Έλληνας συνθέτης και πολιτικός From Wikipedia, the free encyclopedia
Ο Μίκης (Μιχαήλ) Θεοδωράκης (Χίος, 29 Ιουλίου 1925 – Αθήνα, 2 Σεπτεμβρίου 2021) ήταν Έλληνας συνθέτης και πολιτικός[30][εκκρεμεί παραπομπή] κρητικής και μικρασιατικής καταγωγής.[31] Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Έλληνες μουσικοσυνθέτες και ως μια από τις επιδραστικότερες και σπουδαιότερες προσωπικότητες της Ελλάδας στο δεύτερο ήμισυ του 20ού αιώνα. Ως πολιτικός υπήρξε υπουργός και 5 φορές εκλεγμένος βουλευτής του ελληνικού κοινοβουλίου, μία φορά με την Ε.Δ.Α., δύο φορές με το Κ.Κ.Ε[32] και δύο ως ανεξάρτητος με το ψηφοδέλτιο της Ν.Δ.[33] Μέχρι τον θάνατό του, θεωρούνταν ως ο μεγαλύτερος εν ζωή Έλληνας συνθέτης του 21ου αιώνα.[34]
Είχε ασχοληθεί με πολλά είδη της μουσικής, ενώ είχε συνθέσει τον ίσως πιο αναγνωρίσιμο ελληνικό ρυθμό διεθνώς, το Συρτάκι για την κινηματογραφική ταινία Ζορμπάς ο Έλληνας (Zorba the Greek, 1964). Επίσης είχε ασχοληθεί με την κλασική μουσική γράφοντας συμφωνίες, ορατόρια, μπαλέτα, όπερες, μουσική δωματίου και μουσική για σόλο πιάνο.
Συνθέσεις του έχουν ερμηνευτεί από καλλιτέχνες παγκοσμίου φήμης, όπως οι Beatles, η Σίρλεϊ Μπάσεϊ, η Τζόαν Μπαέζ και η Εντίθ Πιάφ, ενώ έχει γράψει μουσική για γνωστές ταινίες όπως: Φαίδρα (1962), Αλέξης Ζορμπάς (1964), Ζ (1969) και Σέρπικο (1973). Το 1970, για τη μουσική στη ταινία Ζ, του απονεμήθηκε το βραβείο BAFTA για πρωτότυπη μουσική, ενώ ήταν υποψήφιος στην ίδια κατηγορία του 1974, για την ταινία State of Siege,[35] και το 1975, για την ταινία Serpico.[36] Επίσης ήταν υποψήφιος για Γκράμι το 1966 και το 1975 για το μουσικό θέμα των ταινιών Ζορμπάς και Serpico αντίστοιχα.[37]
Το 1983 τιμήθηκε με το Βραβείο Λένιν[38] ενώ το 2000 προτάθηκε για βραβείο Νόμπελ Ειρήνης.[39]
Το πιο σημαντικό του έργο θεωρείται η μελοποιημένη ποίηση, χρησιμοποιώντας ως στίχους ποιήματα βραβευμένων ποιητών ελληνικής και ξένης καταγωγής, όπως οι Γιάννης Ρίτσος (Βραβείο Ειρήνης Λένιν 1976), Κώστας Βάρναλης (Βραβείο Ειρήνης Λένιν 1959) Γιώργος Σεφέρης (Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας 1963), Πάμπλο Νερούδα (Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας 1971), Οδυσσέας Ελύτης (Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας 1979). Ήταν βασική φωνή κατά της Χούντας των Συνταγματαρχών η οποία τον φυλάκισε και απαγόρευσε τα τραγούδια του.
Απεβίωσε στις 2 Σεπτεμβρίου 2021 σε ηλικία 96 ετών και τάφηκε, σύμφωνα με την τελευταία του επιθυμία, στον Γαλατά Χανίων, στην Κρήτη.[40]
Ο Μίκης Θεοδωράκης γεννήθηκε στις 29 Ιουλίου 1925 στη Χίο.[41] Η καταγωγή του πατέρα του, Γιώργη Θεοδωράκη, Μπιζανομάχου,[42] ήταν από τον Γαλατά Χανίων με πρόγονους τους επαναστάτες της Εθνεγερσίας του 1821 Χάληδες[43] και της μητέρας του, Ασπασίας Πουλάκη, από την Κρήνη (Τσεσμέ) της Μικράς Ασίας. Οι γονείς του συναντήθηκαν στη Μικρά Ασία, λίγο πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή.[44] Τα παιδικά του χρόνια ο Μίκης Θεοδωράκης τα πέρασε σε διάφορες πόλεις της ελληνικής επαρχίας όπως τη Χίο, τη Μυτιλήνη, τα Γιάννενα, το Αργοστόλι, τον Πύργο, την Πάτρα και κυρίως στην Τρίπολη, λόγω των συχνών μεταθέσεων του δημοσίου υπαλλήλου πατέρα του.[45] Μεγάλωσε με την ελληνική λαϊκή μουσική και επηρεάστηκε από τη βυζαντινή μουσική· ενώ βρισκόταν στην παιδική του ηλικία είχε ήδη εκφράσει την επιθυμία του να γίνει συνθέτης.[46]
Λέγεται ότι στην ηλικία των 12 ετών έγραψε το πρώτο του τραγούδι.[47] Τη διετία 1937-1939 πήρε τα πρώτα μαθήματα βιολιού στο Ωδείο Πατρών και δημιούργησε τα πρώτα του τραγούδια, συνθέσεις οι οποίες βασίστηκαν σε στίχους των Σολωμού, Παλαμά, Δροσίνη και Βαλαωρίτη, τους οποίους έβρισκε άλλοτε στα σχολικά βιβλία και άλλοτε στη βιβλιοθήκη του σπιτιού του. Τα πρώτα του μουσικά ακούσματα ήταν οι ψαλμωδίες της Ορθόδοξης Εκκλησίας, στις οποίες έπαιρνε μέρος σαν ψάλτης.[48] Στην Πάτρα ασχολήθηκε και με τον αθλητισμό, αθλητής του Ναυτικού Ομίλου διακρίθηκε κυρίως στο κρόουλ και συμμετείχε ακόμα και σε πανελλήνιους αγώνες[49].
Στην Τρίπολη, μόλις 17 ετών, δίνει την πρώτη του συναυλία παρουσιάζοντας το έργο του Κασσιανή και παίρνει μέρος στην αντίσταση κατά των κατακτητών.[50] Στη μεγάλη διαδήλωση της 25ης Μαρτίου 1943 συλλαμβάνεται για πρώτη φορά από τους Ιταλούς και βασανίζεται. Διαφεύγει στην Αθήνα, όπου οργανώνεται στο ΚΚΕ και στον ΕΛΑΣ, εκτελεί χρέη διαφωτιστή στον Πέμπτο Τομέα της ΕΠΟΝ, ενώ αγωνίζεται και ως διμοιρίτης της Μεταξωτής διμοιρίας του 1ου τάγματος της Νέας Σμύρνης κατά τα Δεκεμβριανά.[51] Συγχρόνως σπουδάζει στο Ωδείο Αθηνών με καθηγητή τον Φιλοκτήτη Οικονομίδη.[45]
Μετά τα Δεκεμβριανά, καταδιώκεται από τις αστυνομικές αρχές. Για ένα διάστημα ζει παράνομα στην Αθήνα. Συλλαμβάνεται στις μαζικές συλλήψεις στις 9/10 1947[52], και κατόπιν στέλνεται εξόριστος με σχετική ελευθερία κινήσεων στην Ικαρία[53] όπου είναι ο κομματικός υπεύθυνος του χωριού εξορίας[54], από όπου θα προσπαθήσει ανεπιτυχώς να αποδράσει με τους άλλους εξόριστους υπό τον Βασίλη Ζάννο[55]. Με τη γενικευμένη αμνηστία που δίνει η κυβέρνηση του Θεμιστοκλή Σοφούλη περνάει στην παρανομία στην προσπάθεια συμμετοχής σε ένοπλες ομάδες του Δημοκρατικού Στρατού Αθηνών και βρίσκεται στην ομάδα του Παύλου Παπαμερκουρίου.[45][56] Συλλαμβάνεται ξανά στο σπίτι του πατέρα του όπου βρήκε καταφύγιο όντας άρρωστος από πλευρίτιδα, αλλά στη συνέχεια στέλνεται ξανά εξόριστος στην Ικαρία, αυτή τη φορά σε συνθήκες πειθαρχηµένης διαβίωσης για λίγους μήνες, όπου γράφει το έργο «Ελεγείο και θρήνος στον Βασίλη Ζάννο» στη μνήμη του Βασίλη Ζάννου που εκτελέστηκε το 1948. Έπειτα στέλνεται στο στρατόπεδο της Μακρονήσου όπου βασανίζεται μέχρι παράλυσης.[57]
Στα τέλη του 1949 στέλνεται στα Χανιά όπου και αναρρώνει. Το 1950 όμως επιστρέφει στην Αθήνα από όπου αποφοιτά από το Ωδείο με δίπλωμα στην αρμονία[58]. Ύστερα υπηρετεί το υπόλοιπο της θητείας σε Αλεξανδρούπολη, Αθήνα και Χανιά. Το 1950 αποπειράται να αυτοκτονήσει λόγω των συνεχών προκλήσεων που αντιμετώπιζε, όμως γλύτωσε τον κίνδυνο και το 1951 απολύεται οριστικά από τον στρατό. Το 1954 μεταναστεύει με κρατική υποτροφία στο Παρίσι όπου εγγράφεται στο Ωδείο (γαλλική ονομασία Conservatoire) και σπουδάζει με τον Ολιβιέ Μεσιάν, για σύντομο χρονικό διάστημα,[59] μουσική ανάλυση, καθώς επίσης και διεύθυνση ορχήστρας με τον Εζέν Μπιγκό. Συνθέτει μουσική για το μπαλέτο της Λουντμίλα Τσέρινα, το Κόβεντ Γκάρντεν, το Μπαλέτο της Στουτγκάρδης και επίσης για τον κινηματογράφο. Το 1957 του απονέμεται το πρώτο βραβείο του Φεστιβάλ της Μόσχας από τον Σοστακόβιτς για το έργο του Σουίτα No 1 για πιάνο και ορχήστρα. Συγχρόνως συνθέτει πολλά έργα συμφωνικής μουσικής και μουσικής δωματίου.[60]
Το 1960 επιστρέφει στην Ελλάδα.[61] Τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους ηχογραφείται για πρώτη φορά ο Επιτάφιος, που ανοίγει έναν καινούργιο δρόμο για το ελληνικό τραγούδι, όχι μόνο γιατί σηματοδοτεί μία ουσιαστική αλλαγή στη μουσική φόρμα, αλλά γιατί παντρεύει τη σύγχρονη λαϊκή μουσική με τη σύγχρονη ελληνική ποίηση, και το ευρωπαϊκό έντεχνο στοιχείο με το ελληνικό λαϊκό στοιχείο.[62] Η πρώτη εκδοχή του Επιτάφιου του Γιάννη Ρίτσου (γράφτηκε το 1958) ηχογραφήθηκε από τη Νάνα Μούσχουρη σε ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας Μάνου Χατζιδάκι.[63]
Την ίδια χρονιά ο Μίκης Θεοδωράκης αρχίζει και, σχεδόν, τελειώνει το Άξιον Εστί του Οδυσσέα Ελύτη.[64] "Εν τούτοις δεν βιάστηκα να το παρουσιάσω, όπως λέει και ο ίδιος στο βιβλίο του "Μουσική για τις μάζες", γιατί διαισθανόμουνα ότι το ελληνικό κοινό δεν ήταν ακόμη ώριμο για να το δεχτεί. Η πρώτη εκτέλεσή του έγινε στα τέλη του 1964". Το 1960, επίσης, ο Μίκης Θεοδωράκης γράφει τη μουσική για τα Επιφάνια, σε ποίηση Γιώργου Σεφέρη, και συνθέτει δεκάδες κύκλους τραγουδιών που βρίσκουν βαθύτατη απήχηση στην Ελλάδα.[65] Ιδρύει τη Μικρή Συμφωνική Ορχήστρα Αθηνών και δίνει πολλές συναυλίες στη χώρα προσπαθώντας να εξοικειώσει τον κόσμο με τη συμφωνική μουσική.[61]
Το 1963 μετά τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη ιδρύεται η «Νεολαία Λαμπράκη», της οποίας εκλέγεται πρόεδρος.[66] Στις εκλογές του 1964 εκλέγεται βουλευτής της ΕΔΑ στη Β΄ Πειραιώς και την ίδια χρονιά αποκτά διεθνή αναγνώριση με τη σύνθεση της μουσικής για την ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη, Αλέξης Ζορμπάς (Zorba the Greek).[67]
Την 21η Απριλίου του 1967 περνάει στην παρανομία[61] και απευθύνει την πρώτη έκκληση για αντίσταση κατά της Δικτατορίας στις 23 Απριλίου.[68] Τον Μάιο του 1967 ιδρύει, μαζί με άλλους, την πρώτη αντιστασιακή οργάνωση κατά της Δικτατορίας, το Πανελλήνιο Αντιδικτατορικό Μέτωπο (ΠΑΜ), ή Πατριωτικό Αντιδικτατορικό Μέτωπο, που ιδρύθηκε στα τέλη Απριλίου 1967, αρχικά ως Πατριωτικό Μέτωπο (ΠΜ) και εκλέγεται πρόεδρός του.[69]
Συλλαμβάνεται τον Αύγουστο του 1967.[70][71] Ακολουθεί η φυλάκισή του στην Υποδιεύθυνση Γενικής Ασφάλειας Αθηνών, στη οδό Μπουμπουλίνας 18, η απομόνωση, οι φυλακές Αβέρωφ, η μεγάλη απεργία πείνας, το νοσοκομείο, η αποφυλάκιση και ο κατ' οίκον περιορισμός,[70] η εκτόπιση με την οικογένειά του στη Ζάτουνα, και τέλος στις φυλακές Ωρωπού, οι οποίες είχαν μετατραπεί από τη δικτατορία σε στρατόπεδο συγκέντρωσης αντιφρονούντων. Πολλά από τα καινούργια έργα του καταφέρνει με διάφορους τρόπους να τα μεταβιβάσει στο εξωτερικό, όπου τραγουδιούνται από τη Μαρία Φαραντούρη[72] και τη Μελίνα Μερκούρη.[73]
Στις φυλακές Ωρωπού η κατάσταση της υγείας του επιδεινώθηκε.[74] Στο εξωτερικό ξεσηκώνεται θύελλα διαμαρτυριών. Προσωπικότητες, όπως οι Ντμίτρι Σοστακόβιτς, Άρθουρ Μίλερ, Λώρενς Ολίβιε, Υβ Μοντάν και άλλοι, δημιουργούν επιτροπές για την απελευθέρωσή του.[45] Τελικά, υπό την πίεση αυτή αποφυλακίζεται και ταξιδεύει στο Παρίσι τον Απρίλιο του 1970, έπειτα από αίτημα του Γάλλου πολιτικού Ζαν-Ζακ Σερβάν-Σρεμπέρ.[75] Η πτήση του Θεοδωράκη έφυγε μυστικά από ιδιωτικό αεροδρόμιο του Ωνάση έξω από την Αθήνα. Έφτασε στο αεροδρόμιο Λε Μπουρζέ όπου συναντήθηκε με τον Κώστα Γαβρά, τη Μελίνα Μερκούρη και τον Ζυλ Ντασέν. Ο Θεοδωράκης νοσηλεύτηκε μετά την άφιξη του καθώς έπασχε από φυματίωση.[76] Η σύζυγός του και τα παιδιά του έφτασαν στη Γαλλία μια εβδομάδα αργότερα, αναχωρώντας από την Ελλάδα για τη Γαλλία μέσω της Ιταλίας.[77] Στο εξωτερικό απευθύνει νέο κάλεσμα για την πτώση της δικτατορίας και την επαναφορά της Δημοκρατίας στην Ελλάδα. Συνθέτει κάποια τραγούδια τα οποία ηχογραφεί σε στούντιο στο Λονδίνο το 1971 και κυκλοφορούν ως "Τα τραγούδια του Αγώνα". Συμμετείχε σε διάφορα ελληνόφωνα προγράμματα της Ντόιτσε Βέλε, με τα οποία επικοινωνούσε με τους Έλληνες μέσω των απαγορευμένων τραγουδιών του και τις πολιτικές απόψεις του. Έδωσε πολλές συναυλίες στη Γερμανία και άλλες χώρες, περίπου χίλιες κατά τη Χούντα, οι οποίες συγκέντρωναν πολύ κόσμο και οι δηλώσεις του τύγχαναν μεγάλη υποστήριξη.[47]
Το 1971, ο Θεοδωράκης προσκλήθηκε στη Χιλή από τον τότε πρόεδρο Σαλβαδόρ Αλιέντε. Στο Βαλπαραίσο άκουσε μια ομάδα νεαρών ανθρώπων που τον εισήγαγαν σε μέρος του έργου του ποιητή Πάμπλο Νερούδα. Ο Θεοδωράκης εντυπωσιάστηκε και υποσχέθηκε να δώσει στη Χιλή τη μουσική του άποψη για το Canto General. Στο Παρίσι, το 1972 ο Θεοδωράκης γνώρισε τον Νερούδα όταν ο Θεοδωράκης πρόβαρε τη μελοποίηση του Canto General. Ο Νερούδα εντυπωσιάστηκε και του ζήτησε να συμπεριλάβει κι'άλλα ποιήματα όπως τα "Lautaro" και "A Emiliano Zapata".[78]
Το 1972 επισκέπτεται το Ισραήλ δίνοντας συναυλίες και συναντάται με τον Γιασέρ Αραφάτ, στον οποίο επιδίδει το μήνυμα της ισραηλινής κυβέρνησης και προσπαθεί να τον πείσει να αρχίσει συζητήσεις με την άλλη πλευρά.
Τον υποδέχθηκαν ο Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ, ο Τίτο, ο Γιγκάλ Αλόν και ο Γιασέρ Αραφάτ. Έγινε φίλος με τον Φρανσουά Μιτεράν, τον Ούλωφ Πάλμε και τον Βίλι Μπραντ. Για εκατομμύρια άτομα, ο Θεοδωράκης ήταν σύμβολο αντίστασης κατά της Χούντας μαζί με τη Μελίνα Μερκούρη.[79][80][81]
Το 1974 με την πτώση της Δικτατορίας γυρίζει στην Ελλάδα.[82] Δίνει πολλές συναυλίες τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό μαζί με τη Μαρία Φαραντούρη.[83] Παράλληλα συμμετέχει στα κοινά είτε ως απλός πολίτης, είτε ως βουλευτής τις περιόδους 1981-86 (ΚΚΕ) και 1989-92 (ΝΔ) είτε ως υπουργός Επικρατείας (1990-92), θέσεις από τις οποίες τελικά παραιτείται.[33]
Το 1976 ιδρύει το Κίνημα «Πολιτισμός της Ειρήνης» και δίνει διαλέξεις και συναυλίες σ' όλη την Ελλάδα. Το 1983 του απονέμεται το Βραβείο Λένιν για την Ειρήνη.[84]
Το 1986 γίνεται πραγματικότητα η δημιουργία επιτροπών ελληνοτουρκικής φιλίας στην Ελλάδα με πρόεδρο τον ίδιο και στην Τουρκία με τη συμμετοχή γνωστών πνευματικών ανθρώπων όπως ο Αζίζ Νεσίν, ο Γιασάρ Κεμάλ και ο Ζιλφί Λιβανελί.[85] Ο Θεοδωράκης δίνει πολλές συναυλίες στην Τουρκία, που τις παρακολουθούν κυρίως νέοι με συνθήματα υπέρ της φιλίας μεταξύ των δύο λαών. Αργότερα παίζει και πάλι το ρόλο του άτυπου πρεσβευτή ειρήνης, μεταφέροντας μηνύματα των Ελλήνων πρωθυπουργών, του Ανδρέα Παπανδρέου και του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη προς την τουρκική κυβέρνηση. Επίσης το 1986, μετά την πυρηνική καταστροφή στο Τσερνομπίλ, πραγματοποιεί μεγάλη περιοδεία με συναυλίες σ' όλη την Ευρώπη κατά της ατομικής ενέργειας.[85] Το 1988 διοργανώνονται στην τότε Δυτική Γερμανία με δική του πρωτοβουλία δύο συνέδρια για την ειρήνη, στο Τύμπιγκεν και την Κολωνία.[85] Συμμετέχουν πολιτικοί όπως ο Όσκαρ Λαφοντέν και ο Γιοχάνες Ράου, φιλόσοφοι όπως ο Φρίντριχ Ντίρενματ, συγγραφείς, πολιτειολόγοι και καλλιτέχνες. Εκεί έχει την ευκαιρία να αναπτύξει τη θεωρία του για τον ελεύθερο χρόνο και τη σημασία του στη διαμόρφωση ελεύθερων ανθρώπων.[85]
Το 1989 βρέθηκε στο στόχαστρο της οργάνωσης "17 Νοέμβρη" και με κυβερνητική απόφαση, ο Μίκης Θεοδωράκης ήταν ανάμεσα στους 200 Έλληνες με καθημερινή περιφρούρηση με σκοπό την προστασία του από πιθανό χτύπημα.[86]
Το 1990 δίνει 36 συναυλίες σ' όλη την Ευρώπη υπό την αιγίδα της Διεθνούς Αμνηστίας. Συνεχίζει δίνοντας συναυλίες για την ηλιακή ενέργεια (υπό την αιγίδα της Εurosolar), κατά του αναλφαβητισμού, κατά των ναρκωτικών κτλ.[85]
Παράλληλα αγωνίζεται και για τα ανθρώπινα δικαιώματα σε άλλες χώρες και κυρίως στις γειτονικές Αλβανία (που την επισκέπτεται και ως Υπουργός για τα δικαιώματα της ελληνικής μειονότητας) και Τουρκία. Ως πρόεδρος Διεθνούς Επιτροπής στο Παρίσι καταβάλλει προσπάθειες για την απελευθέρωση των Τούρκων ηγετών της αντιπολίτευσης Κουτλού και Σαργκίν, κάτι που τελικά πετυχαίνεται.[85] Προτείνει τη διοργάνωση Πανευρωπαϊκού Συνεδρίου Ειρήνης στους Δελφούς και υποβάλλει στην κυβέρνηση σχέδιο για μια «Ολυμπιάδα του Πνεύματος». Ιδρύει επιτροπή συμπαράστασης και βοήθειας προς τον κουρδικό λαό.[85]
Το 1993 αναλαμβάνει Γενικός Διευθυντής Μουσικών Συνόλων της ΕΡΤ, όμως παραιτείται τον επόμενο χρόνο.[85] Το 1994 λαμβάνει τιμητικό διδακτορικό τίτλο από το Πανεπιστήμιο του Κεμπέκ.[85]
Το 1994 εορτάσθηκε πανηγυρικά στο Όσλο η υπογραφή της συμφωνίας μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων, παρουσία των Πέρες και Αραφάτ, με την παρουσίαση του Μαουτχάουζεν με ερμηνεία από τη Μαρία Φαραντούρη -που στο μεταξύ έχει γίνει εθνικό τραγούδι του Ισραήλ- και του Ύμνου για την Παλαιστίνη που έγραψε ο Θεοδωράκης, ως αναγνώριση και της δικής του συμβολής στην υπόθεση της ειρήνης στην περιοχή αυτή. Επισκέπτεται επίσης την Αλγερία, Αίγυπτο, Τύνιδα, Λίβανο.[87]
Τα επόμενα χρόνια παρουσιάζονται οι όπερές του Μήδεια (1991), Ηλέκτρα (1995) και Αντιγόνη (1999), ενώ παράλληλα αναπτύσσει μεγάλη δραστηριότητα στο εξωτερικό και παίρνει δυναμικά θέση σε όλα τα σημαντικά γεγονότα της εποχής (ελληνοτουρκική φιλία, σεισμοί, Νατοϊκοί βομβαρδισμοί κατά της Γιουγκοσλαβίας, Υπόθεση Οτσαλάν, πόλεμος στο Αφγανιστάν, πόλεμος στο Ιράκ κτλ.). Το 2002 παρουσιάζεται η όπερά του Λυσιστράτη, ένας αληθινός ύμνος στην Ειρήνη.[85]
Από το 1995 και για δέκα χρόνια, η τραγουδίστρια Αλέξια Βασιλείου υπήρξε μία από τις 4 κύριες φωνές της "Λαϊκής Ορχήστρας Μίκης Θεοδωράκης", ενώ το 1998, κυκλοφορεί ο δίσκος «Αλέξια – Μίκης Θεοδωράκης», ένα διπλό άλμπουμ με 26 τραγούδια του κορυφαίου συνθέτη, με εμφανείς τζαζ επιρροές.
