Remove ads
Włoszczowa – miasto powiatowe w Polsce w województwie świętokrzyskim. Siedziba władz gminy Włoszczowa i powiatu włoszczowskiego. Położone na Wyżynie Przedborskiej. W mieście funkcjonuje drobny przemysł drzewny, spożywczy, obróbki aluminium, budowlany oraz elektryczny. Według danych z 1 stycznia 2018 Włoszczowa liczyła 10 096 mieszkańców[1].
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
 Rynek we Włoszczowie po rewitalizacji | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Prawa miejskie |
1539 | ||
| Burmistrz | |||
| Powierzchnia |
30,30 km² | ||
| Wysokość |
240 m n.p.m. | ||
| Populacja (31.12.2017) • liczba ludności • gęstość |
|||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 41 | ||
| Kod pocztowy |
29-100 | ||
| Tablice rejestracyjne |
TLW | ||
Położenie na mapie gminy Włoszczowa  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego  | |||
Położenie na mapie powiatu włoszczowskiego  | |||
 50°51′15″N 19°58′01″E | |||
| TERC (TERYT) |
2613064 | ||
| SIMC |
0948472 | ||
Urząd miejski ul. Partyzantów 1429-100 Włoszczowa | |||
| Strona internetowa | |||
| BIP | |||
Remove ads
Włoszczowa znajduje się we wschodniej części Niecki Włoszczowskiej na Wyżynie Przedborskiej. Północno-wschodnią granicę miasta wyznacza rzeka Czarna Struga należąca do dorzecza Pilicy. W południowej części miasta znajduje się niewielkie wapienne wzniesienie nazywane Czarnecką lub Ewińską Górą – najwyższy punkt w granicach miasta – 271 m n.p.m.
Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 30,30 km²[3].
Włoszczowa jest położona w historycznej Małopolsce, leżała w ziemi sandomierskiej[4], następnie w powiecie chęcińskim w województwie sandomierskim[5] oraz ziemi radomskiej[6].
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego.
Remove ads
Prawidłowo nazwa miasta odmienia się przez przypadki rzeczownikowo (jak Warszawa), z dopełniaczem: „Włoszczowy”[7], natomiast spotykana odmiana przymiotnikowa: „Włoszczowej” jest obecnie uważana za błędną[8].
Piramida wieku mieszkańców Włoszczowy
Liczba ludności
W 1827 w mieście było 1353 mieszkańców.
W 1857 w mieście było 2102 mieszkańców (w tym 1257 wyznania mojżeszowego).
W 1876 było 4359 mieszkańców (w tym 2631 wyznania mojżeszowego)[9].
Przed 1893 było 4536 mieszkańców (w tym 3253 wyznania mojżeszowego, 33 prawosławnego)[10].
Włoszczowa lata 1906-1908
Włoszczowa lata 1906-1908
.jpg)
.jpg)
- 1900 - 3 724
- 1910 - 7 656
- 1925 - 5 479
- 1933 - 6 900
- 1939 - 7 164
- 1946 - 4 676
- 1950 - 5 260
- 1960 - 6 057
- 1970 - 7 273
- 1978 - 8 707
- 1988 - 10 388 [11]
- 1995 - 11 064
- 1996 - 10 955
- 1997 - 11 039
- 1998 - 11 067
- 1999 - 10 780
- 2000 - 10 830
- 2001 - 10 755
- 2002 - 10 728
- 2003 - 10 727
- 2004 - 10 756
- 2005 - 10 796
- 2006 - 10 780
- 2007 - 10 764
- 2008 - 10 685
- 2009 - 10 700
- 2010 - 10 657
- 2011 - 10 763
- 2012 - 10 675
- 2013 - 10 545
- 2014 - 10 417
- 2015 - 10 269
- 2016 - 10 165
- 2017 - 10 096
- 2018 - 10 043
- 2019 - 9 924
- 2020 - 9 798
- 2021 - 9 708 [12]
Wykres zmian liczby ludności od 1900 roku
Remove ads
W miejscowości można obejrzeć[13][14]:
- Ślady wczesnośredniowiecznego grodziska (kopiec św. Jana Nepomucena) z XII–XIII wieku. Prawdopodobnie było to grodzisko stożkowe z wieżą obronną. W odległości kilku metrów od podstawy kopca widać ślady fosy. Na jego szczycie znajduje się figura świętego Jana Nepomucena (stąd nazwa kopca) wykonana w stylu barokowym.
