Stacja Zborna Oficerów Rothesay

Stacja Zborna Oficerów Rothesay (zobacz: Wyspa Wężów, Bute) – jednostka wojskowa Polskich Sił Zbrojnych, będąca faktycznie obozem izolacyjnym dla przeciwników gen. Władysława Sikorskiego.

Stacja Zborna Oficerów Rothesay

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	14 sierpnia 1940
Tradycje
Rodowód	Obóz Oficerski Nr 23 Obóz Oficerski Nr II
Dowódcy
Pierwszy	gen. bryg. Bolesław Jatelnicki
Ostatni	płk Kazimierz Rumsza
Organizacja
Dyslokacja	Rothesay (Szkocja)
Rodzaj sił zbrojnych	wojska lądowe

Stacja Zborna Oficerów Rothesay była obozem odosobnienia, w którym gen. Władysław Sikorski umieszczał nieprzychylnych mu oficerów-piłsudczyków. (Nie mylić z obozem karnym w Shinafoot, następnie przeniesionym do Abernethy, również w Szkocji)^[1]. W obozie jednocześnie przebywało blisko 600 osadzonych, a przez cały czas istnienia obozu umieszczono w nim około 1,5 tys. oficerów, w tym 20 generałów^[2].

Geneza obozu

Po kampanii wrześniowej gen. Władysław Sikorski szukał winnych porażki militarnej. Już we wrześniu 1939 roku zwrócił się on do rządu Francji z prośbą o wydzierżawienie w Paryżu więzienia dla oficerów. W październiku 1939 roku powołano komisję poszukującą winnych klęski. Obóz ten powstał w Cerizay k. Angers. Znalazło się w nim 69 oficerów z legionową przeszłością. Do obozu mieli trafiać oficerowie, którzy w II Rzeczypospolitej sprawowali ważne urzędy, aby pozostawali pod kontrolą rządu i z dala od armii. Po klęsce Francji obóz ewakuowano na wyspy brytyjskie^[3].

Więźniów ewakuowanych z obozu w Cerizay umieszczono na stadionie Glasgow Rangers. Ponieważ jednak stadionu nie można było zbyt długo blokować, utworzono dwa obozy namiotowe – w Broughton oraz w Douglas na wyspie Man. Wkrótce, do obozów namiotowych zaczęto kierować nie tylko domniemanych lub rzekomych przeciwników gen. Sikorskiego, ale też oficerów emerytowanych lub nie posiadających przydziałów. Wówczas 11 sierpnia 1940, z polecenia gen. Sikorskiego, tajnym rozkazem gen. Kukiela pełniącego obowiązki Dowódcy Obozów i Oddziałów WP w Szkocji, na szkockiej wyspie Bute w miasteczku Rothesay, powstało „zgrupowanie oficerów nieprzydzielonych”, nazwane Stacją Zborną Oficerów^[4].

Historia Stacji

Dowódca Obozów i Oddziałów Wojska Polskiego w Szkocji, w porozumieniu z władzami brytyjskimi, rozkazem L.dz. 1977/I.tjn.40 zarządził utworzenie z dniem 14 sierpnia 1940 Obozu Oficerskiego Nr 23 w Rothesay na wyspie Bute. Obóz posiadał prawa samodzielnego oddziału gospodarczego^[5]. Dowódca obozu otrzymał uprawnienia dyscyplinarne dowódcy dywizji1 z 25 sierpnia 1940 roku^[6]. Zasadniczo oficerowie zostali zakwaterowani w pensjonatach: „Craigmor”, „Craignetham Private Hotel”, „Madras”, „Glenearu”, „Ardyn”, „Struan” i hotelach: „Bute Arms”, „Esplanade”, „Grand Marine”, „Royal” i „Victoria”. Naczelny Wódz zezwolił oficerom przeniesionym do Zgrupowania Oficerów w Rothesay na sprowadzenie tam rodzin i zamieszkanie z nimi. Sprowadzenie rodziny mogło się odbyć wyłącznie za zezwoleniem władz brytyjskich i za wiedzą władz polskich. Rodziny żołnierzy polskich podlegały wszelkim przepisom obowiązującym cudzoziemców. Wyspa Bute znajdowała się w strefie ochronnej, do której można było przybyć jedynie za specjalnym zezwoleniem. Osoby wykraczające przeciwko temu prawu mogły być aresztowane przez brytyjską Policję. 28 sierpnia rozpoczęto naukę języka angielskiego, obowiązkową dla wszystkich oficerów^[7]. 10 września 1940 Zgrupowanie Oficerów zostało przemianowane na Obóz Oficerski Nr II Rothesay. 18 września została ogłoszona zmiana nazwy Dowództwa Obozów i Oddziałów Wojska Polskiego w Szkocji na Dowództwo Okręgu Wojskowego w Szkocji.

Interpelacja posła Partii Pracy Henry’ego Morrisona i protesty innych parlamentarzystów brytyjskich w Izbie Gmin spowodowały likwidację obozów. Wiosną 1942 rozesłano oficerów na różne kursy, przeszkolenia i staże. Na wyspie Bute pozostali jedynie oficerowie starzy i chorzy.

Kadra

Dowódcy obozu i komendanci stacji

• gen. bryg. Bolesław Jatelnicki-Jacyna
• gen. bryg. Stefan Jacek Dembiński (VI 1940 – 18 XI 1941 → szef Gabinetu Wojskowego Prezydenta RP^[8])
• płk piech. Kazimierz Rumsza (p.o. od 18 XI 1941^[9] i kmdt od 12 XII 1941)
• płk dypl. piech. Ludwik Lichtarowicz (od II poł. 1943)^{[10][uwaga 1]}

Zastępcy dowódcy obozu i zastępcy komendanta stacji

• płk sap. Mikołaj Kolankowski (do 31 VIII 1940)
• płk art. Aleksander Batory (od 6 IX 1940)
• płk piech. Kazimierz Rumsza (od 7 VIII 1941^[11])

Pozostałe osoby funkcyjne

• dyrektor nauk – ppłk dypl. art. Kazimierz Kuś
• zastępca dyrektora nauk – mjr dypl. art. Aleksander Sulewski (do 20 IX 1940)
• kierownik wyszkolenia – ppłk dypl. piech. Zygmunt Morozewicz (do 7 X 1941 i od 15 XI 1941)
• kierownik wyszkolenia – ppłk dypl. piech. Władysław Dec (p.o. 7 X – 15 XI 1941)
• kapelan – ks. dr Bronisław Chrostowski (od 14 IX 1940)
• oficer gospodarczy – kpt. int. Wacław Tomaszewski (do 1 X 1941 → KG 3 BKS)
• oficer gospodarczy – mjr int. Tadeusz Sambor (od 1 X 1941)

Oficerowie

Generałowie

• gen. dyw. Stefan Dąb-Biernacki („legionista”, od 17 VIII 1940)
• gen. dyw. Kazimierz Ładoś (od 19 VIII 1940)
• gen. bryg. Adam Korytowski (c. i k. Armia, od 15 IX 1940 do I 1942 → stan nieczynny)
• gen. bryg. Stanisław Kwaśniewski („legionista”, od 14 VIII 1940 do I 1942 → stan nieczynny)
• gen. bryg. Karol Masny (od 17 VIII do 24 IX 1940)
• gen. bryg. Stanisław Rouppert („legionista”, od 14 VIII 1940 do I 1942 → stan nieczynny)
• gen. bryg. Sergiusz Zahorski („prawosławny”, od 6 IX 1940)
• gen. bryg. Janusz de Beaurain („legionista”, od 27 IX 1940 do I 1942 → stan nieczynny)
• gen. bryg. Ludomił Rayski („legionista”, od 27 IX do 5 XI 1940 → RAF)

Oficerowie piechoty

• płk dypl. piech. Szymon Kocur^[12]
• płk dypl. piech. Seweryn Łańcucki (do 11 XI 1941 → komendant Centrum Wyszkolenia Służby Poborowej i Etapowej)
• płk dypl. piech. Tadeusz Alf-Tarczyński („legionista”, od 14 VIII 1940 do I 1942 → stan nieczynny)
• płk st. sp. piech. Stanisław Schuster-Kruk (od 1 X 1940)
• płk dypl. piech. Roman Umiastowski
• ppłk dypl. piech. Władysław Dec
• ppłk piech. posp. rusz. Marian Dienstl-Dąbrowa (od 1 I 1942 z Komendy Szpitala Wojennego Nr 1^[13])
• ppłk piech. Zygmunt Adam Hofbauer (od 10 IX 1941 z 8 BKS)
• ppłk piech. Marceli Jan Kotarba
• ppłk dypl. Adam Przybylski (od 10 IX 1941 z 8 BKS)
• ppłk dypl. piech. Bogdan Alfons Szeligowski
• ppłk piech. Tadeusz Szmoniewski^{[uwaga 2]} † 26 XII 1941 Szpital im. Paderewskiego w Edynburgu
• ppłk piech. Antoni I Sikorski
• mjr dypl. piech. Leon Bulowski
• mjr piech. Edmund Galinat (do 7 IX 1941)
• mjr dypl. rez. piech. Aleksander Hauke-Nowak („legionista”)
• mjr dypl. piech. Stanisław Karnibad (od 5 XII 1940)^[15]
• mjr dypl. rez. piech. Konrad Libicki („legionista”)
• mjr piech. Kazimierz Mach
• mjr piech. st. sp. Józef Teslar („legionista”, od 10 XII 1940)^[16]
• kpt. piech. Aleksander Florkowski (do 7 VIII 1941)^[17]
• kpt. rez. piech. dr Michał Grażyński (c. i k. Armia)
• kpt. piech. Jerzy Niezbrzycki
• kpt. piech. Zygmunt Szerauc („legionista”, od 10 IX 1941 z 8 BKS)

