Διεθνής πρότυπος αριθμός βιβλίου

Ο Διεθνής πρότυπος αριθμός βιβλίου (αγγλικά: International Standard Book Number‎‎, ISBN) είναι μηχαναγνώσιμος ραβδοκώδικας ή αλλιώς ένας μηχαναγνώσιμος αριθμός. Ο ραβδωτός κώδικας απαρτίζεται από ψηφία, συγκεκριμένα από αριθμούς και από τον ρωμαϊκό αριθμό Χ. Σύμφωνα με το πρότυπο ISO-2108 το ISBN είναι 10-ψήφιος αριθμός ο οποίος αποτελείται από τέσσερα τμήματα, τα οποία χωρίζονται μεταξύ τους με ενωτική παύλα ή διάστημα. Τα ψηφία των τριών πρώτων τμημάτων του ISBN μπορούν να είναι αριθμός από το 0 έως το 9, ενώ το τέταρτο τμήμα του ISBN μπορεί να πάρει τιμές από 0 έως 9 καθώς και την τιμή Χ (Χ=10). Το ISBN χρησιμοποιείται από εκδοτικούς οίκους, βιβλιοπωλεία, εμπόρους, βιβλιοθήκες, εκπαιδευτικά ιδρύματα, κ.ά..

Διεθνής πρότυπος αριθμός βιβλίου

Παράδειγμα ISBN 13 ψηφίων, 978-3-16-148410-0, χρησιμοποιώντας τον ραβδοκωδικό EAN-13.
Ακρωνύμιο	ISBN
Οργάνωση	International ISBN Agency
Ξεκίνησε	1970, πριν 54 έτη (1970)
Πλήθος εκδεδυμένων	8.2 δις
Ψηφίο ελέγχου	Σταθμισμένο άθροισμα
Παράδειγμα	978-3-16-148410-0
Επίσημος ιστότοπος	isbn-international.org

Δομή του ISBN

Τα τέσσερα τμήματα του δεκαψήφιου ISBN είναι:

1. Ταυτότητα ομάδας: Αποδίδεται σε κάθε χώρα ή ομάδα χωρών ή γλωσσικών ομάδων από το Διεθνές Κέντρο ISBN. Δεν αντιστοιχεί στη γλώσσα του βιβλίου αλλά στη χώρα στην οποία εκδίδεται. Διεθνείς οργανισμοί, π.χ. ο ΟΗΕ, έχουν, επίσης, τη δική τους ταυτότητα ομάδας.
2. Ταυτότητα εκδότη: Αποδίδεται σε κάθε εκδότη από ένα Εθνικό ή Περιφερειακό Κέντρο ISBN.
3. Ταυτότητα τίτλου: Αποδίδεται σε κάθε τίτλο από τον εκδότη.
4. Ψηφίο ελέγχου: Υπολογίζεται στη βάση των υπολοίπων 9 ψηφίων του ISBN"^[1]

Το μέγεθος αυτών των τμημάτων δεν είναι το ίδιο πάντα και εξαρτάται από την ταυτότητα της ομάδας. Επίσης το πλήθος των ψηφίων που αποτελούν την ταυτότητα του εκδότη δεν είναι το ίδιο πάντα. Μεγαλύτερο πλήθος ψηφίων του τμήματος της ταυτότητας του εκδότη αφήνει περιθώριο για λιγότερα ψηφία της ταυτότητας του τίτλου.

Για να μπορεί να γίνει η ταυτοποίηση εκδότη και τίτλου από τον άνθρωπο χρειάζεται οι αριθμοί να παρουσιάζονται με παύλες μεταξύ των τμημάτων.

Ο πρότυπος αυτός αριθμός αποδίδεται στα βιβλία και συγκεκριμένα στις μονογραφίες. Κάθε αριθμός ISBN είναι μοναδικός για κάθε μονογραφία και αποτελεί την ταυτότητα της στο χώρο της παγκόσμιας αγοράς του βιβλίου. Από την 1η Ιανουαρίου του 2007^[2] η βιομηχανία του βιβλίου παγκοσμίως πρέπει να χρησιμοποιεί το 13-ψήφιο ISBN.

Το ψηφίο ελέγχου

Για να βρούμε ποιο πρέπει να είναι το ψηφίο ελέγχου κάθε φορά πρέπει να ακολουθήσουμε την εξής διαδικασία. Πολλαπλασιάζουμε τα εννέα πρώτα ψηφία του ISBN με συγκεκριμένους αριθμούς ανάλογα με τη θέση κάθε ψηφίου. Ξεκινώντας από την αρχή του αριθμού ISBN πολλαπλασιάζουμε τα 9 ψηφία με τα βάρη 10 έως 2. Στη συνέχεια προσθέτουμε τα γινόμενα και το αποτέλεσμα το διαιρούμε με τον αριθμό 11. Το υπόλοιπο της διαίρεσης το αφαιρούμε από τον αριθμό 11 και έχουμε το ψηφίο ελέγχου. Για παράδειγμα: 960-7510-94-_

ISBN	9	6	0	7	5	1	0	9	4
Βάρος	10	9	8	7	6	5	4	3	2
Γινόμενα	90	54	0	49	30	5	0	27	8
Σύνολο	263 =23×11+10
Υπόλοιπο	10
Ψηφίο ελέγχου	11-10= 1

Επαλήθευση του ψηφίου ελέγχου

Για να ελέγξουμε την ακρίβεια και την ορθότητα του ψηφίου ελέγχου ακολουθούμε την παραπάνω διαδικασία μόνο που πολλαπλασιάζουμε τα 10 ψηφία με το βάρος 10 έως 1. Το τελικό άθροισμα των γινομένων πρέπει να διαιρείται ακριβώς με το 11. Τότε το ψηφίο ελέγχου είναι έγκυρο. Για παράδειγμα: 960-7510-94-1

ISBN	9	6	0	7	5	1	0	9	4	1
Βάρος	10	9	8	7	6	5	4	3	2	1
Γινόμενα	90	54	0	49	30	5	0	27	8	1
Σύνολο	264 =24×11+0
Υπόλοιπο	0

Το ISBN 13

Από την 1η Ιανουαρίου 2007 το ISBN έγινε ένας 13-ψήφιος αριθμός και σύμφωνα με την Book Industry Study Group έχει την εξής μορφή:
1) "Μέρος 1ο: Το πρόθεμα EAN (είτε 978, είτε 979)
2) Μέρος 2ο: Η ταυτότητα της ομάδας (χώρα, εδαφική ή γλωσσική περιοχή)
3) Μέρος 3ο: Η ταυτότητα του εκδότη
4) Μέρος 4ο: Η ταυτότητα του τίτλου
5) Μέρος 5ο: Το ψηφίο ελέγχου".

Τα πέντε μέρη του ISBN χωρίζονται εμφανώς με ενωτικές παύλες ή κενά. Τα μέρη 2, 3, 4 του ISBN 13 παραμένουν τα ίδια όπως και στο ISBN 10, προστίθεται στην αρχή το πρόθεμα 978 ή 979 και στο τέλος το ψηφίο ελέγχου υπολογίζεται εξαρχής για να επικυρώσει την εγκυρότητα ολόκληρου του αριθμού.

Γιατί άλλαξε το ISBN

Ο Διεθνής Πρότυπος Αριθμός Βιβλίου άλλαξε για να μπορέσει να ανταποκριθεί στις αυξανόμενες απαιτήσεις του βιβλιεμπορίου. Το 10-ψήφιο ISBN έχει χωρητικότητα 1 δισεκατομμύριο αριθμούς το οποίο θα αυξηθεί με το ISBN 13 ώστε να καλυφθεί ο αυξανόμενος αριθμός των εκδόσεων αλλά και των εκδοτών παγκοσμίως. Επίσης η Book Industry Study Group αναφέρει ότι "τα δύο προθέματα 978 και 979 μεγαλώνουν ακόμα περισσότερο την αριθμητική χωρητικότητα καθώς οι -διαφορετικοί- εκδότες θα μοιράζονται τα ενδιάμεσα 9 ψηφία αλλά όχι το πρόθεμα και το ψηφίο ελέγχου.
Για παράδειγμα:
978-123456789-X
979-123456789-0"

Το πρόθεμα EAN

"Ο EAN (International Article Number) είναι 13-ψήφιος πρότυπος αριθμός που προσδιορίζει κάθε προϊόν στην παγκόσμια αγορά. Ο αριθμός ΕΑΝ διανέμεται από το οργανισμό EAN International, ο οποίος καθιερώνει τα πρότυπα και τους κανόνες για τους εκχωρούμενους αριθμούς των προϊόντων αλλά και την κωδικοποίησή τους σε ραβδοκώδικες, σε EDI (Electronic Data Interchange) και σε RTID messages. Ο οργανισμός EAN International καθιέρωσε και εκχώρησε τα προθέματα 978 και 979 για τον προσδιορισμό των βιβλίων μέσα στο παγκόσμιο σύστημα ταυτοποίησης του ΕΑΝ. Τα προθέματα ορίστηκαν μέσα σε μία φανταστική χώρα, την Bookland" (Book Industry Study Group, 2007).

Το πρόθεμα 978 και 979

"Το πρόθεμα 978 χρησιμοποιείται από την 1η Ιανουαρίου 2007 ενώ το πρόθεμα 979 αναμένεται να διατεθεί στους εκδότες της Βορείου Αμερικής μετά τα μέσα του 2007. Το ISBN 13 που ξεκινάει με το πρόθεμα 979 δεν έχει καμία αντιστοιχία με το ISBN 10 ούτε μετατρέπεται σε ISBN 10, σε αντίθεση με το ISBN 13 που ξεκινάει με το πρόθεμα 978" (Book Industry Study Group, 2007). Για παράδειγμα:

ISBN 10	⇌	ISBN 13
960-7510-94-1		978- 960-7510-94-5

Μετατροπή από ISBN 10 σε ISBN 13

10-ψήφιο ISBN	960-7510-94-1
Διαγραφή του ψηφίου ελέγχου	960-7510-94-
Προσθήκη του προθέματος 978	978- 960-7510-94-
Υπολογισμός του νέου ψηφίου ελέγχου	978- 960-7510-94-5

Για να υπολογίσουμε το ψηφίο ελέγχου του ISBN 13 πολλαπλασιάζουμε τα 12 πρώτα ψηφία του ISBN με το βάρος 1 και 3 εναλλάξ. Το άθροισμα των γινομένων το διαιρούμε με τον αριθμό 10 και το υπόλοιπο της διαίρεσης το αφαιρούμε από το αριθμό 10. Για παράδειγμα:

ISBN	9	7	8	9	6	0	7	5	1	0	9	4
Βάρος	1	3	1	3	1	3	1	3	1	3	1	3
Γινόμενο	9	21	8	27	6	0	7	15	1	0	9	12
Σύνολο	115 =10×11+5
Υπόλοιπο	5
Ψηφίο ελέγχου	10-5= 5

Στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα, η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος διαχειρίζεται το Ελληνικού Κέντρου ISBN — ISMN — ISSN το οποίο χορηγεί νέους αριθμούς στους εκδότες.^[3]

Δείτε επίσης

• Διεθνής μοναδικός αριθμός σειρών (ISSN)

Παραπομπές

1. Holt, Brian P. 1993, σ. 5.
2. «ISBN — Documents» (στα αγγλικά). Documents.tips. http://www.isbn.org/about_ISBN_standard. Ανακτήθηκε στις 2017-02-01.
3. «ISBN | Εθνική βιβλιοθήκη της Ελλάδος». www.nlg.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Φεβρουαρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 1 Φεβρουαρίου 2017.

Εξωτερικοί σύνδεσμοί

• https://web.archive.org/web/20090819101721/http://www.isbn-international.org/en/manual.html
• http://pcn.loc.gov/isbncnvt.html Αρχειοθετήθηκε 2007-06-02 στο Wayback Machine.
• http://www.bisg.org/isbn-13/faq.html
• http://www.oclc.org/news/announcements/announcement96.htm

Βιβλιογραφία

Holt, Brian P. (επιμ.) 1993, Εγχειρίδιο UNIMARC, Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, Αθήνα.