- Pozostałości założeń obronnych po dworze obronnym Szafrańców (herbu Stary Koń) z XVI wieku.
- Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny z XVII wieku, rozbudowany w XIX wieku. Wewnątrz barokowy obraz Matki Bożej ze św. Joachimem i Józefem z połowy XVII wieku. Zbudowany na planie krzyża. Bryła świątyni wybudowana w połowie XVII wieku. Mniejsza wieża – tzw. „sygnaturka” pochodzi z 1874 roku. Duża wieża (dzwonnica z zegarem) wzniesiona została ok. 1896 roku jako wotum dziękczynne ufundowane przez ocalałych po epidemii cholery.
- Kaplica Wszystkich Świętych wybudowana w latach 1786–1788 przez Ewę Małachowską żonę Mikołaja Małachowskiego (cm. parafialny z XVII w.) w stylu klasycystycznym.
- Figurki św. Floriana z pierwszej połowy XIX wieku w Rynku oraz z XVIII wieku przy ul. Kusocińskiego. W miejscu tej drugiej do połowy XVII wieku znajdował się modrzewiowy kościół parafialny pod wezwaniem św. Jakuba.
- Szkoła Podstawowa nr 1 (budynek z 1922 r.). W czasie okupacji hitlerowskiej w budynku szkoły mieścił się wojskowy szpital.
- Układ urbanistyczny centrum miasta z XVI w.
Remove ads
.jpg)
Kalendarium historii miasta[15][16]:
- Pierwsza wzmianka o Włoszczowie pochodzi z roku 1154. Wówczas Henryk Sandomierski przekazał miejscowość o nazwie Vloszcova Joannitom z Zagości.
- W XV wieku Piotr z Radomina z rodu Pierzchałów posiadał w pobliżu miejscowości gródek rycerski z wieżą, do której prowadził most
- Prawa miejskie nadane w 1539 roku przez króla Zygmunta I Starego staraniem starosty chęcińskiego Hieronima Szafrańca.
- XVI–XVII wiek – Włoszczowa znajduje się w rękach Szafrańców.
- w 1642 roku miały tu miejsce Objawienia Maryjne[17].
- Od II połowy XVII wieku wzmożone osadnictwo żydowskie. W języku jidysz miasto było określane jako Vlotscheve.
- Koniec XVIII wieku – miasto było własnością rodu Małachowskich, m.in. wojewody sieradzkiego Mikołaja Małachowskiego. Jego żona Ewa z Męcińskich zbudowała kaplicę cmentarną pw. Wszystkich Świętych.
- Według Skorowidzu Miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, t. III. województwo kieleckie, wyd. w Warszawie w 1925 r., Włoszczowa liczyła 5479 mieszkańców, w tym 2565 wyznania rzymskokatolickiego, 2910 mojżeszowego; narodowość polską podało 5322 mieszkańców, żydowską – 156, niemiecką – 1.
- Od września 1939 roku pod okupacją niemiecką w Generalnym Gubernatorstwie. We Włoszczowie w latach 1940–1942 istniało getto w rejonie ulicy Kilińskiego na południe od Rynku.
- We wrześniu 1942 roku hitlerowcy wysiedlili prawie całą ludność żydowską miasta[18].
- W 1969 roku powstaje największe włoszczowskie przedsiębiorstwo Zakład Stolarki Budowlanej Stolbud Włoszczowa.
- W 1980 roku oddany do użytku nowy szpital, który jako jeden z pierwszych w Polsce (jeszcze w okresie PRL) otrzymuje imię Jana Pawła II.
