Powiat staszowski

Powiat staszowski – powiat w Polsce (województwo świętokrzyskie), utworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Staszów.

Powiat staszowski

powiat
Zespół klasztorny kamedułów, Rytwiany
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
TERC	2612
Siedziba	Staszów
Starosta	Romuald Zgrzywa
Powierzchnia	924,8 km²
Populacja (31.12.2021) • liczba ludności	70 928[1]
• gęstość	77,6 os./km²
Urbanizacja	34,65%
Tablice rejestracyjne	TSZ
Adres urzędu: ul. Piłsudskiego 7 28-200 Staszów
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gmin miejsko-wiejskich 5 Liczba gmin wiejskich 3
Położenie na mapie województwa
Strona internetowa
Biuletyn Informacji Publicznej

Powiat istniał także w latach 1809–1844 oraz 1954–1975.

Według danych z 31 grudnia 2019 roku^[2] powiat zamieszkiwało 71 776 osób. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwały 71 574 osoby^[3].

Podział administracyjny

W skład powiatu wchodzą:

• gminy miejsko-wiejskie: Bogoria, Oleśnica, Osiek, Połaniec, Staszów, Szydłów
• gminy wiejskie: Łubnice, Rytwiany
• miasta: Bogoria, Oleśnica, Osiek, Połaniec, Staszów, Szydłów

Powiat staszowski graniczy z czterema powiatami województwa świętokrzyskiego: buskim, kieleckim, opatowskim i sandomierskim, z dwoma powiatami województwa podkarpackiego: tarnobrzeskim i mieleckim oraz z jednym powiatem województwa małopolskiego: dąbrowskim.

Gminy

Liczba ludności i powierzchnia gmin wg stanu na 31 grudnia 2010 r. w przełożeniu na stan administracyjny z 1 stycznia 2019^[4]

Gmina	Ludność	Powierzchnia
Staszów (w tym miasto)	26 077 (15 108)	227,52 km² (26,88 km²)
Połaniec (w tym miasto)	11 848 (8 227)	75,01 km² (17,41 km²)
Osiek (w tym miasto)	7 904 (2 001)	129,30 km² (17,43 km²)
Szydłów (w tym miasto)	4 800 (1106)	107,90 km² (16,21 km²)
Oleśnica (w tym miasto)	3 891 (1 853)	53,38 km² (10,0439 km²)
Bogoria (w tym miasto)	7 923 (1 076)	122,89 km² (5,5396 km²)
Rytwiany	6 240	124,66 km²
Łubnice	4 382	84,14 km²
Razem	73 125	924,80 km²

Historia

Powiat staszowski istniał już w I połowie XIX wieku, w latach 1809–1844.

W czasach powojennych został reaktywowany dnia 1 października 1954 roku w województwie kieleckim, jako jeden z pierwszych powiatów utworzonych tuż po wprowadzeniu gromad w miejsce dotychczasowych gmin (29 września 1954) jako podstawowych jednostek administracyjnych PRL. Na powiat staszowski złożyły się 1 miasto i 20 gromad, które wyłączono z trzech powiatów w województwie kieleckim (w praktyce gromady te należały do tych powiatów przez zaledwie dwa dni)^[5]:

• Z powiatu sandomierskiego:
  • miasto Staszów
  • gromady Bogoria, Czajków, Matiaszów, Mostki, Niedziałki, Pliskowola, Połaniec, Ruszcza, Rytwiany, Strużki, Strzegomek, Tursko Wielkie i Wiśniowa
• Z powiatu buskiego:
  • gromady Koniemłoty, Kurozwęki, Sichów, Sielec i Wilkowa
• Z powiatu opatowskiego:
  • gromady Miłoszowice (podano błędnie Przyborowice) (od 1961 roku Przyborowice) i Wola Malkowska

1 stycznia 1956 do powiatu staszowskiego przyłączono gromady^[6]:

• Z powiatu sandomierskiego:
  • Jurkowice, Kolonia Pęcławska, Osiek, Smerdyna, Suchowola, Szczeglice i Wiązownica
• Z powiatu buskiego:
  • Chańcza, Dobrów i Kotuszów
• Z powiatu opatowskiego:
  • Niedźwiedź

31 grudnia 1961 do powiatu staszowskiego przyłączono ze zniesionego powiatu chmielnickiego gromady: Grabki (równocześnie zniesioną), Korzenno, Potok i Szydłów^[7].

1 stycznia 1969 do powiatu staszowskiego przyłączono Z powiatu buskiego gromadę Tuczępy^[8].

Po zniesieniu gromad i reaktywacji gmin z dniem 1 stycznia 1973 roku powiat staszowski podzielono na 1 miasto i 9 gmin^[9][10]:

• miasto Staszów
• gminy Bogoria, Osiek, Połaniec, Raków^[11], Rytwiany, Staszów, Szydłów, Tuczępy^[12] i Wiśniowa^[13]

Po reformie administracyjnej obowiązującej od 1 czerwca 1975 roku terytorium zniesionego powiatu staszowskiego zostało włączono głównie do nowo utworzonego województwa tarnobrzeskiego, oprócz gmin Raków, Szydłów i Tuczępy, które pozostały w województwie kieleckim (mocno zmniejszonym)^[14]. Wraz z reformą administracyjną z 1999 roku przywrócono w województwie świętokrzyskim powiat staszowski o kształcie przybliżonym do granic z 1975 roku; gminę Raków przyłączono do powiatu kieleckiego, gminę Oleśnica do staszowskiego, natomiast gminy Tuczępy i Łubnice zmieniły przynależność powiatową (w latach 1973–1975 gmina Łubnice należała do powiatu buskiego, a gmina Tuczępy do staszowskiego; od 1999 odwrotnie)^[15].

Demografia

Liczba ludności (dane z 31 grudnia 2010^[16]):

	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
	osób	%	osób	%	osób	%
Ogółem	72 765	100	36 912	50,73	35 853	49,27
Miasto	25 336	34,82	12 964	17,82	12 372	17,00
Wieś	47 429	65,18	23 948	32,91	23 481	32,27

▶Wieś vs ▶miasto

Ogółem (▶k, ▶m)

Miasto (▶k, ▶m)

Wieś (▶k, ▶m)

• Piramida wieku mieszkańców powiatu staszowskiego w 2014 roku^[17].

Rzeźba terenu

W części środkowej powiatu znajdują się tereny równinne poprzecinane formami krasowymi (lejki, doliny, parowy, werteby, niewysokie garby). Wysokości bezwzględne wahają się od 156,8 m w okolicach Osieka do 385 w Paśmie Wygiełzowskim.

Powiat znajduje się w obrębie jednej geologicznej jednostki strukturalnej – Zapadliska Podkarpackiego.

Świat roślinny i zwierzęcy

Powiat staszowski leży w Krainie Małopolskiej na Wyżynie Środkowomałopolskiej w Niecce Połanieckiej.

Flora

Lesistość terenu wynosi ok. 32%. Sosna zwyczajna stanowi ok. 72% drzewostanu, tworzy czystogatunkowe lasy iglaste lub lasy mieszane. Dąb szypułkowy i bezszypułkowy stanowią 13% drzewostanu, tworząc na żyznych glebach samodzielne stanowiska, na mniej żyznych lasy mieszane. Gatunki mniej liczne: jodła pospolita, cis pospolity, olsza czarna, brzoza, buk zwyczajny, wiąz, grab, topola, osika, świerk, jesion, modrzew, klon, lipa drobnolistna.

Na terenie powiatu znajduje się wiele typów siedliskowych lasów: bór świeży i mieszany, las świeży i mieszany (także wilgotny), las łęgowy, bór i las mieszany bagienny, ols jesionowy, las wyżynny (także mieszany), buczyny storczykowe i niżowe. Ponadto łozowiska, łąki owsicowe, trzęślicowe, zbiorowiska pastwiskowe oraz na obszarach północno-zachodnich step kwietny (oman wąskolistny, czosnek siatkowaty, tojad mołdawski, ciemiężyca zielona, groszek wschodniokarpacki). Na południu i południowym wschodzie dominuje krajobraz dolinny w postaci terasów zalewowych.

W lasach lub na łąkach można znaleźć stanowiska roślin: pierwiosnek wyniosły, zawilec gajowy, zawilec żółty, zawilec wielkokwiatowy, konwalia majowa, wawrzynek wilczełyko, śnieżyczka przebiśnieg, sasanka, żarnowiec, pełnik europejski.

Fauna

Tereny powiatu zamieszkuje ok. 30 gatunków ryb, ponad 150 gatunków ptaków i ponad 50 gatunków ssaków. W kompleksach leśnych z niewielkimi zbiornikami wodnymi panują dogodne warunki dla ich rozwoju.

Przedstawiciele fauny: sarna, dzik, bocian czarny, bocian biały, jarząbek, cietrzew, żmija zygzakowata, zaskroniec, gniewosz, jaszczurka zwinka, kumak nizinny, traszka, rzekotka drzewna.

Obszary chronione

• Jeleniowsko-Staszowski Obszar Chronionego Krajobrazu – rozciąga się na obszarach gmin Bogoria, Staszów i Rytwiany.
• Solecko-Pacanowski Obszar Chronionego Krajobrazu – obejmuje część gminy Oleśnica.
• Chmielnicko-Szydłowski Obszar Chronionego Krajobrazu – obejmuje większą część gminy Szydłów.
• Rezerwat przyrody Zamczysko Turskie – w gminie Połaniec

Zabytki

Zamek w Szydłowie

Stolica powiatu stanowi dobrą bazę wypadową do zwiedzania okolicznych miejscowości, kielecczyzny i Wyżyny Sandomierskiej. Oprócz zabytków Staszowa na terenie ziemi staszowskiej warto zobaczyć:

• Dworek szlachecki w Ruszczy z przełomu XVIII/XIX w.
• Klasztor pokamedulski "Pustelnia Złotego Lasu" w Rytwianach z XVII w.
• Kościół parafialny pw. św. Bartłomieja w Staszowie z XV w.
• Kościół parafialny pw. św. Marcina w Połańcu z XVIII w.
• Kościół parafialny pw. Świętej Trójcy w Bogorii z XVIII w.
• Kościół parafialny pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Niekrasowie z XVII w.
• Kościół parafialny pw. św. Stanisława w Osieku z XVII/XVIII w.
• Pałacyk w Wiązownicy (odnawiany)
• Pałacyk w Sichowie (odbudowany z ruin)
• Pałac w Grabkach Dużych
• Pałac w Kurozwękach
• Pałac w Łubnicach (szczątki fundamentów)
• Pałac w Wiśniowej
• Ratusz w Staszowie z XVIII w.
• Zamek (szczątki) i Pałac (odrestaurowany) w Rytwianach
• Zamek w Szydłowie