Τον Μάρτιο του 1997, έδωσε συναυλία στο Σπίτι των Πολιτισμών του Κόσμου στο Βερολίνο. Μετά νοσηλεύτηκε εξαιτίας προβλημάτων υγείας, όταν δήλωσε ότι αυτή ήταν η τελευταία του συναυλία.[88]
Από τα τέλη της δεκαετίας του 1990, αποσύρθηκε και ασχολήθηκε με την ανάγνωση, τη συγγραφή, την έκδοση των παρτιτούρων του και δημοσίευσε κείμενα για τον πολιτισμό και την πολιτική. Δήλωσε την εναντίωση του στον πόλεμο του Κοσόβου το 1999 και την αμερικανική εισβολή στο Ιράκ το 2003. Το 2005 τιμήθηκε με το Βραβείο Ειρήνης και Φιλίας Σοράνο, το Διεθνές Βραβείο Άγιος Ανδρέας ο Πρώτος της Ρωσίας και το έμβλημα του Μεγάλου Αξιωματούχου του Τάγματος της Τιμής από το Λουξεμβούργο. Τιμήθηκε με το Διεθνές Βραβείο Μουσικής της Ουνέσκο και το 2002 τιμήθηκε στη Βόννη με το βραβείο Έριχ Βόλφγκανγκ Κόρνγκολντ για τις μουσικές συνθέσεις για ταινίες στη διεθνή σχετική μπιενάλε της Βόννης.[89][90] Το 2007, κέρδισε βραβείο Δια βίου κατορθώματος, μέρος των Παγκόσμιων Βραβείων Σάουντρακ της Γάνδης.[91] Στην τελετή απονομής των 94ων Βραβείων Όσκαρ, υπήρξε τιμητική αναφορά στον Μίκη Θεοδωράκη στο ειδικό τμήμα In Memoriam με την εμφάνιση της φωτογραφίας του συνθέτη στο ειδικό βίντεο-αφιέρωμα.[92]
Στις 26 Φεβρουαρίου 2019, ο Θεοδωράκης νοσηλεύτηκε λόγω καρδιολογικών προβλημάτων που αντιμετώπιζε και στις 8 Μαρτίου χειρουργήθηκε, όπου και του τοποθετήθηκε βηματοδότης.[93][94] Έφυγε από τη ζωή στις 2 Σεπτεμβρίου 2021 σε ηλικία 96 ετών στο σπίτι του στην Αθήνα, από καρδιακή ανακοπή.[40][95][96]
Η σορός του εκτέθηκε σε τριήμερο λαϊκό προσκύνημα στο παρεκκλήσι του Μητροπολιτικού Ναού Αθηνών και στη συνέχεια ταξίδεψε με πλοίο στα Χανιά και τελικό προορισμό την κωμόπολη Γαλατάς, τόπο καταγωγής του.[97] Με απόφαση της κυβέρνησης από τις 2 Σεπτεμβρίου κηρύχθηκε τριήμερο εθνικό πένθος[98] ενώ, με ομόφωνη απόφασή του, το δημοτικό συμβούλιο της Αθήνας αποφάσισε να αποδοθεί το όνομα του Μίκη Θεοδωράκη σε οδό της πρωτεύουσας και να προκηρυχθεί καλλιτεχνικός διαγωνισμός για τη δημιουργία προτομής του που θα τοποθετηθεί σε κεντρικό σημείο της πόλης.[99]
Στην τελετή αποχαιρετισμού του, στη Μητρόπολη Αθηνών, μίλησαν για το έργο και τους αγώνες του η Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κατερίνα Σακελλαροπούλου[100] και ο γενικός γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ, Δημήτρης Κουτσούμπας,[101] αφού ο ίδιος ο Μίκης Θεοδωράκης είχε ζητήσει, με την πολιτική διαθήκη του, να γίνει σεβαστή η κομμουνιστική ιδεολογία του και οι αγώνες του για την ενότητα των Ελλήνων.[102] Παρόντες ήταν σύσσωμη η πολιτική ηγεσία του τόπου και χιλιάδες λαού που τον συντρόφευσαν κάθε λεπτό που παρέμεινε η σορός του στο παρεκκλήσι του Αγίου Ελευθερίου. Το βράδυ της ίδιας ημέρας η σορός του Μίκη αναχώρησε με πλοίο, όπως ο ίδιος επιθυμούσε, για τα Χανιά με πλήθος κόσμου να τον αποχαιρετά στο λιμάνι του Πειραιά και τη Φιλαρμονική Ορχήστρα του Δήμου της πόλης να παιανίζει τις μελωδίες του.[103] Στα Χανιά τον υποδέχτηκαν οι σύντεκνοί του, καθώς και 96 βρακοφόροι όσοι και τα χρόνια του, όπου η σορός εκτέθηκε σε λαϊκό προσκύνημα στον Μητροπολιτικό Ναό της πόλης.[104] Η νεκρώσιμη ακολουθία εψάλη στον Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου, στον Γαλατά, παρουσία της πολιτειακής και πολιτικής ηγεσίας και στη συνέχεια η σορός του, εν πομπή, οδηγήθηκε στο κοιμητήριο της κωμόπολης και στην τελευταία κατοικία του, δίπλα στους γονείς και τον αγαπημένο αδερφό του, ποιητή Γιάννη Θεοδωράκη, όπως ήταν και η τελευταία επιθυμία του.[105][106]
Ο Μίκης Θεοδωράκης είχε μεγάλη αγάπη για το ποδόσφαιρο και τον Ολυμπιακό.[107][108] Ο Θεοδωράκης είχε τιμητικά πτυχία από πολλά πανεπιστήμια του εξωτερικού.[109]
Ο Μίκης Θεοδωράκης εκλέγεται για πρώτη φορά βουλευτής στις εκλογές του 1964 στην Εκλογική περιφέρεια Β΄ Πειραιώς με την Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά. Το 1974 θέτει υποψηφιότητα με το ψηφοδέλτιο της Ενωμένης Αριστεράς στην ίδια περιφέρεια, όμως δεν κατάφερε να εκλεγεί.[110] Έλαβε 6.345 σταυρούς προτίμησης και κατέλαβε την τρίτη θέση ανάμεσα σε 8 υποψηφίους. Ο συνδυασμός κατέκτησε μία έδρα.
Το 1978, μετά από πρόταση που δέχτηκε, αποφάσισε να θέσει υποψηφιότητα για τη δημαρχία της Αθήνας, υποστηριζόμενος από το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας. Ο συνδυασμός του έλαβε 59.428 ψήφους (ποσοστό 16,32%) καταλαμβάνοντας την τρίτη θέση, πίσω από τους συνδυασμούς των Γιώργου Πλυτά και Δημήτρη Μπέη.
Το 1981 καταφέρνει να εκλεγεί βουλευτής στην εκλογική περιφέρεια της Βʹ Πειραιά με το ψηφοδέλτιο του Κ.Κ.Ε, λαμβάνοντας 13.785 σταυρούς προτίμησης, πρώτη θέση ανάμεσα σε 10 υποψήφιους (μοναδική έδρα για το κόμμα στη συγκεκριμένη περιφέρεια). Επανεξελέγη το 1985, αυτή τη φορά τοποθετημένος στην πρώτη θέση του Κ.Κ.Ε στο ψηφοδέλτιο Επικρατείας. Τον Μάιο του 1986 σε συνέντευξή τύπου στην Κολωνία ανακοίνωσε πως παραιτείται από βουλευτής, επειδή η Βουλή αδυνατεί να φέρει τις πολιτικές αλλαγές που χρειάζονται. Διευκρίνισε πως παραμένει μέλος του ΚΚΕ και ότι θα συνεχίσει να εργάζεται για την πολιτική αλλαγή σαν απλός πολίτης.[111]
Τον Νοέμβριο του 1989 εξελέγη βουλευτής, με το ψηφοδέλτιο Επικρατείας της Νέας Δημοκρατίας. Το 1990 ήταν υποψήφιος βουλευτής στην τρίτη θέση του ψηφοδελτίου Επικρατείας της Νέας Δημοκρατίας, και εξελέγη, Διατέλεσε Υπουργός Επικρατείας στην κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, μέχρι την παραίτησή του την 1η Απριλίου 1992.
