Wiązownica-Kolonia

Wiązownica-Kolonia – kolonia w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie staszowskim, w gminie Staszów^[2][4]. Wieś stanowi sołectwo^[5].

Wiązownica-Kolonia

kolonia
Kościół pw. św. Michała Archanioła
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	staszowski
Gmina	Staszów
Liczba ludności (2011)	467
Strefa numeracyjna	15
Kod pocztowy	28-200[1]
Tablice rejestracyjne	TSZ
SIMC	0807620[2]
Położenie na mapie gminy Staszów Wiązownica-Kolonia
Położenie na mapie Polski Wiązownica-Kolonia
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Wiązownica-Kolonia
Położenie na mapie powiatu staszowskiego Wiązownica-Kolonia
50°35′09″N 21°23′35″E[3]

Wieś jest siedzibą parafii św. Michała Archanioła w Wiązownicy-Kolonii^[6].

Współczesne części kolonii

Poniżej w tabeli 1 integralne części kolonii Wiązownica-Kolonia

Tabela 1. Integralne części wsi Wiązownica-Kolonia^[4][2]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
1019361	Browary	część kolonii
1019384	Granicznik	część kolonii
1019390	Grobla	część kolonii
1019444	Kopanina	część kolonii
1019496	Wronia Góra	część koloni

Dawne części wsi – obiekty fizjograficzne

W latach 70. XX wieku przyporządkowano i opracowano spis lokalnych części integralnych dla Wiązownicy-Kolonii zawarty w tabeli 2.

Tabela 2. Wykaz urzędowych nazw miejscowych i obiektów fizjograficznych^[7]

Nazwa wsi — miasta	Nazwy części wsi — miasta	Nazwy obiektów fizjograficznych — charakter obiektu
I. Gromada WIĄZOWNICA
Wiązownica-Kolonia	Browary Dzięki Granicznik Grobla Kopanina Pod Kościołem Podgórze Poręby Trześnie Wronia Góra Zamłynie Zborniak	Babia Góra — las Browary — pole Górecki Las — las Granicznik — pole Grobla — pole Fajgówka — pole, łąka Klimontówka — droga Kopanina — pole Kościelne — pole Las Nawodzki — las Pod Czarnym Lasem — pole Podgórze — pole Podlesie — pole Poręby — pole Rządowy Las — las Secemin — las Siedliska — wzniesienie Trześnie — pole Wronia Góra — pole Wulakowa Góra — pole, wzniesie- nie Za Wąwozem — pole Zamłynie — pole Zborniak — pole

Przynależność i podział administracyjny

W latach 1867–1954 Wiązownica znajdowała się w granicach administracyjnych gminy Osiek i dzieliła się wówczas na: Wiązownicę (osadę młyńską), Wiązownicę Małą (wieś) i następujące kolonie: Wiązownicę-Majorat, Wiązownicę Poduchowną oraz Wiązownicę Sołectwo. W granicach obecnej gminy Staszów znajduje się od 1 stycznia 1973 roku, po reaktywacji gmin w miejsce gromad. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnobrzeskiego, a od 1999 r. do województwa świętokrzyskiego i powiatu staszowskiego^[8].

Warunki naturalne

Przez miejscowość przepływa rzeka Kacanka, prawostronny dopływ Koprzywianki.

Historia

Pierwsze udokumentowane wzmianki o miejscowości pochodzą z XIII wieku (1255 r.), kiedy to książę Bolesław V Wstydliwy w swoim dyplomie stwierdza, że wybudował w Zawichoście klasztor i szpital dla ubogich, który uposaża we włości i dochody z wsi królewskich, w tym z Wiązownicy^[9]. Następnym dokumentem potwierdzającym jest „Wezounice que nuns ostrow dicitur”, w którym to Wiązownica zostaje nadana klasztorowi franciszkanów w Zawichoście^[10]. Za czasów Jana Długosza jest wsią królewską z kościołem pw. św. Michała Archanioła i plebanem Janem Robociczem herbu pierścień^[11]. We wsi był zagrodnik i sołtys, należało do niej 45 łanów kmiecych, działały 2 karczmy. Nad rzeką stały dwa młyny: jeden królewski z łanem ziemi, drugi sołtysa dający dziesięcinę plebanowi^[12].

