Nawsie (Czechy)

Nawsie^[2] (cz. Návsí^ⓘNávsí, niem. Nawsy) – wieś gminna w Czechach, w kraju morawsko-śląskim (powiat Frydek-Mistek). Leży w regionie Śląska Cieszyńskiego, na tzw. Zaolziu.

Ten artykuł dotyczy wsi w Czechach. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Nawsie

Návsí

gmina
Urząd gminy
Herb Flaga
Państwo	Czechy
Kraj	morawsko-śląski
Powiat	Frydek-Mistek
Kraina	Śląsk
Starosta	Marian Waszut
Powierzchnia	19,63 km²
Populacja (2015) • liczba ludności	3905[1]
• gęstość	194,1 os./km²
Kod pocztowy	739 91-739 92
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba obrębów ewidencyjnych	3
Liczba części gminy	1
Liczba gmin katastralnych	1
Położenie na mapie kraju morawsko-śląskiego Nawsie
Położenie na mapie Czech Nawsie
49°35′N 18°45′E
Strona internetowa

Geografia

Miejscowość leży w mezoregionie Rów Jabłonkowski (cz. Jablunkovská brázda), pomiędzy pasmem Beskidu Śląskiego na wschodzie i Beskidu Morawsko-Śląskiego na zachodzie, na północ od Przełęczy Jabłonkowskiej. Swoimi wschodnimi krańcami sięga aż do Wielkiego Stożka (978 m n.p.m.) w Beskidzie Śląskim, na zachodzie zaś opiera się o pierwsze szczyty Beskidu Morawsko-Śląskiego^[3]. Środek miejscowości przecina dolina rzeki Olzy.

Historia

W dokumencie protekcyjnym biskupa wrocławskiego Wawrzyńca z dnia 25 maja 1223 roku wydanym na prośbę księcia opolsko-raciborskiego Kazimierza dla klasztoru premonstrantek w Rybniku wymieniono około 30 miejscowości mających im płacić dziesięcinę. Pośród 14 miejscowości kasztelanii cieszyńskiej wymieniona została Novosa (Novoza), którą można by utożsamiać właśnie z Nawsiem, co jednak budzi wątpliwości^[4][5].

31 grudnia 1435 r. w ramach przywileju, książę cieszyński Wacław I, za wierną służbę nadał Pawłowi Sikorze prawo założenia w tym miejscu społeczności rolniczej. Grunt był zwolniony z podatku, a Sikora zobowiązał się przyjąć obowiązki wójta. Przywilej ten potwierdził później w 1603 roku książę Adam Wacław. Ród Sikorów dzierżył funkcję wójtów Nawsia aż do początków XX wieku. Nawsie pierwotnie było częścią Starego Jabłonkowa, lecz kiedy później wyżej nad Olzą powstał nowy Jabłonków, Nawsie stało się osobną wsią. Pod taką nazwą (Nawsie) wzmiankowana została ona po raz pierwszy w 1577 roku^[6].

Nawsie leżało na starym, średniowiecznym szlaku handlowym, tzw. „szlaku miedziowym” biegnącym od Górnych Węgier (dzisiejszej Słowacji) przez Cieszyn do Wrocławia. Stwarzało to dobre warunki dla rozwoju wsi, w której poczęli się osiedlać nowi rzemieślnicy. Takie położenie miało i negatywne konsekwencje: ciągłe przemarsze obcych wojsk i częste wylewy Olzy spowodowały, że w drugiej połowie XVII wieku prawie jedna trzecia mieszkańców opuściła miejscowość. Po utworzeniu zboru protestanckiego w Nawsiu, w 1791 r. wybudowany został drewniany kościół ewangelicki, a z czasem na jego miejscu – nowy, murowany (w 1820).

W opisie Śląska Cieszyńskiego autorstwa Reginalda Kneifla z 1804 Nawsy, oder auch Nawschy w Komorze Cieszyńskiej miały 48 domów i 739 mieszkańców posługujących się śląsko-polskim narzeczem^[7].

Wieś szybko rozwinęła się dzięki powstaniu Kolei Koszycko-Bogumińskiej, od 1871 roku przebiegającej przez miejscowość. Powstała tu duża stacja kolejowa – Návsí (Nawsie), która obsługuje także mieszkańców pobliskiego miasta Jabłonków.

