Tofiq Nağıyev

Nağıyev Tofiq Murtuza oğlu (4 mart 1941, Bakı) — Kimya elmləri doktoru, akademik, AMEA-nın vitse-prezidenti, "Azərbaycan Milli Ensiklopediysı" Elmi Mərkəzinin direktoru və Azərbaycan Milli Ensiklopediyası Redaksiya Heyətinin məsul katibi.^[1]

Tofiq Nağıyev
Nağıyev Tofiq Murtuza oğlu
Doğum tarixi	4 mart 1941(1941-03-04) (83 yaş)
Doğum yeri	Bakı, Azərbaycan SSR, SSRİ
Atası	Murtuza Nağıyev
Elm sahələri	fiziki kimya, kimya
Elmi dərəcəsi	kimya elmləri doktoru
Elmi adı	akademik
İş yeri	"Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzinin direktoru
Təhsili	Bakı Dövlət Universiteti
Üzvlüyü	SSRİ Elmlər Akademiyası, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası
Mükafatları	2021 2004

Həyatı

Nağıyev Tofiq Murtuza oğlu 4 mart 1941-ci ildə Bakıda anadan olmuşdur. Görkəmli kimyaçı alim, neft kimyaçısı, kimyaçı texnoloq, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı akademik Murtuza Fətulla oğlu Nağıyevin oğludur. 1959–1964-cü illərdə T. Nağıyev Azərbaycan Dövlət Universitetinin (BDU) kimya fakültəsində təhsil almışdır. Kimya üzrə fəlsəfə doktoru (1967) və elmlər doktoru (1974) və professordur (1976). 1969-cu ildən Azərbaycan SSR EA Kimya Texnologiyasının Nəzəri Problemləri İnstitutunda laboratoriya müdiri işləmiş, M. F. Nağıyev adına Kataliz və Qeyri-üzvi Kimya İnstitutunda "Koherent sinxronlaşdırılmış oksidləşmə reaksiyaları" şöbəsinin müdiridir. AMEA-nın akademiki (2001), RH-nin üzvü (2007) və vitse-prezidenti (2013), AAK RH-nin üzvüdür (2001). 2004-cü ildə Azərbaycan Milli Ensiklopediyası Redaksiya Heyətinin məsul katibi və "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzinin direktorudur.^[2]

AMEA-nın Rəyasət Heyəti yanında Terminologiya Komissiyası bürosunun, Redaksiya-Nəsriyyat Şurasının üzvü, həmçinin "Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Məruzələri", "Химические проблемы" jurnallarının (2003), "Azərbaycan kimya jurnalı"nın (2013) və "Elm"– "Наука" qəzetinin redaksiya heyətlərinin, Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondu Himayədarlar Şurasının üzvüdür (2013). Rusiya Elmlər Akademiyası Sibir Bölməsinin Rəyasət Heyətinin qərarı ilə REA SB-nin "Химия в интересах устойчивого развития" beynəlxalq elmi jurnalının redaksiya heyətinin üzvü seçılmişdir (2017). Beynəlxalq Bioqrafiya Mərkəzinin (B. Britaniya) "İntellektuallardan kim kimdir" məlumat kitabının 12-ci nəşrində (1996) və "Elm və texnologiyada kim kimdir" Beynəlxalq sorğu kitabında bioqrafiyası dərc olunmuşdur (2006). "Большая Российская Энциклопедия"da akademik M. F. Nağıyev və akademik T. M. Nağıyev haqqında "Nağıyevlər" adlı məqalə dərc edilmişdir (2013).

Əsas elmi nailiyyətləri

Elmi fəaliyyətinin əsas istiqaməti hidrogen-peroksidlə koherent sinxronlaşdırılmış oksidləşmə reaksiyaları nəzəriyyəsi kimi formulə edilmiş müxtəlif karbohidrogenlərin dehidrogenləşməsi reaksiyalarının öyrənilməsi və onların fundamental qaydalarının işlənib hazırlanması ilə bağlıdır. O, koherent-sinxronlaşdırılmış kimyəvi və biokimyəvi reaksiyaların makrokinetik nəzəriyyəsini işləyib hazırlamış, bununla da fiziki kimyanın mühüm bölməsini – kimyəvi kinetikanı inkişaf etdirmiş və mürəkkəb reaksiyaların yeni kinetik təhlili üsulunu təklif etmişdir. Hidrogen-peroksidlə üzvi birləşmələrin sərbəst-radikal mexanizmi üzrə oksidləşməsi reaksiyaları sahəsində o, ilk dəfə olaraq koherent-sinxronlaşdırılmış dehidrogenləşmə, hidroksilləşmə, atmosfer azotunun fiksasiyası və təbii qazın oksidləşməsi reaksiyalarını tədqiq etmişdir.

T. Nağıyev həmçinin mühüm nəzəri və praktiki əhəmiyyəti olan və HO·2-radikalının iştirakı ilə gedən elementar reaksiyaları müvafiq kinetik parametrlərlə səciyyələndirmişdir. Monooksigenaz, peroksidaz və katalaz reaksiyaları sahəsində yeni – biomimetik kataliz elmi istiqamətin əsasını qoymuş və bu istiqamətin biotexnologiyada tətbiqi nəticəsində biomimetik sensorlar işləyib hazırlamışdır. Molekulyar azotun hidrogen-peroksidlə fiksasiyası reaksiyasının mexanizmi üzrə xaricdə aparılmış kvant-kimyəvi tədqiqatları nəticəsində azot 1-oksidin alınması və dayanıqlı HOO-N=N-OOH intermediatının mövcudluğu nəzəri cəhətdən əsaslandırılmış və "Kimyəvi struktur jurnalı"nda ("Журнал структурной химии") dərc olunmuş məqalənin müəllifləri bu prosesi "Nağıyev effekti" adlandırmışdır (2013). Beynəlxalq "Research Features" jurnalında elmi fəaliyyətinə və tədqiqatlarına həsr olunmuş geniş elmi məqalə dərc olunmuşdur (Böyük Britaniya, 2017).^[3]

1970–1971-ci illlərdə Fransa Neft İnstitutunda karbohidrogenlərin oksidləşdirici dehidrogenləşməsi sahəsində elmi təcrübə keçmiş, "SSRİ EA və Böyük Britaniya Kral Cəmiyyəti arasında alimlərin mübadiləsi" Proqramı çərçivəsində Böyük Britanıyada (1974–1975), ABŞ-də (1987) Virciniya Dostluq Universitetində (VDU) amerikalı alimlərlə birlikdə eksperimental tədqiqatlar aparmış, SSRİ EA ilə ABŞ MEA arasında elmi əməkdaşlıq razılaşması çərçivəsində (1990–1991) VDU-nun kimya fakültəsində "vizitinq" professor kimi kimyəvi kinetika və əlaqəli proseslərə dair, 1991-ci ildə isə Markuet Universitetində mühazirələr oxumuş, Virciniya ştatında beynəlxalq simpoziumda, Pensilvaniya, Viskonsin, Corctaun universitetlərinin kimya bölmələrində, həm də xüsusi kollokviumda məruzələrlə çıxış etmiş, İsveçdə (1989–1990) Lund Universitetinin Kimya Mərkəzində, Rusiyada "Tətbiqi kimya" Elmi Mərkəzində (Sankt-Peterburq ş., 1995) elmi ezamiyyətlərdə olmuşdur. ABŞ-də "III Biosistemlərdə yük və sahə effektləri" kitabında məqaləsi (Riçmond ş., Virciniya şt.; 1992), "Физическая химия" jurnalında redaksiya heyətinin sifarişi ilə problem-məqaləsi dərc edilmişdir (2000).

1994-cü ildə M. V. Lomonosov adına Moskva Dövlət Universiteti və Avropa dövlətlərinin alimləri ilə birlikdə INTAS və NATO proqramları üzrə elmi layihələrin iştirakçısı, EUROPE–Cat IX beynəlxalq konqresində iclasın (Salamanka ş., İspaniya, 2009), TOKAT 7-Tokio konfransında (yapon alimi Shigery Sugiyama birlikdə; Kioto ş., Yaponiya, 2014), Kimya prosesləri üzrə V beynəlxalq konfransda (Amsterdam ş., Niderland, 2015) seksiya sədri olmuşdur. Londonda Biomateriallar üzrə sayca 4-cü Beynəlxalq konfransda geniş məruzə ilə çıxış etmiş, içtirakçılara bu sahə üzrə sertifikatlar T. Nağıyevin tədqiqatlarına və təcrübəsinə əsaslanaraq onun imzası ilə təqdim olunmuşdur. O, çox sayda konfrans, simpozium, konqreslərdə və forumlarda dəfələrlə moderator olmuş, plenar məruzə ilə çıxış etmişdir.

Rəhbərliyi altında 2004–2020-ci illərdə Azərbaycan (2007) və rus dillərində "Azərbaycan" xüsusi cildi, çoxcildli universal ensiklopediyanın 10 cildi hazırlanaraq nəşr edilmişdir.

"Akademik Murtuza Nağıyev" (anadan olmasının 95 illiyi) kitabının (2003) müəlliflərindən biri, "Akademik Murtuza Nağıyev. Həyat yolu –"fəlsəfə daşı"nın axtarışında" (2008) monoqrafiyasının tərtibçi müəlliflərindən biridir. T. Nağıyevin rəhbərliyi ilə 24 fəlsəfə doktoru və 1 elmlər doktoru yetişdirilmişdir.

T. Nağıyev 556 elmi əsərin, o cümlədən 49 patent və müəlliflik şəhadətnaməsinin, 6 monoqrafiyanın müəllifidir.

Əsərləri

1. Nagiev M. F. and Nagiev T. M. The Conjugate Dehydrogenation of Hydrocarbons. Book: Advances in Chemistry-133. Edited by Hugh M. Hulbert. USA, 1974, pp. 137–147.
2. Нагиев Т.М. Химическое сопряжение. Монография. Москва, "Наука", 1989, 216 с.
3. Нагиев Т.М. Взаимосвязанные реакции и химическая интерференция// Журнал физической химии(Москва), № 3, 1994, с. 456–460.
4. Нагиев Т.М. Проблемы селективности сопряженных реакций// Журнал физической химии (Москва), № 4,1994, с. 733–736.
5. Нагиев Т.М. О сопряженных химических реакциях// Журнал физической химии (Москва), № 11, 2000, с.2034–2042.
6. Нагиев T. M. Взаимодействие синхронных реакций в химии и биологии. Монография. Баку, "Элм",2001, 403 с.
7. Nagiev T. M. Coherent Synchronized Oxidation reactions by Hydrogen Peroxide. Monograph. Elsevier. Amsterdam, 2007, p. 340.
8. Nagiev T. M. Physicochemical Peculiarities of Iron Porphyrin-Containing Electrodes in Catalase and PeroxidaseType Biomimetic Sensor. In: Biomimetic Based Applications. Edited by Anne George. Preface IX, Chapter 4, Croatia, 2011, pp. 105–122.
9. Ali-zadeh N. I., Malikova N. N., Nagiev T. M. Catalase biomimetic sensor on base of electrochemical electrode TPhPFe(III)/Al 2 O 3 /Pb and TPhPFe (III)/Al 2 O 3 /Si. Journal of Chemistry and Chemical Engineering (USA), № 1, 2015, pp. 67–70.
10. Nagiev T. M. The Theory of Coherent Synchronized Reactions: Chemical Interference Logics// Materials Sciences and Applications (USA), 2015, Vol. 6, pp. 152–170.
11. Aghamammadova S., Nagieva I., Gasanova L., Nagiev T. M. Kinetics and Mechanism of the Reaction ofCoherently Synchronized Oxidation and Dehydrogenation of Cyclohexane by Hydrogen Peroxide// MATEC Web of Conferences 49, 01002. 2016, pp. 1–5.
12. Mammadova U. V., Nagieva I T., Gasanova L. M., Nagiev T. M. Macrokinetic coherence of gas-phase ethylene monooxidation reaction by hydrogen peroxide// International journal of engineering sciences & research technology. 2016. 5(12). December 5, 2016, pp. 185–193.
13. Nagieva I. T. Ali-zadeh N. I., Nagiev T. M. Coherent-Synchronized Oxidation of Pyridine with Nitrous Oxide to 2,2 — and 2,3-dipyridil// Journal of Chemistry and Chemical Engineering (USA), 2016, № 10, pp. 99–102. Dr. Nagiev T. M. The Macroscopic Coherence in Synchronized Chemical and Biochemical Oxidations on
14. Heterogeneous Biomimetic Catalysts-The Way to the Self-Organization. BITʼs 2 nd Annual World Congress of Smart Materials-2016, March 4–6, 2016, Singapore, pp. 406–411. "Smart Biomaterials". Lecture.
15. Nagiev T. M., Gasanova L., Nagieva I., Aghamammadova S. The mechanism of Oxidative conversion of cyclohexane on the heterogeneous biomimetic catalyst. CHISA 2016, 22 nd International Congress of Chemical and Process Engineering, 27–31 August 2016, Prague, Czech Republic. P3.38. Serial Number: 0881.
16. Nagiev T. M., Gasanova L., Aghamammadova S., Nahmadova G. Hydrogen peroxide dissociation on sustainable biomimetik catalysts// 6 th EuChemS Chemistry Congress. 11–15 September 2016, Seville, Spain. Lecture. Abstract723.
17. Malikova N. N., Alizadeh N. I., Nagiev T. M. Semiconductor biomimetic electrode – TPhPFe(III)/Al 2 O 3 /Si, for catalase and peroxidase types// 22 th International Congress of Chemical and Process Engineering CHISA 2016. 19 th Conferees on Process Integration. Modeling and Optimization for Energy Saving and Pollution Reduction PRES 2016. 27–31 August 2016. Prague, Czech Republic. Serial Number: 0821. P.1.109.
18. Nagieva I. T., Ali-zadeh N. I., Nagiev T. M. Gas-phase oxidation pyridine with nitrous oxide// 6 th EuChemS Chemistry Congress. 11–15 September 2016, Seville, Spain. Topic-83. P696, p. 157.
19. Nagieva I. T., Ali-zadeh N. I., Nagiev T. M. "Green" Oxidation of Pyridine by Nitrous Oxide(I)// 6 th International IUPAC Conference On Green Chemistry. 4–8 September 2016, Venice, Italy, p. 292.
20. Malikova N. N., Ali-zadeh N. I., Nagiev T. M. Research biomimetic sensor-TPhFe(III)/Al 2 O 3 /Si. 3 rd International Conference on Bio inspired and Bio based Chemistry & Materials. 16–19 October 2016, Nice, France.
21. Aghamammadova S., Nagieva I., Gasanova L., Nagiev T. M. Kinetics and Mechanism of the Reaction of Coherently Synchronized Oxidation and Dehydrogenation of Cyclohexane by Hydrogen Peroxide. International Journal of Engineering Research and Applications (IJERA). February 2017, Vol. 7, Issue 2.
22. About Academician T. M. Nagiev "A coherent look at synchronized reactions" // "Research Features", 2017, London, İssue 108, pp. 46–49.
23. Агамамедова С.А., Нагиева И.Т., Гасанова Л.М., Нагиев Т.М. Когерентно-синхронизированное биомиметическое монооксидирование циклогексана пероксидом водорода// Журнал физической химии. 2018, том 92, № 12, c. 1935–1943.
24. Нагиев Т.М., Али-заде Н.И., Гасанова Л.М., Нагиева И.Т., Мустафаева Ч.А., Меликова Н.Н., Абдуллаева А.А., Бахрамов Э.С. Пилотная установка с секционной подачей жидких реагентов для процесса окислительной фиксации молекулярного азота// Химические проблемы, 2018, № 2, с. 271–274.
25. Меликова Н.Н., Али-заде Н.И., Нагиев Т.М. Исследование каталазной активности биомиметических сенсоров// Химические Проблемы, 2018, № 3, c. 271–274.
26. Nagiev T. M., Ali-zadeh N. I., Gasanova LM., Nagieva I. T., Mustafaeva Ch. A., Malikova N. N., Abdullaeva A. A., Bakhramov E. S. Nitrogen fixation at conjugated oxidation// Azərbaycan kimya jurnalı, 2018, № 2, pp. 6–10.
27. Nağıyev T. M. Sinxron reaksiyalara koherent baxış. Monoqrafiya. "Şərq-Qərb". Bakı, 2018, 216 s.
28. Nagiev T. M. New Approaches to Simulation of Enzymatic Reactions: Mimetic Catalysis// Journal of Chemistry: Education Research and Practice. 25 July 2019, Vol. 3, Issue 2, 1of 2.
29. Aghamammadova S., Nagieva I., Gasanova L., Nagiev T. Catalytic monooxidation of cyclohexane by hydrogen peroxide in the gas phase// Reaction Kinetics, Mechanisms and Catalysis. Vol. 109, № 2, 2019.
30. Нагиев Т.М. Сопряженные реакции в контексте современных идей. Монография. Баку, 2020, 208 с.
31. Nagiev T. M. The theory of conjugate reactions in the context of modern ideas // Advances in Chemical Engineering and Science. 2020, № 10, pp. 52–68
32. Nagiev T. M. Conjugated reactions in chemistry and biology in the context of modern ideas. Monograph. Generis Publishing. 2021, p. 165.
33. Nagiev T. M. A discussion on the Theory of Conjugate Reactions in the Context of Modern Ideas. Chapter 4, Current Perspectives Chemical Sciences. Malaysia, 2021, pp. 39
34. Nagieva I. T., Ali-zadeh N. I., Nagiev T. M. Gas-Phase Oxidation of 2-Pikoline by "Green Oxidizers" H₂O₂ and N₂O. Azerbaijan Chemical Journal 2023, № 4. p.13–20
35. Malikova N. N., Nagiev T. M. Catalase and peroxidase biomimetic sensor based on Ag-electrode. Azerbaijan Chemical Journal 2023, № 4. p. 40–47
36. Nagieva I. T., Ali-zadeh N. I., Nagiev T. M. Coherent-Synchronized Oxidation of 2-Picoline "Green Oxidants" – Н₂О₂ and N₂О. XIV International Scientific and Practical Conference "Development, education, culture: integration trends in the modern world", April 11–14, 2023, Oslo, Norway p.59–61
37. Malikova N. N., Ali-zadeh N. I., Nagiev T. M. Peroxidase biomimetic sensor based on Ag-electrode. Proceedings of the 14th International Scientific and Practical Conference Science and Practice: Implementation to Modern Society. 26–28 april 2023. Manchester, Great Britain. № 152. p.348–350
38. Mammadova U. V., Gasanova L. M., Nagiev T. M. Study of Kinetics and Mechanism of Ethylene Oxidation Reaction to Ethyl Alcohol and Acetaldehyde by Hydrogen Peroxide on the Biomimetic per-FTPhPFe³⁺OH/Al₂O₃ Catalyst. // Journal of Chemical Problems. 2023. N 4, pp. 331–342.