- W pierwszej połowie grudnia 1984 r. dwutygodniowy strajk młodzieży Zespołu Szkół Zawodowych przy ul. Wiśniowej w obronie krzyży usuniętych z sal lekcyjnych. Strajkującą młodzieżą opiekowali się księża Marek Łabuda i Andrzej Wilczyński (+ 2000) oraz prob. ks. Kazimierz Biernacki (+1986). Pamiątkowa tablica na budynku szkoły (Strajk szkolny we Włoszczowie (1984)).
- Początek lat 90. XX wieku – okres upadku wielu dużych zakładów pracy, między innymi PTSB „Transbud Kielce” Oddział VI Włoszczowa, PBR (Przedsiębiorstwo Budownictwa Rolniczego), STW (Spółdzielnia Transportu Wiejskiego) – w mieście panuje ogromne bezrobocie. Sytuacja nieco poprawia się dopiero dekadę później.
- W październiku 2006 miasto uzyskało ekspresowe połączenie kolejowe z Warszawą i Krakowem. Decyzję tę podjęto na skutek osobistych zabiegów ówczesnego ministra Gosiewskiego z Kancelarii Premiera RP, posła z tutejszego okręgu wyborczego. W tym celu przystosowano położoną na przebiegającej na zachód od miasta Centralnej Magistrali Kolejowej stację Włoszczowa Północ do obsługi pociągów pasażerskich[19].
- 3 czerwca 2007 koronacja Obrazu Najświętszej Maryi Panny Opiekunki Rodzin papieskimi diademami pobłogosławionymi przez papieża Benedykta XVI[20].
Remove ads
We Włoszczowie istnieje kilka istotnych przedsiębiorstw, w tym Grupa Kapitałowa ZPUE S.A., Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska oraz EFFECTOR S.A[21].
Spółdzielnia Mleczarska Włoszczowa[22]
Powstanie Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej we Włoszczowie
Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska we Włoszczowie została założona w kwietniu 1936 roku przez grupę rolników z Włoszczowy i okolicznych miejscowości. Do najbardziej aktywnych inicjatorów należeli: Wit Cholerzyński, Wincenty Nadgłowski z Łachowa, Antoni Klimas z Czarncy oraz Leon Staroszczyk z Włoszczowy. Pierwsza siedziba spółdzielni mieściła się przy ulicy Kilińskiego, w zaadaptowanych pomieszczeniach. Początkowa działalność obejmowała produkcję masła, mleka konsumpcyjnego oraz twarogu. Wybuch II wojny światowej w 1939 roku spowodował przerwę w funkcjonowaniu spółdzielni, jednak okupant wkrótce nakazał wznowienie przyjmowania mleka. Produkty mleczne trafiały głównie do jednostek wojskowych, jednak były także przejmowane przez partyzantów.
Reaktywowanie Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej
Dwa lata po zakończeniu wojny zakład został poddany kompleksowej modernizacji, która polegała na zmechanizowaniu obróbki mleka. W 1950 roku w miejsce Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej powołano Powiatowy Zakład Mleczarski. Wkrótce, w 1957 roku na skutek przemian społeczno-politycznych po odwilży październikowej, Spółdzielnię we Włoszczowie reaktywowano.
Otwarcie nowego zakładu przy ulicy Kochanowskiego
Wraz ze wzrostem skupu mleka, zwłaszcza w okresie letnim, oraz zwiększeniem jego przetwarzania, pojawiła się potrzeba rozbudowy zakładu mleczarskiego. Szybko podjęto działania modernizacyjne – dobudowano jedno piętro przeznaczone na pomieszczenia socjalno-biurowe i rozbudowano część produkcyjno-techniczną. Na lata 1971-1975 władze przewidziały budowę nowego zakładu mleczarskiego. W efekcie tych działań utworzono w lokalnej szkole klasy zawodowe, które miały przygotowywać uczniów do pracy w przetwórstwie mleczarskim. W sierpniu 1974 roku otwarto pierwszy sklep firmowy OSM przy ulicy Wolności we Włoszczowie. Rok później, w 1975 roku, oddano do użytku nowy zakład przy ulicy Jana Kochanowskiego. Dzięki zastosowaniu nowoczesnych na tamte czasy technologii i wyposażeniu zakładu w innowacyjne urządzenia, zwiększono zdolność przetwórczą mleka oraz produkcję sera, co pozwoliło również na zatrudnienie większej liczby pracowników.