Według austriackiego spisu ludności z 1900 r. w 222 budynkach w Nawsiu na obszarze 1965 hektarów mieszkało 1917 osób, co dawało gęstość zaludnienia równą 97,6 os./km². Z tego 664 (34,6%) mieszkańców było katolikami, 1250 (65,2%) ewangelikami a 3 (0,2%) wyznawcami judaizmu, 1782 (93%) było polsko-, 74 (3,9%) niemiecko-, 17 (0,9%) czesko- a 7 innojęzycznymi^[8]. Do 1910 roku liczba budynków wzrosła do 264, a mieszkańców do 2249, z czego 2188 było zameldowanych na stałe. Z nich 2114 (96,6%) było polsko-, 62 (2,8%) niemiecko-, a 12 (0,5%) czeskojęzycznymi. Podział według religii kształtował się następująco: 783 (34,8%) katolików, 1449 (64,4%) ewangelików, 174 (0,8%) wyznawców judaizmu^[9].

W 1914 roku brygadier Józef Piłsudski spędził ze swoimi Legionami pierwsze święta Bożego Narodzenia w miejscowym kościele ewangelicko-augsburskim^[10].

Po podziale Śląska Cieszyńskiego w 1920 r. miejscowość znalazła się w granicach Czechosłowacji. W 1938 r. została wraz z większością Zaolzia zaanektowana przez Polskę, a w II wojnie światowej przez nazistowskie Niemcy. Po wojnie przywrócona Czechosłowacji. W latach 1960–1994 Nawsie było częścią Jabłonkowa.

W 1934 roku także została otwarta Polska szkoła w Jasieniu.

Ludność

W latach 1869–2001^[11]:

Rok	1869	1880	1890	1900	1910	1921	1930	1950	1961	1970	1980	1991	2001
Liczba ludności	1057	1412	1629	1917	2249	2503	3102	3306	3588	3609	3588	3623	3765

Według czeskiego spisu z 2001 r. w Nawsiu w 815 z 885 domach w gminie Nawsie mieszkało 3765 osób, z czego 2698 (71,7%) było narodowości czeskiej, 902 (24%) polskiej, 62 (1,7%) słowackiej, 60 (1,6%) śląskiej, 15 (0,4%) morawskiej i 5 (0,1%) niemieckiej. Osoby wierzące stanowiły 81,8% populacji (3079 os.), z czego katolicy 47,5%, 1461 osób^[12].

Zabytki

Obiektami zabytkowymi w miejscowości są^[13]:

• kościół ewangelicko-augsburski z 1820 roku z wieżą dobudowaną w 1849 r.
• dom nr 47, dawna szkoła ewangelicka Emaus z 1808 r.
• zagroda wiejska (dom nr 34), pod Stożkiem
• zagroda wiejska (dom nr 148),
• ruiny średniowiecznego grodziska, zwane Zamczysko, leżące przy ujściu Czarnego Potoku do Olzy
• budynek szkoły z 1927 r. w Osadzie Zimny

Turystyka

Przez miejscowość przebiegają następujące trasy rowerowe:

• Międzynarodowy Szlak Rowerowy Greenways Kraków – Morawy – Wiedeń
• Radegast CykloTrack Trojmezí
• trasa nr 56 (89 km), czeska część tzw. Pętli Rowerowej Euroregionu Śląsk Cieszyński

Piesze szlaki turystyczne przebiegające przez Nawsie:

• Radvanov – Pod Velkým Stožkem (6,6 km)
• Návsí – Velký Stožek (Wielki Stożek) (8,6 km)
• Návsí – Girová – Markov (11 km)
• Bystrzyca – Návsí – Slavíč (26 km)

Szkoła polska w Jasieniu

Pięcioletnia polskojęzyczna szkoła w Jasieniu została wybudowana w latach 1925–1926, na 30-arowej parceli, którą ofiarował gazda Paweł Rucki. Budowę powierzono prywatnej firmie Klimek z Jabłonkowa. Jesienią 1925 roku zbudowano fundamenty szkoły, a rok później był gotowy budynek szkolny z jedną klasą, kancelarią i dwoma pokojami mieszkalnymi dla kierownika. W 1926 otworzono pierwszą klasę^[14]. Gdy w roku szkolnym 1934/1935 zapisało się do szkoły 45 uczniów, ówczesny kierownik Leonard Guńka otworzył drugą klasę, którą prowadził nauczyciel Adolf Pytlik. W 1938 kierownik Guńka odszedł, szkołę przejął nauczyciel Władysław Zaparth, a jej kierownikiem został mianowany Karol Malik. Z powodu wielkiej liczby uczniów otwarto trzecią klasę, w której uczyła Jadwiga Banaś. Dla uczniów organizowano wycieczki oraz festyny, które odbywały się Pod Grapą czy też w Brzeziu. W roku 1974, z powodu braku uczniów, szkoła została zamknięta i dwunastka dzieci przeszła do szkoły nawiejskiej. W budynku szkoły od 1975 działało przedszkole dla ponad dwudziestki dzieci z kierowniczką Hertą Kubiszową z Trzyńca. Po trzech latach polskie przedszkole przeniesiono do budynku czeskiej szkoły.

Budynek polskiej szkoły został w roku 2016 wynajęty przez Dom Dzieci i Młodzieży w Jabłonkowie. Budynek ten służy po dzień dzisiejszy jako ośrodek szkoleniowy i rekreacyjny dzieciom i młodzieży. MK PZKO korzysta z niego przy organizowaniu imprez.

Koło PZKO Jasienie

W 1956 roku z inicjatywy ówczesnego dyrektora szkoły, Pawła Klusa, na terenie Jasienia (część Nawsia) powstało 52-osobowe koło PZKO, skupiające mieszkających tu polskich działaczy społecznych. Głównym kierunkiem działalności Koła stała się amatorska działalność teatralna (przez scenę przewinęło się blisko 80% wszystkich członków). Pierwszy występ teatralny odbył się już w 1956 roku; od tej pory przedstawienia odbywały się dwa razy w roku. Latem 1959 w czynie społecznym przebudowano starą remizę strażacką na Dom Kultury. Funkcjonowały w nim m.in.: chór mieszany, tercet żeński, dziewczęcy zespół "Podlotki", zespół taneczny "Rytmik", Kabaret "Wielki Szpan", Klub Seniora, Klub Kobiet, Klub Młodych, Klub Dzieci. Od 1980 w przedstawieniach zaczęły brać udział dzieci.

Aktorzy teatru amatorskiego PZKO

Aktualnie koło liczy ok. 100 członków, spośród których wyłoniono 11-osobowy zarząd. Cały teren MK PZKO Jasienie dzieli się na 5 "podrejonów": Rejon "Podkozubowa", Rejon "Chałupy", Rejon "Jasienie", Rejon "Skręt", Rejon "U Warcopa". Głównymi uroczystościami w życiu organizacji są: walne zebranie, jajecznica, "baran", andrzejki, wigilijka. Członkowie Koła biorą także udział w tradycyjnym Gorolskim Święcie. W swej góralskiej chatce co roku przygotowują tradycyjne potrawy jak: stryki, kapuśnica, chlyb ze szpyrkami i mnóstwo innych specjałów. Koło organizuje także wycieczki, zarówno do Polski (nad Bałtyk, do Warszawy lub Krakowa), jak i w inne rejony Czech i Europy. 12 listopada 2016 Polacy z Jasienia świętowali jubileusz 60-lecia PZKO oraz 90 lat od założenia szkoły w Jasieniu^[15][16].

Prezesami koła byli kolejno Jan Chodura, Emil Pawlus, Adam Bocek, Stanisław Recmanik, Józef Sikora, Józef Martynek, Stanisław Sikora, Leopold Kantor, Józef Bocek, Wacław Kapsia, Jarosław Madzia.