Την 1η Δεκεμβρίου 2010 ο Μίκης Θεοδωράκης ανακοίνωσε την ίδρυση Κινήματος Ανεξάρτητων Πολιτών με την ονομασία «Σπίθα». Το Σεπτέμβριο του 2013 αποφάσισε με επιστολή του να αποστρατευτεί από τη «Σπίθα».[112]
Το 2015, κατά την εκλογή του ΣΥΡΙΖΑ ως κυβέρνηση αρχικά διάκειται ευνοϊκά προς αυτή, αλλά στη συνέχεια της άσκησε έντονη κριτική.[113] Στο Δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου 2015 τάχθηκε υπέρ του Όχι.[114][115]
Την ημέρα του θανάτου του, ο γενικός γραμματέας της Κ.Ε. του ΚΚΕ, Δημήτρης Κουτσούμπας, δημοσιοποίησε επιστολή του Μίκη προς τον ίδιο με ημερομηνία 5 Οκτωβρίου 2020. Σε αυτήν ανέφερε χαρακτηριστικά: «Τώρα στο τέλος της ζωής μου, την ώρα των απολογισμών, σβήνουν απ’ το μυαλό μου οι λεπτομέρειες και μένουν τα “Μεγάλα Μεγέθη”. Έτσι βλέπω ότι τα πιο κρίσιμα, τα δυνατά και τα ώριμα χρόνια μου τα πέρασα κάτω από τη σημαία του ΚΚΕ. Για το λόγο αυτό θέλω να αφήσω αυτόν τον κόσμο σαν κομμουνιστής». Του ζήτησε, επίσης, να επιληφθεί προσωπικά ώστε να γίνει σεβαστή όχι μονάχα η ιδεολογία του αλλά και οι αγώνες του για την ενότητα των Ελλήνων.[116]
Το 1997 ο Μίκης Θεοδωράκης είχε δηλώσει για το Μακεδονικό, πως «Το όνομα δεν έχει τόσο μεγάλη σημασία, αρκεί οι λαοί να ζήσουν ειρηνικά». Αργότερα, σε συνέντευξη του τόνισε «Εξ αντικειμένου αυτή η χώρα ωθείται προς τη βελτίωση των σχέσεων με την Ελλάδα. Γιατί λοιπόν να μην είναι δυνατή η ευόδωση των σχέσεων μας προς όλα τα επίπεδα και ό,τι προκύψει; Η Τελωνειακή Ένωση, η συνομοσπονδία κ.λπ. είναι απλώς όροι. Πάντως νομίζω ότι το θέμα της ονομασίας θα ξεπεραστεί όταν οι σχέσεις των δυο λαών φθάσουν σε τέτοιο σημείο, που το όνομα δεν θα έχει καμιά σημασία».[117]
Ο Θεοδωράκης ήταν ένας από τους κύριους ομιλητές στο Συλλαλητήριο για τη Μακεδονία στην Αθήνα, το οποίο έλαβε χώρα στις 4 Φεβρουαρίου 2018. Στον λόγο του ανέφερε πως «Η Μακεδονία είναι μία, ήταν, είναι και θα είναι πάντα Ελληνική».[118][119] Οι δηλώσεις συγκέντρωσαν τη στήριξη κομμάτων της βουλής, ενώ οι βουλευτές της Χρυσής Αυγής επικρότησαν τη στροφή του Μίκη Θεοδωράκη σχετικά με την ονομασία της Μακεδονίας. Στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ και ο Γιάννης Μπουτάρης σχολίασαν αρνητικά τις δηλώσεις του Θεοδωράκη. Επίσης, τη μέρα πριν από το συλλαλητήριο ομάδα αναρχικών πέταξε μπογιές στην είσοδο του σπιτιού του και στη συνέχεια έγραψε απειλητικά μηνύματα, όπως για παράδειγμα: «Η ιστορία σου ξεκινάει από το βουνό και καταλήγει στον εθνικό βούρκο της Πλ. Συντάγματος».[120][121][122]
Ο Θεοδωράκης ήταν επικριτικός των πράξεων των Ηνωμένων Πολιτειών. Κατά τη διάρκεια της εισβολής των Αμερικανών στο Ιράκ, ο Θεοδωράκης τους αποκάλεσε "μισητοί, αδίστακτοι λιπόψυχοι και δολοφόνοι των λαών του κόσμου". Είχε δηλώσει ότι θα θεωρούσε οποιονδήποτε ο οποίος αλληλεπιδρούσε με "αυτούς τους βαρβάρους" για οποιονδήποτε λόγο ως εχθρό τους.[123] Ο Θεοδωράκης ήταν κατά της νατοϊκής εισβολής στη Γιουγκοσλαβία. Συμμετείχε σε μια φιλανθρωπική συναυλία κατά της εισβολής το 1999.[124]
Παγκοσμίου φήμης καλλιτέχνες έχουν ερμηνεύσει ή διασκευάσει τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη, όπως οι Beatles (The Honeymoon Song), η Εντίθ Πιάφ (Les Amants de Teruel), η Σίρλεϊ Μπάσεϊ (Life Goes On), η Τζόαν Μπαέζ (The Ballad of Mauthausen), ο Αλ Μπάνο (Il Ragazzo che sorride), η Μίλβα (Piccolo Teatro, La Mia Età, Les Trois Temps De L'amour, Petite Et Pas Belle, Dio Che Paura Dell'Amore), η Δαλιδά (La Danse de Zorba, A Chaque Fois J'y Crois), ο Χένρυ Μαντσίνι (Love Theme from Phaedra), ο Αντρέ Ριέ (Sirtaki), o Πέρι Κόμο (Beyond Tomorrow), οι Walkabouts (The Train Leaves at Eight), οι Savage Republic, η Ίβα Ζανίκι, η Γκιζέλα Μάι, η Λίσμπεθ Λιστ. Συνολικά 117 Έλληνες και ξένοι καλλιτέχνες έχουν ερμηνεύσει ή διασκευάσει δημιουργίες του Μίκη Θεοδωράκη.[125]
Επίσης, ο Θεοδωράκης είχε συνθέσει μουσική για διεθνούς φήμης ταινίες: Φαίδρα (1962), Αλέξης Ζορμπάς (1964), Ζ (1969), Κατάσταση Πολιορκίας (1972), Τίτο (1973, μετά από προσωπική πρόσκληση του Γιουγκοσλάβου προέδρου[33]), Σέρπικο (1973). Είχε κερδίσει διεθνή βραβεία (Βραβείο Φεστιβάλ Μόσχας 1958, τρία Βραβεία Βρετανικής Ακαδημίας Κινηματογράφου (BAFTA) 1970, 1974, 1975, δύο Βραβεία Γκράμι 1965, 1974,[126] Βραβείο Ειρήνης Λένιν 1983, Βραβείο Έριχ Βόλφγκανγκ Κόρνγκολντ 2002), ενώ είχε προταθεί για το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης το 2000. Το 2007 του απονεμήθηκε το Lifetime Achievement Award από την World Soundtrack Academy.[126] Είχε μελοποιήσει μεγάλους ξένους ποιητές (Πάμπλο Νερούδα, Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, Μπρένταν Μπέχαν κ.ά.), ενώ κατά τη διάρκεια της φυλάκισής του επί Χούντας, προσωπικότητες διεθνούς κύρους όπως ο Ιγκόρ Στραβίνσκι, ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς, ο Λώρενς Ολίβιε, ο Άρθουρ Μίλερ και ο Υβ Μοντάν οργάνωσαν επιτροπές για την απελευθέρωσή του.[45]
Το 1977 συνέθεσε μαζί με τον Χέρμπερτ Παγκάνι τον ύμνο του Γαλλικού Σοσιαλιστικού Κόμματος.[127][128]
Το 1981, ο Γιάσερ Αραφάτ του ζήτησε να συνθέσει έναν ύμνο για την Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης, ο οποίος θα προταθεί να αποτελέσει τον επίσημο ύμνο του Παλαιστινιακού Κράτους, όταν επιτευχθεί η επίσημη ίδρυσή του,[129] ενώ στο Αφγανιστάν είναι πολύ δημοφιλές το τραγούδι Ουατάν ισκ του ιφτεχαράμ (Watan ishq tu Iftekharam), γραμμένο το 1980 σε στίχους Αμπντούλ Ουαχάμπ Μαμπαντί και τη μουσική του Θεοδωράκη από το Μαουτχάουζεν, που παιζόταν κατά την είσοδο των δυνάμεων της Βόρειας Συμμαχίας στην Καμπούλ το 2001. Μουσική του Θεοδωράκη από την ταινία Ζ χρησιμοποίησαν και Κούρδοι μαχητές ενάντια στο Ισλαμικό Κράτος κατά την πολιορκία του Κομπάνε το 2014, ως μουσικό θέμα σε πλάνα γυναικών μαχητριών των Μονάδων Προστασίας του Λαού (YPG).[130]
Την ημέρα του θανάτου του, τα περισσότερα μεγάλα διεθνή ΜΜΕ έκαναν εκτενείς αναφορές και αφιερώματα στη ζωή και το έργο του.[131][132]
Ο Θεοδωράκης συνδύαζε στο έργο του τις επιρροές από την Ελληνική λαϊκή μουσική (κρητική, μικρασιατική, βυζαντινή) με το ευρωπαϊκό κλασικό ρεπερτόριο. Ο ίδιος αναγνώριζε τη σχέση της μουσικής του με τον Γερμανικό Ρομαντισμό:
