Dębowiec (powiat cieszyński)

Dębowiec (cz. Dubovec, niem. Baumgarten) – wieś w Polsce, położona w województwie śląskim, w powiecie cieszyńskim, w gminie Dębowiec, w historycznych granicach regionu Śląska Cieszyńskiego. Siedziba tejże gminy.

Zobacz też: Dębowiec w innych znaczeniach tej nazwy.

Dębowiec

wieś
panorama miejscowości
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	cieszyński
Gmina	Dębowiec
Liczba ludności (2022)	1920[1]
Strefa numeracyjna	33
Kod pocztowy	43-426[2]
Tablice rejestracyjne	SCI
SIMC	0051530
Położenie na mapie gminy Dębowiec Dębowiec
Położenie na mapie Polski Dębowiec
Położenie na mapie województwa śląskiego Dębowiec
Położenie na mapie powiatu cieszyńskiego Dębowiec
49°48′49″N 18°43′13″E[3]

Nieoficjalny herb wsi Dębowiec

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Dębowiec. W latach 1975–1998 wieś należała administracyjnie do województwa bielskiego.

Powierzchnia sołectwa wynosi 1317 ha^[4], liczba ludności 1786 (2008), co daje gęstość zaludnienia równą 135,6 os./km².

Geografia

Wieś położona jest na pograniczu Pogórza Cieszyńskiego, Wysoczyzny Kończyckiej i Doliny Górnej Wisły. Od strony północnej sąsiaduje z Pruchną i Ochabami, od wschodniej z Wiślicą (na bardzo krótkim odcinku), Simoradzem, na południowym wschodzie z Iskrzyczynem, na południu z Kostkowicami, na zachodzie z Hażlachem i Rudnikiem. Krajobraz wsi jest silnie ukształtowany przez przepływającą przez nią rzekę Knajkę (lewy dopływ Wisły) i umiejscowione wzdłuż niej stawy rybne (237 ha) i pola uprawne (ok. 50% terenu).

Integralne części wsi Dębowiec^[5][6]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0051546	Chodniki	część wsi
0051552	Hersztówki	część wsi
0051569	Łęg	część wsi
0051575	Pole	część wsi

Dawniej do Dębowca należała, dziś położona w Simoradzu, Dębina (niem. Eichenfeld), od reszty Simoradza oddzielona potokiem Wilamowickim, niegdyś należąca do „Jana na Dębowcu”, który podarował ją Simoradzowi^[7].

Historia

Miejscowość po raz pierwszy wzmiankowana została w łacińskim dokumencie Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego), spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna ok. 1305 w szeregu wsi zobowiązanych do płacenia dziesięciny biskupstwu we Wrocławiu, w postaci item in Dambonczal^[8][9][10]. Wieś politycznie znajdowała się wówczas w granicach utworzonego w 1290 piastowskiego (polskiego) księstwa cieszyńskiego, będącego od 1327 lennem Królestwa Czech, a od 1526 roku w wyniku objęcia tronu czeskiego przez Habsburgów wraz z regionem aż do 1918 roku w monarchii Habsburgów (potocznie Austrii).

Powstała być może jeszcze w połowie XIII wieku, była etnicznie polska, lecz w trakcie spisywania Liber fundationis... nie w pełni uformowana (brak określenia liczby łanów, z których będzie płacony podatek). W tym czasie jednak osiedliła się tu nieznana liczba osadników niemieckich. Nadali oni wspólnej miejscowości niemiecką nazwę Baumgarten i przyczynili się do jej szybszego rozwoju^[11]. Owa niemiecka nazwa w postaci Bemgard ujawniła się po raz pierwszy w sprawozdaniu z poboru świętopietrza z 1335 w diecezji wrocławskiej na rzecz Watykanu sporządzonego przez nuncjusza papieskiego Galharda z Cahors wśród 10 parafii (miejscowości) archiprezbiteratu w Cieszynie^[12][13]. Tutejszej parafii św. Małgorzaty Dziewicy i Męczennicy początkowo służył kościół drewniany^[14]. Parafia została ponownie wymieniona w spisie sporządzonym przez archidiakona opolskiego Mikołaja Wolffa w 1447 pod nazwą Bomgarte^[15].

