], w tym w walkach o Wilno w kwietniu 1919, w walkach o Staworowo 13 września 1919 i Dyneburg 23 września tego roku[23][3]. Po wybuchu wojny polsko-bolszewickiej w randze dowódcy kompanii od stycznia 1920 brał udział w kampanii łotewskiej, w walkach o wyzwolenie Żytomierza, znowu pod Dyneburgiem (w połowie lutego 1920 służył tam w garnizonie), potem od lipca 1920 w wyprawie kijowskiej i w bitwie pod Żytomierzem, w sierpniu 1920 w szeregach Grupy Uderzeniowej w Bitwie Warszawskiej, później w bitwie białostockiej (22 sierpnia 1920)[24][3].
Od 18 października 1919 był żonaty z poznaną w Wilnie Janiną Kobylińską (zm. 13 lipca 1979), z którą miał dwie córki: Krystynę (ur. 25 lipca 1922, zm. 15 października 1979) i Marię (ur. 20 marca 1925, po mężu Czarska, zm. 21 listopada 2010)[25]. Tuż po ślubie złożył wniosek o przyjęcie do grona oficerów zawodowych[26]. W maju 1920 ukończył ostatni rok nauki w seminarium nauczycielskim[24]. 30 sierpnia 1920 został awansowany na stopień porucznika ze starszeństwem z dniem 2 maja 1920[27][3]. 5 grudnia 1921 otrzymał awans na stopień kapitana piechoty ze starszeństwem z dniem 1 lipca 1923[28][29][27]. W sierpniu 1922 został skierowany na przeszkolenie do Szkoły Podchorążych Piechoty w Warszawie[30], a 28 marca 1923 mianowany dowódcą kursu oficerów rezerwy przy dowództwie 1 Dywizji Piechoty Legionów w Wilnie[24]
W latach 20. i 30. pozostawał w służbie czynnej służąc w 1 pułku piechoty Legionów w Wilnie[31][32][33][34]. Od 24 kwietnia 1923 dowodził 5 kompanią, od 9 maja 1923 był zastępczo dowódcą II batalionu, od 26 sierpnia 1924 II oficerem sztabu w 1 DP, od 11 października 1924 dowodził 1 kompanią w 1 p.p. Leg., od 13 czerwca 1925 II batalionem tamże, a od 5 listopada 1925 kierował 4 kompanią[27]. Podczas przewrotu majowego w 1926 wraz z żołnierzami 1 p.p. stanął po stronie Marszałka, a w trakcie walk w stolicy odniósł ranę ramienia[27]. Potem w macierzystym pułku zastępczo dowodził I batalionem od 30 sierpnia 1926, a od 15 listopada był oficerem Przysposobienia Wojskowego (potwierdzenie przeniesienia tam 23 maja 1927)[35]. Na początku 1927 został II wiceprezesem zarządu związkowym Związku Piłki Nożnej w Wilnie[36]. Od 1 czerwca do 7 września 1927 odbył kurs unifikacyjno-doskonalący w Rembertowie, a zimą 1927/1928 także kurs wyszkolenia narciarskiego[37].
Na stopień majora piechoty awansował ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1928[38][37][22]. W 1928 był komendantem obwodowym przysposobienia wojskowego przy 1 p.p. Leg.[39]. Od 31 stycznia 1929 był rejonowym komendantem PW przy 1 DPL[37]. Stamtąd został skierowany do Dowództwa Okręgu Korpusu Nr III w Wilnie, gdzie w Okręgowym Urzędzie Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego został inspektorem wyszkolenia wf i pw[37]. 29 kwietnia 1930 został przeniesiony z DOK III do 1 p.p. Leg na stanowisko kwatermistrza[40][37]. Z dniem 20 kwietnia 1931 został zwolniony z zajmowanego stanowiska z równoczesnym oddaniem do dyspozycji dyrektora Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego w Warszawie[41][42]. Pozostając w dyspozycji dyrektora PUWFiPW objął obowiązki komendanta Zachodniego Okręgu Związku Strzeleckiego we Francji (organizacja tamże była przewidziana do różnorakich działań w przypadku wojny z Niemcami)[43]. Pierwszorzędnie sprawował stanowisko zastępcy kierownika Instruktoratu Wychowania Fizycznego przy Ambasadzie RP w Paryżu, majora Włodzimierza Zielińskiego[37][44]. Był autorem publikacji pt. Związek Strzelecki we Francji (wyd. fr. Union Polonaise de Tir en France)[45]. Został awansowany na stopień podpułkownika piechoty ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1932[46][47]. We Francji w 1932 otrzymał tytuł honorowego filistra Korporacji Polskiej Młodzieży Akademickiej „Filarecja”[48].