Είμαι κοντά στο γερμανικό πνεύμα. Το πολύ ρομαντικό, αλλά και πολύ πειθαρχημένο. Παρασύρεται από μεγάλα συναισθήματα, αλλά δεν παύει να είναι εργατικό και μεθοδικό. Θαυμάζω τον Μπετόβεν και τον Βάγκνερ, έχω επιφυλάξεις για τον Σένμπεργκ. Δεν πιστεύω στη διανοητική μουσική. Δεν πιστεύω σε ό,τι είναι αποκομμένο από τον μύθο, από τη θρησκεία, από τον ανθρώπινο πόνο. Από τον τρομερό πόνο του θανάτου.[133]
Ως εκ τούτου, απέρριπτε την έννοια της τέχνης για την τέχνη και τασσόταν υπέρ της προγραμματικής μουσικής, που θεωρούσε ότι πρέπει να περιέχει κοινωνικό μήνυμα. Πίστευε ότι η πραγματικά μεγάλη τέχνη δεν πρέπει να αποκόβεται από το λαό. Ο ύστερος ρομαντισμός και ο νεοκλασικισμός μεγάλων Ρώσων μουσουργών του πρώτου μισού του εικοστού αιώνα, όπως ο Στραβίνσκι[134], o Σοστακόβιτς[135] και ο Ραχμάνινοφ[136] είχαν επίσης μεγάλη επιρροή στο έργο του Θεοδωράκη.[137]
O ίδιος είχε πει χαρακτηριστικά για την επίδραση του Μπετόβεν στην ανάπτυξή του ως καλλιτέχνη:
Θυμάμαι μια φορά που ανέλυα την Τρίτη Συμφωνία του Μπετόβεν, την Ηρωική, και ανακαλύπτω επαναστατικές αλλαγές που έκανε στη φόρμα σονάτα ο Μπετόβεν, και κάτι ντισονάντσες απίθανες για την εποχή τη δική του, μου κάηκε το μυαλό. Βγήκα έξω, έβαλα το κεφάλι μου σε ένα βαρέλι γεμάτο νερό, να κρυώσει το κεφάλι μου, γιατί ο Μπετόβεν το είχε ανάψει. [Ο Μπετόβεν] με βοήθησε πάρα πολύ να τελειοποιήσω το έργο μου.[138]
Στις Συμφωνίες του, που γράφονται μεταξύ 1943 και 1987, η γραφή, δίχως να ακυρώνει τις καταβολές στην καλομοιρική «Εθνική Σχολή», αναπαράγει στερεότυπα της καθιερωμένης συμφωνικής γραφής του Σοστακόβιτς και άλλων Ρώσων και Σοβιετικών: ρομαντική αφηγηματική φραστική, ευανάγνωστη μελωδική γραφή, τονική αρμονία, εκτεταμένα αργά λυρικά μέρη με ελεγειακά σόλο από πνευστά, συγκινησιακά συναρπαστικές σελίδες «αγωνιστικής» δράσης με εμβατηριακό χαρακτήρα, θριαμβικά φινάλε κ.ο.κ.[139]
Παράλληλα ο Θεοδωράκης επιχειρεί μια καινοφανή λειτουργική σύντηξη που συνδυάζει το κατεστημένο κύρος και την επικοινωνιακή ρητορική της υστερορομαντικής συμφωνικής μουσικής, τα στερεότυπα της μουσικής για το αρχαίο δράμα, τα ακούσματα της βυζαντικής μουσικής και το λαϊκό/δημοτικό τραγούδι. Καρπός είναι το λαϊκό ορατόριο με πρώτο και κορυφαίο δείγμα το «Άξιον Εστί» (1960) σε ποίηση Ελύτη, αυτό καθαυτό σπάνια συνάντηση σουρεαλισμού και αριστερής στράτευσης. Ακολουθεί σειρά από αντίστοιχα, ιδιαίτερα δημοφιλή στρατευμένα ορατόρια και συμφωνικές καντάτες, που βασίζονται σε σημαντικά ποιητικά κείμενα: «Πνευματικό Εμβατήριο» (Σικελιανός, 1969), «Canto General» (Νερούντα, 1972-81) κ.ά.[139]
Τα επαναστατικά του εμβατήρια - ορισμένα από τα οποία έγραψε μέσα στη φυλακή[140] ή στην εξορία[141] - και η ρεαλιστική απεικόνιση της καθημερινής ζωής στην Ελλάδα της μετεμφυλιακής εποχής από τη λαϊκή μουσική του Θεοδωράκη, έχουν χαρακτηριστεί ως "σοσιαλιστικός ρεαλισμός"[139]. Πλειάδα νεότερων συνθετών όπως ο Μάνος Λοΐζος, ο Θάνος Μικρούτσικος, ο Σταύρος Ξαρχάκος, ο Γιάννης Μαρκόπουλος, ο Χρήστος Λεοντής, ο Θωμάς Μπακαλάκος κ.ά. υιοθέτησαν κατά καιρούς στοιχεία του ύφους του Θεοδωράκη στις συνθέσεις τους τις δεκαετίες '60 και '70.
Το 1974 έθεσε το δίλημμα «Καραμανλής ή τανκς», κάτι που συγκέντρωσε έντονη κριτική για τη χρονική στιγμή που το έπραξε.[142][143][144] Σύμφωνα με τον ίδιο είναι παρερμηνεία διαφορετικής δήλωσής του.[145]
To 1991 του ασκήθηκε κριτική για δηλώσεις που έκανε ως Υπουργός Επικρατείας της κυβέρνησης Μητσοτάκη, όπου απέδιδε στην αντιπολίτευση ευθύνες για τη δολοφονία του Νίκου Τεμπονέρα. Συγκεκριμένα στις 12 Ιανουαρίου 1991 είχε δηλώσει "Υπάρχουν μηχανισμοί και κομματικοί παράγοντες που δεν έχουν παραδεχθεί την εκλογική τους ήττα και που λειτουργούν διαβρωτικά στο πολιτικό μας σύστημα. Εχουν κηρύξει έναν άτυπο εμφύλιο πόλεμο, η σημασία και οι συνέπειες του οποίου υποτιμήθηκαν δυστυχώς έως τώρα από τους αρμοδίους. Τρεις φορές σε δημόσιες δηλώσεις μου επεσήμανα ότι υπάρχει κίνδυνος να χυθεί αίμα και να υπάρξει νεκρός. Σχετικά με την τελευταία τραγωδία και το αθώο θύμα –για το οποίο εκφράζω τη βαθύτατη λύπη μου– η άποψή μου ήταν ότι οι καταλήψεις χρησιμεύουν πλέον ως θρυαλλίδες, προκειμένου να πραγματοποιηθούν οι επιδιωκόμενες από τους υποκινητές της ανωμαλίας εκρήξεις" ενώ την επόμενη μέρα, 13 Ιανουαρίου, συνέχισε δηλώνοντας "Όλα περιστρέφονται γύρω από την επικείμενη δίκη του Ανδρέα Παπανδρέου. Το ΠΑΣΟΚ έκανε τη θερινή επίθεση με τους καθηγητές. Τη φθινοπωρινή επίθεση με τους συνδικαλιστές της ΔΕΗ. Τη χειμερινή επίθεση με την κλαδική της τρομοκρατίας και τώρα με την κλαδική των αναρχικών! Θέλουν έναν Πέτρουλα για ν’ αποτελέσει σύμβολο. Θέλουν φρέσκο αίμα. Λένε για τον Λαμπράκη. Να τους θυμίσω εγώ, που ήμουν ηγέτης της νεολαίας Λαμπράκη, ότι στην κηδεία του ήταν παρών 500.000 κόσμος. 200.000 ήταν στην κηδεία του Πέτρουλα. Σήμερα τα πράγματα είναι διαφορετικά. Εχω σοβαρές αμφιβολίες για τον τρόπο που σκοτώθηκε ο Τεμπονέρας. Εμαθα ότι ήταν μετριοπαθής. Τα παιδιά ήταν δόλωμα, για να έρθουν τα Τάγματα Υπεράσπισης Υποδίκων".[33]
To 1999 δέχτηκε κριτική για δηλώσεις του στα ελληνικά ΜΜΕ μετά την παράδοση Οτσαλάν, όπου στρεφόταν κατά της - τότε ευρισκόμενης στην Ελλάδα - εκπροσώπου του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν, Σεμσί Κιλίτς-Ντιλάν, την οποία κατηγορούσε για αχαριστία προς την ελληνική κυβέρνηση, λέγοντας συγκεκριμένα "Η κυρία αυτή κατηγορεί ονομαστικά τον πρωθυπουργό της Ελλάδας και μια σειρά υπουργούς χωρίς κανένα στοιχείο ότι συμμετείχαν σ’ αυτή την απεχθή συνωμοσία. Όλα αυτά λέγονται σε ελληνικό έδαφος και αποδεικνύουν βέβαια τη δημοκρατικότητα του πολιτεύματός μας και την ανοχή των Ελλήνων. [...] Δεν παύουν όμως να τραυματίζουν, να πληγώνουν τον ελληνικό λαό. Αυτή την ντροπή και αυτή την πληγή θέλω να εκφράσω αυτή τη στιγμή. Γιατί γνωρίζω ότι αυτή τη στιγμή στην παγκόσμια κοινή γνώμη δεν είναι ο Πάγκαλος ή ο Σημίτης ή οποιοσδήποτε υπουργός που κάθονται στο εδώλιο του κατηγορουμένου, αλλά ολόκληρη η Ελλάδα. Είναι ο εκλεγμένος πρωθυπουργός της χώρας. Και όλοι οι Έλληνες, ανεξάρτητα από την τοποθέτησή μας, πρέπει αυτή τη στιγμή να σταθούμε στο πλευρό του. [...] Αυτή τη στιγμή θέλουν κάποιοι να δοθεί αυτή η απαίσια εικόνα της χώρας μας σε όλο τον κόσμο. Ότι εμείς, η Ελλάδα πλέον, κάθεται στο εδώλιο του κατηγορουμένου με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας. Γιατί είναι πραγματικά προδοσία να παραδίδεις στους εχθρούς του έναν φιλοξενούμενό σου. [...] Δεν μπορούμε να βρισκόμαστε στο πλευρό ανθρώπων στους οποίους προσφέρουμε φιλοξενία με μεγάλους κινδύνους για τη χώρα μας και αυτοί μας πληρώνουν με το τίμημα της αχαριστίας και της συκοφαντίας". Αυτές οι δηλώσεις είχαν οδηγήσει κάποιους στο να αποκαλέσουν τον συνθέτη "από μηχανής Θεό της κυβέρνησης Σημίτη".[146][147][148][149]