W 1578 roku wieś liczyła 34 osady, 35 łanów, 1 chałupę, 4 ubogich osadników i 2 rzemieślników^[13]. W latach 1597–1602 dzierżawcą królewskiej wsi był wojewoda poznański starosta sandomierski Hieronim Gostomski. Ówczesny pleban Tomasz Starorząbski skierował na niego skargę do króla Zygmunta III za zaleganie w dawaniu dziesięcin i innych krzywd^[14]. Od końca XVII wieku następował powolny upadek gospodarczy wioski, o czym mówi rozporządzenie w sprawie kościołów parafialnych: filii strzegomskiej i parafii Wiązownica, wydane przez ks. S.K. Sadowskiego po wizytacji w roku 1694^[15]. W 1706 roku dzierżawcą dóbr królewskich, w tym Wiązownicy, zostaje Samuel Nahorecki, starosta kotelnicki, rotmistrz królewski^[11]. Kardynał Jan Aleksander Lipski w roku 1741 afiliował parafię Wiązownica do parafii św. Bartłomieja w Stradowie^[16]. W roku 1817 kościół podparto wewnątrz słupami, a nabożeństwa odprawiano w domurowanej do kościoła zakrystii. Kościół spalił się w 1820 r. od uderzenia pioruna. Przez kolejne 25 lat nabożeństwa odprawiano w szopie. Dopiero w 1844 roku, na gruntach należących do folwarku Dzięki, wybudowano nowy budynek świątyni i nową plebanię^[17].

Po utracie przez Polskę niepodległości wieś Wiązownica znalazła się w zaborze rosyjskim, majoracie osieckim. Na mocy postanowienia cara Mikołaja I z dnia 4/16 października 1835 roku ziemie te otrzymał w nagrodę zasług senator i generał intendent armii paskiewiczowskiej Wasilij Pogodin (Василий Васильевич Погодин)^[18]. Sam będąc wyznania prawosławnego, zaangażował się w zbudowanie kościółka w Osieku i Wiązownicy. W roku 1846 Pogodin wybudował okazały eklektyczny pałac „Dzięki” na swoją siedzibę.

W roku 1912 staraniem ks. Wł. Kłosińskiego architekt radomski Zygmunt Słomiński, późniejszy prezydent Warszawy, przygotował plan powiększenia kościoła. Zakończenie rozbudowy świątyni nastąpiło w 1924 roku^[19].

Po zakończeniu I wojny światowej pałac „Dzięki” jako własność skarbu państwa przeznaczono na potrzeby odbudowywanej administracji Rzeczypospolitej. Ostatni remont pałacu przeprowadzono w 1943 roku. Po II wojnie światowej pałac był siedzibą nadleśnictwa, będąc własnością Lubelskiej Dyrekcji Lasów Państwowych. Umiejscowiono tam też ośrodek zdrowia, bibliotekę i pocztę, a w pewnym okresie siedzibę Gromadzkiej Rady Narodowej^[20].

W roku 1966 zelektryfikowano miejscowość, a także oddano do użytku nowy budynek Wiejskiego Ośrodka Zdrowia. We wsi działa drużyna piłkarska Leśnik.