Postaci związane z Nawsiem

• Jan Winkler – polski duchowny ewangelicko-augsburski, wieloletni pastor miejscowego zboru
• Franciszek Michejda – polski duchowny ewangelicko-augsburski, wieloletni pastor miejscowego zboru, działacz narodowy na Śląsku Cieszyńskim
• Tadeusz Michejda – polski działacz społeczny, lekarz, polityk
• Władysław Michejda – polski adwokat, burmistrz Cieszyna do 1929 roku
• Władysław Niedoba – polski działacz społeczno-kulturalny Śląska Cieszyńskiego, reżyser, aktor, znany jako „Jura spod Grónia” lub „Gorolski hetman”
• Władysław Młynek – polski nauczyciel, poeta, działacz społeczny i kulturalny na Zaolziu
• Halina Młynkowa – piosenkarka

Galeria

• 
  Czeska Szkoła Podstawowa
• 
  Polska Szkoła Podstawowa
• 
  Kościół ewangelicko-augsburski z 1820 r.
• 
  Ołtarz w kościele ewangelickim
• 
  Napis na kościele ewangelickim
• 
  Emaus. Była szkoła ewangelicka z 1808 r.
• 
  Dworzec kolejowy w Nawsiu

Przypisy

1. Český statistický úřad: Informativní počet občanů v ČR ve všech obcích, v obcích 3. typu a v městských částech. [w:] Počty obyvatel v obcích [on-line]. Ministerstvo vnitra České republiky, 2015-01-01. [dostęp 2015-04-08]. (cz.).
2. Nazewnictwo geograficzne świata. Zeszyt 11. Europa, Część I, 2009 Publikacja w formacie PDF
3. Marcin Żerański: Śląsk Cieszyński. Od Bielska-Białej do Ostrawy. Cieszyn: Pracownia na pastwiskach, 2012, s. 240. ISBN 978-83-933109-3-7.
4. Idzi Panic. Z badań nad osadami zanikłymi na Górnym Śląsku w średniowieczu. Uwagi w sprawie istnienia zaginionych wsi podcieszyńskich, Nageuuzi, Suenschizi, suburbium, Radouiza, Zasere, Clechemuje oraz Novosa. „Pamiętnik Cieszyński”. 15, s. 29-37, 2000. Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Cieszynie. ISSN 0137-558x. [dostęp 2012-12-31].
5. Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 294. ISBN 978-83-926929-3-5.
6. Marcin Żerański: Śląsk Cieszyński. Od Bielska-Białej do Ostrawy. Cieszyn: Pracownia na pastwiskach, 2012, s. 241. ISBN 978-83-933109-3-7.
7. Reginald Kneifel: Topographie des kaiserl. Königl. Antheils von Schlesien. Beschaffenheit und Verfassung, insbesondere des Herzogtums Teschen, Fürstentums Bielitz und der freien Minder-Standesherrschaften Friedeck, Freystadt, Deutschleuten, Roy, Reichenwaldau und Oderberg. T. 1. Cz. 2. Brünn: Joseph Georg Traßler, 1804, s. 185–186. (niem.).
8. Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XI. Schlesien. Wien: 1906. (niem.). Brak numerów stron w książce
9. Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien. Troppau: 1912. (niem.). Brak numerów stron w książce
10. Nowak 2008, 16.
11. Český statistický úřad: Historický lexikon obcí ČR 1869–2005 – 1. díl. czso.cz, 2008-08-20. s. 714-715. [dostęp 2010-10-14]. (cz.).
12. Sčítaní lidu, domů a bytů 2001. [dostęp 2010-09-16]. (cz.).
13. Národní památkový ústav: Zabytki powiatu Frydek-Mistek. [dostęp 2013-10-08]. (cz.).
14. EwaE. Kiedroń EwaE., EmiliaE. Sikora EmiliaE., JaninaJ. Podgrabinska JaninaJ., 90 lat budynku szkoły w Jasieniu. Brak numerów stron w książce
15. https://zwrot.cz/2016/11/w-jasieniu-swietowano-podwojny-jubileusz/
16. Leksykon PZKO. Czeski Cieszyn : Zarząd Główny PZKO, 1997. [dostęp 2020-03-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-03)].

Bibliografia

• Irena Cicha: Stonawka od źródła do ujścia. Český Těšín: Region Silesia, 2004. ISBN 80-239-3850-9. Brak numerów stron w książce
• Pierwsza Niepodległość. W: Krzysztof Nowak: Polskość i ruch narodowy. Cieszyn: Urząd Miejski Cieszyn, 2008, s. 7-17. ISBN 978-83-89835-40-6.

Linki zewnętrzne

• PZKO – Miejscowe Koło Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego w Nawsiu