Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά

Η Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά (Ε.Δ.Α.) ήταν ελληνικό πολιτικό κόμμα που έδρασε κυρίως την περίοδο 1951-1967 (με διακοπή λειτουργίας κατά τη διάρκεια της χούντας των συνταγματαρχών). Ήταν το μεγαλύτερο νόμιμο κόμμα της αριστεράς την περίοδο εκείνη με σημαντική κοινοβουλευτική εκπροσώπηση. Στη μεταπολίτευση επανήλθε χωρίς όμως τη δυναμική του παρελθόντος, για να διαλυθεί οριστικά το 1992.

Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά
Ηγέτης	Ιωάννης Πασαλίδης (πρώτος) Ανδρέας Λεντάκης (τελευταίος)
Ίδρυση	3 Αυγούστου 1951
Διάλυση	28 Ιουνίου 1993
Έδρα	Αθήνα
Εφημερίδα	Η Αυγή
Πτέρυγα νεολαίας	Νεολαία Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς
Ιδεολογία	Δημοκρατικός σοσιαλισμός Κομμουνισμός Πασιφισμός
Πολιτικό φάσμα	Αριστερά
Χρώματα	Μπλε
Πολιτικό σύστημα Ελλάδας Πολιτικά κόμματα Εκλογές

Ιστορικό

Ίδρυση

Η ΕΔΑ ιδρύθηκε σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση στις 3 Αυγούστου του 1951, ως συνασπισμός κομμάτων της Αριστεράς, με την πρωτοβουλία του εκτός νόμου, τότε, Κ.Κ.Ε., με πρόεδρο τον Ιωάννη Πασαλίδη.

Την ιδρυτική διακήρυξή της υπέγραψαν μικρά αριστερά κόμματα που ήταν νόμιμα εκείνη την περίοδο: το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας του Ιωάννη Πασαλίδη, ο Δημοκρατικός Συναγερμός, το Κόμμα Αριστερών Φιλελευθέρων των Νεόκοσμου Γρηγοριάδη και Σταμάτη Χατζήμπεη, και το Δημοκρατικό Ριζοσπαστικό Κόμμα του Μιχάλη Κύρκου.^[1]

Ο βασικός κορμός των στελεχών της ήταν μέλη του Κ.Κ.Ε., το οποίο είχε τεθεί εκτός νόμου από το 1947, όπως και οι Εμμανουήλ Πρωιμάκης και οι στρατηγοί Σαράφης, Χατζημιχάλης και Αυγερόπουλος. Διοικούνταν από εξαμελή διοικούσα επιτροπή (Ιωάννης Πασαλίδης, Δημήτρης Μαριόλης, Διονύσιος Χριστόκος, Σταμάτιος Χατζήμπεης, Μιχαήλ Κύρκος και Ιωάννης Κακορέλης^[2]).

Δεκαετία '50

Η Ε.Δ.Α. πρωτοσυμμετείχε σε βουλευτικές εκλογές στις εκλογές του 1951 όπου εξελέγησαν τελικά 10 βουλευτές. Ήταν τότε το μοναδικό κόμμα που καταψήφισε στη Βουλή την ένταξη της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ. Στις εκλογές του 1952, με πλειοψηφικό, δεν κατάφερε να αναδείξει ούτε έναν βουλευτή. Το 1956 η Ε.Δ.Α. μετατράπηκε σε ενιαίο κόμμα. Το 1958 η ηγεσία του Κ.Κ.Ε. αποφασίζει να διαλύσει όσες παράνομες οργανώσεις της είχαν απομείνει στην Ελλάδα και τα μέλη τους να ενταχθούν στην νόμιμη Ε.Δ.Α. Στις εκλογές του ίδιου χρόνου κατορθώνει να πάρει το 24,4% των ψήφων καταλαμβάνοντας 78 βουλευτικές έδρες και να αναδειχτεί αξιωματική αντιπολίτευση.

Δεκαετία '60

Αυτή η επιτυχία της, η οποία είναι η μεγαλύτερη εκλογική επιτυχία ελληνικού αριστερού κόμματος μέχρι τότε, προκάλεσε ανησυχία στα επιτελεία του στρατού και του «παρακράτους», τα οποία επανενεργοποίησαν και αναθεώρησαν το σχέδιο «Περικλής», με στόχο να περιορίσουν τις δυνάμεις της Ε.Δ.Α.. Το σχέδιο τέθηκε σε εφαρμογή στις εκλογές του 1961 που έμειναν γνωστές σαν «εκλογές βίας και νοθείας». Στις εκλογές αυτές η ΕΔΑ έλαβε μέρος ως Πανδημοκρατικόν Αγροτικόν Μέτωπον Ελλάδος (Π.Α.Μ.Ε.) συνεργαζόμενη με το Εθνικόν Αγροτικόν Κόμμα. Κατά την προεκλογική περίοδο τα μέλη και οι οπαδοί της έγιναν αντικείμενο διώξεων από στρατιωτικούς, χωροφύλακες και υποκινούμενους πολίτες. Σημειώθηκαν κατ' επανάληψιν βίαια επεισόδια με νεκρούς, ενώ αντικείμενα επιθέσεων και διώξεων έγιναν και οι υποψήφιοι βουλευτές της.

Έκτοτε η Ε.Δ.Α. περιόρισε αυτοβούλως τη συμμετοχή της στις εκλογές με σκοπό να ενισχυθεί η Ένωσις Κέντρου και να ανέλθει στην εξουσία.

Λίγο πριν από τις εκλογές του 1963, η Ελλάδα εισήλθε σε μία περίοδο πολιτικής και κοινωνικής αναταραχής, λόγω της δολοφονίας του βουλευτή του κόμματος Γρηγόρη Λαμπράκη από μέλη του ακροδεξιού παρακρατικού μηχανισμού. Η ηγεσία της Ε.Δ.Α. κατηγόρησε τον τότε πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή ως ηθικό αυτουργό.^[3]

Οι υπόλοιπες πολιτικές δυνάμεις (κυρίως Εθνική Ριζοσπαστική Ένωσις και Ένωσις Κέντρου) θεωρούσαν την Ε.Δ.Α. κομμουνιστική και επεδίωκαν την απομόνωσή της. Τα μέλη της αντιμετωπίζονταν με καχυποψία και ήταν συχνά αντικείμενο διώξεων, όπως και το δημοσιογραφικό της όργανο, η εφημερίδα «Η Αυγή».

Ο Γεώργιος Παπανδρέου ονόμαζε την πολιτική του «διμέτωπο αγώνα» κατά της Δεξιάς και της Αριστεράς. Συνεργάστηκε μαζί της μόνο στις εκλογές του 1956 με μοναδικό σκοπό την αλλαγή του εκλογικού συστήματος σε περίπτωση νίκης. Στη συνέχεια όμως, αν και κεντρώος, μετά την νίκη του στις εκλογές του 1963, επειδή δεν πέτυχε αυτοδυναμία στη Βουλή, προτίμησε να παραιτηθεί και να προκηρύξει νέες εκλογές τον Φεβρουάριο του 1964, παρά να κάνει κυβέρνηση συνασπισμού με την Ε.Δ.Α..

Μετά το Απριλιανό πραξικόπημα η Ε.Δ.Α. διαλύθηκε, όπως και τα υπόλοιπα κόμματα και τα περισσότερα στελέχη της συνελήφθησαν και εξορίστηκαν.

Μεταπολίτευση

Το λογότυπο της ΕΔΑ την δεκαετία του 1970

Μετά τη μεταπολίτευση έγινε προσπάθεια αναβίωσής της αλλά χωρίς ιδιαίτερο αποτέλεσμα. Το 1974 συμμετείχε στις πρώτες εκλογές μετά την δικτατορία στο σχήμα της Ενωμένης Αριστεράς και εξέλεξε τον πρόεδρό της Ηλία Ηλιού βουλευτή. Στις εκλογές του 1977 συνεργάστηκε με το Κ.Κ.Ε. Εσωτερικού με την επωνυμία Συμμαχία Προοδευτικών και Αριστερών Δυνάμεων, ενώ το 1981 και το 1985 συνεργάστηκε υπό την καθοδήγηση του Μανώλη Γλέζου με το ΠΑ.ΣΟ.Κ..

Στις 27-30 Νοεμβρίου 1986 πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα το 2ο Συνέδριο της Ε.Δ.Α., κατά το οποίο πρόεδρος του κόμματος εξελέγη ο Ανδρέας Λεντάκης^[4]. Ήταν ο συντάκτης του κειμένου Διακήρυξης, που διαμόρφωνε ένα νέο πρόσωπο της Ε.Δ.Α.^[5] σοσιαλιστικό, μη κομμουνιστικό κόμμα, απαλλαγμένο από τους δογματισμούς της αριστεράς με ευρωπαϊκό προσανατολισμό και ξεκάθαρα υπέρ της ΕΟΚ.

Ο Ανδρέας Λεντάκης παραιτήθηκε από βουλευτής και πρόεδρος της Ε.Δ.Α. το 1993. Πρόεδρος του κόμματος ανέλαβε ο Θεόδωρος Κατριβάνος.

Αποτελέσματα εκλογών

Ψηφοδέλτιο της ΕΔΑ για τις βουλευτικές εκλογές του 1958

Βουλή των Ελλήνων

Έτος	Αρχηγός κόμματος	Αριθμός ψήφων	Ποσοστό ψήφων	Έδρες	Θέση
1951	Ιωάννης Πασαλίδης	180.640	10,57%	10 / 258	4ο κόμμα
1952	Ιωάννης Πασαλίδης	152.011	9,55%	0 / 300	3ο κόμμα Εκτός Βουλής
1956	Ιωάννης Πασαλίδης	1.620.007 (Δημοκρατική Ένωσις)	48,15% (Δημοκρατική Ένωσις)	19 / 300	2ο κόμμα
1958	Ιωάννης Πασαλίδης	939.902	24,42%	79 / 300	Αξιωματική Αντιπολίτευση
1961	Ιωάννης Πασαλίδης	675.867 (Π.Α.Μ.Ε.)	14,63% (Π.Α.Μ.Ε.)	22 / 300	3ο κόμμα Αντιπολίτευση
1963	Ιωάννης Πασαλίδης	669.267	14,34%	28 / 300	3ο κόμμα
1964	Ιωάννης Πασαλίδης	542.865	11,8%	22 / 300	3ο κόμμα Αντιπολίτευση
1974	Ηλίας Ηλιού	464.787 (Ενωμένη Αριστερά)	9,47% (Ενωμένη Αριστερά)	1 / 300	4ο κόμμα Αντιπολίτευση
1977	Ηλίας Ηλιού	139.356 (Συμμαχία)	2,72% (Συμμαχία)	1 / 300	6ο κόμμα Αντιπολίτευση
1981	Μανώλης Γλέζος	2.726.305 (ΠΑ.ΣΟ.Κ.)	48,07% (ΠΑ.ΣΟ.Κ.)	1 / 300	1ο κόμμα
1985	Μανώλης Γλέζος	2.916.450 (ΠΑ.ΣΟ.Κ.)	45,82% (ΠΑ.ΣΟ.Κ.)	1 / 300	1ο κόμμα

Παραπομπές

1. Ένα κόμμα που άλλαξε την ιστορία Αρχειοθετήθηκε 2007-12-10 στο Wayback Machine., Φοίβου Οικονομίδη, Ελευθεροτυπία 5/8/2006
2. Εφημερίδα Ελευθερία , φύλλο 26-8-1951
3. Εφημερίδα Η Αυγή φ. 31-5-1964 κυκλοφόρησε με προμέτωπη κεφαλαιογράμματη επικεφαλίδα "ΕΜΗΝΥΘΗ Ο ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ, ως ήθικός αυτουργός της δολοφονίας Λαμπράκη". Τη μήνυση αυτή υπέβαλε η Πολιτική Αγωγή (οικογένειες Λαμπράκη και Τσαρουχά, πίσω από τις οποίες ήταν η ΕΔΑ-ΚΚΕ), μία ημέρα πριν, στις 30 Μαΐου 1964, η οποία στρέφονταν επίσης κατά 5 υπουργών και υφυπουργών της ΕΡΕ.
4. Λευκή Βίβλος. Διοικούσα Επιτροπή ΕΔΑ. 1987.
5. Λεντάκης, Ανδρέας (29/2/1988). «ΤΟ ΕΚΛΟΓΙΚΟ ΣΩΜΑ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΔΙΩΞΕΙΣ ΤΗΣ ΕΔΑ, Μια απάντηση του Προέδρου Α. ΛΕΝΤΑΚΗ σε έρευνα της Μεσημβρινής». Δημοκρατική Αριστερά, αρ. φυλ. 153. «1. Η ΕΔΑ μετά τη μεταπολίτευση εμφανίστηκε στην πολιτική σκηνή ως ένα αριστερό σοσιαλιστικό, μη κομμουνιστικό κόμμα, που αγωνίζεται για την πλουραλιστική δημοκρατία που προχωρεί μεταρρυθμιστικά και για την ευρεία συναινετική πολιτική για τα μεγάλα εθνικά μας θέματα όπως είναι η εθνική μας ασφάλεια, το Κυπριακό, η οικονομία, η παιδεία και το περιβάλλον. Παράλληλα διακήρυξε ότι έχει ευρωπαϊκό προσανατολισμό και τάχθηκε ανοιχτά υπέρ της ΕΟΚ. Όσον αφορά το λεπτό θέμα του ΝΑΤΟ και των βάσεων, τα προσεγγίζει προσεκτικά και χωρίς φραστικές δημαγωγίες, γιατί κατανοεί ότι τα θέματα αυτά που θίγουν τις διεθνείς ισορροπίες και υπερεθνικές στρατηγικές, χρειάζονται ρεαλιστικούς χειρισμούς και ψύχραιμη προσέγγιση. Αγωνίζεται για την ταυτόχρονη κατάργηση του ΝΑΤΟ και του συμφώνου της Βαρσοβίας, την αποχώρηση και των δύο στόλων από τη Μεσόγειο, την ταυτόχρονη και ισόρροπη μείωση των εξοπλισμών με την παράλληλη δημιουργία ζωνών ειρήνης όπως είναι η απύραυλη Βαλκανική που θα πρέπει να είναι απαλλαγμένη και από χημικά όπλα. 2. Υπήρξε πριν από τη μεταπολίτευση σημαντικός παράγοντας πολιτικής μας ζωής, αφού έφτασε να γίνει και αξιωματική αντιπολίτευση. Όμως τώρα είναι ένα μικρό κόμμα που κάτω από τις διάφορες συγκυρίες συνεργάστηκε εκλογικά με άλλες δυνάμεις και έτσι δεν είχε αυτόνομη κάθοδο ενώ είχε συνεχή παρουσία στο κοινοβούλιο και στην Ευρωβουλή. Η απήχησή της όμως είναι εμφανώς μεγάλη και δυσανάλογη προς το μέγεθος της, εξαιτίας τριών βασικών παραγόντων. Της ιστορίας της, των επώνυμων στελεχών της που έπαιξαν και παίζουν σημαντικό ρόλο στην πολιτική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή και τέλος εξ αιτίας των πολιτικών της θέσεων που χαρακτηρίζονται από τόλμη, μετριοπάθεια, σύνεση και ρεαλισμό…».

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

• Ιωάννα Παπαθανασίου, Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά 1951-1967. Το αρχείο της, Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών-Θεμέλιο, Αθήνα 2001
• Ιωάννα Παπαθανασίου, «ΕΔΑ το μαζικό κόμμα της προδικτατορικής Αριστεράς» στο Η Ελληνική κοινωνία κατά την πρώτη μεταπολεμική περίοδο 1945-1967, εκδ. Ίδρυμα Σάκη Καράγιωργα, Αθήνα, 1994, σελ.681-698
• Ηλίας Νικολακόπουλος, Η καχεκτική δημοκρατία. Κόμματα και εκλογές, 1946-1967, εκδ. Πατάκης, Αθήνα, 2001
• Τάσος Τρίκκας, ΕΔΑ, το νέο πρόσωπο της Αριστεράς, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 2009
• Γιώργος Λεονταρίτης, Από τον Εμφύλιο στην ΕΔΑ, Τα Άγνωστα Παρασκήνια 1946-1953, Αθήνα 2001
• Μιχάλης Π. Λυμπεράτος, Από το ΕΑΜ στην ΕΔΑ. Η ραγδαία ανασυγκρότηση της ελληνικής Αριστεράς και οι μετεμφυλιακές πολιτικές αναγκαιότητες, εκδόσεις Στοχαστής, 2011
• Jean Meynaud, Π. Μερλόπουλος, Γ. Νοταράς, Οι πολιτικές δυνάμεις στην Ελλάδα 1946-1965, εκδ. Σαββάλας, 2002
• Κατερίνα Λαμπρινού, ΕΔΑ, 1956-1967. Πολιτική και ιδεολογία,εκδ.Πόλις, 2017

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Αφιέρωμα για τα 50 χρόνια από την ίδρυση της ΕΔΑ, Ελευθεροτυπία της 26/2/2002 Αρχειοθετήθηκε 2007-12-10 στο Wayback Machine.
• Παρουσίαση βιβλίων για την ΕΔΑ από τον Φίλιππο Φιλίππου, Το Βήμα της 3/3/2002
• Γεγονότα και κλίμα της εποχής, Το Βήμα της 11/5/1997
• Αναδρομή στην ιστορία της ΕΔΑ από τον Μιχάλη Κατσίγερα, Καθημερινή της 27/1/2002^{[νεκρός σύνδεσμος]}