Brygada KOP „Podole”

Brygada KOP „Podole” – brygada piechoty Korpusu Ochrony Pogranicza.

Brygada KOP „Podole”

4 Brygada OP

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1925
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	Podole
Dowódcy
Pierwszy	płk Włodzimierz Maxymowicz-Raczyński
Ostatni	płk Bolesław Ostrowski
Organizacja
Numer	kryptonimowy: 5[a]
Dyslokacja	Czortków
Formacja	Korpus Ochrony Pogranicza
Rodzaj wojsk	Piechota
Podległość	Dowództwo Korpusu Ochrony Pogranicza

Geneza

Do czasu zakończenia wojny polsko-bolszewickiej, czyli do jesieni 1920, wschodnią granicę państwa polskiego wyznaczała linia frontu. Dopiero zarządzeniem z 6 listopada 1920 utworzono Kordon Graniczny Ministerstwa Spraw Wojskowych^[1]. W połowie stycznia 1921 zmodyfikowano formę ochrony granicy i rozpoczęto organizowanie Kordonu Granicznego Naczelnego Dowództwa WP. Obsadzony on miał być przez żandarmerię polową i oddziały wojskowe^[2]. Latem 1921 ochronę granicy wschodniej postanowiło powierzyć Batalionom Celnym^[3]. 29 października 1921 wojewoda tarnopolski wydał zarządzenie, w którym granicę państwową na terenie województwa tarnopolskiego podzielił na cztery odcinki^[4]:

• I odcinek – powiat zaleszczycki i borszczowski do mostu w miejscu, gdzie Zbrucz wpada do Dniestru. Obsadzić go miał 22 batalion celny z miejscem postoju Kołodróbka.
• II odcinek od ww mostu do granicy powiatu husiatyńskiego. Obsadzał go 39 batalion celny z miejscem postoju dowództwa w Borszczowie.
• III odcinek – granica powiatu husiatyńskego. Obsadzał go 23 batalion celny z mp dowództwa w Wasylkowcach.
• IV odcinek – granica powiatu skałackiego i zbarskiego. Obsadzał go 38 batalion celny z Bogdanówki.

W drugiej połowie 1922 przeprowadzono kolejną reorganizację organów strzegących granicy wschodniej^[5]. 1 września 1922 bataliony celne przemianowano na bataliony Straży Granicznej^[6]. Już w następnym zlikwidowano Straż Graniczną, a z dniem 1 lipca 1923 pełnienie służby granicznej na wschodnich rubieżach powierzono Policji Państwowej^[7]. W sierpniu 1924 podjęto uchwałę o powołaniu Korpusu Ochrony Pogranicza – formacji zorganizowanej na wzór wojskowy, a będącej etacie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych^[8].

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na posiedzeniu Politycznego Komitetu Rady Ministrów, w dniach 21–22 sierpnia 1924, zapadła decyzja powołania Korpusu Wojskowej Straży Granicznej. 12 września 1924 Ministerstwo Spraw Wojskowych wydało rozkaz wykonawczy w sprawie utworzenia Korpusu Ochrony Pogranicza^[9], a 17 września instrukcję określającą jego strukturę^[10]. 4 Brygada Ochrony Pogranicza zorganizowana została w drugim etapie formowania Korpusu Ochrony Pogranicza na podstawie rozkazu MSWojsk. nr 1600/tjn./O.de B/25 w terminie do 1 marca 1925 z gotowością do obsadzenia granicy na dzień 12 marca 1925^[11]. Jednostką formującą był 54 pułk piechoty^[12] [13]. W skład brygady weszły: 12 batalion graniczny „Skałat”, 13 batalion graniczny „Kopyczyńce”, 14 batalion graniczny „Borszczów”, 12 szwadron kawalerii „Koszlaki”, 13 szwadron kawalerii „Czortków”, 14 szwadron kawalerii „Zaleszczyki”^[11]. Brygada rozwinęła się na terenie województwa tarnopolskiego^[11]. Dowództwo brygady rozmieszczono w Czortkowie^[11][14]. Pas ochraniany przez brygadę miał 342 km szerokości i 30 km głębokości^[15]. Na podstawie rozkazu dowódcy KOP nr L.dz.931/Og., w lutym 1926 z podporządkowania brygady wyszedł 14 szwadron OP^[16].

W 1926 zorganizowano na szczeblu brygady szkołę podoficerską dla niezawodowych podoficerów piechoty^[17]. Szkoła stacjonowała w Mostach Wielkich przy 25 batalionie granicznym^[18].

Rozporządzeniem ministra skarbu z 30 czerwca 1927 rozpoczęto reorganizację Straży Celnej^[19]. Z dniem 1 listopada 1927 Inspektorat Straży Celnej „Zaleszczyki” został rozwiązany, a jego rejon odpowiedzialności został przekazany batalionowi KOP „Borszczów”^[20].

W 1928 brygada ochraniała odcinek granicy państwowej długości 365,134 kilometrów^[21].

Latem 1928 zlikwidowana została szkoła podoficerska. W jej miejsce, oraz w miejsce identycznych szkół funkcjonujących w pozostałych brygadach, w twierdzy Osowiec utworzony został batalion szkolny KOP^[17].

Aby zapewnić odpowiednią liczbę żołnierzy o wyszkoleniu saperskim, z dniem 1 kwietnia 1928 utworzono brygadowy ośrodek wyszkolenia pionierów przy 25 batalionie granicznym w Mostach Wielkich^[21]. W 1931^[b] zorganizowano kompanie saperów dla poszczególnych brygad Korpusu Ochrony Pogranicza^[23] zorganizowano kompanie saperów dla poszczególnych brygad Korpusu Ochrony Pogranicza^[23]. Dzieliły się na cztery typy, a nazwy przybierały od macierzystych jednostek. Brygada „Podole” otrzymała kompanię typu III. Kompanie tego typu miały dwa plutony po trzy drużyny i drużynę gospodarczą. Etat kompanii wynosił 3 oficerów, 9 podoficerów i 80 szeregowców^[22].

Rozkazem dowódcy KOP z 23 lutego 1937 została zapoczątkowana pierwsza faza reorganizacji Korpusu Ochrony Pogranicza „R.3”. Jej wynikiem było między innymi przeorganizowanie Brygady KOP „Podole”^[24] poprzez rozwiązanie pułku KOP „Czortków” wchodzącego dotychczas w skład organizacyjny brygady i reorganizacje dowództwa brygady^[25]. Brygadzie podporządkowano stację gołębi pocztowych KOP „Buczacz”^[26] We wrześniu 1937 w składzie brygady został sformowany Dywizjon Artylerii Lekkiej KOP „Czortków”. Zarządzeniem dowódcy KOP gen. bryg. Jana Kruszewskiego w sprawie zmian w kwatermistrzostwie KOP, dniem 1 kwietnia 1939 utworzono w brygadzie etat oficera granicznego w stopniu kapitana^[27].

W sierpniu 1939 Brygada KOP „Podole” mobilizowała w dwóch rzutach 36 Dywizję Piechoty. Pierwszy rzut organizowano 27 sierpnia w mobilizacji alarmowej i drugi rzut 31 sierpnia w mobilizacji powszechnej. Kwaterę główną dywizji, dowództwo oraz I i II batalion 163 pp mobilizował batalion KOP „Czortków”, a III batalion mobilizował batalion KOP „Borszczów”. Batalion KOP „Kopyczyńce” mobilizował III batalion 165 pp^[28].

Z dniem 30 sierpnia zlikwidowano dowództwo Brygady KOP „Podole” przekształcając je w dowództwo pułku KOP „Czortków”^[29].

Służba graniczna

W 1937 ustalono dla brygady następujący podział ochranianego odcinka granicy państwowej^[30]:

• granica południowa: odcinek strażnicy „Ujście Biskupie” 1 kompanii granicznej „Mielnica”. Punktem styku był od słup graniczny nr 57/3 i słup telefoniczny nr 237/32 na szosie Ujście Biskupie-Szuparka [wł.].
• wewnątrz brygady:
  • granica południowa baonu „Kopyczyńce”: odcinek strażnicy „Siekierzyńce Południowe” 1 kompanii granicznej „Kociubińczyki” [wł.]
  • granica północna baonu „Borszczów”: odcinek strażnicy „Zbrzyż” 4 kompanii granicznej „Skała” baonu „Borszczów” [wł.]

Struktura organizacyjna brygady

Struktura 4 Brygady Ochrony Pogranicza w 1927^[31]

• Dowództwo 4 Brygady Ochrony Pogranicza
• 12 batalion graniczny
• 13 batalion graniczny
• 14 batalion graniczny
• 25 batalion odwodowy
• 12 szwadron kawalerii
• 13 szwadron kawalerii
• 14 szwadron kawalerii
• Szkoła Podoficerów Niezawodowych Brygady

Struktura Brygady KOP „Podole” w 1934^[32]

• Dowództwo Brygady KOP „Podole” w Czortkowie
• pułk KOP „Czortków”
  • batalion KOP „Kopyczyńce”
  • batalion KOP „Borszczów”
  • batalion KOP „Czortków”
  • szwadron kawalerii KOP „Czortków”
  • szwadron kawalerii KOP „Zaleszczyki”
• szwadron kawalerii KOP „Hnilice Wielkie”
• kompania saperów

Struktura Brygady KOP „Podole” w latach 1937–1939^[33]

• Dowództwo Brygady KOP „Podole”
• batalion KOP „Skałat”
• batalion KOP „Kopyczyńce”
• batalion KOP „Borszczów”
• batalion KOP „Czortków”
• dywizjon artylerii lekkiej KOP „Czortków”
• szwadron kawalerii KOP „Hnilice Wielkie”
• szwadron kawalerii KOP „Czortków”
• szwadron kawalerii KOP „Zaleszczyki”
• kompania saperów KOP „Czortków”
• stacja gołębi pocztowych KOP „Buczacz”

Reorganizacja przeprowadzona w 1937 spowodowała zmiany w dotychczasowym podziale odcinków granicznych między jednostkami brygady.

Obsada personalna dowództwa brygady

Stefan Rowecki

Dowódcy:

• płk piech. Włodzimierz Maxymowicz-Raczyński (2 III 1925 – 14 VIII 1927^[34])
• płk piech. Eugeniusz Godziejewski (31 VII 1927 – 19 VI 1931 → dowódca 19 DP)
• płk dypl. Wacław Piekarski (17 VII 1931 – 19 XI 1935 → dowódca piechoty dywizyjnej 11 DP^[34])
• płk dypl. Stefan Rowecki (4 XI 1935 – 15 VI 1938 → dowódca piechoty dywizyjnej 2 DP Leg.^[34])
• płk piech. Bolesław Ostrowski (15 VI 1938 – VIII 1939 → dowódca 36 DP^[34])

Zastępca dowódcy:

• ppłk piech. Przemysław Nakoniecznikoff-Klukowski (1937 – VIII 1939 → dowódca 163 pp)

Szefowie sztabu:

• kpt. dypl. piech. Seweryn Wilimowski (1927 – 31 X 1930 → DOK VII)
• kpt. dypl. piech. Maksymilian Kurnatowski (1 XI 1930^[35]) – 26 I 1934 → DOK VI)
• kpt. / mjr dypl. Zygmunt Morozewicz (od 26 I 1934^[36])
• mjr dypl. piech. Ignacy Włostowski (do VIII 1939 → szef sztabu 36 DP)

I oficerowie sztabu brygady:

• kpt. Bronisław Brągiel (p.o. do XI 1926)
• kpt. SG Jan Rzepecki (28 X 1926 – 26 IV 1928 → asystent w Doświadczalnym Centrum Wyszkolenia)
• kpt. / mjr piech. Czesław Lewin-Lewiński (I – IV 1934)
• kpt. piech. Władysław Fijałkowski (do VIII 1939 → pomocnik oficera operacyjnego sztabu 36 DP)

Szef łączności brygady:

• kpt. / mjr łączn. Ignacy Stanisław Skarżeński (XII 1938- VIII 1939 → dowódca łączności 36 DP)

Obsada personalna dowództwa 4 Brygady 30 września 1928^[37] :

• dowódca brygady – płk piech. Eugeniusz Godziejewski
• szef sztabu – kpt. dypl. piech. Seweryn Wilimowski
• oficer ordynansowy – por. Juliusz Ulatowski^[c]
• I oficer sztabu – p.o. por. Witold Piasecki^[d]
• III oficer sztabu – por.tyt. kpt. Mieczysław Gaspanas^[e]
• oficer referatu wywiadu – kpt. Kazimierz Szczerbiński
• oficer referatu wywiadu – por. Tadeusz Danecki^[f]

Obsada personalna brygady w (maju^[38]) czerwcu 1939^[39]:

• dowódca brygady – płk piech. Bolesław Ostrowski
• zastępca dowódcy brygady – ppłk piech. Przemysław Nakoniecznikoff-Klukowski
• szef sztabu – mjr dypl. piech. Ignacy Włostowski
• I oficer sztabu – kpt. piech. Władysław Fijałkowski^[g].
• szef łączności – mjr łączn. Ignacy Stanisław Skarżeński^[h].
• komendant rejonu Przysposobienia Wojskowego „Podole” – mjr adm. Stanisław Eugeniusz Rink^[i].

