Αφγανιστάν
χώρα της νοτιοκεντρικής Ασίας From Wikipedia, the free encyclopedia
Το Αφγανιστάν (παστού/νταρί: افغانستان), είναι χώρα στη νότια κεντρική Ασία. Το επίσημο όνομα της χώρας, σύμφωνα με τη (μέχρι στιγμής) μη αναγνωρισμένη υπηρεσιακή κυβέρνησή της,[9] είναι Ισλαμικό Εμιράτο του Αφγανιστάν[10]. Η χώρα συνορεύει βόρεια με το Τατζικιστάν, το Τουρκμενιστάν και το Ουζμπεκιστάν, βορειοανατολικά με την Κίνα, ανατολικά και νότια με το Πακιστάν και δυτικά με το Ιράν. Έχει έκταση περίπου 647.500 τ.χλμ. και ο πληθυσμός (κατατάσσεται 36η στον κόσμο) της χώρας είναι 42.647.000 κάτοικοι,[6] σύμφωνα με επίσημη εκτίμηση για τo 2024. Οι κάτοικοι ανήκουν κυρίως στις εθνότητες των Παστούν, των Τατζίκων, των Χαζάρων και των Ουζμπέκων.
| Ισλαμικό Εμιράτο του Αφγανιστάν
د افغانستان اسلامي جمهوریت Də Afġānistān Islāmī Imārat | |||
|---|---|---|---|
| |||
Εθνικό σύνθημα: «Δεν υπάρχει άλλος θεός εκτός από τον Αλλάχ, ο Μωάμεθ είναι ο αγγελιοφόρος του Αλλάχ» لا إله إلا الله محمد رسول الله προφ: «Λα ιλαχά ιλλά λ-Λαχ, Μουχαμαντούν ρασουλού λ-Λαχ» | |||
.svg) Η θέση του Αφγανιστάν (πράσινο) | |||
| και μεγαλύτερη πόλη | Καμπούλ 34.533°N 69.166°E | ||
| Παστού, Νταρί | |||
| Ισλαμικό θεοκρατικό Εμιράτο, υπό καθεστώς των Ταλιμπάν (de facto) | |||
| Χαϊμπατουλάχ Αχουντζάντα Χασάν Ακχούντ | |||
Νομοθετικό σώμα Συμβουλευτικό συμβούλιο με καμία επίσημη εξουσία | Συμβούλιο της Ηγεσίας[α][5] | ||
| Ανεξαρτησία από το Ηνωμένο Βασίλειο Επανίδρυση του Εμιράτου | 19 Αυγούστου 1919 19 Αυγούστου 2021 | ||
| • Σύνολο • % Νερό • Σύνορα | 647.500 km2 (41η) αμελητέο 5.529 km | ||
| Πληθυσμός • Εκτίμηση 2024 • Πυκνότητα | 42.647.000[6] (36η) 65,4 κατ./km2 (151η) | ||
| ΑΕΠ (ΙΑΔ) • Ολικό (2018) • Κατά κεφαλή | 72,911 δισ. $[7] (107η) 2.024 $[7] (172η) | ||
| ΑΕΠ (ονομαστικό) • Ολικό (2016) • Κατά κεφαλή | 21,657 δισ. $[7] (107η) 601 $[7] (164η) | ||
| ΔΑΑ (2021) |  0,478[8] (180η) – χαμηλός | ||
| Νόμισμα | Αφγάνι (AFN) | ||
| (UTC +4:30) | |||
| Internet TLD | .af | ||
| Οδηγούν στα | δεξιά | ||
| Κωδικός κλήσης | +93 | ||
Δείγματα ανθρώπινης παρουσίας στο Αφγανιστάν, ανιχνεύονται ήδη κατά τη Μέση Παλαιολιθική εποχή, ενώ η θέση της χώρας, ανάμεσα Άπω Ανατολή και Ασία υπήρξε πάντα στρατηγικής σημασίας, καθώς μπορούσε να ελέγχει τους διεθνείς δρόμους μεταφοράς εμπορευμάτων. Υπήρξε αντικείμενο κατακτήσεων τόσο από τον Μέγα Αλέξανδρο, την Αυτοκρατορία των Μαουρύα, τους Μουσουλμάνους Άραβες και τους Μογγόλους όσο και από τους Βρετανούς, Σοβιετικούς και Αμερικανούς.