Κατά τη διάρκεια της ελληνικής οικονομικής κρίσης (2009-2018) ο Μίκης Θεοδωράκης βρέθηκε στο επίκεντρο κριτικής από ορισμένους δημοσιογράφους, πολιτικούς και αναλυτές για την πολιτική του στάση κατά των μνημονίων συνεργασίας με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την Ευρωπαϊκή Ένωση και κατηγορήθηκε για λαϊκισμό και συναισθηματικά φορτισμένους λόγους.[150]
Αντίστοιχα, η πολιτική κίνηση «Σπίθα», της οποίας ηγήθηκε, έχει επίσης βρεθεί στο επίκεντρο έντονης κριτικής για άτοπες πολιτικές τοποθετήσεις και πολιτικό λαϊκισμό.[95][151][152][153][154] Επιπλέον, έχουν σχολιαστεί αρνητικά και οι κομματικές προτιμήσεις-αλλαγές του Μίκη Θεοδωράκη, όπως αυτές καταγράφονται μετά τη μεταπολίτευση.[33][95][155][156]
Τον Ιούνιο του 2013, με αφορμή δηλώσεις της Μαρίας Ρεπούση, είπε: «Αν είχα δύναμη, θα έλεγα στη Ρεπούση, είναι προσόν που ζεις στην Ελλάδα και είσαι Έλληνας. Αν δεν το καταλαβαίνεις πήγαινε αλλού, πήγαινε να ζήσεις στη Νιγηρία».[157] Οι συγκεκριμένες δηλώσεις κατακρίθηκαν έντονα από μερίδα ΜΜΕ και συγγραφείς.[158]
Το 2011 και αφού η Ελλάδα εφάρμοσε τα πρώτα μέτρα λιτότητας, το όνομα του Μίκη Θεοδωράκη συμπεριλήφθηκε σε λίστα του δημοσίου[159] με συνταξιούχους βουλευτές, που αιτούνταν την καταβολή αναδρομικών μισθών από το Ελληνικό κράτος. Η συγκεκριμένη κίνηση του Θεοδωράκη προκάλεσε αρνητικά σχόλια.[95][160]
Η ομιλία του στο Μακεδονικό συλλαλητήριο του Ιανουαρίου 2018 ενάντια στη Συμφωνία των Πρεσπών χαρακτηρίστηκε από την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ[161] και αριστερά κόμματα ως «παραλήρημα» και «ιστορικό λάθος», που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την πολιτική του στάση για το ζήτημα της ονομασίας,[162][163][164][165][166][167] και ταυτόχρονα φέρεται να έχει ακροδεξιό χρώμα.[168][169][170][171][172][173][174] Αντίθετα, υπήρξαν και ΜΜΕ που χαρακτήρισαν την ομιλία συγκλονιστική και ιστορική,[175][176] ενώ εκπρόσωποι κομμάτων από τη Νέα Δημοκρατία και τη Χρυσή Αυγή,[177] ευχαρίστησαν τον Μίκη Θεοδωράκη. Η συμμετοχή του στο συλλαλητήριο για τη Μακεδονία συνδέθηκε με αυτή στο κίνημα των «αγανακτισμένων» το 2011 και το χαιρετισμό που απηύθυνε[178][179] και χαρακτηρίστηκε ως δημαγωγός.[160]
Ο εκπρόσωπος της κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ σχολίασε την προσφώνηση που χρησιμοποίησε στην ομιλία του ο Μίκης Θεοδωράκης («αδέρφια μου ναζιστές») λέγοντας ότι: «Τέτοιες φράσεις όπως ‘Αδέρφια μου ναζιστές’ ούτε για αστείο πρέπει να λέγονται».[180] Επίσης, κάποια ΜΜΕ καταδίκασαν τις δηλώσεις του για τη Χρυσή Αυγή και χαρακτήρισαν «ξέπλυμα» το τρόπο με τον οποίο εκφράστηκε για το νεοναζιστικό κόμμα.[181] Ο Μίκης Θεοδωράκης από την πλευρά του απάντησε ότι «όσοι αντιδρούν δεν μπορούν να δεχθούν ότι ένας παλιός κομμουνιστής και αριστερός είναι τόσο πατριώτης».[182][183]
Η φράση του «περιφρονώ τον φασισμό σε όλες του τις μορφές, προπαντός στην πιο απατηλή και επικίνδυνη μορφή του, την αριστερόστροφη» συζητήθηκε από πολιτικούς και δημοσιογράφους με ανάμεικτα σχόλια.[184] Κόμματα της αντιπολίτευσης και κυρίως δεξιά ΜΜΕ εκφράστηκαν θετικά[185][186][187][188] για την κριτική που άσκησε στην κυβέρνηση, ενώ άλλοι έκαναν λόγο για επικίνδυνη ρητορική που συμπλέει με τη Χρυσή Αυγή και λοιπές ακροδεξιές ιδεολογίες[189][190][191] και κατηγόρησαν τον συνθέτη ότι «ξεχνάει το πολιτικό του παρελθόν».[192][193][194]
Το 2003 διατύπωσε αμφιλεγόμενες απόψεις στην παρουσίαση του βιβλίου «Πού να βρω την ψυχή μου», όπου δήλωσε αναφορικά με τους Εβραίους: «Σήμερα μπορούμε να πούμε ότι αυτός ο μικρός λαός είναι στη ρίζα του κακού, που σημαίνει ότι η πολλή αυτογνωσία και η πολλή επιμονή κάνουν κακό».[195] Για αυτά τα σχόλια επικρίθηκε για αντισημιτισμό.[196][197][198][199][200][201] Σε ανακοίνωση του ο Μίκης Θεοδωράκης δήλωσε ότι: «Η γνώμη μου για τον ισραηλινό λαό ήταν πάντα γνωστή -όπως άλλωστε και για όλα τα θέματα- και ειλικρινά απορώ για ποιον λόγο τώρα δημιουργήθηκε τόσος θόρυβος σαν να άκουσαν κάτι για πρώτη φορά. Ίσως κάποιοι να θεώρησαν κατάλληλη γι'αυτούς τη στιγμή να εξαπολύσουν επίθεση εναντίον μου. Ήμουν πάντα στο πλευρό των αδυνάτων, των αγωνιζόμενων για τα δίκαιά τους λαών. Και μεταξύ αυτών και του ισραηλινού λαού. Τραγούδησα τα πάθη του όσο μπόρεσα καλύτερα. Ήμουν πάντα υπέρ της ειρηνικής συνύπαρξης των λαών. Και το απέδειξα έμπρακτα, μεταξύ άλλων και όταν ανέλαβα ρόλο διαμεσολαβητή μεταξύ Αλόν και Αραφάτ στα γεγονότα του 1972. Όμως ακριβώς για τους λόγους αυτούς είμαι απολύτως κατά της πολιτικής Σαρόν και το έχω επανειλημμένα τονίσει, όπως επίσης επανειλημμένα έχω καταδικάσει το ρόλο επιφανών Αμερικανοεβραίων πολιτικών, διανοητών και θεωρητικών στη χάραξη της σημερινής επιθετικής πολιτικής Μπους. Μόνο σκόπιμα μπορεί να γίνει σύγχυση ανάμεσα στον ισραηλινό λαό που έμπρακτα έχω αποδείξει ότι τιμώ και θαυμάζω και στα αρνητικά αυτά φαινόμενα που στην ουσία αυτά αμαυρώνουν την εικόνα του Ισραήλ παίζοντας γνήσια αντισημητικό ρόλο. Αυτά βρίσκονται στην πλευρά του Κακού, στη ρίζα του Κακού, όπως δήλωσα πρόσφατα. Προσωπικά είμαι ευτυχής διότι γνωρίζω ότι υπάρχουν πολλοί Ισραηλινοί σε όλο τον κόσμο και μέσα στο Ισραήλ που συμφωνούν μαζί μου και αγωνίζονται για τα πραγματικά δίκαια του λαού τους που μπορούν να συνυπάρξουν με τα δίκαια των άλλων λαών, αγωνίζονται για την ειρήνη στην περιοχή τους και σε όλο τον κόσμο. Είμαι ευτυχής που είμαστε μαζί στους κοινούς αυτούς αγώνες, εδώ και δεκαετίες. Και ξέρω ότι με γνωρίζουν καλά, μέσα από τους αγώνες αυτούς και δεν περιμένουν τη λάσπη κάποιων για να με γνωρίσουν. Μήπως όμως αυτός είναι ο στόχος όσων ξαφνικά ανακάλυψαν τις ιδέες μου συκοφαντώντας με ως δήθεν αντισημίτη;»[199]
