Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa
Olza (rzeka)
rzeka w Czechach i w Polsce Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Remove ads
Olza (cz. Olše, niem. Olsa) – rzeka na Śląsku Cieszyńskim, na granicy Polski i Czech, będąca prawym dopływem Odry.
.png)
Remove ads
Remove ads
Przebieg
Podsumowanie
Perspektywa
Długość 86,2 km, powierzchnia zlewiska 1117,6 km², z tego 479 km² na terytorium Polski. 49 większych dopływów. Źródła w Koniakowie w gminie Istebna, pod Gańczorką i Karolówką, na zachodnich stokach grzbietu Beskidu Śląskiego, na wysokości 840–880 m n.p.m. Uchodzi do Odry na północ od Bogumina, koło wsi Olza, na wysokości 191 m n.p.m. Średni spadek 0,67%[1].
Pierwsze 16 km biegu na terenie Istebnej, w granicach Polski. Na tym odcinku średni spadek wynosi ok. 2,5%[2]. Rzeka płynie tu generalnie w kierunku zachodnim. W toku źródłowym, u południowych podnóży Filipionek, na Olzie istniała klauza, której ślady w postaci zabagnionego rozlewiska były widoczne jeszcze na początku XXI w. W 2013 r. na tym miejscu staraniem Nadleśnictwa Wisła został zbudowany Zbiornik Małej Retencji „Gańczorka”[3]. Poniżej zbiornika koryto stosunkowo szerokie, w korycie widoczne odsłonięcia fliszu karpackiego. Poniżej „Tartaku” w Istebnej rzeka silnie meandruje u południowych podnóży Młodej Góry, płynąc do granicy państwa krętą, miejscami bardzo wąską i głęboką doliną. Poniżej granicy systematycznie wykręca ku północnemu zachodowi.
W górnym biegu w granicach Czech, od Jabłonkowa po Trzyniec Olza tworzy granicę między Beskidem Śląskim a Beskidem Morawsko-Śląskim. W tej części biegu Olza ma w dalszym ciągu charakter rzeki górskiej. Jej koryto jest kręte, przeważnie dość głębokie, kamienisto-żwirowe, miejscami urozmaicone większymi głazami lub niskimi progami. W zakolach Olza podcina brzegi, tworząc kilkunastometrowe skarpy, a nawet kilkumetrowe skalne ścianki, pod którymi formują się głębsze plosa[4]. Z jedną z takich skał na prawym brzegu, na terenie Gródka, zwanej do dziś „Skałą Bełki”, związana jest legenda o rycerzu Bełce, który miał z niej skoczyć wraz z koniem do wody i zginąć samobójczą śmiercią[5]. Około 18-kilometrowy odcinek rzeki od ujścia Łomnej w Jabłonkowie do Trzyńca jest spławny dla kajaków, mniejszych canoe czy pontonów. Spływy mogą się odbywać przy minimalnym stanie wody na wodowskazie w Jabłonkowie ok. 130-150 cm[4].
W biegu środkowym, od Cieszyna do Karwiny oraz w dolnym, od Zawady/Godowa po ujście do Odry, korytem Olzy biegnie granica polsko-czeska[2]. Olza jest rzeką niosąca stosunkowo niewiele wody. Jej średni przepływ przy ujściu wynosi ok. 10 m³/s[6]. Stan wody wzrasta nagle w przypadku opadów nawalnych, którymi zagrożone są północno-zachodnie stoki Beskidu Śląskiego[7].
Dopływy Olzy
Lista nazwanych cieków w dorzeczu Olzy:
Olza (ujście do Odry)
├───P───Szotkówka │ └───P───Lesznica ├───P───Pietrówka ├───L───Stonawka ├───P───Bobrówka │ └───L───Młynówka ├───P───Puńcówka ├───L───Ropiczanka ├───L───Tyrka ├───P───Lesznianka ├───P───Wędryńka ├───L───Kopytná ├───P───Głuchówka │ └───P───Strzelma ├───P───Komparzów ├───P───Rogowiec ├───P───Kostków ├───P───Radwanów ├───L───Łomna │ └───P───Osetnica ├───L───Lyski ├───L───Bukowiec ├───L───Gliniany ├───P───Prądowiec ├───P───Połomity Mały ├───P───Połomity Wielki ├───L───Raztoka Olza (źródło)
Remove ads
Przyroda
Konotacje w kulturze
Olza i jej źródła zajmują poczesne miejsce w kulturze duchowej mieszkańców Śląska Cieszyńskiego. Pieśń „Płyniesz Olzo po dolinie”, do której słowa ułożył Jan Kubisz, pochodzący z położonej nad tą rzeką wsi Końska, uznawana jest za nieoficjalny hymn Śląska Cieszyńskiego[8].
Hydronimia
Podsumowanie
Perspektywa
Nazwa rzeki we współczesnej formie Olza wspominana była już w 1425 r.[9] Według polskiego językoznawcy, związanego ze Śląskiem Henryka Borka, etymologia nazwy rzeki „Olza” wywodzi się od praindyjskiej formy * Ali-gā od * ali- ‘biały’, skąd prasłowiańskie * Olьdza, a więc pierwotnie ‘biała rzeka’ (podobnie jak Łaba ← * Alba, łac. albus ‘biały’)[9][10]. Twórca teorii hydronimii staroeuropejskiej, Hans Krahe stwierdził, że rdzeń *el-/*ol-/*al- oznacza „wodę, wilgoć”. Podobną teorię akceptuje (m.in. za J. Rozwadowskim) Robert Mrózek: Olza ← Oldza ← Oliga z pierwotnym znaczeniem ‘woda’, ‘ciecz’[11]. Niemiecki onomasta Jürgen Udolph wywodzi nazwę „Aliga”, przekształconą następnie w „Olbga”, „Oldza”, od staroeuropejskiego *el-g/*ol-g („pachnieć, śmierdzieć, gnić”), stąd „Olza” oznacza „rzekę wydzielającą zapach” (nazwa „Olbga” – „bagno, błoto”).
W niemieckojęzycznych źródłach drukowanych rzeka występuje od 1493 r. pod nazwą „Olsa”. Czeska nazwa urzędowa rzeki („Olše”), utrwalona w dwudziestoleciu międzywojennym jako jeden z elementów czechizacji tzw. Zaolzia[potrzebny przypis], obecnie budzi kontrowersje nawet wśród uczonych czeskich[potrzebny przypis]. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił rzekę w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Elsa fl. [12].
Remove ads
Miejscowości położone nad Olzą
Galeria
Źródło Olzy na Gańczorce
Olza w Bukowcu
Olza w Gródku
Olza w Cieszynie
Olza w Cieszynie, widziana z „Mostu przyjaźni”
Ujście Olzy do Odry w powiecie wodzisławskim
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads