Powiat Teschen

Powiat Teschen (niem. Landkreis Teschen, pol. powiat cieszyński; do 29 grudnia 1939 Powiat Teschen-Freistadt, niem. Landkreis Teschen-Freistadt, pol. powiat cieszyńsko-frysztacki) – były powiat niemiecki, istniejący w latach 1939–1945. Powstał w efekcie włączenia we wrześniu 1939 Śląska Cieszyńskiego do III Rzeszy. W dokumentach bywał również określany jako Olsaland lub Olsa-Gebiet, jego powierzchnia wynosiła 1462 km², był to drugi pod względem wielkości powiat na terenie Rzeszy^[1].

Siedzibą landratu było miasto Cieszyn (Teschen), zaś jego przewodniczącym w latach 1940–1945 był dr Udo Krüger.

18 stycznia 1941 rozwiązano prowincję Śląsk, wskutek czego powiat Teschen wszedł w skład nowej prowincji Górny Śląsk (Provinz Oberschlesien), utworzonej z rejencji katowickiej i opolskiej.

Historia

Pierwszy oddział niemiecki wkroczył do Cieszyna 1 września o godz. 16, następnego dnia osiągając linię Wisły. Kwestia przesunięcia granicy III Rzeszy pozostawała przez cały wrzesień w zasadzie jeszcze otwarta. Ostateczna decyzja o włączeniu powiatów Cieszyn-Frysztat i Bielsko-Biała pod zarząd w Katowicach zapadła 6 października. Władze niemieckie połączyły przedwojenne powiaty cieszyński i frysztacki w jeden o nazwie Teschen-Freistadt. 29 grudnia zmieniono nazwę powiatu na Teschen.

W listopadzie oddano Słowacji część zajętych przez Polskę gmin w październiku 1938^[2]

W policyjnym spisie ludności (tzw. palcówka, niem. Fingerabdruck) przeprowadzonym w dniach 11 do 23 grudnia 1939 r. 126 593 (44%) mieszkańców powiatu zadeklarowało narodowość śląska (z czego na terenie powiatu cieszyńskiego bez tzw. Zaolzia 72,3%, a na Zaolziu 36,6%), 66 788 (23%) zadeklarowało narodowość polską (po dawnej polskiej stronie Olzy 22,7% a na Zaolziu 24,1%), niemiecką 41 522, zaś czeską 46 567 (z czego na Zaolziu 44 597, 20,9%), a żydowską 1 928^[3], jednak w późniejszym okresie, wskutek podpisywania Niemieckiej Listy Narodowej liczba Niemców znacząco się zwiększyła. W 1943 poszczególne kategorie Volkslisty liczyła 3 tysiące folksdojczów (DVL I), 22 tysiące osób pochodzenia niemieckiego (DVL II), 180 tysięcy trójkarzy i 300 osób IV kategorii^[4]. Liczba osadników niemieckich wyniosła z kolei 2091, dużo mniej niż w pobliskim powiecie bielskim (gdzie wyniosła ona 13 572)^[5].

Podział na gminy

Stopniowo od 30 stycznia 1940 najważniejszym gminom nadawano uprawnienia samorządowe według prawa niemieckiego z 1933 Deutsche Gemeindeordnung (DGO). Do końca wojny otrzymały je^[6]:

1. Dombrau,
2. Freistadt (w 1944 połączenie z Karwin),
3. Jablunkau (1 kwietnia 1941 do miasta włączono gminę Nawsi),
4. Karwin (w 1944 połączenie z Freistadt),
5. Lazy: przewidziana zmiana nazwy na Heinrichshalden^[7],
6. Neu Oderberg: Oderberg^[8],
7. Orlau,
8. Peterswald,
9. Poremba: Grabenau,
10. Reichwaldau,
11. Skotschau,
12. Steinau: Olsasteinau,
13. Suchau (z połączenia w 1941 trzech gmin: Mittel Suchau, Nieder Suchau, Ober Suchau),
14. Teschen (do miasta włączono gminę Sibica),
15. Trzynietz: Olsahütte,
16. Ustron (w 1941 włączono gminę Hermanitz),
17. Weichsel: Hohenweichsel;

Pozostałe miejscowości podzielono administracyjne na tzw. okręgi urzędowe (Amtsbezirk). 1 stycznia 1945 powiat obejmował 131 gminy. W okresie 1939–1945 była proponowana germanizacja niektórych słowiańsko-brzmiących niemieckich nazw geograficznych na terenie Śląska Cieszyńskiego:

1. Bistritz (2 gminy)

• • Bistritz,
  • Nidek: Niedeck,

2. Bludowitz (7 gmin)

• • Nieder Bludowitz: Blaudental,
  • Nieder Dattin,
  • Ober Bludowitz: Blaude,
  • Schumbarg: Schlesischschönberg,
  • Schöbischowitz: Schöbischau,
  • Schönhof,
  • Zermanitz: Zermadorf,
  • Zywotitz: Seibotendorf,

3. Deutschleuthen (5 gmin)

• • Deutschleuthen
  • Dittmannsdorf,
  • Ober Leuthen: Oberleuthen
  • Wilmersdorf
  • Zawada: Mautendorf.