Kalendarium

• 1255 – 18 kwietnia Bolesław V Wstydliwy uposaża klasztor i szpital dla ubogich w Zawichoście dochodami z wsi królewskich, w tym Wiązownicy^[21].
• 1257 – Wiązownica zostaje ofiarowana franciszkanom z Zawichostu przez króla Bolesława Wstydliwego. (Dokument z roku 1257: „Wezownice que nunc ostrów dictum”^[22]
• 1262 – 2 marca Bolesław Wstydliwy uposaża dobrami klasztor Klarysek w Skale, wśród nich jest wieś Wiązownica^[23].
• 1411 – pierwsze wzmianki o istnieniu kościoła pw. św. Michała Archanioła^[24].
• 1440 – Wiązownica należy do dóbr królewskich i zostaje wymieniona w dziele „Liber Beneficjorum Dioecesis Cracoviensis” Jana Długosza^[25].
• 1442 – ustanowienie dziesięciny na rzecz probostwa w Koniemłotach^[26].
• 1470 – kolejne poświadczenie o istnieniu świątyni w Wiązownicy^[27].
• 1529 – ustalono źródła dochodów kościoła parafialnego w Wiązownicy^[28].
• 1543 – Król Zygmunt Stary zezwolił Jakubowi Glibowi na wykupienie z rąk Mateusza Koczki młyna we wsi Wiązownica, należącego do miasta Osiek^[29].
• 1596 – 3 września napomnienie królewskie dotyczące naprawy ogrodzenia cmentarza parafialnego^[30].
• 1597 – administratorem dóbr królewskich zostaje Hieronim Gostomski herbu Nałęcz, starosta sandomierski, wojewoda poznański^[31].
• 1598 – powstaje dekanat połaniecki, do którego należy parafia Wiązownica^[32].
• 1602 – pierwsza wzmianka o istnieniu szkoły parafialnej (wizytacja bp. B. Maciejewskiego). Wizytację przeprowadził w imieniu biskupa archidiakon sandomierski Marcin Wróblewski, kierownikiem szkoły był wówczas Jan ze Stopnicy^[33].
• 1602 – 6 czerwca skarga do króla na wojewodę Gostomskiego, złożona przez proboszcza T. Starorzębskiego, w sprawie zaległości w dawaniu dziesięcin i innych krzywd^[34].
• 1609 – dnia 20 grudnia biskup Piotr Tylicki dołączył kościół i parafię w Strzegomiu do parafii Wiązownica, w dekanacie Połanieckim, diecezji Krakowskiej^[35].
• 1617 – wizytacja bp. M. Szyszkowskiego potwierdza istnienie szkoły parafialnej ze scholarką Cyprianem. Wizytację w imieniu biskupa przeprowadził oficjał radomski Wojciech Gniewosz^[36].
• 1685 – 15 kwietnia skradziono naczynia liturgiczne z kościoła. Dnia 25 września tegoż roku kościół powtórnie został okradziony^[37].
• 1694 – protokół powizytacyjny ks. Prot. Apost. Sadowskiego o złym stanie świątyni i zalecenie remontu^[38].
• 1703 – król August II przedstawia na probostwo królewskie w Wiązownicy i Strzegomiu ks. Jana Franciszka Kalisza, późniejszego oficjała sandomierskiego^[39].
• 1706 – dzierżawcą dóbr królewskich (w tym Wiązownicy), został Samuel Nahorecki, starosta kotelnicki, rotmistrz królewski^[40].
• 1715 – ks. Sebastian Dębicki skarży pod sąd królewski Jakuba Słowikowskiego za nocny napad na plebanię^[41].
• 1749 – dzierżawcą dóbr królewskich jest Jan Hofman, a Stanisław Tymiński, podczaszy Pilzneński Kapitan wojsk królewskich, dzierżawcą traktu osieckiego^[42].
• 1760 – ufundowanie przez księży (ks. Kaczmarczyk, Zieliński i Wysokiński) monstrancji dla świątyni^[43].
• 1783 – dobudowanie zakrystii z lewej strony kościoła^[44].
• 1807 – parafia Wiązownica znajduje się w dekanacie staszowskim, diecezji kieleckiej^[43].
• 1817 – zły stan techniczny kościoła doprowadził do jego zapieczętowania i zamknięcia^[43].
• 1818 – parafia Wiązownica znajduje się w dekanacie staszowskim diecezji sandomierskiej^[44].
• 1835 – wieś Wiązownica wchodzi w skład majoratu osieckiego i należy do senatora Wasylija Pogodina^[18].
• 1844 – rozpoczęto budowę kościoła na dobrach osady Dzięki^[45].
• 1847 – budowa pałacu Dzięki^[46].
• 1848 – budowa plebanii^[47].
• 1851 – poświęcenie cmentarza parafialnego^[48].
• 1863 – śmierć senatora Pogodina, który został pochowany na cmentarzu parafialnym w Wiązownicy^[49].
• 1865 – Aleksandra i Aleksander Pietrow fundują tzw. mały dzwon do dzwonnicy, odlany w Warszawie^[47].
• 1862 – powstaje szkółka parafialna z nauczycielem Janem Wojtaszkiem z Bukowej^[50].
• 1867 – parafia Wiązownica znajduje się w dekanacie sandomierskim diecezji sandomierskiej^[51].
• 1905 – powstaje jednoklasowa szkoła powszechna w prywatnym domu Andrzeja Mazura^[52].

Budynek szkoły w 2015 r.