W marcu 1932 ponownie został przeniesiony do 1 p.p. Leg. na stanowisko zastępcy dowódcy pułku[49][47]. Od 16 stycznia do 15 kwietnia 1934 był p.o. dowódcy pułku (na stanowisku formalnie pozostawał wtedy płk dypl. Zygmunt Wenda)[47]. W czerwcu 1934 odbył kurs informacyjny broni pancernej w Centrum Wyszkolenia Czołgów i Samochodów Pancernych w Modlinie[50]. W okresie służby w Wilnie zasiadał w sądzie koleżeńskim zarządu Koła Żołnierzy 1 p.p. Leg. oraz działał w Związku Oficerów Rezerwy[51]. Pomimo propozycji objęcia stanowiska dowódcy Brygady KOP „Podole”, pragnąc pozostać bliżej Wilna przyjął posadę na niższym szczeblu[51]. Formalnie 17 października 1935 został przeniesiony do Korpusu Ochrony Pogranicza na stanowisko dowódcy batalionu KOP „Troki”, które objął w listopadzie tego roku[52]. W kwietniu 1937 został zastępcą dowódcy pułku KOP „Wilno”, a posadę sprawował od 1 listopada 1937[53]. 28 stycznia 1938 został mianowany dowódcą 51 pułku Strzelców Kresowych w Brzeżanach[52][22]. Tę funkcję piastował już do końca okresu pokoju tj. do lata 1939[54]. Podobnie jak w Wilnie, także w Brzeżanach udzielał się w życiu społecznym, zasiadał w zarządzie okręgowym Ligi Morskiej i Kolonialnej, Powiatowym Komitecie Pożyczki Ochrony Przeciwlotniczej, Honorowym Komitecie „Dnia Katolickiego”[51].
W 1931 ogłoszono sprostowanie imienia z „Emil” na „August Emil”[55][48]. Pomimo dwojga imion w życiu codziennym używał najczęściej drugiego Emil[56]. W przedwojennym życiu prywatnym interesował się sportem, uprawiał jazdę konną, siatkówkę, wędkarstwo[57].
Po wybuchu II wojny światowej na czele 51 p.p. walczył w okresie kampanii wrześniowej 1939[58]. Po rozbiciu pułku w nocy z 8 na 9 września w bitwie pod Iłżą, zorganizował odprawę dla swoich żołnierzy i pożegnał się z nimi[59]. Początkowo usiłował przedostać się na wschód w stronę Złoczowa do Ośrodka Zapasowego rozbitej 12 DP[3], ale wobec agresji ZSRR na Polskę z 17 września 1939 zawrócił i w cywilnym ubraniu dotarł do rodzinnego Krakowa[60]. Stamtąd miał zamiar udać się do Francji, jednak po przekroczeniu granicy polsko-słowackiej (21 października 1939) został zatrzymany na granicy słowacko-węgierskiej koło Rożniawy 25/26 października[3], po czym był internowany w obozie w Pelsőc[59]. W kilka tygodni później zbiegł z obozu internowania i przez Węgry przedostał się na zachód, gdzie zgłosił się do tworzącej się polskiej armii w stacji zbornej oficerów w Paryżu (9 lutego 1940), potem w Bessières[61][3].
We Francji ukończył kursy sztabowe i zarządzeniem Wodza Naczelnego z dniem 3 maja 1940 został awansowany na stopień pułkownika piechoty w szeregach Wojska Polskiego we Francji[62][22]. Otrzymał przydział do Wojskowego Biura dla Spraw Kraju w związku z planem skierowania go do okupowanej Polski (otrzymał fałszywą tożsamość „Sylwester Maj”)[63]. Tenże zamysł uniemożliwiła klęska Francji i konieczność ewakuacji do Anglii w czerwcu 1940, gdzie trafił także Fieldorf[64][22]. Niebawem został wyznaczony przez władze polskie pierwszym emisariuszem Rządu i Naczelnego Wodza do kraju[63]. Od tego czasu używał fałszywych dokumentów na nazwisko „Emil Wielowiejski”[65]. Po odprawie 17 lipca 1940 wyruszył w podróż z Londynu: którą najpierw odbył statkiem z Liverpoolu do Cape Town w Południowej Afryce, następnie drogą lotniczą na północ (od przelotu nad rzeką Nil wziął się jego późniejszy pseudonim) do Kairu (11 sierpnia 1940), potem do Adany w Turcji przez Stambuł, Grecję, Belgrad do Budapesztu pod koniec sierpnia 1940[66]. Stamtąd trasą sztafetową przez Tatry i Podhale przedostał się na obszar Generalnego Gubernatorstwa, po czym dotarł do Warszawy około 9 września 1940[67][22].
