1 Dywizja Grenadierów

1 Dywizja Grenadierów (fr. 1ère Division des Grenadiers) – dywizja piechoty Wojska Polskiego we Francji, w latach 1939–1940.

Ten artykuł dotyczy 1 Dywizji Grenadierów. Zobacz też: 1 Dywizja Piechoty – inne dywizje piechoty o numerze 1.

1 Dywizja Grenadierów

1ère Division des Grenadiers

Odznaka pamiątkowa Dywizji
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	13 listopada 1939
Rozformowanie	21 czerwca 1940
Tradycje
Kontynuacja	1 Brygada Grenadierów 1 Warszawska Dywizja Zmechanizowana
Dowódcy
Pierwszy	gen. Stanisław Maczek
Ostatni	płk. dypl. Bronisław Duch
Działania zbrojne
II wojna światowa (kampania francuska)
Organizacja
Dyslokacja	Camp de Coëtquidan (formowanie)
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	XX Korpus
Skład	patrz: Struktura organizacyjna

1 DGren. - przegląd pododdziałów

1 Dywizja Grenadierów WP we Francji - uroczystości 3 Maja 1940, trybuna, goście

Powstanie i organizacja

Dywizja była pierwszą wielką jednostką Wojska Polskiego sformowaną we Francji^[1]. Jej formowanie rozpoczęto już w połowie września 1939 roku w obozie ćwiczebnym w Camp de Coëtquidan. Wtedy to w uzgodnieniu z rządem francuskim ogłoszono pobór polskich obywateli mieszkających we Francji oraz zaciąg ochotniczy wśród emigracji pochodzenia polskiego.

13 listopada 1939 Naczelny Wódz gen. Władysław Sikorski wydał formalny rozkaz o sformowaniu 1 Dywizji Piechoty^[a]. Na dowódcę dywizji gen. Sikorski wyznaczył płk. Stanisława Maczka, ówczesnego dowódcę oddziałów polskich w Coëtquidan, mianując go jednocześnie generałem brygady^[1]. W styczniu 1940 dowódcą 1 Dywizji został płk dypl. Bronisław Duch (od 3 maja 1940 roku – generał brygady), który był faktycznym organizatorem dywizji.

Zawiązki stanowili oficerowie z rezerwowych ośrodków szkolenia i szeregowi z oddziałów polskich zgrupowanych w Coetquidan uzupełniani napływającymi żołnierzami z poboru i ewakuacji.

Umundurowanie żołnierzy pochodziło z okresu I wojny światowej i było w kolorze błękitnym. Nie odpowiadało ono wymogom ówczesnego pola walki^[b]. Brakowało sprzętu i uzbrojenia. W połowie lutego dywizja przekazała trzy najlepiej wyszkolone bataliony wraz ze sprzętem do tworzącej się brygady podhalańskiej^[2].

W drugiej połowie kwietnia 1940 przetransportowano dywizję do strefy przyfrontowej w okolice Colombey-les-Belles w Lotaryngii. Tu w przyspieszonym tempie pobierano sprzęt i szkolono się. Prace organizacyjne wyraźnie utrudniała nieprzychylna postawa ludności cywilnej. Żołnierze złożyli przysięgę 25 maja 1940.

W czerwcu 1940 1 Dywizja Grenadierów osiągnęła stan 16 165 ludzi i stała się pełnowartościową jednostką bojową.

Obsada personalna Kwatery Głównej

Bronisław Duch

patka na kurtkę oficerską

patka na kurtkę szeregowca

Obsada personalna Kwatery Głównej^[3]

• dowódca dywizji – gen. bryg. Bolesław Bronisław Duch
• dowódca piechoty dywizyjnej – płk dypl. Zygmunt Grabowski
• oficer sztabu – mjr dypl. piech. Jan Franciszek Wawrzkiewicz
• oficer sztabu – kpt. dypl. piech. Mieczysław Józef Czupryna
• oficer sztabu – kpt. łącz. Tadeusz Justyn Szulc
• dowódca artylerii dywizyjnej – gen. bryg. Rudolf Niemira
• oficer sztabu - ppłk dypl. art. Zdzisław Grzymirski
• dowódca saperów – ppłk sap. Teodor Leon Zaniewski
• dowódca taborów – mjr kaw. Stanisław Bartlitz
• szef sztabu – ppłk dypl. Józef Skrzydlewski
• szef Oddziału I – kpt. dypl. piech. Kazimierz Konrad Czechowski
• szef Oddziału II – kpt. dypl. pil. Roman Czerniawski
• szef Oddziału III – mjr dypl. piech. Witold Bronisław Sujkowski
• szef Oddziału IV – mjr dypl. art. Olgierd Dunin-Borkowski
• szef służby intendentury – mjr int. z wsw Kazimierz Józef Kuźniarski
• szef służby zdrowia – mjr lek. dr Ludwik Krzewiński
• szef służby weterynaryjnej – mjr lek. wet. dr Stefan Włodzimierz Kejdana
• komendant kwatery głównej – mjr Tadeusz Müller

Struktura organizacyjna

Dywizja była formowana według etatów francuskich.

