Loading AI tools
polska formacja wojskowa (1939–1940) Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wojsko Polskie we Francji – formacja wojskowa utworzona jesienią 1939 we Francji na podstawie międzysojuszniczych umów.
| WP we Francji | |
| Państwo | |
|---|---|
| Historia | |
| Data sformowania |
1939 |
| Data rozformowania |
1940 |
| Pierwszy dowódca |
gen. dyw. Władysław Sikorski |
| Dane podstawowe | |
| Wiek poboru |
19 lat |
Pierwsze oddziały polskie, początkowo pod nazwą Armia Polska we Francji zaczęto tworzyć już we wrześniu 1939 spośród Polaków przebywających we Francji, Belgii, Holandii i Wielkiej Brytanii.
Łącznie Wojsko Polskie we Francji liczyło w 1940 ok. 85 000 żołnierzy[1].
Podstawę formowania polskich wojsk stanowiła polsko-francuska umowa z 9 września 1939 i protokół wykonawczy z 21 września tego roku. Obydwa akty prawne stanowiły, że nowo powstała dywizja będzie jednostką składową Wojska Polskiego, dowodzoną przez polskich dowódców przysłanych z kraju, a żołnierze będą się rekrutowali z obywateli polskich zamieszkałych we Francji, powołanych drogą poboru lub zaciągu ochotniczego[2]. Dywizja miała być formowana na podstawie etatu francuskiej dywizji piechoty. Miały w niej obowiązywać polskie regulaminy i polskie sądownictwo. Pod względem operacyjnym miała podlegać dowództwu francuskiemu i wchodzić w struktury organizacyjne jemu podległe. Strona francuska miała też możliwość wcielania polskich pododdziałów do własnych jednostek.
Dużo szersze możliwości rozwoju wojska dawała umowa polsko-francuska z 4 stycznia 1940. Umożliwiała ona powstanie na obczyźnie Wojska Polskiego łącznie z jego rozbudowanymi strukturami organizacyjnymi. Zapewniała ona prezydentowi RP zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi, a Naczelnemu Wodzowi dawała prawo dowodzenia polskimi jednostkami. Pod względem operacyjnym polskie oddziały podporządkowane zostały głównodowodzącemu wojskami francuskimi i wchodziły w ich struktury organizacyjne.
Na mocy tejże umowy, od stycznia 1940 ze zmobilizowanych ochotników zaczęto formować jednostki wojsk lądowych, lotnictwa i marynarki wojennej, działającej w składzie armii francuskiej.
W okresie od listopada 1939 roku rozpoczęto formowanie czterech dywizji piechoty (1 Dywizja Grenadierów, 2 Dywizja Strzelców Pieszych, 3 Dywizja Piechoty, 4 Dywizja Piechoty) oraz brygady pancerno-motorowej (10 Brygada Kawalerii Pancernej). Ze sformowanych oddziałów wydzielono część sił i utworzono Samodzielną Brygadę Strzelców Podhalańskich.
W Syrii formowano Samodzielną Brygadę Strzelców Karpackich (dowódca płk/gen. Stanisław Kopański). Podczas formowania jednostek odtwarzanego Wojska Polskiego brano pod uwagę doświadczenia z przegranej kampanii w Polsce. Dotyczyło to m.in. silniejszego wyposażenia oddziałów w broń przeciwpancerną.
1 Dywizja Grenadierów
Pierwszą wielką jednostką Wojska Polskiego sformowaną we Francji była 1 Dywizja Piechoty. Formowano ją od 13 listopada 1939 w obozie Coëtquidan w Bretanii. Zawiązki stanowili oficerowie z rezerwowych ośrodków szkolenia i szeregowi z oddziałów polskich zgrupowanych w Coëtquidan uzupełniani napływającymi żołnierzami z poboru i ewakuacji z Rumunii i Węgier.
Od 3 maja 1940 nosiła ona nazwę 1 Dywizji Grenadierów. Początkowo dowodził nią gen. Stanisław Maczek, później płk Zygmunt Bohusz-Szyszko, a do walki poprowadził ją gen. Bronisław Duch.