W okupowanej przez Niemców Polsce początkowo działał w warszawskim Związku Walki Zbrojnej, pełniąc funkcje oficera do zadań specjalnych komendanta głównego, od października 1940 działał w Biurze Inspekcji KG ZWZ, sprawując stanowisko inspektora Obszaru Krakowsko-Śląskiego (w tym czasie używał fałszywej tożsamości „Walenty Gdanicki”, syn Wawrzyńca, ur. 3 stycznia 1894 w Warszawie jako zamieszkały w Komorowie, gmina Helenów, z zawodu kolejarz)[68][3]. Był zaangażowany w działania związane z przygotowaniem powrotu na ziemie polskie Marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza w październiku 1941[69][3]. W listopadzie 1941 został oddelegowany do Okręgu Wileńskiego i dzięki temu mógł spotkać się z najbliższą rodziną[70][3]. Po przekształceniu ZWZ w Armię Krajową w okresie od lutego do sierpnia 1942 pełnił funkcję komendanta Obszaru II Białystok AK, posługując się w tym czasie pseudonimami „Weller” i „Jordan”[71]. W listopadzie 1942 został mianowany dowódcą Kierownictwa Dywersji (Kedywu) Komendy Głównej Armii Krajowej (organizował struktury od sierpnia tego roku)[72][71][3]. Od końca 1942 mieszkał przy ul. Kazimierzowskiej 81 m. 1 w Warszawie[73]. Służbę na stanowisku szefa Kedywu pełnił formalnie od 11 stycznia 1943 do marca 1944 używając pseudonimu „Nil”[74]. Wydał wiele rozkazów likwidacji przedstawicieli niemieckiej administracji w okupowanej Polsce, w tym generała SS Franza Kutschery, zastrzelonego podczas Akcji Kutschera w Warszawie, a także innych funkcjonariuszy okupacyjnych: Schultza, Langego, Bürckla, Frühwirtha, Weffelsa, Lechnera, Brauna[75][76]. Jednocześnie brał udział w działalności Kierownictwa Walki Konspiracyjnej oraz od 15 lipca 1943 Kierownictwa Walki Podziemnej[74][3].
Już jesienią 1943 otrzymał od gen. Tadeusza Komorowskiego ps. „Bór” zadanie stworzenia i kierowania głęboko zakonspirowaną organizacją „Niepodległość” o kryptonimie „NIE”, kadrowym odłamem AK przygotowywanym do działań w warunkach możliwej okupacji sowieckiej[77][3]. Stanowisko objął po ustąpienia z funkcji szefa Kedywu, aby móc poświęcić się wyłącznie temu zadaniu[77]. Wyznaczony do nowych zadań pozostawał w konspiracji i nie uczestniczył w powstaniu warszawskim latem 1944 (w dodatku też w sierpniu tego roku był poważnie chory na czerwonkę)[78], Rozkazem Naczelnego Wodza Kazimierza Sosnkowskiego z 28 września 1944 został awansowany na stopień generała brygady[79]. Pozostając komendantem „NIE” w październiku 1944 odmówił objęcia funkcji szefa sztabu KG AK[80], zaś pod koniec listopada tego roku został zastępcą dowódcy AK, gen. Leopolda Okulickiego ps. „Niedźwiadek”[80][81], pozostając w tej funkcji do 19 stycznia 1945[82].
Na skutek przypadku (podejrzenie o spekulację) 7 marca 1945 został aresztowany przez NKWD w Milanówku pod fałszywym nazwiskiem „Walenty Gdanicki” i nierozpoznany został odesłany z siedziby NKWD we Włochach do obozu w Rembertowie, a stamtąd 26 marca 1945 wywieziony w głąb ZSRR do obozu pracy na Uralu[83][3][82]. Przebywał na obszarze obwodu swierdłowskiego[84] w łagrach: Stara Bieriezówka w rejonie Wierchoturje, potem też w miejscowościach Stupino, Nowa Bieriezówka i Hudiakowo[3][82]. Podczas odbywania kary nie został rozpoznany[3]. Na początku października 1947 skierowany do Możgi koło Kazania[85]. Zapadłszy na chorobę w tym samym miesiącu został zwolniony i 26 października 1947 powrócił do Polski, gdzie pozostając pod fałszywym nazwiskiem trafił do Białej Podlaskiej, dalej do Warszawy, do rodzinnego Krakowa, a w końcu osiadł w Łodzi, gdzie przebywała jego żona z córkami, zamieszkując przy ul. Jakuba 8/4a (dzisiejsza ul. Adama Próchnika 39)[86][3]. Po powrocie do ojczyzny nie ujawnił się i z nadszarpniętym zdrowiem nie był w stanie podjąć pracy[87][3].
W odpowiedzi na obietnicę amnestii 4 lutego 1948 zgłosił się do Rejonowej Komendy Uzupełnień w Łodzi i ujawnił się, podając prawdziwe imię i nazwisko, stopień generała brygady i przebieg działalności okupacyjnej[88] (mimo tego na ewidencję RKU został wciągnięty jako „Walenty Gdanicki”). 23 czerwca tego roku zwrócił się na piśmie do ministra obrony narodowej z prośbą o uregulowanie stosunku do służby wojskowej, podpisując pismo podpisał prawdziwym imieniem i nazwiskiem mając na celu uzyskanie emerytury[88]. W tym czasie był objęty stałą inwigilacją ze strony służb bezpieczeństwa władz komunistycznych[89]. W październiku 1950 spotkał się z gen. Gustawem Paszkiewiczem, wówczas dyrektorem Biura Wojskowego Ministerstwa Leśnictwa, a przed wojną i w czasie kampanii wrześniowej, dowódcą 12 DP. Od byłego przełożonego uzyskał pisemne potwierdzenie przebiegu służby wojskowej w czasie wojny. Z tym dokumentem stawił się w Rejonowej Komendzie Uzupełnień w Łodzi. Po wyjściu z siedziby RKU 9 listopada 1950 został aresztowany przez funkcjonariuszy Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (tzw. UB), przewieziony do Warszawy i osadzony w areszcie śledczym przy ul. Koszykowej[90]. 13 grudnia 1950 został przewieziony do więzienia mokotowskiego przy ul. Rakowieckiej 37[91]. Pomimo tortur Fieldorf odmówił współpracy z MBP[92]. Prowadzone przeciw niemu śledztwo zamknięto w MBP 31 lipca 1951[93]. 22 października 1951 Prokuratura Generalna PRL dokonała zatwierdzenia aktu oskarżenia[93]. W jego treści zarzucono gen. „Nilowi” m.in. wydawanie rozkazów zwalczania partyzantki radzieckiej i „lewicowych podziemnych grup niepodległościowych” oraz „obywateli narodowości żydowskiej na terenie woj. białostockiego, nowogródzkiego i lubelskiego”[94][92].
W próbie ratowania generała uczestniczyła dwukrotnie – na prośbę jego żony, raz po zatrzymaniu, drugi po wyroku – siostra Feliksa Dzierżyńskiego – Aldona (1870–1966; I voto Bułhak, II voto Kojałłowicz) zamieszkała podówczas w Łodzi[95], ponieważ drugim mężem córki Fieldorfów – Krystyny, był jej siostrzeniec – Emil Ney (osiadły w Australii)[96]. Po sfingowanym procesie, w którym przedstawiono wymuszone w śledztwie przez UB zeznania podwładnych gen. Fieldorfa – mjr. Tadeusza Grzmielewskiego „Igora” i płk. Władysława Liniarskiego „Mścisława”, których torturowano, generał Fieldorf został 16 kwietnia 1952 skazany w Sądzie Wojewódzkim dla m.st. Warszawy przez sędzię Marię Gurowską na karę śmierci przez powieszenie[97][3]. 20 października 1952 Sąd Najwyższy na posiedzeniu odbywającym się w trybie tajnym, pod nieobecność oskarżonego i jedynie na podstawie nadesłanych dokumentów, w składzie sędziowskim: Emil Merz, Gustaw Auscaler i Igor Andrejew przy udziale wiceprokuratora Generalnej Prokuratury PRL Pauliny Kern, zatwierdził wyrok[98][99][100]. Rodzina Fieldorfa wniosła prośbę o ułaskawienie, ale prezydent Bolesław Bierut nie skorzystał z prawa łaski[101]. Opinię w tej sprawie wydał Sąd Wojewódzki dla m. st. Warszawy na posiedzeniu 8 grudnia 1952 (skład: sędzia Maria Gurowska oraz ławnicy Michał Szymański i Bolesław Malinowski), podając, że generał nie zasługuje na prawo łaski[100]. 12 grudnia 1952 zdanie SW podzielił Sąd Najwyższy[102]. Osobną prośbę o ułaskawienie skierował do Rady Państwa adwokat Fieldorfa, Mieczysław Maślanko[103]. W decyzji z 3 lutego 1953 Rady Państwa nie skorzystano z prawa łaski[102]. Sam generał podczas widzenia z żoną 3 lutego 1953 stanowczo zabronił składania wniosków o ułaskawienie[103]. Zgodnie z jego przekonaniem został skazany na karę śmierci za odmowę podjęcia współpracy z komunistycznymi służbami[103].