Zmiany w obliczu transformacji ustrojowej
Lata 80. XX wieku były okresem istotnych zmian w polskim społeczeństwie, polityce i gospodarce. 14 listopada miało miejsce Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie Przedstawicieli, podczas którego powołano Okręgową Spółdzielnię Mleczarską we Włoszczowie. Po transformacji ustrojowej w 1989 roku pojawiły się sprzyjające warunki do rozwoju spółdzielczości, jednocześnie konieczne stało się zabezpieczenie krajowego rynku mleka przed napływem zagranicznych produktów. W 1991 roku powstało Krajowe Porozumienie Spółdzielni Mleczarskich, które miało na celu ochronę tego rynku. W latach 90., dzięki dalszej modernizacji zakładu, stale poprawiano jakość i zwiększano produkcję wyrobów z Włoszczowy. Wprowadzono na rynek nowe, cieszące się dużą popularnością produkty, takie jak serek „Gucio” oraz serek wiejski. Po zamknięciu sklepu przy ulicy Wolności w 1994 roku, oficjalnie otwarto nowy sklep firmowy OSM przy ulicy Żwirki 10, który działa w tej lokalizacji do dzisiaj.
Prężny rozwój OSM Włoszczowa na początku XXI wieku
Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej w 2004 roku było kluczowym i przełomowym momentem w historii. Już rok wcześniej, na mocy pozytywnej decyzji Komisji Europejskiej, OSM rozpoczęła eksport swoich produktów na rynki zagraniczne. W 2005 roku zakład w Pawłowicach został przejęty, co pozwoliło na poszerzenie oferty o twaróg półtłusty w formie popularnej krajanki. W 2012 roku spółdzielnia przejęła OSM Lubliniec-Dobrodzień. Dzięki konsekwentnej strategii rozwoju, Włoszczowa zdobyła szerokie uznanie zarówno na rynku krajowym, jak i międzynarodowym. Spółdzielnia skorzystała z tej okazji, znacznie rozszerzając eksport do Rosji, Ukrainy oraz krajów bałkańskich, a także dostarcza swoje produkty do Izraela, dbając o przestrzeganie rygorystycznych zasad koszerności.
Obecne czasy
Obecnie Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska we Włoszczowie należy do czołowych producentów mleczarskich w Polsce, zarówno pod względem przychodów, jak i ilości przetwarzanego mleka. W 2015 roku, przy nakładzie 28 milionów złotych, uruchomiono najnowocześniejszą w kraju, w pełni zautomatyzowaną linię do produkcji sera. Zakład stosuje certyfikaty oraz systemy jakości takie jak ISO, HACCP i BRC. Spółdzielnia nieustannie inwestuje w rozwój sprzedaży swoich wyrobów zarówno na rynku krajowym, jak i zagranicznym. Produkty OSM Włoszczowa są dostępne m.in. w USA, Chinach i Australii, a ich sery i inne wyroby mleczne regularnie zdobywają liczne nagrody i wyróżnienia.
EFFECTOR S.A.[23]
Powstanie EFFECTOR S.A.
Firma powstała w 1991 roku pod nazwą PPHU LECH-POL, jednak początkowo nie była związana z branżą budowlaną.
Czasy współczesne
Dziś EFFECTOR S.A. uznaje się za jednego z liderów branży budowlanej w Polsce. Firma dostarcza produkty aluminiowe, oferuje usługi związane z obróbką aluminium oraz produkuje wysokiej jakości szyby zespolone i szkło specjalistyczne.
Remove ads
Wizerunek herbu ewoluował od połowy XVI w. W zasadzie nie zmieniała się jego górna część, czyli rysunek dwóch wież. Z prawej (heraldycznej) wygląda głowa białego konia – element herbu „Staż” Szafrańców – byłych właścicieli Włoszczowy. Z lewej głowa białego ptaka (nieznanego pochodzenia). Dolna część jest podzielona na dwie części. Po prawej stronie znajduje się połowa orła bez korony. Z lewej litera „K” w koronie – nawiązanie do przynależności do dawnego województwa kieleckiego.
