สหภาพโซเวียต
อดีตประเทศที่ตั้งอยู่ในทวีปยูเรเซีย (ค.ศ. 1922–1991) / From Wikipedia, the free encyclopedia
สหภาพโซเวียต[lower-alpha 10] มีชื่ออย่างเป็นทางการว่า สหภาพสาธารณรัฐสังคมนิยมโซเวียต[lower-alpha 11] เป็นรัฐสังคมนิยมที่ตั้งอยู่ระหว่างทวีปยุโรปและเอเชีย สหภาพโซเวียตดำเนินการปกครองและเศรษฐกิจแบบรวมศูนย์กลางอย่างยิ่งมาจนปีท้าย ๆ สหภาพโซเวียตยังจัดเป็นรัฐพรรคการเมืองเดียวเพราะมีพรรคคอมมิวนิสต์ปกครองเพียงพรรคเดียว สหภาพโซเวียตประกอบด้วยสาธารณรัฐย่อย 15 แห่ง มีกรุงมอสโกเป็นเมืองหลวงของสหภาพโซเวียต และเป็นเมืองหลวงของสหพันธ์สาธารณรัฐสังคมนิยมโซเวียตรัสเซีย ซึ่งเป็นสาธารณรัฐย่อยที่มีขนาดใหญ่และมีประชากรมากที่สุดของสหภาพโซเวียต สหภาพโซเวียตยังเมืองสำคัญอื่น ๆ ได้แก่ เลนินกราด (รัสเซีย) เคียฟ (ยูเครน) มินสค์ (เบียโลรัสเซีย) ทาชเคนต์ (อุซเบกิสถาน) อัลมา-อะตา (คาซัคสถาน) และโนโวซีบีสค์ (รัสเซีย) สหภาพโซเวียตยังเป็นหนึ่งในรัฐห้าแห่งที่มีอาวุธนิวเคลียร์อยู่ในครอบครอง[10] เป็นสมาชิกถาวรของคณะมนตรีความมั่นคงแห่งสหประชาชาติ และเป็นสมาชิกขององค์การความมั่นคงและความร่วมมือในยุโรป และเป็นสมาชิกหลักของสภาเพื่อความช่วยเหลือซึ่งกันและกันทางเศรษฐกิจ และสนธิสัญญาแห่งไมตรี ความร่วมมือ และการช่วยเหลือซึ่งกันและกัน
สหภาพสาธารณรัฐสังคมนิยมโซเวียต Союз Советских Социалистических Республик (รัสเซีย) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
ค.ศ. 1922–1991 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ธงชาติ
(ค.ศ. 1955 – 1991) ตราแผ่นดิน
(ค.ศ. 1956 – 1991) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
เพลงชาติ: "Интернационал" ("อินเตียร์นาซิออนัล") (ค.ศ.1922–1944) "Государственный гимн СССР" ("เพลงชาติสหภาพโซเวียต") (ค.ศ. 1944–1991) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
สหภาพโซเวียตสมัยสงครามเย็น | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
เมืองหลวง และเมืองใหญ่สุด | มอสโก 55°45′N 37°37′E | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ภาษาราชการ | ภาษารัสเซีย[lower-alpha 1]^ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ภาษาชนกลุ่มน้อย |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
กลุ่มชาติพันธุ์ (ค.ศ. 1989) |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ศาสนา | รัฐโลกวิสัย (โดยนิตินัย)[1][2] รัฐอเทวนิยม (โดยพฤตินัย) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
เดมะนิม | ชาวโซเวียต | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
การปกครอง |
ดูที่ รัฐบาลแห่งสหภาพโซเวียต
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ผู้นำ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
• ค.ศ. 1922–1924 | วลาดีมีร์ เลนิน[lower-alpha 2] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
• ค.ศ. 1924–1953 | โจเซฟ สตาลิน[lower-alpha 3] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
• ค.ศ. 1953[lower-alpha 4] | เกออร์กี มาเลนคอฟ[lower-alpha 5] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
• ค.ศ. 1953–1964 | นีกีตา ครุชชอฟ[lower-alpha 6] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
• ค.ศ. 1964–1982 | เลโอนิด เบรจเนฟ[lower-alpha 7] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
• ค.ศ. 1982–1984 | ยูรี อันโดรปอฟ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
• ค.ศ. 1984–1985 | คอนสตันติน เชียร์เนนโค | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
• ค.ศ. 1985–1991 | มีฮาอิล กอร์บาชอฟ[lower-alpha 8] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ประมุขแห่งรัฐ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
• ค.ศ. 1922–1946 | มีฮาอิล คาลีนิน (คนแรก) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
• ค.ศ. 1988–1991 | มีฮาอิล กอร์บาชอฟ (คนสุดท้าย) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
หัวหน้ารัฐบาล | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
• ค.ศ. 1922–1924 | วลาดีมีร์ เลนิน (คนแรก) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
• ค.ศ. 1991 | อีวาน ซีลาเยฟ (คนสุดท้าย) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
สภานิติบัญญัติ | รัฐสภาแห่งสหภาพโซเวียต (ค.ศ. 1922–1936)[lower-alpha 9] อภิสภาโซเวียต (ค.ศ. 1936–1991) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
• สภาสูง | สภาชาติพันธุ์ (ค.ศ. 1936–1991) สภาสาธารณรัฐ (ค.ศ. 1991) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
• สภาล่าง | สภาสหภาพ (ค.ศ. 1936–1991) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ประวัติศาสตร์ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
7 พฤศจิกายน ค.ศ. 1917 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
• ก่อตั้ง | 30 ธันวาคม ค.ศ. 1922 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
16 มิถุนายน ค.ศ. 1923 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
• รัฐธรรมนูญฉบับแรก | 31 มกราคม ค.ศ. 1924 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
• รัฐธรรมนูญฉบับที่สอง | 5 ธันวาคม ค.ศ. 1936 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
22 มิถุนายน 1941 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
9 พฤษภาคม ค.ศ. 1945 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
25 กุมภาพันธ์ ค.ศ. 1956 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
9 ตุลาคม ค.ศ. 1977 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
11 มีนาคม ค.ศ. 1990 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
19–22 สิงหาคม ค.ศ. 1991 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
• ข้อตกลงเบลาเวจา | 8 ธันวาคม ค.ศ. 1991 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
• พิธีสารอัลมา-อาตา | 21 ธันวาคม ค.ศ. 1991 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
• ล่มสลาย | 26 ธันวาคม ค.ศ. 1991^ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
พื้นที่ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
• รวม | 22,402,200 ตารางกิโลเมตร (8,649,500 ตารางไมล์) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ประชากร | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
• สำมะโนประชากร ค.ศ. 1989 | 286,730,819 คน[7] (อันดับที่ 3) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
12.7 ต่อตารางกิโลเมตร (32.9 ต่อตารางไมล์) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
จีดีพี (อำนาจซื้อ) | ค.ศ. 1990 (ประมาณ) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
• รวม | 2.7 ล้านล้านดอลลาร์สหรัฐ[8] (อันดับที่ 2) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
• ต่อหัว | 9,000 ดอลลาร์สหรัฐ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
จีดีพี (ราคาตลาด) | ค.ศ. 1990 (ประมาณ) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
• รวม | 2.7 ล้านล้านดอลลาร์สหรัฐ[8] (อันดับที่ 2) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
• ต่อหัว | 9,000 ดอลลาร์สหรัฐ (อันดับที่ 28) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
จีนี (1989) | 0.275 ต่ำ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
เอชดีไอ (1989) | 0.920[9] สูงมาก | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
สกุลเงิน | รูเบิลโซเวียต (руб) (SUR) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
เขตเวลา | (UTC+2 to +12) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
รูปแบบวันที่ | dd-mm-yyyy | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ขับรถด้าน | ขวา | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
รหัสโทรศัพท์ | +7 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
รหัส ISO 3166 | SU | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
โดเมนบนสุด | .su^ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
¹ทั่วทั้งสหภาพอย่างเป็นทางการตั้งแต่ปี 1990 สาธารณรัฐองค์ประกอบมีสิทธิ์ประกาศใช้ภาษาราชการของตนเองได้ |
สหภาพโซเวียตมีรากฐานจากการปฏิวัติเดือนตุลาคมในปี 1917 เมื่อพรรคบอลเชวิค ภายใต้การนำของวลาดีมีร์ เลนิน โค่นล้มรัฐบาลชั่วคราวรัสเซียที่ซึ่งได้เข้ามาแทนที่จักรพรรดินีโคไลที่ 2 ในช่วงสงครามโลกครั้งที่หนึ่ง ในปี 1922 สหภาพโซเวียตก่อตั้งขึ้นด้วยการรวมกันของ สาธารณรัฐรัสเซีย, ทรานส์คอเคซัส, ยูเครน และ เบียโลรัสเซีย หลังจากการอสัญกรรมของเลนิน ค.ศ. 1924 และการต่อสู้แย่งชิงอำนาจในระยะเวลาสั้น ๆ โจเซฟ สตาลินเถลิงอำนาจในกลางคริสต์ทศวรรษ 1920 สตาลินปราบปรามฝ่ายค้านการเมืองต่อเขา ยึดมั่นอุดมการณ์ของรัฐกับลัทธิมากซ์–เลนิน (ซึ่งเขาสร้าง) และริเริ่มเศรษฐกิจที่มีการวางแผนจากส่วนกลาง ผลคือ ประเทศเข้าสู่สมัยการปรับให้เป็นอุตสาหกรรมและการทำให้เป็นระบบรวมอำนาจการผลิต (collectivisation) ทว่า สตาลินเกิดหวาดระแวงทางการเมือง และเริ่มการกวาดล้างใหญ่ ซึ่งต่อมาทางการส่งคนจำนวนมาก (ผู้นำทหาร สมาชิกพรรคคอมมิวนิสต์ พลเมืองสามัญ) ไปค่ายกูลักหรือตัดสินประหารชีวิต