Monoqrafiyaları

• "Химическoe сопряжение" (Mосква,"Наука",1989).
• "Взаимодействие синхронных реакций в химии и биологии" (Баку. "Элм". 2001)
• "Coherent Synchronized Oxidation Reactions by Hydrogen Peroxide" (Amsterdam, "Elsevier", 2007).
• "Sinxron reaksiyalara koherent baxış" (Bakı. 2018).
• "Сопряженные реакции в контексте современных идей" (Баку, 2020) .
• "Conjugated reactions in chemistry and biology in the context of modern ideas". "Generis Rublishing", 2021

Mükafatları

• "Rəşadətli əməyə görə" medalı (1970).
• "Şöhrət" ordeni (2004).^[4]
• Azərbaycan Respublikasının Dövlət Mükafatı (2014).
• "Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi (1918–2018)" yubiley medalı (2019).
• "Şərəf" ordeni (2021).^[5]

İstinadlar

1. ""Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi". 2021-04-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-03-10.
2. "Nağıyev Tofiq Murtuza oğlu". 2021-04-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-03-20.
3. Akademik Tofiq Nağıyev, Z. A. Zaytseva; S. M. Mehrəliyeva, Bakı, Elm nəşriyyatı, 2017, səh 42|Koherent sinxronlaşmış kimyəvi və biokimyəvi reaksiyalar
4. "Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası üzvlərinin "Şöhrət" ordeni ilə təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı". 2021-12-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-03-09.
5. "T.M.Nağıyevin "Şərəf" ordeni ilə təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı". 2021-12-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-03-09.