Η νεότερη ιστορία του Αφγανιστάν ξεκινά τον 18ο αιώνα με τις δυναστείες των Χοτάκ και των Ντουρανί. Προς τα τέλη του 19ου αιώνα, η περιοχή ανακηρύσσεται σε «ουδέτερη ζώνη» λόγω της διεκδίκησής του από τη Βρετανική και τη Ρωσική αυτοκρατορία. Μετά τον τρίτο Αγγλο-αφγανικό πόλεμο του 1919, η χώρα έγινε ανεξάρτητη σχηματίζοντας το 1926 το Βασίλειο του Αφγανιστάν. Το 1973, μετά την εκδίωξη του Βασιλιά Μοχάμεντ Ζαχίρ Σαχ ύστερα από πραξικόπημα, σχηματίστηκε η Δημοκρατία του Αφγανιστάν. Το 1978 ωστόσο, και πάλι μετά από στρατιωτικό πραξικόπημα, στην εξουσία ανήλθε το κομμουνιστικό Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα του Αφγανιστάν, και η χώρα ονομάστηκε Λαϊκή Δημοκρατία του Αφγανιστάν. Το 1979 ξέσπασε ο Σοβιετο-αφγανικός πόλεμος, όταν η Σοβιετική Ένωση εισέβαλλε στη χώρα προκειμένου να υπερασπιστεί την κυβέρνησή της και το καθεστώς από την εξέγερση των Μουτζαχεντίν. Με την απόσυρση των Σοβιετικών στρατευμάτων το 1996, η χώρα περιήλθε υπό το κράτος των Ισλαμιστών φονταμενταλιστών, των Ταλιμπάν, οι οποίοι κυβέρνησαν ως το 2001 εγκαθιδρύοντας το Ισλαμικό Εμιράτο του Αφγανιστάν. Η επέμβαση των Αμερικανών αυτή τη φορά, και ο Πόλεμος κατά της Τρομοκρατίας θα διαλύσει το Ισλαμικό Εμιράτο, και στη θέση του θα εγκαταστήσει την Ισλαμική Δημοκρατία του Αφγανιστάν, το 2001. Η χώρα θα διολισθήσει στον εμφύλιο πόλεμο, από τον οποίο (και παρ'όλη την με όλα τα μέσα στήριξη του εθνικού στρατού από τους Αμερικανούς), νικητές θα εξέλθουν οι Ταλιμπάν. Με την οριστική αποχώρηση και των τελευταίων αμερικανικών στρατευμάτων, τον Αύγουστο του 2021, οι Ταλιμπάν, ολοκλήρωσαν την κατάληψη της χώρας, επαναδημιουργώντας το Ισλαμικό Εμιράτο.[11] Αν και το νέο καθεστώς έχει αναλάβει την εξουσία από τις 16 Αυγούστου του 2021 (μετά την είσοδο των Ταλιμπάν στην πρωτεύουσα της χώρας Καμπούλ), προς το παρόν δεν έχει αναγνωριστεί από κανένα κράτος.
Στο Αφγανιστάν τα τελευταία 20 χρόνια, βελτιώθηκαν οι δείκτες της βρεφικής θνησιμότητας, όπως και των ελλιποβαρών παιδιών, του προσδόκιμου ζωής και του επιπέδου διαβίωσης εν γένει. Η υγειονομική περίθαλψη και η εκπαίδευση έγιναν περισσότερο προσιτές στους κατοίκους, και ιδίως στις γυναίκες ωστόσο η βία και η διαφθορά συνεχίζουν να αποτελούν ενδημικά φαινόμενα.[12]
Το θέμα του ονόματος ("Αφγάν-"), προέρχεται, σύμφωνα με ορισμένους μελετητές, από το σανσκριτικό όνομα Ασβακάν, που περιέγραφε τους αρχαίους κατοίκους της περιοχής του Ινδοκαυκάσου. Το Ασβακάν σημαίνει "ιππείς"[13]. Το τελευταίο μέρος του ονόματος, "-σταν" είναι ένα περσικό επίθημα που σημαίνει "γη των". Ως εκ τούτου, το "Αφγανιστάν" μεταφράζεται σε "γη των ιππέων", ή "γη των Αφγανών".
Ιστορικά, το εθνωνύμιο Αφγανός, χρησιμοποιήθηκε για να αναφερθεί στον λαό των Παστούν[14]. Άρα η ετυμολογία του ονόματος, μπορεί να μεταφραστεί και ως "γη των Παστούν".
Είναι εξ ολοκλήρου μεσόγεια και ορεινή χώρα. Απέχει από τη θάλασσα (Αραβικό Κόλπο) περί τα 360 χλμ. Το περίγραμμά της μοιάζει με φύλλο δένδρου όπου μίσχος του φέρεται ο μεγάλος διάδρομος, χαράδρα Βαχάν, που διασχίζει τη χώρα από ΝΔ προς ΒΑ.
Η χώρα συνορεύει βόρεια με το Τατζικιστάν, το Τουρκμενιστάν και το Ουζμπεκιστάν, επί συνολικού μήκους συνόρων 1.680 χλμ., βορειοανατολικά με την αυτόνομη περιοχή Σινκιάγκ Ουιγκούρ της Κίνας, με μήκος συνόρων 80 χλμ., καθώς και με την περιοχή Τζαμού Κασμίρ (που διεκδικεί το Πακιστάν) με μήκος συνόρων 320 χλμ., ανατολικά και νότια με το Πακιστάν με συνολικό μήκος συνόρων 1810 χλμ. και δυτικά με το Ιράν, με μήκος συνόρων 820 χλμ.
Η συνολική έκταση του Αφγανιστάν είναι 647.500 τ.χλμ. Το μέγιστο μήκος από τα δυτικά μέχρι ανατολικά σύνορα είναι 1.240 χλμ. και από τον βορρά στον νότο περίπου τα 1.015 χλμ. Η βορειοδυτική, δυτική προς Ιράν και νότια παραμεθόριες περιοχές, είναι κατά κύριο λόγο έρημοι, πεδιάδες και βραχώδεις περιοχές, ενώ τα βορειοανατολικά σύνορα καλύπτονται από τον κορυφο-παγετώνα του Χίντου Κους, ως επέκταση των δυτικών Ιμαλαΐων. Τα βόρεια σύνορα ορίζονται από τον ποταμό Αμού Ντάρια. Το κεντρικό Αφγανιστάν, το λεγόμενo Χαζαραγιάτ ή Χαζαριστάν, αποτελείται κυρίως από βραχώδεις παρυφές του Χίντου Κους, κοιλάδες και κάποιες πεδιάδες.