Αντίστοιχα σε συνέντευξη του το 2011 παραδέχθηκε δημόσια ότι «είναι αντισημίτης» και πως «οι Εβραίοι ευθύνονται για την παγκόσμια οικονομική κρίση».[202] Σε επιστολή του προς το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο (Ελλάδα) εξήγησε ότι επρόκειτο για φραστικό λάθος: «... Στην πραγματικότητα, αφού ανέλυσα σε κάποια συνέντευξή μου τον ρόλο του κράτους των ΗΠΑ, που κατά τη γνώμη μου περνά την πιο άγρια ιμπεριαλιστική του φάση με τους πολέμους και τις γενοκτονίες στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν, είπα ότι το κράτος του Ισραήλ δυστυχώς στηρίζει τις ΗΠΑ και τη σημερινή εξωτερική τους πολιτική που είναι η ρίζα του Κακού, επομένως βρίσκεται κοντά στη ρίζα του Κακού. Με κατηγόρησαν ακόμα πρόσφατα ότι αποδέχθηκα ότι είμαι αντισημίτης. Εδώ ήταν πιο τυχεροί. Πώς έχει ακριβώς η φράση μου σε τηλεοπτική μου συνέντευξη; "Θα πρέπει όμως να διευκρινίσω ότι είμαι αντισημίτης. Ουσιαστικά αγαπώ τον Εβραϊκό λαό, αγαπώ τους Εβραίους, έχω ζήσει πολύ μαζί τους, αλλά όσο μισώ τον Αντισημιτισμό άλλο τόσο μισώ και τον Σιωνισμό". Διαβάζοντας ολόκληρο το κομμάτι αυτό κι όχι μια φράση ξεκομμένη όπως κυκλοφόρησε στο διαδίκτυο, και διανοητικά ανάπηρος να είναι κανείς, καταλαβαίνει χωρίς καμία απολύτως αμφιβολία ότι μετά από μία δίωρη εξαντλητική συνέντευξη η λέξη «αντισημίτης» ήταν ένα φραστικό λάθος, διότι πώς μπορεί να είναι αντισημίτης κάποιος που στην επόμενη ακριβώς φράση λέει ότι αγαπά τον εβραϊκό λαό και τους Εβραίους και ότι μισεί τον Αντισημιτισμό;». Το ΚΙΣΕ απάντησε «Χαιρόμαστε πραγματικά, που τη διατύπωση σας "είμαι αντισημίτης" την αποδώσατε σε φραστικό σας λάθος.»[203]
Το 2011 με απόφαση της προέδρου της Αυστριακής Βουλής λογοκρίθηκε και οδηγήθηκε σε ματαίωση η παρουσίαση του έργου «Μαουτχάουζεν» του Έλληνα συνθέτη στην τελετή μνήμης των θυμάτων του Ναζισμού στην αυστριακή Εθνοσυνέλευση.[204][205] Συγκεκριμένα, με ανακοίνωσή της η Αυστριακή Βουλή αναγνώρισε τα αντισημιτικά σχόλια του Μίκη Θεοδωράκη. Ο συνθέτης απάντησε: «Θεωρώ βρώμικο σκουλήκι όποιον ξανατολμήσει να με προσβάλλει στο πιο ευαίσθητο σημείο του χαρακτήρα μου».[206]
Στις συνθέσεις που έχει ολοκληρώσει περιλαμβάνονται έργα όπερας, συμφωνική μουσική, μουσική δωματίου, ορατόρια, μπαλέτα, χορωδιακή, εκκλησιαστική μουσική, μουσική αρχαίου δράματος, θεάτρου, κινηματογράφου, έντεχνου, λαϊκού τραγουδιού, λαϊκά ορατόρια και μετασυμφωνικά έργα.
| Έτος | Τίτλος | Σκηνοθέτης |
|---|---|---|
| 1953 | Το ξυπόλυτο τάγμα | Γκρεγκ Τάλλας |
| Εύα | Μαρία Πλυτά | |
| 1954 | Ο γολγοθάς μιας ορφανής | Ντίμης Δαδήρας & Σπύρος Νικολαΐδης |
| 1957 | Η απαγωγή του στρατηγού Κράιπε (Ill Met by Moonlight) | Μάικλ Πάουελ & Έμερικ Πρέσμπεργκερ |
| 1959 | Νύχτα γάμου (Luna de miel) | Μάικλ Πάουελ |
| 1960 | Faces in the Dark | Ντέιβιντ Ίντι |
| 1961 | The Shadow of the Cat (Ο τρόμος της μαύρης σκιάς) | Τζον Γκίλινγκ |
| Συνοικία το όνειρο | Αλέκος Αλεξανδράκης | |
| Μυρτιά | Κώστας Καραγιάννης | |
| Ο Γολγοθάς μιας αθώας | Κώστας Στράντζαλης | |
| 1962 | Les Amants de Teruel (Οι ερασταί του Τερουέλ) | Ρεϊμόν Ρουλό |
| Phaedra (Φαίδρα) | Ζυλ Ντασέν | |
| Ηλέκτρα | Μιχάλης Κακογιάννης | |
| Le couteau dans la plaie (Μεσάνυχτα παρά πέντε) | Ανατόλ Λίτβακ | |
| Η μεγάλη θυσία | Κώστας Καραγιάννης | |
| Προδομένη αγάπη | Ερρίκος Θαλασσινός | |
| 1964 | Alexis Zorbas (Αλέξης Ζορμπάς) | Μιχάλης Κακογιάννης |
| 1965 | Οι νέοι θέλουν να ζήσουν | Νίκος Τζίμας |
| Το μπλόκο | Άδωνις Α. Κύρου | |
| Η Ελλάς χωρίς ερείπεια | Άγγελος Λάμπρου | |
| Το νησί της Αφροδίτης | Χαρίλαος Παπαδόπουλος | |
| Καταιγίδα | Κώστας Ανδρίτσος | |
| Άγγελοι χωρίς φτερά | Κώστας Γεωργούτσος | |
| 1966 | Von Griechenland | Πέτερ Νέσλερ |
| Une balle au coeur (Μια σφαίρα στην καρδιά) | Ζαν Ντανιέλ Πολέτ | |
| 1967 | The Day the Fish Came Out (Όταν τα ψάρια βγήκαν στη στεριά) | Μιχάλης Κακογιάννης |
| 1968 | Falak | Αντρέας Κόβακς |
| 1969 | Ζ | Κώστας Γαβράς |
| Karatel (Ένας από το εκτελεστικό απόσπασμα) | Μάνος Ζαχαρίας | |
| 1971 | The Trojan Women (Τρωάδες) | Μιχάλης Κακογιάννης |
| Biribi | Ντάνιελ Μούσμαν | |
| 1972 | État de siège (Κατάσταση πολιορκίας) | Κώστας Γαβράς |
| Greece of Christian Greeks (Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών) | Κώστας Χρονόπουλος | |
| 1973 | Sutjeska (Στρατάρχης Τίτο) | Στίπε Ντέλιτς |
| Serpico (Σέρπικο) | Σίντνεϊ Λουμέτ | |
| 1974 | The Rehearsal (Η δοκιμή) | Ζυλ Ντασέν |
| Εδώ Πολυτεχνείο | Δημήτρης Μακρής | |
| 1975 | Μαρτυρίες | Νίκος Καβουκίδης |
| Δολοφονήστε τον Μακάριο | Παύλος Φιλίππου & Κώστας Δημητρίου | |
| Der Geheimnisträger | Φραντς Γιόζεφ Γκότλιμπ | |
| Actas de Marusia (Εξέγερση στη Χιλή) | Μιγκέλ Λίτιν | |
| 1976 | Ο Θανάσης στη χώρα της σφαλιάρας | Πάνος Γλυκοφρύδης & Ντίνος Κατσουρίδης |
| 1977 | Ιφιγένεια | Μιχάλης Κακογιάννης |
| Μακάριος: Η μεγάλη πορεία | Ευάγγελος Ιωαννίδης | |
| 1979 | Kostas (Κώστας) | Πολ Κοξ |
| 1980 | Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο | Νίκος Τζίμας |
| 1982 | Quo Vadis, Mikis? - Fragen an Theodorakis | Σάρλοτ Κερ |
| 1984 | Γιάννης Ρίτσος | Κώστας Αριστόπουλος |
| Sag: Himmel. Auch wenn keiner ist - Begegnung mit Jannis Ritsos | Χοακίμ Τρίσνερ | |
| 1986 | Les clowns de Dieu | Ζαν Σμιτ |
| 1988 | Misioni përtej detit | Λισένκο Μαλάζ |
| 1989 | Sis | Ζουλφού Λιβανελί |
| 1997 | Barluschke | Τόμας Χάιζε |
| 2000 | Φοβού τους Έλληνες | Τζον Τατούλης |
| Sun and Time | Αστέρης Κουτούλας & Κλάους Σάλγκε | |
| 2001 | O 7ος ήλιος του έρωτα | Γιάννης Σερδάρης |
| 2010 | Mikis Theodorakis. Composer (Μίκης Θεοδωράκης. Συνθέτης) | Αστέρης Κουτούλας & Κλάους Σάλγκε |
| 2013 | Recycling Medea: Not an Opera Ballet Film (Ανακυκλώνοντας τη Μήδεια) | Αστέρης Κουτούλας |
| 2017 | Dance Fight Love Die: With Mikis On the Road (Ταξιδεύοντας με τον Μίκη) | |
| 2019 | Lethal Nationalism: Genocide of the Greeks 1913-1923 | Πίτερ Λαμπρινάτος |
Ο Μίκης Θεοδωράκης έχει γράψει πολλά βιβλία, αρκετά από αυτά έχουν μεταφραστεί σε διάφορες γλώσσες. Μεταξύ άλλων, το δημοσιευμένο έργο του περιλαμβάνει:
“Στη Διαλεκτική της Αρμονίας” (συγγραφή με τον Κώστα Γουλιάμο), Gutenberg, 2018.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