Można wyróżnić następujące osiedla[25]:
- „Miasto” – najstarsza miejska część Włoszczowy z XVI-wiecznym układem urbanistycznym.
- Podzamcze – miejsce początkowego osadnictwa.
- Włoszczówka (Przedmieście) – nazwa zapomniana, choć coraz częściej pojawiająca się na dokładniejszych mapach. Obecnie to część ulicy Partyzantów.
- Górki – uliczki na południe od Rynku, ul. Kilińskiego.
- Górajek – nazwa pochodzi od nazwiska dziedziczki Włoszczowy – Gorajskiej. Ulica Jędrzejowska oraz tzw. Górajek Beliński – droga wylotowa w kierunku Kielc.
- Zielonka – część ulicy Sienkiewicza w okolicy dworca PKS.
- Podlipie – Wylotówka na Jędrzejów, za linią kolejową Kielce-Częstochowa.
- Osiedla wzdłuż osi ulicy Wiśniowej – Osiedle Jana Brożka, Władysława Broniewskiego i Armii Krajowej.
- Północ – najmłodsza „dzielnica” osiedlowa przy linii kolejowej CMK.
- Potarganka – ulica Wiejska (dawniej ul. Gwardii Ludowej) od ul. Partyzantów do granic administracyjnych miasta. Ulica wytyczona została prawdopodobnie jeszcze w XVII lub XVIII w. i łączyła Włoszczowę z Chotowem i Olesznem. Nazwa Potarganka wprowadzona została jeszcze w pierwszej połowie XX wieku i miała złośliwy, pejoratywny charakter[26]. Nazwa przyjęła się i na stałe używana jest przez wielu mieszkańców miasta.
Transport drogowy
Przez Włoszczowę przebiegają drogi wojewódzkie:
- 786 Kielce – Częstochowa
- 742 Przygłów – Nagłowice
- 785 Włoszczowa – Ciężkowice
Transport kolejowy
Włoszczowa posiada dwie stacje kolejowe:
- 61 Włoszczowa na trasie Kielce – Częstochowa.
- 4 Włoszczowa Północ na trasie Grodzisk Mazowiecki – Zawiercie (Centralna Magistrala Kolejowa).
Z tej stacji jeżdżą pociągi do Warszawy, Gliwic, Krakowa, Katowic, Krynicy, Poznania, a także Pragi, Budapesztu, Wiednia i Wilna. Do roku 2012 na stacji zatrzymywał się także pociąg międzynarodowy „Vltava” do Pragi i Moskwy przez Terespol.
Transport lotniczy
W mieście znajduje się prywatne śmigłowcowe lądowisko ZPUE Włoszczowa.[27]
Miasto Włoszczowa otoczone jest Włoszczowsko-Jędrzejowskim Obszarem Chronionego Krajobrazu. Miasto, podobnie jak cała gmina, objęte jest programem segregacji odpadów. Posiada własne składowisko odpadów na Kępnym Ługu oraz oczyszczalnię ścieków przy ul. Wiejskiej (wybudowana w połowie lat dziewięćdziesiątych XX wieku).
Szkoły podstawowe
Oświata w mieście[28]:
- Zespół Placówek Oświatowych nr 1 im. Józefa Piłsudskiego.
- Szkoła Podstawowa nr 2 im. Partyzantów Ziemi Włoszczowskiej
Szkoły średnie
Szkoły ponadpodstawowe[29]:
- I Liceum Ogólnokształcące im. gen. Władysława Sikorskiego we Włoszczowie
- Zespół Szkół Nr 2 im. Hetmana Stefana Czarnieckiego we Włoszczowie
- Zespół Szkół nr 3 im. Stanisława Staszica we Włoszczowie
Szkolnictwo wyższe
Najbliższe szkoły wyższe znajdują się: w Kielcach (ok. 50 km od Włoszczowy):
- Politechnika Świętokrzyska
- Wyższa Szkoła Ekonomii, Prawa i Nauk Medycznych im. prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach
w Częstochowie (ok. 65 km od Włoszczowy):
- Uniwersytet Jana Długosza w Częstochowie
- Politechnika Częstochowska
- Wyższa Szkoła Lingwistyczna w Częstochowie
Dawniej istniał Zamiejscowy Ośrodek Dydaktyczny Politechniki Świętokrzyskiej we Włoszczowie przy I Liceum Ogólnokształcącym im. gen. Władysława Sikorskiego.[30] Prowadzone były zajęcia dla kierunku studiów zarządzanie i inżynieria produkcji.