เมื่อเริ่มสงครามโลกครั้งที่สอง หลังสหราชอาณาจักรและฝรั่งเศสปฏิเสธพันธมิตรกับสหภาพโซเวียตต่อนาซีเยอรมนี สหภาพโซเวียตลงนามในสนธิสัญญาไม่รุกรานกับเยอรมนี ซึ่งชะลอการเผชิญหน้าระหว่างสองประเทศ แต่ถูกฉีกใน ค.ศ. 1941 เมื่อนาซีบุกครอง เปิดฉากเขตสงครามใหญ่สุดและมีผู้เสียชีวิตมากที่สุดในประวัติศาสตร์ กำลังพลสูญเสียของโซเวียตในสงครามคิดเป็นสัดส่วนมากที่สุดของสงครามโลกครั้งที่สอง แต่พลิกกลับมาได้เปรียบเหนือฝ่ายอักษะในยุทธการอันดุเดือดอย่างสตาลินกราด สุดท้ายกำลังโซเวียตยกผ่านยุโรปตะวันออกและยึดกรุงเบอร์ลินใน ค.ศ. 1945 ทำให้ฝ่ายเยอรมันสูญเสียกำลังพลไปเป็นส่วนใหญ่ ดินแดนยึดครองของโซเวียตที่พิชิตจากกำลังอักษะในยุโรปกลางและตะวันออกกลายเป็นรัฐบริวารของกลุ่มตะวันออก ความแตกต่างทางอุดมการณ์และการเมืองกับกลุ่มตะวันตกซึ่งมีสหรัฐอเมริกาเป็นผู้นำนำไปสู่การตั้งสนธิสัญญาทางเศรษฐกิจและทางทหารจนลงเอยด้วยสงครามเย็นอันยืดเยื้อ
หลังสตาลินถึงแก่อสัญกรรมใน ค.ศ. 1953 เกิดสมัยการปรับให้เสรี (liberalization) ทางสังคมและเศรษฐกิจสายกลางภายใต้รัฐบาลนีกีตา ครุชชอฟ จากนั้น สหภาพโซเวียตริเริ่มความสำเร็จทางเทคโนโลยีสำคัญในคริสต์ศตวรรษที่ 20 ซึ่งรวมการปล่อยดาวเทียมดวงแรกและเที่ยวบินอวกาศของมนุษย์เที่ยวแรกของโลก นำไปสู่การแข่งขันอวกาศ (Space Race) วิกฤตการณ์ขีปนาวุธคิวบา ค.ศ. 1962 เป็นสมัยความตึงเครียดสุดขีดระหว่างสองอภิมหาอำนาจ ถือว่าใกล้ต่อการเผชิญหน้านิวเคลียร์ระหว่างทั้งสองที่สุด ในคริสต์ทศวรรษ 1970 เกิดการผ่อนคลายความสัมพันธ์ แต่กลับมาตึงเครียดอีกครั้งเมื่อสหภาพโซเวียตเริ่มให้ความช่วยเหลือทางทหารในอัฟกานิสถานด้วยคำขอของรัฐบาลสังคมนิยมใหม่ใน ค.ศ. 1979 การทัพนั้นผลาญทรัพยากรธรรมชาติและลากยาวโดยไร้ผลลัพธ์ทางการเมืองที่มีความหมายใด ๆ
ในปลายคริสต์ทศวรรษ 1980 ผู้นำโซเวียตคนสุดท้าย มีฮาอิล กอร์บาชอฟ มุ่งปฏิรูปสหภาพและขับเคลื่อนประเทศในทิศทางสังคมประชาธิปไตยแบบนอร์ดิก เริ่มใช้นโยบายกลัสนอสต์และเปเรสตรอยคาในความพยายามยุติสมัยเศรษฐกิจชะงักและปรับการปกครองให้เป็นประชาธิปไตย ทว่าผลที่ได้นำไปสู่ขบวนการชาตินิยมและพยายามแยกตัวออกจากสหภาพโซเวียตอย่างเข้มข้น ทางการกลางริเริ่มการลงประชามติซึ่งถูกสาธารณรัฐบอลติก อาร์มีเนีย จอร์เจีย และมอลโดวาคว่ำบาตร ซึ่งพลเมืองที่ลงมติส่วนใหญ่ออกเสียงเห็นชอบการรักษาสหภาพเป็นสหพันธรัฐทำใหม่ ในเดือนสิงหาคม ค.ศ. 1991 สายแข็ง (hardliner) พยายามรัฐประหารต่อกอร์บาชอฟ โดยเจตนาย้อนนโยบายของเขาแต่รัฐประหารล้มเหลว ประธานาธิบดีรัสเซีย บอริส เยลต์ซิน มีบทบาทเด่นในการทำให้ผู้ก่อรัฐประหารยอมจำนน ส่งผลให้มีการห้ามพรรคคอมมิวนิสต์ ในวันที่ 25 ธันวาคม ค.ศ. 1991 กอร์บาชอฟลาออกและสาธารณรัฐองค์ประกอบที่เหลือสิบสองสาธารณรัฐกำเนิดขึ้นจากการยุบสหภาพโซเวียตเป็นรัฐเอกราชหลังโซเวียต สหพันธรัฐรัสเซีย สืบสิทธิและข้อผูกพันของสหภาพโซเวียตและได้รับการยอมรับเป็นนิติบุคคลต่อ[11][12]