Οροσειρές
Περισσότερο από τα 2/3 του εδάφους του Αφγανιστάν καλύπτονται από ψηλά βουνά με μέσο υψόμετρο τα 2000 μέτρα και κυρίως, τα βουνά Χίντου Κους, (Hindu Kush) οροσειρά που δεσπόζει στο κέντρο της χώρας και που καλύπτει μήκος προς τα ΝΔ 800 χιλιόμετρα. Η οροσειρά αυτή διακλαδίζεται σαν βεντάλια που συνεχίζει με τρεις επιμέρους οροσειρές τις Κούχε Μπάμπα, Μπαντ-έ Μπάγιαν και Σαφίντ Κουχ με συνέπεια να χωρίζεται η Χώρα σε τρία μεγάλα τμήματα: το κεντρικό υψίπεδο, τις βόρειες πεδιάδες και το νοτιοδυτικό οροπέδιο. Ψηλότερη κορυφή είναι ο Χιονισμένος Όγκος, ύψος 6.504 μ., τα Παροπαμίζ (4.231 μ.) και τα Κεντρικά Αφγανικά Βουνά (4.145 μ.).
Πεδιάδες-ποταμοί
Οι Βόρειες πεδιάδες βρίσκονται βόρεια των κεντρικών υψιπέδων και εκτείνονται από τα σύνορα του Ιράν, δυτικά, μέχρι τους πρόποδες του Παμίρ (ανατολικά) με συνολική έκταση περίπου τα 100.000 τ.χλμ. Στις νότιες περιοχές, το νοτιοδυτικό οροπέδιο έχει μέσο υψόμετρο τα 550 μ. και περιλαμβάνει τη γεωγραφική περιοχή Σιστάν και το ΝΔ άκρο όπου πρόκειται κυρίως για ερήμους και στέπες.
Κυριότερες από τις πεδιάδες είναι η Ρεγκιστάν και Νταστί-Μαρκόχ.
Κυριότερα ποτάμια της χώρας είναι:
- ο Αμού Ντάρια που αποτελεί τα σύνορα με την πρώην Σοβιετική Ένωση, που σχηματίζεται από δύο παραπόταμους. Ο Αμού Νταριά είναι ο μόνος πλωτός ποταμός του Αφγανιστάν.
- ο Χέλμαντ, ή Χίλμεντ, που διασχίζει το νοτιοδυτικό τμήμα της χώρας που σχηματίζεται από την οροσειρά Χίντου Κους και χύνεται στη λίμνη Χαμούντ- Χελμάντ,
- ο Χάριρουντ ή Χαριρούντ που σχηματίζεται στο κεντρικό Αφγανιστάν και καταλήγει στο Ιράν και
- ο Καμπούλ που ακολουθεί κατ΄ εξαίρεση των άλλων, ανατολικό ρου και καταλήγει ως παραπόταμος του Ινδού.
Λίμνες
Οι λίμνες του Αφγανιστάν είναι μικρές σε μέγεθος και αριθμό, σημαντικότερες των οποίων και είναι:
- η λίμνη Ζαρκόλ στον Διάδρομο Βαχάν
- η λίμνη Σίβεχ στην περιοχή Μπανταχσάν, και
- η αλατώδη λίμνη Ιστάντη Μοκόρ, που βρίσκεται νότια της Γκαζνί (περιοχή).
Επίσης υφίστανται μερικές αλυκές στα όρια του Χέλμαντ, στα δυτικά σύνορα με το Ιράν.
Κλίμα
Το κλίμα του Αφγανιστάν είναι κυρίως ηπειρωτικό ξηρό, ενώ στα νότια και ανατολικά (στα σύνορα προς το Πακιστάν) είναι υποτροπικό, δηλαδή αυτό της άνυδρης στέπας με ψυχρούς χειμώνες και πολύ ζεστά καλοκαίρια, με πολλές όμως κλιματικές διαφορές, όπως στο ΒΑ τμήμα όπου το κλίμα είναι υποαρκτικό. Γενικά το κλίμα της Χώρας επηρεάζεται και από τους Μουσώνες του Ινδικού Ωκεανού με υγρασία και βροχές (Ιούλιος - Σεπτέμβριος). Γενικά στο Αφγανιστάν παρατηρούνται μεγάλες διαφορές θερμοκρασίας από 49 °C (Τζαλαλαμπάντ) τον Ιούλιο, μέχρι -31 °C (ορεινές περιοχές), τον χειμώνα. Οι περισσότερες βροχοπτώσεις παρατηρούνται στο διάστημα από Δεκέμβριο μέχρι Μάρτιο, ενώ στα πεδινά συνεχίζουν μέχρι και Απρίλιο. Η απομόνωση ολόκληρης της χώρας από τη θάλασσα και το μεγάλο υψόμετρο των περισσότερων περιοχών του Αφγανιστάν, έχει ως αποτέλεσμα οι χειμώνες στη χώρα να είναι αρκετά ψυχροί.
Προϊστορία
Υπάρχουν ευρήματα τα οποία αποδεικνύουν ανθρώπινη παρουσία στο Αφγανιστάν, από περίπου 50000 έτη πριν. Η περιοχή φιλοξένησε πληθυσμούς που ασχολούνταν με τη γεωργία και κοινότητες που ήταν από τις πιο ανεπτυγμένες για τα δεδομένα της εποχής. Υπάρχουν μάλιστα πολύ, που συγκρίνουν τα ευρήματα του προϊστορικού Αφγανιστάν, με αυτά της προϊστορικής Αιγύπτου[15][16].
Αρχαιότητα
Η περιοχή (κυρίως στα ανατολικά) ήταν μέρος του ιστορικού πολιτισμού της Κοιλάδας του Ινδού, αν και το κέντρο του πολιτισμού αυτού βρίσκεται στο σημερινό Πακιστάν και στη βορειοανατολική Ινδία. Μια σημαντική εμπορική πόλη στο σημερινό Αφγανιστάν, είναι η πόλη Σορτουγκάι, στο βορειοανατολικό Αφγανιστάν, που βρισκόταν κοντά σε ορυχεία λάπις λάζουλι[17].
