Remove ads
związek chemiczny Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ryfaksymina, rifaksymina (łac. rifaximinum) – organiczny związek chemiczny, antybiotyk należący do grupy ryfamycyn, wchłaniający się w nieznacznym stopniu z przewodu pokarmowego, stosowany w leczeniu zakażeń jelitowych. Jego stosowanie wiąże się ze względnie niewielkimi działaniami ubocznymi i z niskim ryzykiem rozwinięcia oporności u bakterii[3].
| |||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||
Ogólne informacje | |||||||||||||||||||||||||||||||
Wzór sumaryczny |
C43H51N3O11 | ||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Masa molowa |
785,88 g/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||
Identyfikacja | |||||||||||||||||||||||||||||||
Numer CAS | |||||||||||||||||||||||||||||||
PubChem | |||||||||||||||||||||||||||||||
DrugBank | |||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||
Klasyfikacja medyczna | |||||||||||||||||||||||||||||||
ATC | |||||||||||||||||||||||||||||||
Stosowanie w ciąży |
kategoria C | ||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||
|
Syntezę ryfaksyminy opatentowali Egidio Marchi i Lauretta Montecchi z Alfa Farmaceutici S.p. A. w 1982[4]. Lek jest badany i stosowany w terapii biegunki podróżnych od kilkunastu lat. Do 2009 ryfaksymina otrzymała zezwolenie na zastosowanie w 27 państwach[5].
Ryfaksymina to syntetyczna pochodna ryfamycyny S, ryfamycyny SV[6] lub ryfamycyny O[7]. Jest to dokładnie pirydoimidazoryfamycyna[8]. Otrzymuje się ją na przykład w reakcji 3-bromoryfamycyny S z 2-amino-4-metylo-pirydyną. Reakcję prowadzi się w etanolu, w temperaturze od pokojowej do 60 °C, przez dwie do osiemnastu godzin[4].
Związek ten posiada trzy formy polimorficzne: α, β, γ, których udział w produkcie końcowym zależy od warunków krystalizacji oraz ilości wody we wstępnie oczyszczonym po reakcji związku. Brakuje danych, która z form jest najbardziej aktywna jako lek. Regulacje dotyczące czystości leków wprowadzone w 2000 przez amerykańską Agencję Żywności i Leków wymusiły na producencie opracowanie metody syntezy czystych form polimorficznych, co nie jest proste, gdyż ryfaksymina jest higroskopijna, a po wchłonięciu wilgoci zaczyna samorzutnie przechodzić z jednej formy do drugiej. Metody otrzymywania czystych form polimorficznych zostały opatentowane przez Alfa Wassermann w 2006. Polegają one na rozpuszczeniu zsyntetyzowanego produktu w etanolu zawierającym ściśle określoną ilość wody, kondycjonowanie roztworu przez 4–36 godzin w temperaturze od 40 do 60 °C, a następnie wykrystalizowanie odpowiedniej formy ryfaksyminy przez ochłodzenie roztworu do 32–26 °C[9].
Oryginalny patent na syntezę leku wygasł w 2001, jednak Alfa Wassermann utrzymał monopol na produkcję leku dzięki opatentowaniu w 2006 (zgłoszenie patentowe z 2003) syntezy czystych form polimorficznych tej substancji. Związek w formie polimorficznej może być syntezowany bez naruszenia patentowego, ale przepisy Agencji Żywności i Leków oraz Unii Europejskiej uniemożliwiają wprowadzenia tej formy leku do obiegu. Z tego względu leki generyczne nie będą dostępne aż do 2023[9].
Ryfaksymina należy do antybiotyków o działaniu bakteriobójczym. Efekt ten jest osiągany poprzez nieodwracalne wiązanie leku z podjednostką β polimerazy RNA zależnej od DNA w komórce bakterii, co prowadzi do zablokowania syntezy RNA i białek. Działanie blokujące polimerazę RNA zależną od DNA jest wybiórcze wobec bakterii, ponieważ enzym ten w ich komórkach różni się istotnie od polimerazy RNA w komórkach organizmu człowieka.
W badaniu przeprowadzonym przez Brigidiego i współautorów wykazano, że u osób cierpiących na wrzodziejące zapalenie jelita grubego po odstawieniu ryfaksyminy fizjologiczna flora jelitowa powraca do stanu sprzed rozpoczęcia terapii. W związku z tym wysunięto wniosek, że ten antybiotyk nie wywiera trwałego wpływu na niepatologiczną mikroflorę kolonizującą ludzkie jelito[10].