W drugiej połowie kwietnia 1940 przetransportowano dywizję do strefy przyfrontowej w okolice Colombey-les-Belles w Lotaryngii. Tu w przyspieszonym tempie pobierano sprzęt i szkolono się. Prace organizacyjne wyraźnie utrudniała nieprzychylna postawa ludności cywilnej. W czerwcu 1940 1 Dywizja Grenadierów osiągnęła stan 16 165 ludzi i stała się pełnowartościową jednostką bojową.
2 Dywizja Strzelców Pieszych
2 Dywizję Piechoty[uwaga 1] od 11 listopada 1939 formował gen. bryg. Bronisław Prugar-Ketling.
Zalążek piechoty stanowił 4 pułk piechoty, organizowany od 17 listopada 1939 w obozie Coëtquidan. 18 grudnia został on przetransportowany na południe od Loary do Parthenay. Formowanie pozostałych oddziałów dywizji rozpoczęto dopiero w lutym 1940.
W końcu maja dywizja została przetransportowana w rejon Colombey-les-Belles, gdzie przeszła do odwodu francuskiej 3 Armii. Tu kończyła procesy organizacyjne i uzupełniała brakujący sprzęt. Formowano także dodatkowe pododdziały przeciwpancerne, ponieważ macierzyste, przeszkolone w ośrodku Granville, zostały przejęte przez dywizje francuskie.
3 Dywizja Piechoty
3 Dywizję Piechoty rozpoczęła formowanie dopiero po opuszczeniu obozu Coëtquidan przez 1 Dywizję Grenadierów. Na dowódcę wyznaczony został płk Tadeusz Zieleniewski. W trakcie formowania dwukrotnie ją reorganizowano. 27 maja z jej struktury wydzielono batalion strzelców „coëtquidańskich” i utworzono z niego odwód przeciwdesantowy. Skierowano go do Arpajon, do 1 BKPanc. 10 czerwca zdecydowano ostatecznie utworzyć dywizję lekką. Rozformowano więc już istniejący 9 pułk piechoty i 3 pułk artylerii ciężkiej. W połowie czerwca stan osobowy dywizji wynosił 9600 żołnierzy.
4 Dywizja Piechoty
Od 19 kwietnia w Les Sables-d'Olonne, Niort i Fontenay-le-Comte, a od 24 maja na obiektach zwolnionych przez 2 DSP w rejonie Parthenay, formowano 4 Dywizję Piechoty pod dowództwem gen. Rudolfa Dreszera. Organizowano ją także jako dywizję lekką. Oficerowie pochodzili z rozwiązanych oddziałów 3 DP, a szeregowi rekrutowali się z pozostałości po 2 DSP i nie prezentowali sobą zbyt wysokich wartości bojowych. W połowie czerwca dywizja liczyła 267 oficerów, 308 podoficerów i 2577 szeregowych.
10 Brygada Kawalerii Pancernej
W końcu kwietnia Francuzi wyrazili zgodę na sformowanie jednostki pancernej. Była to 10 Brygada Pancerno-Motorowa. Organizował ją gen. Maczek.
Pobieranie sprzętu i uzbrojenia rozpoczęto 20 maja. Bataliony czołgów i część innych oddziałów zostały przetransportowane do Lamp-de Satory i w rejon Arpajon pod Paryżem. 6 czerwca dowództwo francuskie zażądało – pod groźbą odebrania czołgów – wysłania niedoszkolonej brygady do Szampanii. Na front pod nazwą 10 Brygady Pancerno-Motorowej wyruszył tylko oddział wydzielony pod dowództwem gen. Maczka. Jego siłę bojową stanowił 1 batalion czołgów, kompania czołgów z 2 bcz, dywizjon artylerii przeciwpancernej, dywizjon dragonów i bateria przeciwlotnicza. Pozostała część brygady pod dowództwem płk. Dworaka, kończyła proces formowania pod Paryżem.
Brygada Strzelców Karpackich
30 grudnia 1939 Francuzi wyrazili zgodę na utworzenie w Syrii u boku Armii Lewantu Brygady Strzelców Karpackich. Dowództwo nad nią objął płk Stanisław Kopański.
Miejscem organizacji brygady był obóz w Homs w pobliżu Bejrutu. Jej podstawę stanowili oficerowie i żołnierze z obozów internowania w Rumunii i na Węgrzech.