Μετά το 2000 π.Χ., έγινε μια μεγάλη μετακίνηση νομάδων από τα βόρεια, και έπειτα από τις διάφορες πληθυσμιακές μεταβολές, διαμορφώθηκε στην περιοχή, η αρχαία χώρα της Αριανής[15]. Αργότερα, περί το 600 π.Χ., η περιοχή κατακτήθηκε από τους Πέρσες, οι οποίοι χώρισαν τη χώρα στις περιοχές της Καρμανίας, της Γεδρωσίας, της Δραγγιανής, της Αραχωσίας, της Αρίας και της Βακτριανής. Μόνο οι τρεις τελευταίες αποτελούν μέρος του σημερινού Αφγανιστάν (η Αραχωσία στα νότια, η Αρία και η Βακτριανή στα βόρεια), ενώ αναφέρεται ότι ήταν πολύ μεγάλης σημασίας για τους Πέρσες η περιοχή της Αραχωσίας, καθώς θεωρούνταν το δεύτερο κέντρο του Ζωροαστρισμού, αλλά φυσικά και η Βακτριανή, που ήταν η πατρίδα του ίδιου του Ζωροάστρη[18][19].
Με τη διάλυση της Αυτοκρατορίας των Περσών από τους Έλληνες, κατά την εκστρατεία του Αλεξάνδρου του Μέγα, τα μακεδονικά στρατεύματα εισήλθαν στην περιοχή του Αφγανιστάν, το 330 π.Χ. Μετά τη σύντομη διάρκεια της Αυτοκρατορίας του Αλέξανδρου, την περιοχή ήλεγξε το διάδοχο κράτος της Σελευκιδικής Αυτοκρατορίας, έως το 305 π.Χ.. Τότε, μεγάλο μέρος του σημερινού Αφγανιστάν δόθηκε στην Αυτοκρατορία των Μαουρύα, ως όρος που τέθηκε σε μια συνθήκη συμμαχίας μεταξύ των δύο αυτοκρατοριών. Οι Μαουρύα (Ινδοί) ήλεγχαν την περιοχή νότια του Χίντου Κους μέχρι την ανατροπή τους περίπου το 185 π.Χ.
Το 185 π.Χ., εξαιτίας της παρακμής των Μαουρύα, προήλθε η ελληνιστική ανακατάληψη της περιοχής υπό τους Έλληνο-Βακτριανούς. Το νέο βασίλειο ονομάστηκε Ελληνικό Βασίλειο της Βακτριανής και συμπεριλάμβανε τα σημερινά κράτη του Αφγανιστάν, του Πακιστάν, του Ουζμπεκιστάν, του Τατζικιστάν, του Τουρκμενιστάν, καθώς και τμήματα του Ιράν και της Ινδίας. Το 180 π.Χ., το ανατολικό τμήμα του Βασιλείου της Βακτριανής (ανατολικό Αφγανιστάν, Πακιστάν, τμήματα της Ινδίας) αποσπάτησε από αυτό, με αποτέλεσμα την ίδρυση του Ινδοελληνικού Βασιλείου, που αποτέλεσε το ανατολικότερο άκρο του Ελληνιστικού κόσμου[20][21]. Η ελληνιστική περίοδος φαίνεται να ήταν μια εποχή μεγάλης άνθισης και ακμής για την περιοχή. Αυτό επιβεβαιώνεται και από τον Στραβών, που κάνει λόγο για "βασίλειο των χιλίων πόλεων" αναφερόμενος στη Βακτριανή, καθώς και από τον αριθμό νομισμάτων που κόπηκαν τότε. Χαρακτηριστικό ότι μέχρι και σήμερα, η Τράπεζα του Αφγανιστάν χρησιμοποιεί στο έμβλημά της, τη φράση "Βασιλέως Μεγάλου Ευκρατίδου", γραμμένη στα ελληνικά. Ανασκαφές έχουν αποκαλύψει τη μεγάλη κλίμακα των αρδευτικών έργων που που ολοκληρώθηκαν στην περιοχή κατά της ελληνιστική περίοδο. Επιπλέον, εντοπίστηκαν και ανασκάφηκαν αρκετές νέες τοποθεσίες πόλεων ή οχυρωμένων οικισμών. Γενικά πρόκειται για τοποθεσίες πόλεων που ιδρύθηκαν στα τελευταία χρόνια της ύπαρξης του βασιλείου και είναι μικρότερες από αυτές των πόλεων που ιδρύθηκαν από τους Σελευκίδες, με έντονο στρατιωτικό χαρακτήρα, ακροπόλεις και επάλξεις. Εν τω μεταξύ, τον πρώτο αιώνα π.Χ. εμφανίζεται και ο Δρόμος του Μεταξιού και η περιοχή του σημερινού Αφγανιστάν ανθίζει με το εμπόριο, με διαδρομές προς την Κίνα, την Ινδία, την Περσία και βόρεια προς το σημερινό Ουζμπεκιστάν[22]. Η τελευταία περίοδος του Ελληνο-Βακτριανού βασιλείου χαρακτηρίζεται από τη βασιλεία των Ευκρατίδων, οι οποίοι ανέτρεψαν τον Δημήτριο και έτσι ξεκίνησαν μια μακρά σύγκρουση με τους απογόνους του Ευθύδημου που παρέμειναν στην εξουσία στην Ινδία, η οποία συνεχίστηκε υπό τους διαδόχους του. Οι παρατεταμένες εχθροπραξίες πιθανώς εξηγούν, εν μέρει, γιατί το βασίλειο έχασε τη δύναμή του και υπέκυψε σε νομαδική εισβολή, η οποία έβαλε τέλος στην ελληνική κυριαρχία στην περιοχή[23]. Σήμερα, ορισμένες φυλές στα σύνορα Πακιστάν-Αφγανιστάν με κυριότερη από αυτές τη φυλή Καλάς, διατηρούν χαρακτηριστικά που τους συνδέουν με τους Έλληνο-βακτριανούς.
Στα ανατολικά, το Ινδοελληνικό Βασίλειο διατηρήθηκε περισσότερο, μέχρι το 10 μ.Χ. Κατά τους δύο αιώνες της κυριαρχίας τους, οι Ινδοέλληνες βασιλείς συνδύασαν την ελληνική και τις ινδοϊρανικές γλώσσες και σύμβολα, όπως μαρτυρείται από τα νομίσματα της περιόδου, καθώς και τα θρησκευτικά έθιμα του Ινδουισμού, Βουδισμού, και της αρχαίας ελληνικής θρησκείας, όπως φαίνεται από τα αρχαιολογικά τεκμήρια στις πόλεις τους. Υπήρξαν υποστηρικτές του Βουδισμού, τον οποίο συνδύασαν με ινδουιστικά και ελληνιστικά στοιχεία.[24] Ο πολιτισμικός αυτός συνδυασμός είναι συλλογικά γνωστός ως ελληνοβουδισμός και ελληνοβουδιστική τέχνη.[25] Οι Ινδοέλληνες σταμάτησαν ως πολιτική οντότητα περί το 10 μ.Χ. μετά τις επιδρομές των Κουσανιτών και των Ινδοσκυθών, αν και υπήρξαν ομάδες ελληνικού πληθυσμού που πιθανώς παρέμειναν για αρκετούς αιώνες υπό την ηγεμονία των Ινδοπάρθων και των Κουσανιτών.
Στα μέσα έως τα τέλη του 1ου αιώνα μ.Χ., η Αυτοκρατορία των Κοσσανών με κέντρο το Αφγανιστάν, έγινε μεγάλος προστάτης του βουδιστικού πολιτισμού, κάνοντας τον βουδισμό να ανθίσει σε όλη την περιοχή. Οι Κοσσανοί ανατράπηκαν από τους Σασσανίδες τον 3ο αιώνα μ.Χ., και στη συνέχεια ακολούθησε μια περίοδος συνεχών ανακατατάξεων. Αρχικά, οι Σασσανίδες ανατρέπονται από τους Κυδαρίτες (320 μ.Χ. - 467 μ.Χ.), οι οποίοι με τη σειρά τους αντικαταστάθηκαν από τους Εφθαλίτες (408 μ.Χ. - 670 μ.Χ.)[26].
Μεσαίωνας
Από τον 7ο μέχρι τον 18ο αιώνα ακολούθησαν οι πρώτες μουσουλμανικές δυναστείες σημαντικότερες των οποίων ήταν οι Γαζναβίδες ή Γαζνεβίδες, οι Γκούριοι ή Γουρίδες, μέχρι της εισβολής των Μογγόλων των οποίων ακολούθησε ο Ταμερλάνος ή Τιμούρ που εγκαθίδρυσε τη δυναστεία των Τιμουρίδων. Αυτή αντικαταστάθηκε από τη δυναστεία των Σαφαβίδων και αυτή από την τελευταία των Μπαρακζάι. Οι πρώτοι μουσουλμάνοι έφτασαν στα εδάφη του Αφγανιστάν το 642 μ.Χ. με μικτή αποδοχή. Πριν τον εξισλαμισμό του Αφγανιστάν οι περισσότεροι κάτοικοι ήταν Βουδιστές και Ζωροάστρες, οι οποίοι έχουν αφήσει την κληρονομιά τους στη χώρα.
Από τον 14ο αιώνα αρχίζει πλέον και οργανώνεται το Αφγανιστάν ως κράτος. Οι Αφγανοί κατάφεραν, ύστερα από πολλούς πολέμους, να επιβληθούν στις άλλες εθνότητες. Τον 19ο αιώνα άρχισε ο πρώτος πόλεμος των Αφγανών με τους Βρετανούς. Αφού κατέλαβαν και το Πακιστάν, άρχισαν να προχωρούν βορειότερα. Τελικά, το 1842 οι Αφγανοί κατάφεραν να εκδιώξουν τους Βρετανούς από τη χώρα τους, για να ακολουθήσει Δεύτερος πόλεμος, το 1878-1880, κατά τον οποίο οι Βρετανοί πέτυχαν να θέσουν το Αφγανιστάν κάτω από τον έλεγχο του Άγγλου αντιβασιλέα των Ινδιών. Ο ανταγωνισμός της Ρωσίας και της Βρετανίας για την κυριαρχία στην κεντρική Ασία και την ινδική υποήπειρο (βλέπε το λήμμα Μεγάλο Παιχνίδι) οδήγησε στη δημιουργία του διαδρόμου του Ουαχάν το 1893, για να χωρίσει τη Βρετανική Ινδία από τη Ρωσία, δημιουργώντας το σημερινό σχήμα της χώρας.
Νεότερη εποχή
Στον τρίτο αγγλο-αφγανικό πόλεμο του 1919, οι Αφγανοί κατάφεραν τελικά να νικήσουν τους Άγγλους και να τους υποχρεώσουν να αναγνωρίσουν την ανεξαρτησία τους. Στην περίοδο του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου το Αφγανιστάν τήρησε απόλυτη ουδετερότητα απέναντι και στα δύο στρατόπεδα. Το 1973 ανατράπηκε η μοναρχία και τη διακυβέρνηση ανάλαβε το καθεστώς Νταούντ, που ανατράπηκε, μετά από στρατιωτικό πραξικόπημα, το 1978. Την εξουσία ανάλαβε το καθεστώς Ταράκι, το οποίο τήρησε φιλοσοβιετική στάση. Το 1980 ανατράπηκε και αυτό. Ακολούθησε η εγκατάσταση νέου φιλοσοβιετικού καθεστώτος και η κατάληψη της χώρας από στρατεύματα της ΕΣΣΔ.
Οι σοβιετικές δυνάμεις συνάντησαν σθεναρή αντίσταση από ένοπλες ομάδες ανταρτών μουτζαχεντίν. Στα πλαίσια της στρατηγικής του Ψυχρού Πολέμου, οι μουτζαχεντίν υποστηρίχθηκαν από τις ΗΠΑ, το Πακιστάν, την Κίνα, το Ιράν και τη Σαουδική Αραβία.[27] Οι πολεμικές συρράξεις αναγκάζουν χιλιάδες ανθρώπους να εγκαταλείψουν τις εστίες τους.[28] Οι σοβιετικοί αποχωρούν το 1989 και ακολουθεί μια ακόμα περίοδος αστάθειας κατά την οποία αναδεικνύεται το ισλαμικό φονταμενταλιστικό κίνημα των Ταλιμπάν. Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης επιτάχυνε την ανάδυση των ισλαμιστών φονταμενταλιστών, καθώς η χρήσιμη οικονομική βοήθεια της Σοβιετικής Ένωσης προς το Αφγανιστάν διεκόπη. Οι Ταλιμπάν καταλαμβάνουν την Καμπούλ το 1996 και επιβάλουν ένα αυστηρό ισλαμικό καθεστώς βασισμένο στη Σαρία, απαγορεύοντας τη μουσική, την τηλεόραση και καταπιέζοντας τις γυναίκες. Η φιλοδυτική Βόρεια Συμμαχία διατήρησε υπό τον έλεγχο της ορισμένες περιοχές στον βορρά, εκπέμποντας ένα τηλεοπτικό σταθμό στις περιοχές αυτές. Τη διοικούσαν διάφοροι στρατηγοί και είχε στήριξη από τη Δύση. Το 2001 οι Ταλιμπάν ανατινάζουν δύο γιγάντια σκαλισμένα στον βράχο αγάλματα του Βούδα στην περιοχή Μπαμιγιάν.[29][30]
Μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 οι ΗΠΑ, η Βρετανία και συμμαχικές δυνάμεις αναλαμβάνουν στρατιωτική δράση και ανατρέπουν το καθεστώς των Ταλιμπάν. Με απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ στη χώρα εγκαθίσταται διεθνής στρατιωτική δύναμη, τη διοίκηση της οποίας ανέλαβε το 2003 το NATO.[31] Το 2004 διενεργούνται εκλογές και πρόεδρος εκλέγεται ο Χαμίντ Καρζάι. Έκτοτε το κίνημα των Ταλιμπάν έχει ανασυγκροτηθεί και επιτίθεται στις ξένες στρατιωτικές δυνάμεις, αλλά και στην κυβέρνηση της χώρας. Μετά από δεκαετίες πολιτικής αστάθειας και πολεμικών επιχειρήσεων η ανθρωπιστική κρίση έχει λάβει ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Εκατομμύρια Αφγανοί προσφυγές έχουν εγκαταλείψει τη χώρα και η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες έχει συστήσει επιχείρηση για να διαχειριστεί την κρίση.[32]
Κατά τη διάρκεια της προγραμματισμένης αποχώρησης των αμερικανικών στρατευμάτων και του ΝΑΤΟ το 2021, οι Ταλιμπάν ξεκίνησαν να προελαύνουν (από τον Μάιο του 2021) και ανέκτησαν γρήγορα τον έλεγχο του Αφγανιστάν, μέσα σε τρεισήμισι μήνες. Οι Αφγανικές Ένοπλες Δυνάμεις, προέβαλαν μια σχεδόν ανύπαρκτη αντίσταση και η Ισλαμική Δημοκρατία του Αφγανιστάν διαλύθηκε στις 15 Αυγούστου 2021, όταν οι Ταλιμπάν εισήλθαν στην πρωτεύουσα Καμπούλ. Μέλη της αφγανικής κυβέρνησης παραδόθηκαν και το μεγαλύτερο μέρος της αφγανικής ηγεσίας εγκατέλειψε τη χώρα. Το γεγονός αποδόθηκε στην αντιληπτή αμερικανική παρακμή.[33][34][35] Πολλοί άνθρωποι παγιδεύτηκαν μετά την ταχεία και απροσδόκητη κατάρρευση της αφγανικής κυβέρνησης, προκαλώντας κρίση, με δεκάδες χιλιάδες Αμερικανούς πολίτες, και εκείνους άλλων συμμαχικών χωρών, να βρίσκονται εγκλωβισμένοι στις περιοχές που ελέγχονται από τους Ταλιμπάν.[36][37][38][39][40] Μετά την πτώση της Καμπούλ, συστάθηκε το Εθνικό Μέτωπο Αντίστασης του Αφγανιστάν, το οποίο διεξήγαγε την Αντίσταση του Πάντζσιρ και αμφισβήτησε την ηγεσία των Ταλιμπάν, αναγνωρίζοντας ως πρόεδρο της χώρας, τον Αμρουλάχ Σαλέχ. Παρόλα αυτά η αντίσταση διαλύθηκε από τους Ταλιμπάν στις αρχές Σεπτεμβρίου, με τον Σαλέχ να αυτοεξορίζεται στο Τατζικιστάν.
Παρόλο που καμία κυβέρνηση δεν αναγνώρισε το Ισλαμικό Εμιράτο του Αφγανιστάν οι κυβερνήσεις της Κίνας, του Πακιστάν, της Ρωσίας, της Σαουδικής Αραβίας και των Ηνωμένων Πολιτειών δήλωσαν ότι ενδέχεται να αναγνωρίσουν την κυβέρνηση των Ταλιμπάν εάν σέβεται τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα.[41]
Στο Αφγανιστάν κατοικούν 50 περίπου εθνότητες που καθεμιά έχει και τη δική της γλώσσα. Από το 1930, στο Αφγανιστάν καθιερώθηκαν ως επίσημες γλώσσες η Παστού και η Περσική, γνωστή ως νταρί. Τα νταρί και τα περσικά έχουν ελάχιστες διαφορές μεταξύ τους. Οι άλλες γλώσσες, όπως η ουζμπεκική και η τουρκμενική, είναι επίσημες γλώσσες στις περιοχές στις οποίες ομιλούνται. Την παστού τη μιλάνε κυρίως οι Αφγανοί (Παστούν), ενώ η άλλη μεγάλη εθνότητα, οι Τατζίκοι, μιλάνε την περσική γλώσσα, την οποία και θεωρούν ως πιο εξελιγμένη γλώσσα. Οι Τατζίκοι μιλούν την τατζικική γλώσσα, που είναι μια γλώσσα που συγγενεύει πολύ με τα περσικά και γράφεται με πέρσι αραβικό αλφάβητο (ενώ στο Τατζικιστάν γράφεται με κυριλλικό).
Η κυριότερη θρησκεία στο Αφγανιστάν είναι το Ισλάμ, κυρίως όμως οι Αφγανοί είναι μουσουλμάνοι σουνίτες, με εξαίρεση μερικές μειονότητες που είναι μουσουλμάνοι σιίτες, ενώ όλες οι γλώσσες τις χώρας γράφονται σε αραβικούς χαρακτήρες, όπως και στο Ιράν ή το Πακιστάν. Ο πληθυσμός είναι πολύ ανισομερώς κατανεμημένος, ως αποτέλεσμα φυσικά της μορφολογίας του εδάφους.
| Εθνοτική ομάδα | εκτίμηση 2020[42] | εκτίμηση προ του 2004[43][44][45][46] |
|---|---|---|
| Παστούν | 42% | 38–55% |
| Τατζίκοι | 27% | 26% |
| Χαζάροι | 9% | 9–10% |
| Ουζμπέκοι | 9% | 6–8% |
| Αϊμάκοι | 4% | 500.000 με 800.000 |
| Τουρκομάνοι/Τουρκμένοι | 3% | 2,5% |
| Βαλούχοι | 2% | 100.000 |
| Άλλοι (Κιργίσιοι, Πασάγοι, Νουριστάνοι, Άραβες, Μπραχούι, Παμίροι, Γκουρτζάρ, κ.α.) | 4% | 6,9% |
Το προσδόκιμο ζωής στο σύνολο του πληθυσμού, σύμφωνα με εκτιμήσεις του 2019 του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, ήταν 63,2 χρόνια (63,3 χρόνια οι άνδρες και 63,2 οι γυναίκες).[47]
Πόλεις
Πρωτεύουσα του Αφγανιστάν είναι η Καμπούλ (3.043.532 κάτοικοι). Άλλη σπουδαία πόλη είναι η Κανταχάρ με 391.190 κατοίκους. Την πόλη αυτή την ίδρυσε ο Μέγας Αλέξανδρος και είχε γίνει πολλές φορές πρωτεύουσα του κράτους.
Άλλες πόλεις είναι: η Χεράτ ή Χαράτ (272.806 κατ.), που βρίσκεται στην κοιλάδα Χάρι - Ραντ, η Μαζάρι Σαρίφ (303.282 κατ.), η Τζαλαλαμπάντ (200.331 κατ.). Πολλές από τις μεγάλες πόλεις του Αφγανιστάν δεν έχουν κάποια εθνότητα η οποία αποτελεί πλειοψηφία, λόγω της εσωτερικής μετανάστευσης από άλλες περιοχές της χώρας, αλλά σε κάθε περίπτωση οι μεγαλύτερες πόλεις της χώρας έχουν εθνοτική ποικιλομορφία.
| Κατάταξη | Όνομα | Διοικητική περιφέρεια | Πληθ. |
|---|---|---|---|
| 1 | Καμπούλ | Καμπούλ (περιοχή) | 3.043.532 |
| 2 | Κανταχάρ | Κανταχάρ (περιοχή) | 391.190 |
| 3 | Μαζάρι Σαρίφ | Μπαλχ (περιοχή) | 303.282 |
| 4 | Χεράτ | Χεράτ (περιοχή) | 272.806 |
| 5 | Τζαλαλαμπάντ | Νανγκαράρ (περιοχή) | 200.331 |
| 6 | Κουντούζ | Κουντούζ (περιοχή) | 161.902 |
| 7 | Γκαζνί | Γκαζνί (περιοχή) | 141.000 |
| 8 | Μπαλχ | Μπαλχ (περιοχή) | 114.883 |
| 9 | Πουλ-ι-Χομρί | Μπαγκλάν (περιοχή) | 108.449 |
| 10 | Γκαρντέζ | Πακτιά (περιοχή) | 103.601 |
Στις 7 Σεπτεμβρίου του 2021, ορίστηκε προσωρινή κυβέρνηση με μέλη που προέρχονται κυρίως από τους Ταλιμπάν, δύο από την εξτρεμιστική οργάνωση Δίκτυο Χακκάνι και έναν ανεξάρτητο πολιτικό. Ηγέτης της νέας κυβέρνησης είναι ο εμίρης Χαϊμπατουλάχ Αχουντζάντα, ενώ πρωθυπουργός ορίστηκε ο Μοχάμεντ Χασάν Ακχούντ. Αίσθηση προκάλεσε η επιλογή του ηγέτη του δικτύου Χακκάνι, Σιρατζουντίν Χακκάνι, για τη θέση του υπουργού Εσωτερικών, ο οποίος καταζητείται ως τρομοκράτης από το FBI.[49]
Σύμφωνα με το ισχύον Σύνταγμα της χώρας, το Αφγανιστάν διαιρείται σε 34 περιφέρειες (Βιλάγια / βιλαέτια).[50] Κάθε Περιφέρεια έχει τον δικό της Κυβερνήτη και τη δική της πρωτεύουσα. Η χώρα διαιρείται περαιτέρω σε 400 επαρχίες που συνήθως περιλαμβάνουν την πόλη και τα γύρω της χωριά. Κάθε Επαρχία έχει τον δικό της Έπαρχο, και κάθε πόλη τον δικό της Δήμαρχο.
Με το ισχύον σύστημα, οι Κυβερνήτες των Περιφερειών διορίζονται από τον εκάστοτε Πρωθυπουργό, ενώ οι Έπαρχοι διορίζονται από τον Κυβερνήτη κάθε περιφέρειας. Άλλα όργανα της Αυτοδιοίκησης είναι τα περιφερειακά συμβούλια - που επιτελούν συμβουλευτικό και εποπτικό ρόλο στον Κυβερνήτη. Η θητεία τους ανανεώνεται κάθε 4 χρόνια με απευθείας εκλογές.
| Αριθμός | Περιφέρεια | Αριθμός | Περιφέρεια | Χάρτης |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Μπανταχσάν | 18 | Κουνάρ |  |
| 2 | Μπαντγκίς | 19 | Κουντούζ | |
| 3 | Μπαγκλάν | 20 | Λαγκμάν | |
| 4 | Μπαλχ | 21 | Λογκάρ | |
| 5 | Μπαμιάν | 22 | Νανγκαράρ | |
| 6 | Ντεϊκούντι | 23 | Νιμρούζ | |
| 7 | Φαράχ | 24 | Νουρεστάν | |
| 8 | Φαρυάμπ | 25 | Ορουζγκάν | |
| 9 | Γκαζνί | 26 | Πακτιά | |
| 10 | Γκοούρ | 27 | Πακτίκα | |
| 11 | Χελμάντ | 28 | Παντζίρ | |
| 12 | Χεράτ | 29 | Παρβάν | |
| 13 | Τζοουζτζάν | 30 | Σαμανγκάν | |
| 14 | Καμπούλ | 31 | Σαρ-έ Πολ | |
| 15 | Κανταχάρ | 32 | Ταχάρ | |
| 16 | Καπίσα | 33 | Μαϊντάν Βαρντάκ | |
| 17 | Κχοστ | 34 | Ζάμπουλ |
Τα μέσα συγκοινωνίας του Αφγανιστάν είναι ελάχιστα, ενώ δεν υφίσταται καθόλου σιδηροδρομικό δίκτυο. Το οδικό δίκτυο βρίσκεται σε πολύ άσχημη κατάσταση και μόνο λίγοι δρόμοι είναι ελεύθεροι ολόκληρο τον χρόνο για την κίνηση των αυτοκινήτων, ενώ οι περισσότεροι τον χειμώνα καλύπτονται με χιόνια και γίνονται αδιάβατοι. Το συνολικό οδικό δίκτυο της χώρας δεν ξεπερνά τα 35000 χιλιόμετρα. Η οδήγηση γίνεται στα δεξιά.[51]
Η αφγανική οικονομία είναι, ως επί το πλείστον, αγροτική. Το Αφγανιστάν είναι διάσημο για τα ρόδια, σταφύλια, βερίκοκα, πεπόνια και πολλά άλλα είδη φρούτων. Ωστόσο, η μεγάλη φτώχεια σε συνδυασμό με τα χαμηλά κέρδη που αποφέρει η καλλιέργεια φρούτων, ωθεί πολλούς αφγανούς προς τις παράνομες καλλιέργειες, με κυριότερη αυτήν του οπίου. Το Αφγανιστάν σήμερα είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγέας οπίου παγκοσμίως, ενώ τα κέρδη που αποφέρει εκτιμάται ότι αντιστοιχούν στο 11% την οικονομίας της χώρας. Το γεγονός αυτό έχει σοβαρές κοινωνικές επιπτώσεις, αφού η χώρα έχει μεγάλο αριθμό εξαρτημένων στα οπιοειδή, όπως την ηρωίνη.
Παρά τη μικρή βιομηχανία του το Αφγανιστάν είναι πλούσιο σε μεταλλεύματα. Το Αφγανιστάν διαθέτει πλούσια ανεκμετάλλευτα κοιτάσματα ορυκτών πρώτων υλών, η αξία των οποίων εκτιμάται από 1 έως 3 τρισ. δολάρια. Ειδικότερα διαθέτει τεράστια αποθέματα μεταλλευμάτων, κυρίως χαλκού, σιδήρου, μολύβδου και λιθίου, επίσης κοιτάσματα γαιανθράκων και πετρελαίου, πολύτιμων και ημιπολύτιμων λίθων, καθώς και μαρμάρου, το οποίο εξορύσσεται με απαρχαιωμένα μέσα και εξοπλισμό, σε διάφορες περιοχές του Αφγανιστάν.[52]
Το Αφγανιστάν επίσης είναι γνωστό για τα χαλιά του. Τα Αφγανικά χαλιά διαφέρουν από τα περσικά και έχουν μεγάλη ζήτηση παγκοσμίως.
Το ΑΕΠ της χώρας είναι 14,022 δισ. $ (σε ονομαστικές τιμές, 107η στον κόσμο, εκτίμηση 2009). Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ είναι 812 $[7], και έχει καταγράψει μια κάποια ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια.
Το Αφγανιστάν έχει ως νόμισμα το αφγάνι.
- Το Συμβούλιο, έχει μόνο συμβουλευτικό ρόλο προς το καθεστώς και τον Εμίρη, όχι νομοθετικό. Επίσης αποτελείται εξολοκλήρου από μέλη του κινήματος των Ταλιμπάν
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