Organizacje pozarządowe działające w zakresie kultury i lokalnego dziedzictwa:
- Włoszczowskie Towarzystwo Krzewienia Kultury – stowarzyszenie powstałe w roku 1959. Towarzystwo ufundowało pamiątkowy głaz na grobie barda ludowego Piotra Piecha z Kurzelowa i odremontowało wiatrak w Krasocinie, w którym urządzono Muzeum Chleba[31].
- Włoszczowskie Towarzystwo Historyczne – stowarzyszenie założone w roku 2007. Towarzystwo prowadzi działalność w zakresie pogłębiania i upowszechniania wiedzy historycznej w regionie, inicjowania badań nad przeszłością miasta Włoszczowa i powiatu włoszczowskiego, edukacji oraz ochrony zabytków kultury[32].
- Ochotnicza Straż Pożarna we Włoszczowie – organizacja utworzona w 1900 r., rozpoczęła działalność w 1901, w 1993 r. otrzymała statut i status stowarzyszenia; jednym z celów statutowych tej jednostki OSP jest działalność na rzecz kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i dziedzictwa narodowego.
Instytucje kultury:
- Dom Kultury
- Powiatowe Centrum Kulturalno-Rekreacyjne we Włoszczowie
- Miejska Biblioteka Publiczna
- Włoszczowa posiada również swoją telewizję internetową o nazwie Włoszczowa Online, która wspiera działania kulturalne, społeczne i sportowe, będąc społeczną telewizją lokalną prowadzoną przez Orbital Center Spółdzielnię Socjalną.
W mieście, od 1947 roku, działa klub piłki nożnej, Hetman Włoszczowa, grający obecnie w IV lidze polskiej piłki nożnej. W 2012 roku Hetman Włoszczowa powiększył się o sekcję siatkarską. Od 2007 roku istnieje także drugi klub piłkarski, Deko Włoszczowa.[33]
Jest również klub piłki siatkowej dziewcząt UKS Victoria Włoszczowa[34].
Na terenie miasta erygowano dwie parafie Kościoła rzymskokatolickiego. Pierwsza parafia rzymskokatolicka pw. św. Jakuba powstała prawdopodobnie w XIV wieku. Włoszczowa jest siedzibą dekanatu włoszczowskiego. Obecne parafie to: parafia pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny; parafia pw. bł. Józefa Pawłowskiego z grona 108 męczenników II wojny światowej (od 11 października 1999). Z Włoszczową jako miastem dzieciństwa związany był bp Mieczysław Jaworski, ur. w 1930 r., w latach 1982–2001 bp tyt. Rapidum i sufragan kielecki, zm. w. 2001 r. Popiersie w kościele Wniebowzięcia NMP z napisem: Nigdy stąd nie odszedłem.
Działalność religijną w mieście prowadzi także Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej, protestancka wspólnota o charakterze ewangelicznym. Działalność kaznodziejską prowadzi również zbór Świadków Jehowy[35][36].
Na terenie miasta działają następujące wspólnoty religijne:
- Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej:
- zbór „Wspólnota Ewangeliczna”, ul. Stefana Czarnieckiego 19
- Kościół rzymskokatolicki:
- Świadkowie Jehowy:
- zbór Włoszczowa (Sala Królestwa ul. Sobieskiego 84)[36]
- Paweł Ameryk (1990–1998)
- Władysław Oksiński (1998–2002)
- Józef Grabalski (2002–2006)
- Bartłomiej Dorywalski (2006–2010, 2010–2014)
- Ireneusz Pietraszek (2010, jako komisarz)
- Grzegorz Dziubek (2014–obecnie)
Wśród nich kilkoro profesorów:
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads