Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Parada Zwycięstwa (ros. Парад Победы) – historyczna parada przeprowadzona na placu Czerwonym w Moskwie na cześć zwycięstwa Związku Radzieckiego nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 24 czerwca 1945 roku[1][2]. Gospodarzem defilady był Marszałek Związku Radzieckiego Gieorgij Żukow, a oddziałami dowodził Marszałek Związku Radzieckiego Konstanty Rokossowski. Specjalnie na paradę przywieziono z Berlina Sztandar Zwycięstwa, zawieszony nad Reichstagiem w toku operacji berlińskiej, ale ostatecznie go nie wyniesiono. Podczas parady odbyła się uroczystość obalenia niemieckich chorągwi i sztandarów, które po defiladzie zostały przekazane do Centralnego Muzeum Sił Zbrojnych[3].
.jpg)
W Paradzie Zwycięstwa 1945 roku wzięło udział 35 325 osób: 24 marszałków, 249 generałów, 2536 oficerów (od stopnia młodszego porucznika do pułkownika), 31 116 sierżantów i żołnierzy, 1400 muzyków wojskowych oraz 1850 sztuk sprzętu. Oprócz obywateli radzieckich maszerowali także Polacy i Bułgarzy. W okresie radzieckim kolejne Parady Zwycięstwa odbywały się jedynie w rocznicowych latach 1965, 1985 i 1990. Od 1995 roku parada odbywa się corocznie na głównym placu Federacji Rosyjskiej[4][5][6].
Naczelny Wódz Naczelny rozkazał:
Aby wziąć udział w paradzie w Moskwie na cześć zwycięstwa nad Niemcami, wydzielić z frontu połączony pułk. Połączony pułk sformować według następującego etatu: pięć batalionów dwukompaniowych po 100 osób w każdej kompanii (dziesięć drużyn po 10 osób). Dodatkowo 19 osób personelu dowodzącego w składzie: dowódca pułku – 1, zastępcy dowódcy pułku – 2 (do spraw bojowych i politycznych), szef sztabu pułku – 1, dowódcy batalionów – 5, dowódcy kompanii – 10 i 36 chorążych z 4 pomocnikami funkcjonariusze. W sumie w połączonym pułku ma się znaleźć 1059 osób i 10 osób w rezerwie.
W połączonym pułku powinno znajdować się sześć kompanii piechoty, jedna kompania artylerzystów, jedna kompania czołgistów, jedna kompania lotników i jedna kompania kombinowana (kawaleria, saperzy, sygnaliści).
Kompanie powinny być obsadzone tak, aby dowódcy oddziałów byli oficerami średniego szczebla, a w każdym oddziale znajdowali się żołnierze i sierżanci. Personel do udziału w defiladzie zostanie wybrany spośród żołnierzy i oficerów, którzy najbardziej zasłużyli się w walce i posiadają odznaczenia wojskowe. Uzbroić połączony pułk w: trzy kompanie strzeleckie – w karabiny, trzy kompanie strzeleckie – w karabiny maszynowe, kompanię artylerzystów – w karabiny zawieszone na plecach, kompanię czołgistów i kompanię lotników – w pistolety, kompanię saperów, sygnalistów i kawalerzystów – w karabiny zawieszone na plecach, a kawalerzystów dodatkowo w szable.
Na defiladę ma przybyć dowódca frontu i wszyscy dowódcy armii, w tym armii powietrznych i pancernych. Połączony pułk ma przybyć do Moskwy 10 czerwca 1945 roku z 36 sztandarami bojowymi formacji i jednostek frontu, które najbardziej wyróżniły się w walce oraz wszystkimi sztandarami zdobytymi na wrogu, niezależnie od ich liczby. Mundury paradne dla całego pułku zostaną wydane w Moskwie[7][8]
– Dyrektywa generała Aleksieja Antonowa do dowódcy Frontu Leningradzkiego, 1. i 2 Frontu Białoruskiego, 1., 2., 3. i 4 Frontu Ukraińskiego[9]
.jpg)
15 maja 1945 roku, wkrótce po kapitulacji III Rzeszy, Józef Stalin podjął decyzję o zorganizowaniu uroczystej defilady na placu Czerwonym w Moskwie dla upamiętnienia zwycięstwa nad hitlerowskimi najeźdźcami. Zamiar ten wyraził na uroczystym obiedzie na Kremlu, na który zaproszono ponad tysiąc osób: dowódców frontów, naukowców i artystów, przedstawicieli robotników i chłopów[10][11][12]. Stalin nakazał zastępcy szefa Sztabu Generalnego, generałowi armii Siergiejowi Sztemienko, aby ten rozważył temat i zdał sprawozdanie na temat zorganizowania parady z udziałem przedstawicieli wszystkich frontów i wszystkich rodzajów wojsk. Na kolacji wszyscy poparli pomysł zaproszenia na paradę najznamienitszych bohaterów – żołnierzy, sierżantów, podoficerów, oficerów i generałów[13][14].
Wkrótce zorganizowano specjalną komisję do przygotowania wydarzenia, w skład której weszli przedstawiciele Komendy Kremla, Moskiewskiego Okręgu Wojskowego i innych jednostek[13]. Na czele komisji stał szef garnizonu stołecznego, generał pułkownik Pawieł Artiemjew, który miał przygotować wszystkie niezbędne plany na paradę i projekt dyrektywy. Gospodarzem parady został marszałek Gieorgij Żukow, a dowódcą wojsk marszałek Konstanty Rokossowski. Wiele źródeł wskazuje, że Stalin nie został gospodarzem parady, gdyż nie posiadał wystarczających umiejętności jeździeckich. We wspomnieniach Gieorgija Żukowa Wspomnienia i refleksje czytamy, że według syna Stalina, Wasilija, tuż przed paradą przywódca próbował nauczyć się jazdy konnej, ale upadł z niego. Tego wydarzenia brakuje jednak w pierwszych wydaniach książki[15][16].
Głowa państwa brała jednak czynny udział w organizacji wydarzenia. Wbrew proponowanym przez komisję dwumiesięcznym przygotowaniom Stalin nakazał zorganizowanie parady w ciągu miesiąca[8][17]. Z Berlina przywieziono Sztandar Zwycięstwa wywieszony wcześniej nad Reichstagiem[14].
W sumie planowano zaprezentować na defiladzie połączone pułki z dziesięciu frontów i Marynarki Wojennej. Zgodnie z pierwotnym zarządzeniem Sztabu Generalnego siła każdego połączonego pułku miała wynosić 1059 ludzi i 10 rezerw, ale później liczebność personelu wojskowego wzrosła do 1465 osób i 10 w rezerwie z każdego frontu. W akcji uczestniczyli także studenci akademii wojskowych, podchorążowie szkół wojskowych i żołnierze garnizonu moskiewskiego[18]. Kandydaci do udziału w paradzie zostali starannie wybrani. W pierwszej kolejności brano pod uwagę personel wojskowy, który wykazał się odwagą w walce i posiadał odznaczenia wojskowe. Ważne były także cechy fizyczne, takie jak wzrost i wiek. I tak rozkaz dla żołnierzy 1 Frontu Białoruskiego z 24 maja 1945 roku stwierdzał, że kandydaci nie mogą mieć wzrostu poniżej 176 cm i nie mogą mieć więcej niż 30 lat. Ponieważ wszystkie wymogi formalne były trudne do spełnienia, w praktyce dla wielu uczestników robiono wyjątki[19].
W wyznaczonym czasie jednego miesiąca organizatorzy musieli rozwiązać wiele problemów. Na przykład personel wojskowy biorący udział w paradzie musiał zostać przywieziony na miejsce, zakwaterowany i zorganizowany w celu szkolenia. Cały personel pułku otrzymywał nowe umundurowanie letnie, pościel, materace, sztandary i inne niezbędne wyposażenie. Ponadto podczas parady konieczne było zapewnienie opieki medycznej, logistyki wojsk, transportu, materiałów drukowanych, fotografii i filmowania[20]. Pod koniec maja sformowano połączone pułki składające się z pięciu batalionów i wysłano je do Moskwy[8][18]. Do 10 czerwca w stolicy przygotowano baraki dla uczestników. Personel stacjonował w koszarach czernyszewskich, aleszyńskich, oktiabrskich i lefortowskich, a także na przedmieściach Chlebnikowa, Bolszewa i Lichoborów[21][22].
Tego samego dnia generał Artiemjewzatwierdził plan przygotowań do parady oraz ustalił czas i miejsce prób[19]. Grafik był napięty: ćwiczenia i szkolenie personelu odbywały się codziennie po sześć do siedmiu godzin. O ile podchorążowie i żołnierze garnizonu moskiewskiego regularnie brali udział w ćwiczeniach musztry, to dla 15 tysięcy żołnierzy frontowych, nieprzyzwyczajonych do codziennych ćwiczeń, szkolenie było trudne. Oficerowie, generałowie i marszałkowie maszerowali razem z żołnierzami pierwszej linii[21]. 12 czerwca na Lotnisku Centralnym im. Michaiła Frunzego odbyła się wspólna próba połączonych pułków w nowych mundurach. Na lotnisku odbyła się także próba generalna piechoty i kawalerii, a tydzień później na placu Czerwonym miał miejsce przegląd końcowy artylerii, wojsk pancernych i zmechanizowanych[23]. Paweł Artiemjew podpisał plan formowania i marszu wojsk[24].