W relacjach współwięźniów Fieldorf został zapamiętany w pozytywnym świetle, odnosił się jednakowo otwarcie wobec osadzonych różnego pochodzenia, w tym innych narodowości (np. Niemców czy Żydów)[103]. Wicedyrektor Departamentu III Generalnej Prokuratury Alicja Graff zwróciła się do naczelnika więzienia o „wydanie niezbędnych zarządzeń do wykonania egzekucji”. Wyrok śmierci przez powieszenie wykonano 24 lutego 1953 o godz. 15.00 w więzieniu Warszawa-Mokotów przy ul. Rakowieckiej[104][3]. Świadek egzekucji, prokurator Witold Gatner, moment ten opisał następująco: „Byłem zdenerwowany, napięty. Czułem, że trzęsą mi się nogi. Skazany patrzył mi cały czas w oczy. Stał wyprostowany. Nikt go nie podtrzymywał. Po odczytaniu dokumentów zapytałem skazanego, czy ma jakieś życzenie. Na to odpowiedział: «Proszę powiadomić rodzinę». Oświadczyłem, że rodzina będzie powiadomiona. Zapytałem ponownie, czy jeszcze ma jakieś życzenia. Odpowiedział, że nie. Wówczas powiedziałem: «Zarządzam wykonanie wyroku». Kat i jeden ze strażników zbliżyli się (...). Postawę skazanego określiłbym jako godną. Sprawiał wrażenie bardzo twardego człowieka. Można było wprost podziwiać opanowanie w obliczu tak dramatycznego wydarzenia”[105].
4 maja 1957 wszczęto postępowanie rehabilitacyjne dotyczące uchylenia wyroków skazujących Fieldorfa, po czym 4 lipca 1958 Prokuratura Generalna wydała postanowienie o umorzeniu śledztwa wobec stwierdzenia braku dowodów winy[104]. Kilkadziesiąt lat potem, decyzją prokuratora generalnego PRL Józefa Żyty z 7 marca 1989 gen. Fieldorf został zrehabilitowany, zmieniono postanowienie, „zarzucanej mu zbrodni nie popełnił”[94][106].
Miejsce pochówku ciała generała Fieldorfa przez wiele lat pozostawało nieznane. Jego symboliczny grób na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (aleja A, kwatera 14, rząd IV[107][108]) ustanowiły żona i córki generała, przeznaczając na to środki otrzymane z odszkodowania przyznanego ze Skarbu Państwa[102]. Nowy nagrobek został ufundowany w 1972 przez gen. Wojciecha Jaruzelskiego (w treści inskrypcji podano, iż Fieldorf „zmarł śmiercią tragiczną”)[109]. Pomnik nagrobny odnowiono i w 1994 staraniem Marii Fieldorf-Czarskiej wspomnianą inskrypcję dotyczącą okoliczności śmierci generała zastąpiono słowami „zamordowany w więzieniu mokotowskim”[110]. W monografii Augusta Emila Fieldorfa wydanej przez Instytut Pamięci Narodowej podano, że spoczywa w Kwaterze na Łączce[111].
Śledztwo w sprawie mordu sądowego na gen. Fieldorfie zostało wszczęte w 1992 przez poprzednika IPN – Główną Komisję Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Objęło ono wszystkie osoby, które w latach 1950–1952 zaangażowane były w sprawę gen. „Nila”. Byli to:
W trakcie śledztwa okazało się, że podejrzani albo już nie żyją, albo zmarli w trakcie postępowania. Akt oskarżenia udało się sformułować jedynie wobec Wolińskiej i Gurowskiej.
Starania córki generała o wymierzenie sprawiedliwości w stosunku do żyjących winnych zbrodni ukazuje film pt. W sprawie generała Fieldorfa.
Przez lata starania mające na cele przywrócenie pamięci gen. Fieldorfa czyniła jego bratanica Maria wraz z mężem Leszkiem Zachutą[112].
![Thumb](#/media/Plik:Gen._August_Emil_Fieldorf_"Nil"_-_Park_Jordana_w_Krakowie,_20_lutego_2020_r.jpg)
![Thumb](#/media/Plik:Tablica_pamięci_Generała_"Nila",_Topolowa_22_w_Krakowie,,_zdj._21_lutego_2019_r.jpg)
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
.png){kind=small}