• Kwatera Główna 1 Dywizji Grenadierów
• 1 pułk grenadierów Warszawy
• 2 pułk grenadierów wielkopolskich im. Bolesława Chrobrego
• 3 pułk grenadierów śląskich
• 1 oddział rozpoznawczy im. Księcia Józefa Poniatowskiego
• 1 Wileński pułk artylerii lekkiej im. gen. Bema
• 1 Pomorski pułk artylerii ciężkiej
• 1 Modliński batalion saperów im. Tadeusza Kościuszki
• 1 Gdański batalion łączności
• dywizyjna kompania pionierów
• dywizyjne zgrupowanie przeciwpancerne
• dywizyjna kompania samochodowa
• dywizyjny park artylerii i pionierów
• park saperów
• dywizyjna grupa sanitarna
• sąd polowy
• poczta polowa
• dywizyjna czołówka kulturalno-oświatowa (świetlicowa)

Dywizja liczyła:

• oficerów – 580
• podoficerów – 2600
• szeregowych – ok. 13 000

Sprzęt to:

• 12 000 karabinów
• 336 ręcznych karabinów maszynowych
• 176 ciężkich karabinów maszynowych
• 27 moździerzy kal. 60 mm
• 24 moździerze kal. 81 mm
• 54 działa przeciwpancerne kal. 25 mm
• 8 dział przeciwpancernych kal. 47 mm
• 36 armat kal. 75 mm
• 24 haubice kal. 155 mm.
• 560 samochodów
• 1600 wozów i biedek

Działania bojowe

Pod koniec kwietnia 1940 roku dywizja została skierowana w rejon Colombey-les-Belles w Lotaryngii, a następnie w połowie maja Lunéville. W dniu 18 maja 1940 roku weszła w skład XX korpusu armii francuskiej – składającego się z francuskiej 52 Dywizji Piechoty i grupy fortecznej Sarry, który znajdował się w rejonie Sarry – jednego z odcinków linii Maginota. Początkowo poszczególne oddziały dywizji zostały rozdzielone pomiędzy jednostki francuskie^[2]. Dopiero w dniu 14 czerwca 1940 roku, gdy Niemcy uderzyli na wojska francuskie – dywizja wystąpiła jako całość, broniąc środkowego odcinka XX Korpusu. W dniu 15 czerwca 1940 roku dywizja cały dzień broniła zajmowanego odcinka obrony, lecz z uwagi na wycofanie się francuskiej 52 Dywizji Piechoty, w nocy wycofała się w rejon Dieuze. Broniła się tam w dniu 16 czerwca, a jej artyleria (1 pal) razem z artylerią francuską (I/17 pal) powstrzymują natarcie II batalionu 499 niemieckiego pułku piechoty, zadając mu poważne straty (zginął między innymi dowódca tego batalionu, major Hutterer)^[4]. W nocy dywizja wycofała się na linię kanału Marna – Ren, gdzie zajęła pozycje obronne pod Lagarde. Broni tam pozycji przez następne dwa dni, lecz wobec rozbicia francuskiej 52 Dywizji Piechoty i wycofania się grupy fortecznej Sarry, wycofuje się w rejon lasów pod Baccarat. Zajmuje tam pozycje obronne w rejonie miejscowości Merviller. W dniu 19 czerwca 1940 roku XX Korpus zostaje okrążony a wraz z nim 1 Dywizja Grenadierów. W tym dniu 1 Dywizja Grenadierów zajmuje swoją ostatnią pozycję obronną w rejonie Raon-l’Étape. W dniu 21 czerwca 1940 roku gen. bryg. Bronisław Duch wobec niemożności prowadzenia dalszych walk oraz podjęciu rozmów w sprawie zawieszenia broni z Niemcami podjął decyzję o rozwiązaniu dywizji i przedzieraniu się żołnierzy na południe Francji^[5] lub do Szwajcarii. Tego dnia dywizja przestała istnieć. Części żołnierzy udało się dostać do Wielkiej Brytanii, w tym dowódcy dywizji gen. bryg. Bronisławowi Duchowi.