Oficerowie kawalerii

• płk dypl. kaw. Roland Bogusz (od 18 IX 1940)
• płk dypl. kaw. Zbigniew Brochwicz-Lewiński (11 XII 1940)^[18]
• płk dypl. kaw. Włodzimierz Tyszkiewicz (c. i k. Armia, od 14 VIII 1940)
• płk dypl. kaw. Bolesław Świdziński („legionista”, od 14 VIII 1940)
• mjr dypl. kaw. Stanisław Chmielowski (do 13 IX 1940 → Komisja Regulaminowa)
• rtm. Edward III Zieliński^{[uwaga 3]} (do 30 VI 1941 → pociąg „B” 3 dywizjon pociągów pancernych)^[20]

Oficerowie artylerii

• płk art. Aleksander Batory (od 14 VIII 1940)
• płk dypl. art. Włodzimierz Ludwig (do 20 XII 1941 → Brygada Szkolna)
• ppłk st. sp. art. Kazimierz Czerwiński (od 2 IX 1940)
• ppłk art. Leopold Połoszynowicz (od 2 IX 1940)
• mjr st. sp. Kazimierz Krystman-Dobrzyński (od 2 IX 1940)
• mjr art. pil. Stanisław Krzywobłocki (od 4 X 1940)
• kpt. art. pil. Tadeusz Niewiarowski (od 4 X 1940)
• kpt. rez. art. dr Bronisław Radowski † 12 IX 1941
• kpt. art. Ignacy Raczkowski † 11 V 1943
• por. rez. art. Julian Pauluk (do 10 XII 1941 → 3 BKS)

Oficerowie lotnictwa

• płk obs. inż. Czesław Filipowicz (od 9 X 1940)
• ppłk obs. st. sp. Zbigniew Belina-Prażmowski-Kryński (od 9 X 1940)
• ppłk st. sp. Czesław Lupiński (od 9 X 1940)
• kpt. pilot Stanisław Bylczyński zmarł tamże 21.02.1941

Oficerowie żandarmerii

• mjr żand. Kazimierz Kaciukiewicz („legionista”, od 14 VIII 1940)
• kpt. żand. st. sp. Piotr Stembalski (od 17 VIII 1940)
• kpt. żand. Mieczysław Wygrzywalski (od 17 VIII 1940)
• por. żand. st. sp. Bolesław Grochal (od 17 VIII 1940)
• ppor. rez. żand. Henryk Kanarek (od 19 IX 1941 z 8 BKS)

Oficerowie służby zdrowia

• płk rez. lek. dr Eugeniusz Piestrzyński
• płk lek. dr Ksawery Maszadro (do 3 X 1941 → starszy lekarz 1 Dywizjonu Pociągów Pancernych)
• mjr rez. lek. dr Wojciech Jedlina-Jacobson (do 26 VIII 1940 → Military Hospital Edinburgh Castle)

Pozostali oficerowie

• płk uzbr. Kazimierz Kieszniewski (od 16 XII 1941 z Oddziału VI Sztabu NW)
• płk uzbr. Eugeniusz Szpręglewski
• ppłk sap. Kazimierz Możdżeń („legionista”, od 14 VIII 1940)
• ppłk rez. sap. inż. Leopold Toruń
• mjr adm. Mariusz Buhardt (od 15 VIII 1941)^[21]
• mjr Władysław Kosianowski (do 15 XII 1941 → stan nieczynny)
• mjr łączn. Wacław Tomalak (16 VII 1941)^[22]
• por. Jerzy Gutkowski (od 13 XII 1941)
• por. aud. posp. rusz. dr Stefan Pollo (od 14 XII 1940)^[23]
• ppor. rez. lotn. Rudolf Kesselring (do 12 XII 1941 → Obóz Lotniczy Blackpool)

Zobacz też

Zobacz też kategorię: Oficerowie PSZ internowani na wyspie Bute.

• Stacje Zborne Oficerów w PSZ
• Ośrodek Oficerski w Cerizay
• Bute

Uwagi

1. W końcowym okresie swego istnienia Stacja Zborna Oficerów Rothesay została przeformowana w Komendę Kady Ewidencyjnej Oficerów.
2. Ppłk piech. Tadeusz Rafał Szmoniewski (ur. 22 października 1890) był odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari, Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Walecznych (dwukrotnie) i Srebrnym Krzyżem Zasługi. W marcu 1939 roku pełnił obowiązki dyrektora Biura Wojskowego w Ministerstwie Przemysłu i Handlu^[14].
3. rtm. Edward III Zieliński (ur. 13 października 1897). W marcu 1939 był dowódcą 2 szwadronu 20 pułku ułanów^[19]. We wrześniu 1939 dowódca nadwyżek 20 puł.

Przypisy

1. Obozy Sikorskiego, Wyspa Wężów i inne. 2010-04-29. [dostęp 2020-07-27].
2. Wyspa Węży. gov.pl, 2010-04-29. [dostęp 2020-03-30].
3. Dariusz Baliszewski: Obozy Sikorskiego. 2008-03-18. [dostęp 2020-03-30].
4. Szymon Kazimierski: Obozy generała Sikorskiego. [w:] Kurier Galicyjski nr 13–14 (185–186) 16 lipca – 15 sierpnia 2013 [on-line]. kuriergalicyjski.com, 2013-08-03. [dostęp 2020-03-31].
5. Rozkaz dzienny ↓, Nr 1 z 25 sierpnia 1940 roku.
6. Rozkaz dzienny ↓, Nr 4 z 28 sierpnia 1940 roku.
7. Rozkaz dzienny ↓, Nr 3 z 27 sierpnia 1940 roku.
8. Rozkaz dzienny ↓, Nr 266 z 18 listopada 1941 roku.
9. Rozkaz dzienny ↓, Nr 267 z 19 listopada 1941 roku.
10. Szejnert 2018 ↓, s. 300.
11. Wyznaczony na stanowisko 7 sierpnia 1941 roku. Obowiązki objął 9 października 1941 roku, po powrocie z urlopu wypoczynkowego. Rozkaz dzienny nr 226 z 30 września 1941 roku i rozkaz dzienny nr 235 z 10 października 1941 roku.
12. Pułkownik Szymon Kocur pod nieobecność generała Dembińskiego pełnił obowiązki komendanta stacji.
13. Był to przydział formalny ponieważ podpułkownik Dienstl-Dąbrowa otrzymał zezwolenie na zamieszkanie w Londynie przez okres 6 miesięcy licząc od 1 stycznia 1942 roku.
14. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 15.
15. Rozkaz dzienny ↓, Nr 91 z 10 grudnia 1940.
16. Rozkaz dzienny ↓, Nr 94 z 13 grudnia 1940.
17. Rozkaz dzienny ↓, Nr 179 z 5 sierpnia 1941.
18. Rozkaz dzienny ↓, Nr 95 z 14 grudnia 1940.
19. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 133, 704.
20. Rozkaz dzienny ↓, Nr 150 z 2 lipca 1941.
21. Rozkaz dzienny ↓, Nr 189 z 18 sierpnia 1941.
22. Raporty dzienne Stacji Zbornej Oficerów Rothesay, s. 93. polishinstitute.com. [dostęp 2021-05-04].
23. Rozkaz dzienny ↓, Nr 97 z 17 grudnia 1940.

Bibliografia

• Komenda Stacji Zbornej Oficerów Rothesay. Rozkazy dzienne 1940–1941, sygn. R.8. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie. [dostęp 2023-06-30].
• Krzysztof Kaczmarski: Nie tylko Rothesay. Oficerskie obozy izolacyjne oraz obóz dyscyplinarny dla żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych w Wielkiej Brytanii (1940-1943). Rzeszów-Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2020. ISBN 978-83-8098-813-2. OCLC 276981965.
• Stefan Mękarski: Zapiski z Rothesay 1940-1942. Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2003. ISBN 83-88865-96-X. OCLC 53863059. Brak numerów stron w książce
• Małgorzata Szejnert: Wyspa Węży. Wydawnictwo Znak, 2018. ISBN 978-83-240-5358-2. OCLC 1035636724.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1. OCLC 830820526.