• 1909 – wybudowano budynek przeznaczony na szkołę powszechną^[53].
• 1912 – Pietrowowie oddają część posiadłości okolicznym chłopom i Żydom w tzw. administrowanie^[54].
• 1912 – staraniem ks. Wł. Kłosińskiego architekt radomski, Zygmunt Słomiński, przygotował plan rozbudowy kościoła w Wiązownicy^[55].
• 1914 – wybuch I wojny światowej i ucieczka Pietrowów w głąb Rosji^[56].
• 1919 – w Wiązownicy na tle ekonomicznym doszło do krwawych starć mieszkańców wsi z policją. W tej sprawie poseł Antoni Pączek 27 stycznia złożył nawet interpelację w sejmie^[57].
• 1921 – na podstawie spisu Wiązownica dzieliła się na Wiązownicę osadę młyńską i kolonie Wiązownicę majorat, Wiązownicę Poduchowną, Wiązownicę sołectwo^[58].
• 1923 – 16 stycznia utworzenie Nadleśnictwa Sandomierz obręb Klimontów z siedzibą w majątku „Dzięki”^[59].
• 1924 – 23 maja konsekracja nowo rozbudowanej świątyni przez ks. bp. Pawła Kubickiego, oraz trzech ołtarzy^[60].
• 1934 – 1 sierpnia – parafia Wiązownica w dekanacie koprzywnickim diecezji sandomierskiej^[61].
• 1936 – kierownikiem szkoły w Wiązownicy zostaje Józef Stępniewski^[62].
• 1938 – dokonano rozbudowy budynku szkolnego o dwie sale lekcyjne^[63].
• 1943 – remont pałacu Dzięki^[64].
• 1943 – 11 marca Niemcy aresztowali i rozstrzelali w Wiązownicy Dziękach trzech pracowników nadleśnictwa^[65].
• 1950 – otwarto Urząd Pocztowy i sklep spożywczy^[66].
• 1954 – wpisano do rejestru pomników przyrody ożywionej Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody pod nr 685 dąb szypułkowy w parku Dzięki^[67].
• 1956 – powstał punkt felczerski z siedzibą w Dziękach^[68].
• 1958 – w dniu 1 września uruchomiono przedszkole w prywatnym domu państwa Lipców w Wiązownicy Małej – pierwszym kierownikiem zostaje Jadwiga Kaczmarczyk^[68].
• 1964 – otwarto Szkołę Przysposobienia Rolniczego w Wiązownicy Kolonii^[69].
• 1966 – elektryfikacja wsi Wiązownica Kolonia^[70].
• 1966 – oddano do użytku Wiejski Ośrodek Zdrowia w Wiązownicy Kolonii^[71].
• 1968 – kierownikiem szkoły w Wiązownicy Kolonii zostaje Zdzisław Kwiecień^[72].
• 1975 – miejscowość administracyjnie należy do województwa tarnobrzeskiego^[8].
• 1988 – konserwacja stropu i polichromii kościoła parafialnego.
• 1988 – dyrektorem szkoły wiązownickiej zostaje Maria Swatek.
• 1997 – wybudowano nowy dom parafialny poświęcony przez ks. bp. Mariana Zimałka.
• 1997 – właścicielem pałacu Dzięki zostaje Aleksander Pietrow.
• 1998 – miejscowość Wiązownica Kolonia znajduje się w województwie świętokrzyskim, powiecie staszowskim.
• 2003 – oddano do ruchu drogę asfaltową łączącą Wiązownicę Kolonię z Bukową przez Zamłynie.
• 2004 – modernizacja i remont szkoły filialnej w Wiązownicy Kolonii.
• 2005 – 31 marca wpisano do rejestru zabytków kościół parafialny, zespół pałacowo-parkowy Dzięki i cmentarz stary w Wiązownicy Małej.
• 2007 – remont dachu nad zakrystią i skarbczykiem – pokrycie miedzianą blachą.
• 2008 – oddanie do ruchu drogi asfaltowej przez przysiółek Browary.
• 2009 – 20 lutego Rada Miejska w Staszowie podjęła uchwałę o likwidacji filialnej szkoły podstawowej w Wiązownicy Kolonii.
• 2009 – wrzesień – zabezpieczenie okien witrażowych kościoła przez montaż okien osłonowych.
• 2010 – czerwiec – wydano „Inwentarz rękopisów” autorstwa prof. F. Kiryka. z którego wynika że w zbiorach Archiwum Kapitulnego i Katedralnego znajdują się dokumenty dotyczące parafii Wiązownica.
• 2010 – Odwodnienie budynku kościoła.
• 2012 – podczas uroczystości odpustowych ks. bp. E. Frankowski dokonał poświęcenia pomnika bł. Jana Pawła II ufundowanego przez rodzinę Zbigniewa i Jolanty Bąk.

Zabytki

Pałac „Dzięki” w czasie renowacji w 2011 r.

• Późnoklasycystyczny kościół pw. św. Michała Archanioła z 1844 r. Wzniesiony na terenie osady Dzięki w zastępstwie kościoła drewnianego z 2. poł XV w. z Małej Wiązownicy, który spłonął w 1820 r. W 1916 r. świątynia została rozbudowana, powstały dwie kaplice boczne (św. Barbary i św. Michała Archanioła) i prezbiterium. W latach 1988–1990 kościół został odrestaurowany.
• "Pałac Dzięki" – Eklektyczny z dominującym stylem neogotyckim pałacyk z 1844 r. zaprojektowany najprawdopodobniej przez Adama Idźkowskiego, wybudowany na terenie osady Dzięki, skąd często nazywany jest Dzięki. Ma powierzchnię 800 m² i 26 pomieszczeń i był wiejską rezydencją senatora Wasilija Pogodina. Półokrągłe wejście i okrągła klatka schodowa w kształcie baszty nawiązują do budowli wschodnich. W jednym z wejść zachowały się drzwi z XIX w. z herbem pierwszych właścicieli. Obok znajdują się stajnia z wozownią, dom dla służby i lodownia, a na sąsiednim wzgórzu dom ogrodnika. W sąsiedztwie pałacu rośnie 500-letni dąb szypułkowy – pomnik przyrody.