Kürdüstan
Kürdüstan və ya Böyük Kürdüstan — kürdlərin əhalisinin böyük əksəriyyətini təşkil etdiyi, kürd mədəniyyətinin, dillərinin və milli kimliyinin tarixən əsaslandığı coğrafi-mədəni vilayət / From Wikipedia, the free encyclopedia
Kürdüstan və ya Kürdistan (tələffüzü: kyɾd'y'stɑn; kürd. Kurdistan/کوردستان, translit. Kurdıstan, qulaq asⓘ; mənası – "Kürdlərin ölkəsi")[2] və ya Böyük Kürdüstan[3] — Qərbi Asiyada, əsasən kürdlərin məskunlaşdığı dağlıq vilayət.[4][5] Kürdüstan kürd mədəniyyətinin, dillərinin və milli kimliyinin tarixən əsaslandığı bir ərazidir.[6] Vilayət təxminən Zaqros dağlarının şimal-qərbini və Tavr dağlarının şərqini əhatə edir.[7] Ərazi kürd irredentist iddialarına uyğun gəlir.
region | |
Kürdüstan | |
---|---|
Kurdistan کوردستان | |
| |
37°33′30″ şm. e. 43°32′59″ ş. u. |
|
Ölkə | |
Daxildir | Yuxarı Mesopotamiya və Zaqros dağları, o cümlədən Şərqi Anadolu və Cənub-şərqi Anadolu, şimal-şərqi Suriya, şimali İraq, şimal-şərqi İran[1] |
Ən böyük şəhərləri | |
Əhalisi | |
Rəsmi dili | |
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Bölgənin kürd diyarı kimi ilk dəfə Mahmud Kaşğarinin dünya xəritəsini hazırladığı və əl-İraq və Əş-Şam arasındakı bölgəni "Ərz-əl-Əkrad" kimi qeyd etdiyi "Divanü Lüğat-it-Türk" əsərində xatırladıb. Ərz-əl-Əkrad, ərəb dilində "kürdlərin ölkəsi" deməkdir.[8][9] Kürdüstan adı ilk dəfə 1150-ci ildə Böyük Səlcuq hökmdarı Sultan Səncər tərəfindən qərbi İranı təsvir etmək üçün istifadə edilmişdir.[10][11] Bu ad daha əvvəllər istifadə olunan Kurdiya[12] və qədim Korduena[13] toponimləri ilə əlaqədardır.
Terminin çağdaş istifadəsi bu ərazilərə aid edilmişdir: cənub-şərqi Türkiyə (Türkiyə Kürdüstanı), şimali İraq (İraq Kürdüstanı), şimal-qərbi İran (İran Kürdüstanı) və şimali Suriya (Rojava).[14][15] Bəzi milliyətçi kürd təşkilatları bu ərazilərinin hamısını və ya bir qismini əhatə edən, kürd əksəriyyətə sahib müstəqil bir dövlət qurmağı, digərləri isə mövcud milli sərhədlər çərçivəsində daha böyük muxtariyyət əldə etməyi arzulayırlar.[16][17]
İraq Kürdüstanı ilk dəfə muxtariyyəti İraq hökuməti ilə razılığa gəldikdən sonra, 1970-ci ildə qazanmışdır və onun federal İraq Respublikası daxilində muxtar varlıq kimi statusu 2005-ci ildə yenidən təsdiq edilmişdir.[18] İranda Kürdüstan adlı bir ostan var, ancaq muxtariyyətə malik deyil. Suriyada vətəndaş müharibəsində vuruşan kürd milisləri – Suriya Demokratik Qüvvələri şimali Suriyanın böyük qisminin nəzarətini ələ ala bilmişdir. Bunun səbəbi Suriya Prezidenti Bəşər Əsədə sadiq olan Suriya hökumətinin qüvvələri başqa yerlərdə vuruşmaq üçün oradan çəkilməsi idi. Öz hökumətlərini təşkil edən Suriya kürdləri Suriya hökumətini müharibədən sonra ərazidə muxtar vilayət təsis etməyə çağırırlar.[19]