Dość szybko Dębowiec został własnością szlachecką. Stał się gniazdem rodowym szeroko rozgałęzionej rodziny szlacheckiej Słopów (Szłopów, Szłapów), pieczętującej się herbem Kornicz^[16], której przedstawiciele osiągnęli w kolejnych latach szereg nie tylko lokalnych urzędów. Pierwszy znany z nich, Mikołaj Słop z Dębowca i Kóz (ur. ok. 1400 - zm. po 18 października 1475), piastował w latach 1434-1438 godność marszałka księstwa cieszyńskiego, skąd nosił później przydomek „Marszałek”^[17]. Pod koniec życia (od 24 listopada 1464) był kasztelanem oświęcimskim^[18]. Jego prawnuk, Jan z Dębowca (ur. ok. 1508 - zm. przed 7 marca 1550) był od 1534 r. aż do śmierci żupanem orawskim i właścicielem Zamku Orawskiego^[17].

W XVI wieku z racji niedostatku produkowanej żywności przez pola uprawne na tym terenie zaczęły powstawać pierwsze gospodarstwa rybne.

W okresie reformacji miejscowa ludność w znacznym stopniu przyjęła nowe wyznanie luterańskie oraz przejęła miejscowy kościół, który został zwrócony katolikom przez specjalną komisję w 1654. 15 marca 1793 miejscowość została zakupiona przez księcia cieszyńskiego Alberta Sasko-Cieszyńskiego od Marklowskich^[19]. Do 1807 roku dzieci z Dębowca uczęszczały do szkoły w Simoradzu. W tym roku powstał jednak w miejscowości pierwszy budynek szkolny. W latach 1854–1856 wybudowano nowy, murowany kościół parafialny, konsekrowany w 1857, po czym rozebrany został poprzedni kościół drewniany.

W roku 1907 Gwarectwo Ostrawsko-Karwińskie podjęło na terenie Dębowca wiercenia w poszukiwaniu nowych złóż węgla. Po osiągnięciu głębokości 680 m, 10 października 1908 r. nastąpił gwałtowny wybuch gazu ziemnego, który rozrzucił elementy konstrukcji wiertniczej w promieniu 500 m. Huk wybuchu i wydobywających się gazów było słychać w Cieszynie, a nawet w odległej o 30 km Morawskiej Ostrawie. Gaz wydobywał się przez kilka miesięcy, a w 1909 r. całość zniszczył kilkudniowy pożar^[20].

W 1905 założono w Dębowcu oddział Ochotniczej Straży Pożarnej. W 1908 wybudowano budynek szkolny z okazji sześćdziesięciolecia panowania monarchy austriackiego Franciszka Józefa. W 1912 na miejscowym cmentarzu ewangelickim poświęcono kaplicę, obecny kościół Zbawiciela.

Rok	1880[21]	1890[21]	1900[21]	1910[21]	1921[22]
Liczba ludności	992[a]	966[b]	964[c][23]	984[d]	1007[e]

Po I wojnie światowej miejscowość jako część Śląska Cieszyńskiego stała się przedmiotem polsko-czechosłowackiego konfliktu granicznego. W 1918 roku na bazie Straży Obywatelskiej miejscowi Polacy utworzyli lokalny oddział Milicji Polskiej Śląska Cieszyńskiego, który podlegał organizacyjnie 14 kompanii w Skoczowie^[24]. Ostatecznie Dębowiec znalazł się w 1920 w granicach II Rzeczypospolitej.

Po agresji wojsk niemieckich na Polskę w 1939 miejscowość została włączona do III Rzeszy. W nocy z 15 na 16 lutego 1941 na terenie Dębowca zostali zrzuceni na teren okupowanej Polski pierwsi Cichociemni. Brytyjski bombowiec „Adolphus” odbywał swój pierwszy lot do Polski, aby zrzucić skoczków pod Włoszczowę; błąd nawigatora oraz brak paliwa zmusił go do zrzutu spadochroniarzy, wśród których znajdowali się: Józef Zabielski (ps. Żbik), mjr Stanisław Krzymowski (ps. Kostka) i kurier Czesław Raczkowski (ps. Orkan), którzy później przedostali się do Krakowa. Zdarzenie to zostało upamiętnione odsłoniętym w 1991 obeliskiem w centrum miejscowości. W styczniu 1945 wycofujące się wojska niemieckie ewakuowały więźniów goleszowskiej filii obozu zagłady w Oświęcimiu, po drodze w „marszu śmierci” zginęło ich tu 19. Upamiętnia ich pomnik odsłonięty w 1949 w Dębowcu na tzw. Dolcach pod laskiem „Dólka”.