4. Freistadt-Land (6 gmin)

• • Bad Darkau (w 1944 włączone do miasta Karwin),
  • Katschitz: Katschütz,
  • Lonkau: Olsawiesen,
  • Nieder Marklowitz: Niedermarkelsdorf,
  • Ober Marklowitz: Obermarkelsdorf,
  • Petrowitz: Weichselpetersdorf,
  • Piersna: Pürschau,
  • Roy (w 1944 włączone do miasta Karwin),
  • Altstadt (w 1944 włączone do miasta Karwin),

5. Golleschau (6 gmin)

• • Zeislowitz: Zeiseldorf,
  • Godischau,
  • Golleschau,
  • Kisielau: Kieselau,
  • Nieder Kosakowitz: Kosfeld,
  • Ober Kosakowitz: Kosdorf,

6. Groß Gurek (4 gminy)

• • Brenna,
  • Klein Gurek: Brenntal,
  • Groß Gurek: Brennhübel,
  • Lipowetz: Weichsellindenau,

7. Hnojnik (14 gmin)

• • Dobratitz: Dobersbach,
  • Hnojnik: Steinendorf,
  • Kameral-Ellgoth: Freisteinau,
  • Nieder Domaslowitz: Niederthomasdorf,
  • Ober Domaslowitz: Oberthomasdorf,
  • Rzeka: Reckenhöhe,
  • Smilowitz: Schmeilstal,
  • Nieder Toschonowitz: Taschental,
  • Ober Toschonowitz: Taschenhübel,
  • Trzanowitz: Trannau,
  • Tritiesch: Hohenrohrau,
  • Wielopole: Breitfeld,
  • Wojkowitz: Wolkerstal,
  • Ober Zukau: Oberzuckau,

8. Istebna (4 gminy)

• • Istebna: Bergstuben,
  • Hertschawa: Herrnwald,
  • Jaworzinka: Urlsberg,
  • Koniakau: Bergkleedorf,

9. Jablunkau-Land (9 gmin)

• • Bozonowitz,
  • Bukowetz: Buchengrund (Beskiden),
  • Grudek: Olsaburg,
  • Kosarzisk: Kossern,
  • Nieder Lomna: Lomnatal,
  • Ober Lomna: Lomna,
  • Millikau: Milkenbach,
  • Mosty b. Jablunkau: Jablunkapaß,
  • Piosek: Sandgrund,

10. Neu Oderberg-Land (5 gmin)

• • Oderberg: Altoderberg,
  • Pudlau,
  • Skrzeczon: Kretschen,
  • Wirbitz,
  • Zablatsch: Moosfeld,

11. Seibersdorf (4 gminy)

• • Klein Kuntschitz: Teichkunzendorf,
  • Groß Kuntschitz: Bachkunzendorf,
  • Pruchna: Pruchenau,
  • Seibersdorf

12. Skotschau-Land (16 gmin)

• • Bladnitz
  • Baumgarten: Teichbaumgarten,
  • Harbutowitz: Herborsddorf,
  • Iskrzicin: Kieselberg,
  • Kittschitz: Kittenau,
  • Kostkowitz: Kostenteichen,
  • Kowali: Teichschmieden,
  • Lonczka: Wiesenhang,
  • Miendziswiec: Mittenhof,
  • Nierodzim: Weichselrode,
  • Ochab: Ochau (Weichsel),
  • Perstetz,
  • Pogorsch: Weichselbrandau,
  • Simoradz: Simmerau,
  • Willamowitz: Wenigenwilhelmsdorf,
  • Wislitz: Weichselberg,

13. Teschen-Land (16 gmin)

• • Bazanowitz: Baschenau,
  • Brzezowka: Birkhübel,
  • Dzingelau: Zingelau,
  • Gumna: Tennberg,
  • Haslach: Schlesischhaslach,
  • Kotzobendz: Kottenbusch,
  • Krasna: Schönhuben,
  • Mönnichhof,
  • Mosty b. Teschen,
  • Ogrodzon: Rodendorf,
  • Pastwisk: Olsaweide,
  • Pogwisdau: Windhübel,,
  • Punzau,
  • Roppitz,
  • Zamarsk: Zammer,
  • Nieder Zukau: Niederzuckau,

14. Tierlitzko (6 gmin).

• • Nieder Tierlitzko: Niederzierlau,
  • Ober Tierlitzko: Oberzierlau,
  • Grodischt: Grödenberg,
  • Mistrzowitz: Meistern,
  • Albersdorf,
  • Stanislowitz: Stenzelsdorf (Beskiden),

15. Trzynietz-Land (11 gmin)

• • Gutty: Talhütten (Beskiden),
  • Karpentna: Kerpersdorf,
  • Kojkowitz: Georgsberg,
  • Konskau,
  • Lischbitz: Fuchsgrund,
  • Nieder Lischna: Niederlischna,
  • Ober Lischna: Oberlischna,
  • Niebory: Nieberntal,
  • Oldrzychowitz: Ulrichsdorf (Beskiden),
  • Tyra: Türau,
  • Wendrin: Wendrain;

Zobacz też

• powiat cieszyński

Przypisy

1. K. Nowak, W latach II..., 2015, s. 443
2. Landkreis Teschen
3. K. Nowak, W latach II..., 2015, s. 448
4. K. Nowak, W latach II..., 2015, s. 451
5. K. Nowak, W latach II..., 2015, s. 452
6. Städte, Gemeinden nach der DGO und Amtsbezirke Landkreis Teschen
7. Gemeinde Lazy
8. Stadt Neu Oderberg Stadt Neu Oderberg

Bibliografia

• W latach II wojny światowej. W: Śląsk Cieszyński w latach 1918–1945. Krzysztof Nowak. Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2015. ISBN 978-83-935147-5-5. Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• Spis gmin powiatu w 1945 roku
• Mapa powiatu w 1940