Straty 1 Dywizji Grenadierów w toku prowadzonych działań w trakcie kampanii francuskiej wyniosły około 5200 żołnierzy^[6].

Symbole dywizji

Odznaka pamiątkowa

2 lipca 1943 roku Naczelny Wódz WP rozkazem nr 3 zatwierdził odznakę pamiątkową 1 Dywizji Grenadierów, którą otrzymali wszyscy żołnierze dywizji.

Odznaka^[7] o wymiarach 52 x 26 mm wykonana w mosiądzu i białym metalu, srebrzona, lekko oksydowana na kolor starego srebra, jednoczęściowa. Posiada kształt tarczy, na której wsparty jest stylizowany orzeł polski, stanowiący tło krzyża lotaryń-skiego, nawiązującego do miejsca powstania jednostki. Na obwodzie tarczy umieszczono napis będący dewizą jednostki: „Bóg-Honor-Ojczyzna”. W dolnej części tarczy „płonący granat” - znak grenadierów, na nim inicjały dywizji „D1G”. Mocowana nakrętką firmową na lewej górnej kieszeni munduru. Autor projektu: ppor. Marian Walentynowicz. Wykonawca: Zakład Kirkwood and Son - Edinburgh^[8].

Barwy dywizji

• granatowa patka z żółtą wypustką

Pamięć o dywizji

Tablice upamiętniające 1 DGren.

Tablica w kościele garnizonowym w Londynie

Reliefs na pomniku w Białymstoku

Po wojnie na terenie Wielkiej Brytanii działał Związek Grenadierów – organizacja kombatantów 1 Dywizji Grenadierów.

W 1970, w trzydziestą rocznicę walk 1 Dywizji Grenadierów pod Lagarde, został odsłonięty pomnik poświęcony żołnierzom dywizji poległym w walkach na terenie Lotaryngii.

W 1989 odsłonięto w Białymstoku (przy ul. M. Curie-Składowska 7/9) pomnik poświęcony „Polskim Siłom Zbrojnym na Zachodzie 1939–1945”, na którym umieszczono epitafium upamiętniające 1. Dywizję Grenadierów.

Uwagi

1. Od 3 maja 1940 dywizja nosiła nazwę 1 Dywizji Grenadierów → Biegański 1990 ↓, s. 21
2. Umundurowanie wymieniono dopiero w kwietniu 1940

Przypisy

1. Zuziak 2013 ↓, s. 116.
2. Biegański 1967 ↓, s. 211.
3. Kosior 1965 ↓, s. 119–121.
4. A. Hohnadel, J-Y Mary, Sarre 1940. Operation Tiger, Batailles HS 13
5. Biegański 1967 ↓, s. 213.
6. Biegański 1990 ↓, s. 21.
7. Odznaka zatwierdzona Dz. Rozk. NW Nr 3 z 2 VII 1943 roku, poz. 30, L. dz. 695/GM/43
8. Partyka 1997 ↓, s. 11.

Bibliografia

• Witold Biegański: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1990. ISBN 83-03-02923-1.
• Witold Biegański: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. 5, Regularne jednostki Wojska Polskiego na Zachodzie: formowanie, działania bojowe, organizacja, metryki dywizji i brygad. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1967.
• Zygmunt Kosior: Bitwa pod Lagarde : Studium. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1965.
• Tadeusz Medycki: Widzieć przyszłość jasną. Wyd. UAM Poznań 2008
• Józef Smoliński: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie : 1939-1945. Warszawa: "Egros", 1997. ISBN 83-86268-66-2. Brak numerów stron w książce
• Jan Partyka: Odznaki i oznaki PSZ na Zachodzie 1939-1946. Rzeszów: Wydawnictwo Libri Ressovienses, 1997. ISBN 83-902021-9-0.
• Józef Smoliński, Wojsko Polskie we Francji, Warszawa 1995.
• Polskie Siły Zbrojne w Drugiej Wojnie Światowej. Tom II.Kampanie Na Obczyźnie.Część 1. Instytut Historyczny im. gen. Sikorskiego.Londyn 1959.
• Janusz Zuziak: Wojsko polskie we Francji. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2013. ISBN 978-83-7399-580-2.