W 1950 r. grupa chłopów z Dębowca założyła pierwszą w powiecie cieszyńskim rolniczą spółdzielnię produkcyjną^[25]. Po drugiej wojnie światowej wznowiono też wydobycie gazu ziemnego. Jest on wydobywany do dziś, podobnie jak solanka jodowo-bromowa. W 1960 do użytku oddano budynek przedszkola.

10 listopada 1993 uroczyście otwarto nowy budynek szkolny, w którym dziś funkcjonują szkoła podstawowa i gimnazjum, przy których znajdują się sala gimnastyczna (ukończona w 1998), boisko szkolne (swoje mecze na nim rozgrywa też LKS „Strażak” Dębowiec) i boiska do siatkówki plażowej. Po otwarciu nowego budynku szkolnego w starej szkole przez 8 lat nie prowadzono zajęć. Wznowiono je w 2001 po remoncie, dla klas od pierwszej do trzeciej szkoły podstawowej.

Religia

Na terenie Dębowca działalność duszpasterską prowadzą następujące Kościoły:

• Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP (filiał parafii w Skoczowie)
• Kościół Rzymskokatolicki (parafia św. Małgorzaty)

Turystyka

Przez miejscowość przechodzą trasy rowerowe:

• niebieska trasa rowerowa nr 254 – Kaczyce – Kończyce Wielkie – Dębowiec (14 km)
• żółta trasa rowerowa nr 11 – Landek – Skoczów – Cieszyn (39 km)

Zabytek i pomniki przyrody

Jedynym zabytkiem na obszarze miejscowości wpisanym do rejestru zabytków nieruchomych a zarazem najstarszym budynkiem jest przystający do obory folwarczny spichlerz z przełomu XVIII i XIX wieku leżący na ul. Szkolnej 41^[26]. Zbudowany jest z kamienia i cegły, na planie ośmioboku, baniasty dach przykryty jest gontem.

Wzdłuż Knajki rośnie wiele starych dębów, z czego pięć jest zarejestrowanych jako pomniki przyrody^[27].

Obiekt	Wymiary	Szacunkowy wiek	Położenie	Data ustanowienia pomnikiem	Zdjęcie
Dąb szypułkowy (Quercus robur)	obw.: 345 cm wys.: 18 m	300 lat	obok stawu Górniok 49°48′06,4″N 18°43′10,6″E	1959
Dąb szypułkowy (Quercus robur)	obw.: 340 cm wys.: 22 m	250 lat	na tzw. Dolcach	1959
Dąb szypułkowy (Quercus robur)	obw.: 420 cm wys.: 22 m	300 lat	w parku podworskim 49°48′27,2″N 18°43′17,1″E	1959
Skupienie dwóch dębów (Quercus sp.)	obw.: 420 i 470 cm wys.: 20-22 m	300 lat	na pastwisku obok stodoły RSP	1959

Galeria

• 
  Kościół Katolicki pw. św. Małgorzaty
• 
  Kościół Ewangelicki Zbawiciela
• 
  Zabytkowy spichlerz
• 
  Dwór
• 
  Stary młynek
• 
  Krzyż przydrożny z 1919 r.
• 
  Pomnik na Dolcach
• 
  Stawy w Dębowcu
• 
  Pomnikowy dąb w centrum
• 
  Dawna strażnica
• 
  Tężnia solankowa w centrum

Uwagi

1. Z tego: 989 zameldowanych na stałe, 979 (99%) polsko-, 1 (0,1%) czesko-, 9 (0,9%) niemieckojęzycznych
2. Z tego: 960 zameldowanych na stałe, 951 (99,1%) polsko-, 9 (0,9%) niemieckojęzycznych
3. Powierzchnia: 1287 hektarów, gęstość zaludnienia 74,9 os./km², 149 budynków; 954 zameldowanych na stałe, 944 (99%) polsko-, 7 (0,7%) czesko-, 3 (0,3%) niemieckojęzycznych; 529 (54,9%) katolików, 427 (44,3%) ewangelików, 8 (0,8%) izraelitów
4. Z tego 979 zameldowanych na stałe, 968 (98,4%) polsko-, 8 (0,8%) niemiecko- a 1 (0,1%) czeskojęzycznymi; 560 (56,9%) katolików, 417 (42,4%) ewangelików, 7 (0,7%) izraelitów
5. Z tego 1004 narodowości polskiej-, 3 niemieckiej; 619 katolików, 388 ewangelików