Obsada 304 Rejonu PW „Podole” w Czortkowie

Obsada oficerska rejonu PW przy Brygadzie KOP „Podole” w maju 1939^[40][j]:

• komendant rejonu PW „Podole” – mjr adm. (piech.) Rink Stanisław Eugeniusz
• komendant powiatowy PW „Zbaraż” – kpt. adm. (piech.) Michał Ludwik Baran
• komendant powiatowy PW „Skałat” – kpt. piech. Andrzej Franciszek Łasiński
• komendant powiatowy PW „Kopyczyńce” – kpt. adm. (piech.) Jan Wąsik
• komendant powiatowy PW „Czortków” – kpt. piech. Wacław Wyziński
• komendant powiatowy PW „Buczacz” – kpt. Franciszek Romuald Kulikowski
• komendant powiatowy PW „Borszczów” – kpt. adm. (piech.) Mikołaj Kozłowski
• komendant powiatowy PW „Zaleszczyki” – kpt. piech. Stanisław Sołtysiak

Uwagi

1. Zarządzenie szefa sztabu KOP ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna w sprawie używania w dowództwie KOP kryptonimów zamiast nazw jednostek KOP → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 425.
2. Cutter w swoich publikacjach podaje, że kompanie saperów zorganizowano w 1934^[22]. Zdaniem Prochwicza informacja ta jest błędna, a właściwa data to rok 1931^[23].
3. Pełnił obowiązki kierownika kancelarii i referatu personalnego → Obsada oficerska Brygady KOP „Podole” ↓ .
4. Oficer zajmował się sprawami operacyjnymi, mobilizacyjnymi i wyszkolenia → Obsada oficerska Brygady KOP „Podole” ↓ .
5. Pełnił obowiązki kierownika referatu O.de.B. → Obsada oficerska Brygady KOP „Podole” ↓ .
6. Był na etacie oficera wywiadowczego 25 batalionu KOP → Obsada oficerska Brygady KOP „Podole” ↓ .
7. Władysław Fijałkowski, mjr piech., w KOP od 1935. Do mobilizacji I oficer sztabu Brygady KOP „Podole”. We wrześniu 1939 pomocnik oficera operacyjnego 36. DP rez. Po zakończeniu kampanii wrześniowej przedostał się na zachód. W PSZ m.in. szef służb zaopatrzenia i transportu 2. Korpusu Polskiego. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 717.
8. Ignacy Stanisław Skarżeński (1896-1940), mjr łącz., w latach 1917–1918 żołnierz armii austriackiej. W KOP od 1938. Do mobilizacji szef łączności brygady KOP „Podole”. We wrześniu 1939 dowódca łączności 36 DP rez. Więzień obozu w Starobielsku. Zamordowany przez NKWD → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 747.
9. Stanisław Eugeniusz Rink (1896), mjr adm., żołnierz armii austriackiej. W WP od 1919. W KOP od 1931. Do mobilizacji komendant rejonu PW „Podole”. We wrześniu 1939 zastępca dowódcy pułku KOP „Czortków” → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 744.
10. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939^[41].

Przypisy

1. Dominiczak 1992 ↓, s. 56–58.
2. Dominiczak 1992 ↓, s. 59–63.
3. Polak 1999 ↓, s. 6.
4. Materiały dyslokacyjne 39 bc ↓, s. 1,2.
5. Dominiczak 1992 ↓, s. 76.
6. Prochwicz i Kępa 2003 ↓, s. 20.
7. Dominiczak 1992 ↓, s. 94–101.
8. Grochowski (red.) 1994 ↓, s. 7.
9. Prochwicz 2003 ↓, s. 11–12.
10. Dominiczak 1992 ↓, s. 111.
11. Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 151.
12. Zarządzenie nr L.1600/o.de B./25 ↓.
13. Dominiczak 1983 ↓, s. 144.
14. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 4/1927.
15. Prochwicz 2003 ↓, s. 23.
16. Rozkaz dzienny dowódcy 4 Brygady OP z 15 lutego 1926.
17. Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 153.
18. Bereza i Szczepański 2014 ↓, s. 54.
19. Dominiczak 1975 ↓, s. 133.
20. Kozłowski 2012 ↓, s. 32.
21. Bereza i Szczepański 2014 ↓, s. 51.
22. Cutter 2005 ↓, s. 50.
23. Prochwicz 2003 ↓, s. 43.
24. Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 157.
25. Zarządzenie nr L.500/Tjn.Og.Org/37 ↓, s. 2.
26. Zarządzenie nr L.500/Tjn.Og.Org/37 ↓, s. 6.
27. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 625.
28. Prochwicz i 4/1994 ↓, s. 8.
29. Prochwicz 2003 ↓, s. 72.
30. Zarządzenie nr L.3300/Tjn.Og.Org/37 ↓, s. 4 i 5/1.
31. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 31.
32. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 46.
33. Dominiczak 1992 ↓, s. 195, 197–199.
34. Wiśniewska i Promińska 2013 ↓, s. 8.
35. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 20 września 1930, s. 286.
36. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 2 z 26 stycznia 1934, s. 19.
37. Obsada oficerska Brygady KOP „Podole” ↓.
38. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 925.
39. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 664.
40. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 943.
41. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.

Bibliografia

• Hubert Bereza, Kajetan Szczepański: Centralna Szkoła Podoficerska KOP. Grajewo: Towarzystwo Przyjaciół 9 PSK, 2014. ISBN 978-83-938921-7-4.
• Zdzisław Józef Cutter: Saperzy II Rzeczypospolitej. Warszawa [etc.]: Pat, 2005. ISBN 83-921881-3-6.
• Henryk Dominiczak: Granica polsko–niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
• Henryk Dominiczak: Ochrona granicy wschodniej w latach 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Akademia Spraw Wewnętrznych. Katedra Historii i Archiwistyki, 1983.
• Lech Grochowski (red.): Korpus Ochrony Pogranicza w 70 rocznicę powstania. Materiały z konferencji popularnonaukowej. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1994.
• Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa-Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 83-88067-48-8.
• Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne. Dokumenty organizacyjne. Wybór źródeł. T. 1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-84-6.
• Piotr Kozłowski. Straż Celna zapomnianą formacją graniczną II Rzeczypospolitej – dyslokacja jednostek granicznych w 1926 roku. „Problemy Ochrony Granic”. 50, 2012. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757.
• Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924–1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 83-900217-9-4.
• Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), s. 148–160, 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
• Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część II. Przemiany organizacyjne i przygotowania wojenne KOP w 1939. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4 (150), s. 148–160, 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
• Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
• Jerzy Prochwicz, Zbigniew Kępa. ABC formacji granicznych II Rzeczypospolitej. „Problemy Ochrony Granic”. 24, 2003. Ketrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757.
• Barbara Tarkowska, Brygada KOP „Podole”, Warszawa 2007.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Iwona Wiśniewska, Katarzyna Promińska: Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Brygada Korpusu Ochrony Pogranicza «Wilno»”. Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2013.
• Dzienniki Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych z 1928, 1931 i 1934. [dostęp 2016-02-15].
• Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/143 do 177/149.)
• Materiały dotyczące dyslokacji, wykazy placówek, rozkład pododdziałów, korespondencja 39 batalionu celnego, 1921 – 1922 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Wykaz zmian stanu oficerów Brygady KOP „Podole” w latach 1928–1934 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.185/26.)
• Zarządzenie dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza sprawie reorganizacji pododdziałów w batalionach i CSP(„R.3” II Faza) nr L.3300/Tjn.Og.Org/37 z 17 lipca 1937. (sygn.177/132.)
• Zarządzenie organizacyjne dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza w sprawie sformowania dowództw 4 i 5 brygady OP, 12-20 baonów i 12-20 szwadronów Ochrony Pogranicza nr L.1600/o.de B./25 z lutego 1925.
• Zarządzenie dowódcy KOP w sprawie reorganizacji Korpusu Ochrony Pogranicza („R.3” I Faza) nr L.500/Tjn.Og.Org/37 z 23 lutego 1937. (sygn.177/132.)