Stacje Zborne Oficerów w PSZ

Stacje Zborne Oficerów w PSZ – jednostki powstałe na polecenie generała Władysława Sikorskiego, grupujące rezerwy oficerów Polskich Sił Zbrojnych. Jednocześnie przede wszystkim służyły one za miejsce izolacji, odosobnienia dla oficerów i osób cywilnych niewygodnych dla Sikorskiego, których osadzano w nich bez wyroków sądowych. Pierwszy taki obóz utworzono we Francji w Cerizay zwanym Serezą – Berezą (ze względu na fonetyczne podobieństwo do Berezy Kartuskiej). Po upadku Francji rozkazem gen. Mariana Kukiela p.o. Dowódcy Obozów i Oddziałów Wojska Polskiego w Szkocji z dnia 11 sierpnia 1940 roku stworzono analogiczny obóz na szkockiej wyspie Bute, zwanej przez Polaków Wyspą Węży, w miejscowości Rothesay. Osoby tam przebywające nie mogły opuszczać wyspy bez zezwolenia komendanta obozu – stacji zbornej. Przebywała tam między innymi Aleksandra Piłsudska żona marszałka Józefa Piłsudskiego, generał Stefan Dąb-Biernacki i były premier Marian Zyndram-Kościałkowski^[1].

Niechlubną kartę historii Polskich Sił Zbrojnych zakończyła interpelacja dwóch posłów Labour Party (Henry Morrison i Gerard McKinney) w parlamencie brytyjskim, po której rząd nakazał likwidację obozów w czerwcu 1942 roku^[2].

Ośrodek w Cerizay

Osobny artykuł: Ośrodek Oficerski w Cerizay.

Pierwszy ośrodek utworzony został rozkazem ministra spraw wojskowych z 22 listopada 1939 w Cerizay k. Angers we Francji. Była to jednostka wojskowa dla nadwyżek oficerów Wojska Polskiego, dla których w tej fazie reorganizacji polskiej armii nie było przydziałów oraz dla „nieprawomyślnych” i „sprawców klęski wrześniowej”^[3].

Ośrodek na wyspie Bute

Osobny artykuł: Stacja Zborna Oficerów Rothesay.

Po klęsce Francji ośrodek został ewakuowany do Rothesay na wyspie Bute w Szkocji, gdzie funkcjonował pod nazwą Stacja Zborna Oficerów. Obozy odosobnienia PSZ mieściły się w Rothesay i Tignabruich i podlegały gen. Dembińskiemu^[4]. Przez obóz w Rothesay przeszło ok. 1500 oficerów, w tym ok. 20 generałów, a przez obóz w Tignabruich – ok. 200 oficerów^[4]. Komendantem stacji był gen. bryg. Bolesław Jatelnicki-Jacyna, a podobozu w Tignabruich płk Władysław Spałek.

Osadzeni oficerowie pobierali niższą gażę, kwaterowali prywatnie i mogli poruszać się wyłącznie za zezwoleniem komendanta garnizonu.

Protesty parlamentarzystów brytyjskich w Izbie Gmin spowodowały likwidację obozów. Wiosną 1942 roku rozesłano oficerów na różne kursy, przeszkolenia i staże. Na wyspie Bute pozostali jedynie oficerowie starzy i chorzy^[5].

13 września 1940 roku zorganizowano też obóz dla skazanych i ukaranych dyscyplinarnie^[6]. Obóz mieścił się początkowo w Kingledoors (Lanarkshire), a 23 listopada przeniesiony został do Shinafoot, a następnie do Abernethy. Z chwilą utworzenia oddziału polskiego przy brytyjskim więzieniu w Coatdyke obóz uległ likwidacji^[5]. Obóz miał charakter karny, osadzeni traktowani byli surowo, niekiedy brutalnie^[7][8].

Osoby internowane w obozie

Zobacz też kategorię: Oficerowie PSZ internowani na wyspie Bute.

Wśród osób internowanych na Bute znaleźli się:

• gen. Tadeusz Alf-Tarczyński
• gen. Stefan Dąb-Biernacki
• Adam Doboszyński, działacz SN
• Michał Grażyński, wojewoda śląski
• kpt. pil. Janusz Meissner^[9]
• płk. Tadeusz Münnich, główny adiutant Naczelnego Wodza marsz. Edwarda Rydza Śmigłego
• gen. Rudolf Dreszer,
• gen. Jerzy Ferek-Błeszyński,
• gen. Władysław Kalkus,
• gen. Kazimierz Ładoś
• kpt. Jerzy Niezbrzycki
• gen. pil. Ludomił Rayski
• gen. Stanisław Rouppert
• gen. Sergiusz Zahorski
• Marian Zyndram-Kościałkowski, b. premier.

Przypisy

1. Obozy generała Sikorskiego [online], kuriergalicyjski.com [dostęp 2018-08-11] (pol.).
2. Wstydliwa karta w historii Polski – milczano o tym przez lata – WP Wiadomości [online], wiadomosci.wp.pl [dostęp 2018-03-13] (pol.).
3. Zuziak 2013 ↓, s. 69.
4. Biegański 1967 ↓, s. 51.
5. Biegański 1967 ↓, s. 52.
6. W tym również za choroby weneryczne; według Sikorskiego choroba ta równa była dezercji. Za: https://dobroni.pl/n/obozy-sikorskiego/4188.
7. SławomirS. Koper SławomirS., Polskie piekiełko. Obrazy z życia elit emigracyjnych. Brak numerów stron w książce
8. https://dobroni.pl/n/obozy-sikorskiego/4188 https://kuriergalicyjski.com/historia/upamietnienia/2446-obozy-generaa-sikorskiego?showall=&start=1.
9. Jerzy Konieczny, Tadeusz Malinowski, Mała encyklopedia lotników polskich, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa, 1983, ISBN 83-206-0337-4.

Bibliografia

• Witold Biegański: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1990, s. 43. ISBN 83-03-02923-1.
• Witold Biegański: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. 5, Regularne jednostki Wojska Polskiego na Zachodzie: formowanie, działania bojowe, organizacja, metryki dywizji i brygad. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1967.
• Janusz Zuziak: Wojsko Polskie we Francji 1939–1940. Organizacja i działania bojowe. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2013. ISBN 978-83-7399-580-2.