Po klęsce Francji, w dniach 27–30 czerwca 1940, brygada przeszła do Palestyny. Liczyła wówczas 319 oficerów i 3437 szeregowych.
U boku Brytyjczyków, 12 stycznia 1941, brygada została zreorganizowana i przeszła na etat Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich.
Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich
Na podstawie rozkazu Naczelnego Wodza z 9 lutego 1940 przystąpiono do tworzenia Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich. Organizatorem i dowódcą był płk Zygmunt Bohusz-Szyszko. Brygada, będąc częścią Ochotniczego Korpusu Interwencyjnego, miała wziąć udział w walkach na froncie fińskim. Miejscem formowania brygady był początkowo obóz Coëtquidan, a później rejon Malestroit, Rochefort i Ploermel.
Swoje najlepiej wyszkolone bataliony formującej się brygadzie przekazały 1 Dywizja Piechoty (trzy) i 2 DP (jeden). Brygada liczyła 4 778 żołnierzy.
Odtwarzanie polskiego lotnictwa[uwaga 3] rozpoczęło się we Francji już w październiku 1939. Główne zgrupowanie znajdowało się w Lyonie. Przybywali tu lotnicy z obozów internowania na Węgrzech i w Rumunii. Nadwyżki pilotów, mechaników i personelu technicznego skierowano do Wielkiej Brytanii.
We Francji sformowano cztery dywizjony myśliwskie, w tym dywizjon I/145, dwa rozpoznawcze i jeden bombowy. Wystawiono też kilkanaście kluczy myśliwskich. Przeszkolenie lotników prowadzono na samolotach „Morane 406" i „Curtiss 75a” w ośrodku Lyon-Bron i ośrodkach francuskich w Montpellier, Rabacie, Marakeszu, Fezie i Blidzie.
Łącznie w lotnictwie polskim we Francji było 6 957 żołnierzy, w tym 557 pilotów.
Okręty polskiej marynarki wojennej, które znalazły się po wybuchu wojny na Zachodzie prowadziły walkę w oparciu o bazy brytyjskie. 1 września 1939 do szkockiego portu Rosyth przybył dywizjon niszczycieli pod dowództwem kmdr. Stankiewicza. W jego składzie znajdowały się: ORP „Grom”, ORP „Błyskawica” i ORP „Burza”.
Na Atlantyku znajdował się ORP „Wilia”, a w Casablance okręt szkolny ORP „Iskra”. 20 września dołączył ORP „Wilk”, a 14 października ORP „Orzeł”.
18 listopada 1939 roku podpisano w Londynie polsko-brytyjską umowa, na mocy której Oddział Polskiej Marynarki Wojennej w Wielkiej Brytanii podporządkowano pod względem operacyjnym Admiralicji Brytyjskiej.
Baza polskich okrętów znajdowała się w Plymouth, a Kierownictwo Marynarki Wojennej, utworzone w październiku w Paryżu, zostało przeniesione do Londynu.
Stacje Zborne Oficerów w PSZ – jednostki powstałe na polecenie generała Władysława Sikorskiego, grupujące rezerwy oficerów Polskich Sił Zbrojnych. Jednocześnie przede wszystkim służyły one za miejsce izolacji, odosobnienia dla oficerów i osób cywilnych niewygodnych dla Sikorskiego, których osadzano w nich bez wyroków sądowych. Pierwszy taki obóz utworzono we Francji w Cerizay zwanym Serezą – Berezą (ze względu na fonetyczne podobieństwo do Berezy Kartuskiej). Po upadku Francji rozkazem gen. Mariana Kukiela p.o. Dowódcy Obozów i Oddziałów Wojska Polskiego w Szkocji z dnia 11 sierpnia 1940 roku stworzono analogiczny obóz na szkockiej wyspie Bute, zwanej przez Polaków Wyspą Węży, w miejscowości Rothesay. Osoby tam przebywające nie mogły opuszczać wyspy bez zezwolenia komendanta obozu – stacji zbornej.
W walkach o Norwegię (bitwa o Narwik, maj 1940) uczestniczyła Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich oraz okręty Polskiej Marynarki Wojennej.
W obronie Francji w 1940 wzięło udział ok. 50 000[3] polskich żołnierzy.