W badaniach klinicznych wykazano, że po podaniu doustnym ryfaksymina jest prawie niewykrywalna w osoczu krwi i w moczu[11][12] i potwierdzono, że wchłania się z przewodu pokarmowego w ilości mniejszej niż 1%[11]. Zwiększonego wchłaniania leku nie stwierdzono również w grupach pacjentów z chorobą Leśniowskiego-Crohna bądź wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego, z uszkodzoną w przebiegu tych chorób błoną śluzową jelita[13][14]. Działanie ryfaksyminy podanej doustnie ogranicza się w związku z tym do przewodu pokarmowego, gdzie osiąga ona bardzo wysokie stężenie. W badaniu przeprowadzonym przez Jianga i wspólników oceniono, że stężenie antybiotyku w kale pacjentów z biegunką podróżnych, w pierwszym dniu po zakończeniu terapii tym lekiem w dobowej dawce 800 mg przez trzy kolejne dni, wynosiło średnio 7961 μg/g. Wartość tę uznano za wysoką i wykazano, że przekracza ona minimalne stężenia hamujące dla bakterii branych pod uwagę w badaniu[15].
Ryfaksymina jest antybiotykiem o szerokim spektrum, obejmującym bakterie Gram-ujemne i Gram-dodatnie, zarówno tlenowe, jak i beztlenowe[6]:
Patogen | MIC90 (μg/ml) |
Patogen | MIC90 (μg/ml) |
---|---|---|---|
Bakterie Gram–dodatnie | Bakterie Gram–ujemne | ||
Enterococcus | 2 | Salmonella | 12,5 |
Enterococcus faecalis | 8 | Salmonella enteritidis | 8 |
Streptococcus | 0,25 | Shigella | 8 |
Staphylococcus aureus wrażliwy na metycylinę | 0,015 | Escherichia coli szczepy enteroagregacyjne | 32 |
Bacillus cereus | 0,06 | Escherichia coli szczepy enterotoksyczne | 32 |
Clostridium perfringens | 4 | Klebsiella | 50 |
Clostridium difficile | 0,8 | Proteus | 4 |
Peptostreptococcus | 25 | Pseudomonas | 50 |
Campylobacter jejuni | 32 | ||
Enterobacter agglomerans | 8 | ||
Helicobacter pylori | 16 | ||
Vibrio cholerae | 2 | ||
Yersinia enterocolitica | 12,5 | ||
Bacteroides | 50 | ||
Bacteroides fragilis | 12,5 | ||
Fusobacterium | 50 | ||
Wieloośrodkowe badanie kliniczne z udziałem 98 chorych na biegunkę podróżnych wykazało, że w porównaniu z ryfampicyną ryfaksymina nie indukuje w stopniu istotnym oporności bakterii w jelicie[21]. W piśmiennictwie można spotkać się z poglądem, że wyselekcjonowaniu szczepów opornych bakterii przeciwdziałają bardzo wysokie stężenia ryfaksyminy osiągane w jelicie oraz panujące tam beztlenowe środowisko[22].
Lek zarejestrowano w leczeniu chorób układu pokarmowego wywołanych bezpośrednio lub pośrednio przez bakterie wrażliwe na ryfaksyminę i kolonizujące jelito:
W badaniach klinicznych ocenia się skuteczność i bezpieczeństwo stosowania ryfaksyminy w następujących jednostkach chorobowych i stanach:
Ryfaksymina przeciwwskazana jest u pacjentów, którzy wykazują nadwrażliwość na jakikolwiek składnik preparatu. Leku nie stosuje się u chorych, u których biegunce towarzyszy gorączka albo obecność krwi w stolcu. Jeśli biegunka zakaźna utrzymuje się przez 24–48 godzin po włączeniu ryfaksyminy albo objawy choroby ulegają nasileniu, terapia tym lekiem powinna być przerwana. Nie badano właściwości farmakokinetycznych ryfaksyminy u chorych z niewydolnością nerek, natomiast u pacjentów z niewydolnością wątroby nie ma wskazań do redukcji dawki. Ryfaksymina nie została zarejestrowana w Polsce w leczeniu dzieci do 12 roku życia, natomiast we Włoszech preparaty tego antybiotyku można stosować już u dwuletnich dzieci[60][61]. W niektórych krajach dopuszczono jej zastosowanie u młodszych dzieci oraz u niemowląt w ramach badań klinicznych[62]. U chorych w wieku 65 lat oraz starszych lek był przebadany w ograniczonym zakresie.
W ciąży ryfaksyminę stosuje się tylko wtedy, gdy korzyść dla matki ma przewagę nad ryzykiem dla płodu – lek należy do kategorii C. W trakcie karmienia piersią zaleca się odstawienie leku.
Czas leczenia nie powinien być dłuższy niż siedem dni.
W przypadku przedawkowania powinno zastosować się płukanie żołądka i postępowanie objawowe[63].
Interakcje farmakologiczne w organizmie człowieka nie są znane, w tym z lekami metabolizowanymi przez enzymy układu cytochromu P450, mimo że wykazano w warunkach in vitro zdolność do indukowania przez ryfaksyminę podjednostki CYP3A4 tego cytochromu[64]. W przeprowadzonych badaniach na ludziach nie wykazano interakcji z midazolamem[65] i doustnym lekiem antykoncepcyjnym zawierającym etynyloestradiol i norgestymat[66]. Ryfaksymina podawana doustnie, w związku z bardzo niską wchłanialnością z przewodu pokarmowego, nie wywołuje oporności krzyżowej Mycobacterium tuberculosis na ryfampicynę, należącą do ryfamycyn i stosowaną w terapii gruźlicy[12].
Ze względu na niewielkie wchłanianie ryfaksyminy z przewodu pokarmowego do krwi ogólnoustrojowe działania niepożądane występują rzadko. Ogólne ryzyko niechcianych zdarzeń po zastosowaniu leku wynosi 0,7–2,0%. Najczęstszym niepożądanym działaniem spoza przewodu pokarmowego jest wysypka skórna, pojawiająca się u 0,2% leczonych pacjentów[12].
Ponadto dość często podczas stosowania ryfaksyminy stwierdza się łagodne objawy: wzdęcie brzucha, biegunkę, zaparcie stolca, ból brzucha, nudności, wymioty, gorączkę. Zazwyczaj trudno określić, czy objawy te są skutkiem stosowania leku, czy leczonej choroby. Rzadziej obserwuje się kołatanie serca i ból w klatce piersiowej, zawroty głowy, podwójne widzenie, astenię, obrzęki kończyn, zakażania grzybicze (drożdżyca), wzrost wrażliwości na promieniowanie słoneczne, wzrost ciśnienia tętniczego, wzrost aktywności transaminaz w surowicy krwi, zaburzenia smaku, zaburzenia miesiączkowania, zaburzenia snu, kurcze mięśni, hematurię.
U niektórych pacjentów przyjmujących wysokie dawki ryfaksyminy albo z uszkodzoną błoną śluzową jelita może pojawić się w czasie terapii wynikające z wchłaniania się znikomej ilości leku do krwi czerwone zabarwienie moczu (wynika to z czerwono-pomarańczowej barwy substancji czynnej zawartej w preparacie – jest to charakterystyczne również dla innych leków z grupy ryfamycyn).
W przypadku ostrych zakażeń jelitowych przebiegających z biegunką oraz w biegunce podróżnych pacjentom powyżej 12 roku życia ryfaksyminę podaje się w dawce od 200 mg (1 tabletka lub 10 ml zawiesiny) co 8 godzin do 400 mg (2 tabletki lub 20 ml zawiesiny) co 8–12 godzin. U chorych powyżej 12 roku życia z encefalopatią wątrobową lek stosuje się w dawce 400 mg (2 tabletki lub 20 ml zawiesiny) co 8 godzin. Ryfaksyminę podaje się przez maksymalnie 7 dni[63].
Jedyny preparat ryfaksyminy zarejestrowany w Polsce, od stycznia 2007[67][68]. Lek jest produkowany przez koncern farmaceutyczny Alfa Wassermann. Występuje w postaci tabletek powlekanych po 200 mg (opakowanie 12 tabletek) oraz jako granulat do sporządzania zawiesiny doustnej w dawce 20 mg na 1 ml sporządzonej zawiesiny (opakowanie 60 ml)[69].
Skład substancji pomocniczych tabletki Xifaxanu produkowanego na rynek polski:
Skład substancji pomocniczych granulatu do przygotowania zawiesiny doustnej: celuloza mikrokrystaliczna, sól sodowa karboksymetylocelulozy, pektyna, kaolin, sacharynian sodu, benzoesan sodu, sacharoza, czarny aromat wiśniowy[63].
Okres trwałości tabletek i granulatu do przygotowania zawiesiny wynosi 3 lata. Zawiesina po przygotowaniu jest stabilna przez 7 dni w temperaturze do 25 °C[63].
Xifaxan jest dostępny wyłącznie na receptę. Odpłatność za lek wynosi 100% i nie jest on wymieniany na liście leków refundowanych Ministerstwa Zdrowia (dane z 2019 roku)[70].
W Stanach Zjednoczonych Xifaxan, jedyny zarejestrowany w tym kraju preparat ryfaksyminy, jest produkowany przez firmę Salix Pharmaceuticals na licencji koncernu Alfa Wassermann[71]. Lek w tym kraju jest dostępny w postaci tabletek po 200 mg pakowanych w opakowania po 30 i 100 sztuk[72]. Preparat został zarejestrowany przez Agencję Żywności i Leków i dopuszczony do obrotu 25 maja 2004 roku[73].
Według informacji umieszczonych na stronie internetowej producenta Xifaxan jest dostępny w ponad 25 krajach[74].
Jest to nazwa preparatu ryfaksyminy dostępnego w Hiszpanii[75] i produkowanego przez firmę BAMA-GEVE będącą włoską częścią koncernu Alfa Wassermann[76]. Lek ten jest dostępny w postaci tabletek powlekanych po 200 mg i granulatu do sporządzania zawiesiny[77].
Preparat dostępny w Hiszpanii[78], produkowany przez firmę Industrial Farmacéutica Cantabriaé na licencji Alfa Wassermann[79], w postaci tabletek 200 mg i granulatu do przygotowania zawiesiny 20 mg/ml[80].
Nazwa handlowa preparatu ryfaksyminy dostępnego we Włoszech[81], produkowanego przez firmę Farmaceutici Formenti na licencji Alfa Wassermann w postaci tabletek 200 mg i granulatu do przygotowania zawiesiny[82].
Preparat ryfaksyminy produkowany i sprzedawany przez koncern Alfa Wassermann we Włoszech[83][84] w postaci tabletek 200 mg i granulatu do przygotowania zawiesiny 20 mg/ml[60].
Flonorm dostępny jest w Kolumbii i Meksyku[85], produkowany przez portugalską firmę BioSaude[86] zależną od Alfa Wassermann[87], a wcześniej na licencji przez koncern Schering-Plough, w postaci tabletek 200 mg i granulatu do sporządzenia zawiesiny 20 mg/ml[88].
Preparat produkowany przez GlaxoSmithKline na licencji Alfa Wassermann w Meksyku[89]. Według niektórych źródeł dostępny we Włoszech[90].
Nazwa preparatu produkowanego przez firmę Salix Pharmaceuticals na licencji koncernu Alfa Wassermann i sprzedawanego w Stanach Zjednoczonych oraz w Kanadzie przed wprowadzeniem Xifaxanu[89].
Preparat wspomniany przez kilka dostępnych źródeł, które nie podają danych dotyczących jego producenta[64][91].
Antybiotyk ten stosowany był u dzieci od 1984 roku w ramach kilku badań klinicznych. Wykazano skuteczność ryfaksyminy w leczeniu ostrej i przewlekłej biegunki bakteryjnej na podstawie zmniejszenia nasilenia objawów klinicznych oraz spadku liczby bakterii patogennych w posiewach kału, a jednocześnie obserwowano niewielką ilość objawów niepożądanych związanych z terapią[62][92]. Porównywano ponadto skuteczność i bezpieczeństwo stosowania ryfaksyminy u dzieci cierpiących na biegunkę o etiologii bakteryjnej z działaniem innych antybiotyków. Wykazano szybszą poprawę stanu klinicznego oraz mniejszą ilość objawów niepożądanych w porównaniu z paromomycyną[25]. W jednej z prób klinicznych osiągnięto również lepsze efekty u dzieci otrzymujących ryfaksyminę niż u leczonych bacytracyną bądź neomycyną[93]. We Włoszech preparaty ryfaksyminy znajdujące się w sprzedaży dopuszczone są do leczenia dzieci od 2. roku życia[60][61], w Polsce lek jest zarejestrowany powyżej 12 roku.
Preparaty ryfaksyminy dla zwierząt stosowane są poza przewodem pokarmowym do leczenia miejscowego stanów zapalnych wywoływanych przez bakterie. Na zastosowanie ryfaksyminy u zwierząt w wybranych sytuacjach zgodę wyraziła Europejska Agencja Leków[94]. W Polsce dostępny jest preparat o nazwie Fatroximin, produkowany we Włoszech przez firmę Fatro[95]. Preparat ten stosuje się w postaci zawiesiny do wymion stosowanej u krów[96], w postaci aerozolu stosowanego u koni, bydła, owiec, kóz, świń, psów, kotów i królików[97] oraz w postaci piany domacicznej stosowanego w przypadku zakażeń bakteryjnych dróg rodnych u krów i klaczy[98][99].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.