Zostali oni zaangażowani do walki w drugiej fazie kampanii, po przełamaniu przez Niemców frontu nad Sommą i Aisne.
10 Brygada Kawalerii Pancernej[uwaga 4] gen. S. Maczka otrzymała zadanie zamknięcia powiększającej się luki między dwoma wycofującymi się w nieładzie na południe 4 a 6 Armią. Pancerniacy walczyli pod Champaubert i Montmiraii. W nocy z 16 na 17 czerwca zaskakującym kontratakiem odzyskali na krótko Montbard. Mimo to zwycięska bitwa nie umożliwiła zdobycia przepraw dla odwrotu francuskiego korpusu przez Kanał Burgundzki, a przerzucony most został wysadzony w powietrze. Gen. Maczek zdecydował się zatem opuścić miasto[4].
1 Dywizja Grenadierów gen. B. Ducha stanowiła trzon wojsk francuskiego 20 Korpusu – i broniła ufortyfikowanego odcinka Saary. Walczyła z siłami głównymi niemieckiej 1 Armii gen. Witzlebena. Pierwsze walki stoczyła 26 maja. Broniła wtedy odcinka Altwiller–Lening. Następnie prowadziła działania opóźniające na kierunku Dieuze – Lagarde, gdzie toczyła ciężkie boje nad kanałem Marna-Ren pod Lagarde i pod Baccarat.
2 Dywizja Strzelców Pieszych gen. Prugar-Ketlinga walczyła w składzie francuskiego 45 Korpusu, początkowo w rejonie Belfortu, a potem nad Doubs pod Maiche. Nad rzeką Saône osłaniała ugrupowanie korpusu przed oskrzydlającymi je pancernymi dywizjami Guderiana.
Ściągnięta z Norwegii, Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich gen. Szyszko-Bohusza, wzmocniona grupą bojową z obozu w Coetquidan broniła Reduty Bretońskiej w rejonie Rennes. Brygada została częściowo rozbita przez niemieckie jednostki pancerne, a grupa bojowa obozu w Coetquidan wycofała się za Loarę.
Straty polskie w kampanii francuskiej wyniosły 1400 (inne źródła 4000) poległych, a ponad 4500 (ok. 5000) rannych. W czasie walk na froncie francuskim polscy piloci myśliwców zestrzelili ok. 50 samolotów niemieckich, a 5 prawdopodobnie.
W czerwcu 1940, w obliczu upadku Francji, gen. Sikorski, na pokładzie brytyjskiego bombowca, udał się do Londynu – gdzie na konferencji z premierem Winstonem Churchillem uzgodnił sposób ewakuacji wojsk polskich do Wielkiej Brytanii.
Pierwszy większy transport żołnierzy polskich odszedł z Brestu 19 kwietnia 1940. Byli to przede wszystkim żołnierze nie zaangażowani w walce, skupieni w Bretanii w obozie Coetquidan, w rejonie Parthenay-Saintes i w dolinie Rodanu. Do portów ewakuacyjnych dotarły również niektóre oddziały z jednostek walczących na froncie. Przy granicy hiszpańskiej, w Saint-Jean-de-Luz, zakotwiczyły się na redzie dwa statki, m/s „Batory” i m/s „Sobieski” w celu ewakuowania z Francji do Wielkiej Bretanii głównie jednostki wojskowe. Personel dyplomatyczny i cywile także znaleźli się na pokładzie jak również Francuzi, m.in. Maurice Schumann (na pokładzie m/s „Batorego”)[5]. Ewakuacja odbywała się także z portów nad Morzem Śródziemnym. Byli to przeważnie lotnicy.
W sumie po klęsce Francji udało się ewakuować około 27 000[6] żołnierzy i oficerów PSZ do Palestyny i Wielkiej Brytanii.
Inny los spotkał żołnierzy 2 Dywizji Strzelców Pieszych. Zostali oni, wraz z całą dywizją, internowani w Szwajcarii[7].
Spośród tych żołnierzy, których nie udało się ewakuować z Francji w 1940 roku, wielu później zasiliło szeregi lokalnego ruchu oporu[8][9].
Podano za: Józef Smoliński PSZ na Zachodzie...s. 27.
Naczelny Wódz (Minister Spraw Wojskowych)
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