Dla Żukowa, gospodarza pochodu i jego pomocnika, wybrano konie tierskie jasnoszarego umaszczenia, zwane „Idolem” i „Celebsem”. Żukow w swoich wspomnieniach wspomina o białym koniu arabskim[23]. Dla dowódcy parady marszałka Rokossowskiego i jego eskorty wybrano czarne konie o imionach „Polius” i „Orlik” z osobistej kolekcji marszałka Siemiona Budionnego. Według Sztemienki Żukow i Rokossowski to „starzy kawalerzyści, więc prawie nie musieli się szkolić”[19][25][26]. Konie biorące udział w paradzie zostały przyzwyczajone do ryku silników i dźwięków orkiestry, a sami marszałkowie przez około miesiąc ćwiczyli ich ujeżdżenie[27][28]. Dla uczestników moskiewskiej parady zorganizowano program kulturalny: oglądanie filmów oraz zwiedzanie teatrów i ośrodków kultury. Do udziału w uroczystościach przygotowywała się także połączona orkiestra licząca około 1400 osób. Według wstępnych obliczeń, wydarzenie miało trwać 2 godziny 9 minut i 10 sekund, a wziąć w nim udział miało około 40 tysięcy osób[19][29].
Zlecenie uszycia specjalnych mundurów dla uczestników Parady Zwycięstwa otrzymała moskiewska fabryka „Bolszewiczka”. Fabryki odzieżowe w Moskwie i obwodzie moskiewskim poradziły sobie z zamówieniem pomimo dużej ilości pracy i krótkiego czasu realizacji. Od końca maja do 20 czerwca robotnicy wyprodukowali ponad 15 tysięcy kompletów nowych mundurów[4]. Mundury w kolorze morskiej zieleni dla radzieckiego personelu wojskowego po raz pierwszy uszyto właśnie na Paradę Zwycięstwa, po czym kolor ten stał się tradycyjną barwą munduru wyjściowego oficerów radzieckich[21].
Według pierwotnego planu Parada Zwycięstwa miała rozpocząć się od wyniesienia Sztandaru Zwycięstwa, jednak zamiar ten nie został zrealizowany[30]. 20 czerwca dostarczono do Moskwy sztandar, który mieli nieść na początku kolumny ci sami żołnierze, którzy zawiesili go nad Reichstagiem[22]. Strażnik sztandaru w Muzeum Armii Radzieckiej A. Dementiew zeznał, że Stiepan Nieustrojew i jego pomocnicy – Michaił Jegorow, Meliton Kantaria oraz Ołeksij Berest – słabo wypadli na próbach, wykazując niezadowalające umiejętności musztry. Ponadto Nieustrojew otrzymał w czasie wojny pięć ran, w tym jedną w nogi. Zgodnie z decyzją Żukowa nie wyznaczono żadnych innych żołnierzy do wyniesienia sztandaru, a bohaterowie wojenni otrzymali zaproszenia jako goście na podium. Sztandar Zwycięstwa został wobec tego przekazany do przechowywania w Centralnym Muzeum Sił Zbrojnych. W 1965 roku pułkownik Konstantin Samsonow w towarzystwie Jegorowa i Kantarii po raz pierwszy wynieśli Sztandar Zwycięstwa na plac Czerwony[21][28].
Produkcja sztandarów i chorągwi na paradę została powierzona jednostce moskiewskich budowniczych wojskowych pod dowództwem majora inżyniera S. Maksimowa. Rzemieślnicy długo pracowali nad pierwszą wersją sztandarów, lecz Stalin nie zgodził się na ich przyjęcie. W rezultacie zamówienie zostało przekazane specjalistom z warsztatów plastycznych i produkcyjnych Teatru Bolszoj, którzy w ciągu dziesięciu dni uszyli nowe sztandary. Produkcją zajęli się kierownik warsztatu artystycznego i rekwizytów W. Terzibaszian oraz kierownik warsztatu mechanicznego N. Czistiakow. Według nowego projektu, sztandar miał konstrukcję krzyżową: do pionowego drzewca zmocowano poziomą, żelazną belkę, z której zwisał płat, drzewc natomiast został zwieńczony dużą iglicą składającą się ze złotej, pięcioramiennej gwiazdy wpisanej w srebrny wieniec laurowy, nad nią zaś wznosiło się spiczaste zdobienie. Płat sztandaru był wykonany ze szkarłatnego aksamitu i wypełniony złotym napisem z nazwą frontu oraz tradycyjną ornamentyką. Krawędzie ozdobiono złotymi frędzlami. Projekt ten został zatwierdzony przez kierownictwo i ukończony w terminie. Ponieważ każdy sztandar ważył ponad 10 kilogramów, moskiewska fabryka rymarska szybko wyprodukowała uprzęże, które ułatwiły ich noszenie. W warsztatach Teatru Bolszoj wykonano także wstęgi, które ozdobiły głowice 360 sztandarów pułkowych. Każda taka wstęga symbolizowała zbiorowy wyczyn bojowy pułku[31][32].
Na polecenie Sztabu Generalnego przywieziono do Moskwy około 900 zdobycznych niemieckich sztandarów i chorągwi od oddziałów 1 Frontu Białoruskiego i 1 Frontu Ukraińskiego z Berlina oraz Drezna, które odebrał w sali gimnastycznej koszar lefortowskich dowódca 181 Pułku Piechoty 291 Dywizji Strzeleckiej, pułkownik A. K. Korkiszko. Specjalna komisja wybrała spośród nich 200 sztandarów (26 sztandarów pułkowych, 138 sztandarów batalionowych i 36 sztandarów dywizyjnych)[33] do ceremonialnego obalenia podczas Parady Zwycięstwa. Sztandary te znajdują się obecnie w zbiorach Centralnego Muzeum Sił Zbrojnych[31][34].
W ramach przygotowań do parady jej uczestnikom wręczono odznaczenia wojskowe. 24 maja wiceprzewodniczący Prezydium Rady Najwyższej ZSRR Nikołaj Szwernik wręczył Order „Zwycięstwo” marszałkom Gieorgijowi Żukowowi, Iwanowi Koniewowi, Rodionowi Malinowskiemu, Konstantemu Rokossowskiemu i Fiodorowi Tołbuchinowi[12]. 12 czerwca Michaił Kalinin wręczył „Złotą Gwiazdę” Bohatera Związku Radzieckiego Georgijowi Żukowowi, Iwanowi Koniewowi, Konstantemu Rokossowskiemu, Iwanowi Bagramianowi i Andriejowi Jeriomience. Dla wielu z nich nie było to pierwsze wyróżnienie tej rangi[35]. Żołnierze frontowi biorący udział w Paradzie Zwycięstwa zostali jako pierwsi odznaczeni Medalami „Za zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”, zatwierdzonymi 9 maja 1945 roku. Do każdego medalu wydano specjalny, czerwony certyfikat. Jednocześnie wymieniano odznaczenia stare lub wadliwe na nowe z baretkami[36].
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Uroczysta Parada Zwycięstwa rozpoczęła się na placu Czerwonym 24 czerwca 1945 roku punktualnie o godzinie 10:00. Podczas uroczystości padał deszcz, a temperatura powietrza oscylowała wokół 15 °C[37]. Stalin stojący na podium Mauzoleum Lenina ubrany był w płaszcz przeciwdeszczowy i kalosze. Zmoczyli się także marszałkowie prowadzący paradę. Jak wspomina prawnuczka Rokossowskiego, po deszczu uroczysty mundur marszałka skurczył się tak bardzo, że trzeba go było rozerwać, zdjąć po kawałkach i ponownie zszyć[11]. Na cześć święta plac Czerwony został bogato udekorowany szkarłatnymi sztandarami zwycięstwa i kwiatami. Wzdłuż fasad GUM-u umieszczono godła republik związkowych z godłem państwowym ZSRR pośrodku. Na Łobnom miestie zbudowano 26-metrową „Fontannę Zwycięzców”, którą po paradzie rozebrano[38].
W dniu parady zabrzmiała trąba, wzywając żołnierzy do pobudki o czwartej rano. Połączone pułki frontowe wyruszyły z koszar w stronę placu Czerwonego. Z fabryk, zakładów pracy i instytucji rządowych wyszły świąteczne kolumny demonstrantów, a na ulicę Gorkiego wyprowadzono czołgi i inny sprzęt wojskowy. Około godziny dziesiątej pułki ustawiły się na placu przed Mauzoleum w tej samej kolejności, w jakiej utrzymywały linię frontu. Pułk Frontu Karelskiego ulokowano na prawym skrzydle, a oddziały 3 Frontu Ukraińskiego na lewym[37].
Kiedy kuranty wybiły godzinę 10:00, gospodarz parady marszałek Gieorgij Żukow wyjechał z bramy na białym koniu w towarzystwie adiutanta. Według niektórych źródeł marszałek naruszył jednocześnie dwie stare tradycje, jadąc konno i z zakrytą głową przez bramę kremlowskiej Wieży Spasskiej[39]. Naprzeciwko Mauzoleum Lenina Żukow spotkał się z dowódcą parady, marszałkiem Rokossowskim, który poinformował o gotowości uczestników. Następnie rozpoczął się przegląd wojsk. Z trybun marsz oglądali Józef Stalin, Wiaczesław Mołotow, Michaił Kalinin, Klimient Woroszyłow i inni członkowie Biura Politycznego. W imieniu i na rzecz rządu radzieckiego oraz Ogólnozwiązkowej Komunistycznej Partii Bolszewików Żukow pogratulował walecznym żołnierzom radzieckim „wielkiego zwycięstwa nad imperializmem niemieckim”[40][41]. Po zakończeniu przemówienia orkiestra wykonała hymn ZSRR, a z armat Kremla oddano 50 salw artyleryjskich[38].
W paradzie wzięło udział łącznie 35 325 osób, w tym:
Jako pierwszy przez plac Czerwony maszerował połączony pułk perkusistów przeszkolony przez II Moskiewską Szkołę Muzyków Wojskowych Armii Czerwonej, za nim szły połączone pułki frontów w kolejności ich rozmieszczenia z północy na południe: Karelski, Leningradzki, 1 Bałtycki, 3., 2. i 1 Białoruski, 1., 2., 3. i 4 Ukraiński, połączone pułki Marynarki Wojennej. W ramach pułku 1 Frontu Białoruskiego w specjalnej kolumnie maszerowali przedstawiciele ludowego Wojska Polskiego, na których czele stanął generał broni Władysław Korczyc. Przed połączonymi pułkami frontów szli dowódcy frontów i armii, Bohaterowie Związku Radzieckiego nieśli sztandary zasłużonych jednostek i formacji[6]. Dla każdego połączonego pułku orkiestra wykonała osobny marsz. Dowódca bułgarskiej 1 Armii, generał porucznik Władimir Stojczew, został jedynym zagranicznym generałem, któremu przyznano prawo dowodzenia wraz z generałami radzieckimi kolumną połączonego pułku 3 Frontu Ukraińskiego[43].
W skład połączonych pułków wchodzili żołnierze, sierżanci i oficerowie (w tym sztab dowodzenia, każdy pułk liczył ponad tysiąc ludzi) różnych rodzajów wojsk, którzy wyróżnili się w walce i otrzymali rozkazy wojskowe. Niosący flagi i pomocnicy nieśli 36 sztandarów bojowych najwybitniejszych formacji i jednostek każdego frontu biorącego udział w wojnie. Połączony pułk Marynarki Wojennej (pod dowództwem wiceadmirała Władimira Fadiejewa) składał się z marynarzy Floty Północnej, Bałtyckiej i Czarnomorskiej, Flotylli Dnieprzańskiej i Dunajskiej. W udziale nie brały udziału jednostki z siedmiu frontów Sił Zbrojnych ZSRR działających na dzień 9 maja 1945 roku: Zakaukaskiego, Dalekowschodniego, Zabajkalskiego oraz czterech frontów obrony powietrznej – Zachodniego, Centralnego, Południowo-Zachodniego i Zakaukaskiego. Jednak w Paradzie Zwycięstwa wzięły udział połączone pułki z dwóch frontów rozwiązanych przed zakończeniem wojny – Karelskiego i 1 Bałtyckiego[38]. Centralną Wojskową Szkołę Hodowli Psów reprezentowało 301 osób[44]. Służba wykrywania min brała udział w paradzie wraz z psami[42]. Jednostki garnizonu moskiewskiego obejmowały połączony pułk Ludowego Komisariatu Obrony, akademii wojskowej, szkoły wojskowe i suworowskie, połączoną brygadę kawalerii, jednostki i pododdziały artylerii, wojsk powietrznodesantowych i pancernych[45].
Połączone pułki przywiozły ze sobą wiele sztandarów pokonanych jednostek i formacji hitlerowskich, w tym nawet osobisty sztandar Hitlera. Nie było sensu sprowadzać ich wszystkich na plac Czerwony. Wybrano zaledwie dwieście z nich. Relikty bitewne wroga musiała nieść specjalnie wyznaczona kompania. Uzgodniono, że będzie je niosła pod kątem, niemal dotykając płatami ziemi, a następnie przy dźwięku kilkudziesięciu bębnów rzuci u podnóża Mauzoleum Lenina... U podnóża mauzoleum na drewnianych platformach, aby dotykiem nie zbezcześcili świętych kamieni kostki brukowej placu Czerwonego.
– Ze wspomnień generała Siergieja Sztemienki[46]
Marsz połączonych pułków zakończyła kolumna żołnierzy, która niosła 200 opuszczonych sztandarów i chorągwi pokonanych formacji niemieckich. Sztandary te rzucono u stóp Mauzoleum Lenina przy biciu 80 bębnów[38]. Niemieckie sztandary wzoru 1935 zostały zdobyte przez oddziały Smiersza w maju 1945 roku. Zdekompletowany sztandar 1 Dywizji Pancernej SS „Leibstandarte Adolf Hitler” był także starym modelem z 1935 roku (obecnie płat z niego przechowywany jest oddzielnie w archiwum FSB). Wśród sztandarów znalazło się też prawie dwadzieścia sztandarów z czasów Cesarstwa Niemieckiego, głównie kawaleryjskich, a także flagi partyjne NSDAP, Hitlerjugend, Deutsche Arbeitsfront i innych[33] (wszystkie przechowywane są w Centralnym Muzeum Sił Zbrojnych). Jako pierwszy sztandar Dywizji „Leibstandarte SS Adolf Hitler”[47] rzucił Fiodor Legkoszkur[48]. Żołnierze rzucający wrogie sztandary pochodzili z 3 Pułku Dywizji im. Feliksa Dzierżyńskiego OSNAZ-u. Ceremonią dowodził starszy porucznik Dmitrij Wowk[42].
Spośród ponad 900 sztandarów i chorągwi formacji niemieckich w Centralnym Muzeum Sił Zbrojnych przechowuj się do dziś około 500 z nich[47]. W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku ponad 100 sztuk wróciło do NRD. Kilkadziesiąt sztandarów trafiło następnie do muzeów w Bułgarii i Polsce, a w latach 90. kolejnych kilkanaście sztandarów sprzedano do muzeum w USA[49].
Nie wiadomo dokładnie, kto był autorem pomysłu rozrzucenia sztandarów u stóp Mauzoleum Lenina: według generała Sztemienki pomysł ze sztandarami podsunął sam Stalin, stwierdzając, że należy je przywieźć na paradę i rzucić pod nogi zwycięzcom[47]. Według innej wersji, którą przytoczył w swojej książce Na starych schodach zapada ciemność A.P. Chudakow, akademik Jewgienij Tarle sugerował rozrzucenie pod mauzoleum niemieckich chorągwi, powołując się na przykład rzymskich dowódców[50].
Z tym wydarzeniem we współczesnej masowej świadomości wiąże się kilka mitów:
.jpg)
Trzecią częścią parady był pokaz sprzętu wojskowego. Wszystko zaczęło się od przejścia ciężkich karabinów maszynowych, a także dział małego i średniego kalibru. Następnie na plac przybyły działa przeciwpancerne kalibrów 76, 100, 122 mm – haubice ZiS-3, BS-3, M-30 i wyrzutnie rakiet BM-31-12. Przegląd artylerii zakończył się przejazdem dział dużego kalibru od 120 do 305 mm oraz czołgów T-34 i IS-2, dział samobieżnych SU-76, SU-100 i ISU-152. W paradzie wzięły udział także alianckie pojazdy wojskowe, na przykład amerykańskie ciężarówki Studebaker US-6 i Dodge WC oraz pojazdy dowodzenia Jeep Willys. W sumie w ciągu 50 minut na placu zaprezentowano 1850 sztuk sprzętu wojskowego[38][42].
Parada Zwycięstwa zakończyła się około południa marszem Siemiona Czernieckiego Chwała ojczyźnie w wykonaniu połączonej orkiestry. Parada trwała 122 minuty[4], z czego przejście poszczególnych korpusów zajęło następujący czas[53]:
Kolumny uczestników parady po minięciu podium musiały opuścić plac, żołnierzom frontowym nie wolno było pozostać w charakterze widzów. Wielu z nich wróciło wieczorem na plac Czerwony. Planowany przemarsz kolumny robotników nie odbył się ze względu na złą pogodę. Z tego samego powodu odwołano lotniczą część parady – na lotniskach pozostało 216 samolotów[29].
Wieczorem 24 czerwca pogoda się poprawiła. Włączono świąteczną iluminację, Moskwę otoczono pięcioma pierścieniami reflektorów: pierwszy wokół Kremla, drugi wzdłuż Pierścienia Bulwarowego, trzeci wzdłuż Pierścienia Sadowego, czwarty przy dworcach kolejowych i piąty wzdłuż obwodnicy kolejowej[54]. O godzinie 23:00 ze 100 balonów podniesionych przez działa przeciwlotnicze wyleciało 20 tysięcy rakiet, a na ziemi odpalono fajerwerki[55]. Na zakończenie święta na niebie wyświetlono sztandar z wizerunkiem Orderu „Zwycięstwo”[5].
Przeprowadzona 24 czerwca tego roku Parada Zwycięstwa żołnierzy czynnej armii, Marynarki Wojennej i jednostek garnizonu moskiewskiego wykazała się dobrą organizacją, spójnością i wyszkoleniem musztry wszystkich żołnierzy biorących udział w defiladzie. Wyrażam wdzięczność marszałkom, generałom, oficerom, sierżantom i żołnierzom – uczestnikom Parady Zwycięstwa[8][56]
– Specjalne podziękowania od Stalina dla organizatorów święta[8][56]
Paradzie towarzyszyła połączona orkiestra dęta garnizonu moskiewskiego, a jej przygotowaniami kierował generał major Siemion Czerniecki. Zespół muzyczny składał się z 38 orkiestr moskiewskich szkół wojskowych, jednostek wojskowych Armii Czerwonej i NKWD. Połączona orkiestra liczyła 1220 muzyków i występowała pod kierunkiem 50 kapelmistrzów[57]. Łącznie w paradzie wzięło udział 1313 muzyków, z których najmłodszy miał 13 lat[58].
Repertuar był gotowy do zatwierdzenia 5 czerwca 1945 roku. Na ostatecznej liście znalazło się 36 utworów, w tym hymn ZSRR, fanfary i utwór na bębny[59]. Dwadzieścia utworów prezentowanych na festiwalu zostało napisanych przez samego generała majora Czernieckiego. Orkiestra zagrała kilka starych marszów rosyjskich, w tym trzykrotnie Marsz starego jegra z XVIII wieku. Podczas Parady Zwycięstwa odbyło się także finałowe wykonanie chóralne Sławsja z opery Iwan Susanin Michaiła Glinki[60].
Pierwszym utworem po raporcie dla Naczelnego Wodza była uroczysta fanfara moskiewska pod batutą Wasilija Agapkina. Parada rozpoczęła się utworem na bębny zagranym przez muzyków z II Moskiewskiej Szkoły Muzycznej. Każdy połączony pułk przeszedł pod własną pieśń marszową. Podczas przejścia kawalerii rozległ się marsz Czernieckiego Kłus kawalerii[21][61]. Parada zakończyła się marszem Chwała Ojczyźnie. Podziękowano wszystkim muzykom i kapelmistrzom[62].
Paradzie Zwycięstwa poświęcony jest film dokumentalny o tym samym tytule, nakręcony w 1945 roku. Stał się on jednym z pierwszych filmów kolorowych wyprodukowanych w ZSRR – fragment został nagrany na przechwyconym niemieckim filmie kolorowym, którego montaż i udźwiękowienie planowano przeprowadzić w Berlinie w celu przyspieszenia premiery kolorowej wersji filmu. Centralna Wytwórnia Filmów Dokumentalnych stworzyła także wersję czarno-białą. Wydarzenie zostało sfilmowane przez ponad 100 operatorów i fotoreporterów, z których wielu było wcześniej zaangażowanych w rejestrowanie walk na pierwszej linii frontu. Operatorzy byli zlokalizowani w głównych punktach obserwacyjnych placu Czerwonego i pobliskich budynków[63].
Operatorzy nie wiedzieli, że planowane jest obalenie niemieckich sztandarów i to ujęcie trafiło do filmu przez przypadek. Część materiału filmowego była wadliwa z powodu deszczu. Film Parada Zwycięstwa został zaprezentowany Stalinowi tydzień później na zamkniętym pokazie na Kremlu[64][65]. Gotowy obraz pokazywano w całym kraju[66][65].
Oryginały zapisów przechowywane są w Rosyjskim Państwowym Archiwum Dokumentów Filmowych. W 2004 roku film poddano renowacji (usunięto uszkodzenia mechaniczne, podsycono kolory) i wydano kopię na nowej taśmie[65]. Pełną cyfrową wersję parady po raz pierwszy wyemitowano 9 maja 2020 roku na kanale telewizyjnym Pobieda. Głosów użyczyli Igor Kiriłłow, Anna Szatiłowa i Dina Grigoriewa.
Dzień po paradzie, 25 czerwca, na Kremlu zorganizowano przyjęcie rządowe na cześć uczestników Parady Zwycięstwa, w którym wzięło udział ponad tysiąc osób. Wydarzenie zaplanowano na godzinę 17:00, ale goście zaczęli pojawiać się wcześniej. W Sali Gieorgijewskiej zastawiano stoły dla ważnych osobistości państwowych na czele ze Stalinem, natomiast w Granowitej Pałacie przyjmowano oficerów i żołnierzy. Uczestników częstowano francuskimi winami i amerykańską whisky, a na sztućcach widniał wizerunek sierpa i młota. Naoczni świadkowie wspominają, że obecnych obsługiwali kelnerzy z najlepszych moskiewskich restauracji[67].
Kawior granulowany i prasowany, ciasta, bałyk, śledź z dodatkami, wędzona szemaja, jesiotr gwiaździsty w galarecie, rostbef, szynka, galantyna, sałatka Olivier, sałatka wiosenna, ogórki, rzodkiewka, ser, masło, tosty, pieczarki, kalafior, szparagi, nelma w białym winie, pieczona jagnięcina z ziemniakami, pieczony indyk i kurczak z surówką. Deser truskawkowy, lody, kawa, owoce, migdały, likiery[68]
– Z menu 25 czerwca 1945 roku
W 1945 roku oprócz głównych uroczystości w dniu 24 czerwca odbyły się jeszcze cztery parady. Pierwszą było przejście wojsk radzieckich 4 maja 1945 roku pod Bramą Brandenburską i Reichstagiem, które zostało przyjęte przez komendanta wojskowego Berlina, generała pułkownika Nikołaja Bierzarina. Druga defilada w Berlinie odbyła się 7 września za namową Georgija Żukowa: wojska alianckie przeszły na plac przy Bramie Brandenburskiej na cześć kapitulacji Japonii i zakończenia II wojny światowej. Każdy naród sprzymierzonych reprezentował połączony pułk składający się z około tysiąca ludzi i jednostek pancernych. W paradzie nie wzięły udziału siły powietrzne i marynarka wojenna[69]. Oprócz Żukowa gospodarzami parady byli amerykański generał Dwight Eisenhower, brytyjski feldmarszałek Bernard Law Montgomery i francuski generał armii Jean de Lattre de Tassigny[54][70][71].
Trzecia defilada wojsk radzieckich odbyła się 16 września w Harbinie w Chinach i również zbiegła się w czasie ze zwycięstwem nad Japonią. Żołnierze maszerowali w mundurach polowych, a za nimi przejechały czołgi i dział samobieżne[72]. Paradą dalekowschodnią dowodził generał artylerii Konstantin Kazakow, a gospodarzem był generał pułkownik Afanasij Biełoborodow[70].
Pierwszy powojenny pokojowy marsz odbył się 12 sierpnia 1945 roku na placu Czerwonym – parada sportowców również zbiegła się w czasie ze zwycięstwem w II wojnie światowej. Wydarzenie miało duże znaczenie ideologiczne: prasa zagraniczna donosiła, że w Moskwie jest wielu żebraków i osób niepełnosprawnych, a system reglamentacji żywności nie został jeszcze zniesiony. Władze radzieckie starały się zainspirować społeczeństwo i pokazywać, że w kraju jest jeszcze wielu silnych i zdrowych ludzi, którzy są gotowi odbudować go z ruin[73]. W paradzie sportowej wzięło udział 25 tysięcy uczestników z 16 republik związkowych: wybrano osoby o wysokim wzroście, atletycznej budowie i atrakcyjnym wyglądzie. W osobnej kolumnie wystąpili sportowcy posiadający tytuł Bohatera Związku Radzieckiego, dla których uszyto specjalne białe garnitury, czapki i półbuty. Program sportowo-gimnastyczny imprezy został zaplanowany na 4 godziny i 20 minut. Na podium zaproszono Dwighta Eisenhowera, jego syna porucznika Johna Eisenhowera i ambasadora USA w ZSRR Averella Harrimana. O tej paradzie także powstał film dokumentalny[74].
Staliśmy na podium mauzoleum przez pięć godzin i przez cały ten czas trwały występy sportowe. Nikt z nas nigdy nie widział czegoś choćby w najmniejszym stopniu podobnego do tego spektaklu. Występujący sportowcy byli ubrani w kolorowe kostiumy, a tysiące osób wykonywały ruchy w tym samym rytmie. Tańce ludowe, akrobacje i ćwiczenia gimnastyczne zostały wykonane z nienaganną precyzją i oczywiście z wielkim zapałem. Orkiestra, licząca podobno tysiąc muzyków, grała nieprzerwanie przez cały pięciogodzinny występ[74]
– Ze wspomnień generała i prezydenta USA Dwighta Eisenhowera
.gif)
W historii ZSRR szczególnie ważne są dwie parady, które odbyły się na placu Czerwonym: 7 listopada 1941 roku w czasie marszu Niemców na Moskwę i Parada Zwycięstwa 24 czerwca 1945 roku. Następnie w latach rocznicowych 1965, 1985 i 1990 odbyły się wojskowe Parady Zwycięstwa. Dekretem Prezydium Rady Najwyższej ZSRR z 8 maja 1945 roku „O ogłoszeniu 9 maja świętem zwycięstwa”, dzień 9 maja uznano za święto wolne od pracy. Dekretem z 23 grudnia 1947 roku 9 maja z powrotem uznano za dzień roboczy. Dekretem z 26 kwietnia 1965 roku Dzień Zwycięstwa ponownie stał się dniem wolnym od pracy. Po dwudziestoletniej przerwie w 1985 roku odbyła się parada z okazji 40. rocznicy zwycięstwa, a przez plac Czerwony przeniesiono Sztandar Zwycięstwa. Kolejna parada zorganizowana została w 1990 roku, a następna odbyła się dopiero w 1995 roku, już po rozpadzie ZSRR[72][75].
Parada rocznicowa z okazji 50. rocznicy zwycięstwa w 1995 roku składała się z dwóch części: parady weteranów i uczestników frontu domowego na placu Czerwonym oraz defilady sprzętu wojskowego z garnizonu moskiewskiego na Pokłonnej. W paradzie wzięło udział łącznie 4939 osób, w tym 487 Bohaterów Związku Radzieckiego, czterech Bohaterów Federacji Rosyjskiej i 109 pełnych kawalerów Orderu Sławy. Pochodem dowodził generał armii Władimir Goworow, a gospodarzem był marszałek ZSRR Wiktor Kulikow. Sztandar Zwycięstwa niósł dwukrotny Bohater Związku Radzieckiego, emerytowany generał pułkownik lotnictwa Michaił Odincow. W paradzie uczestniczyły połączone pułki z dziesięciu frontów ze sztandarami bojowymi, które odzwierciedlały formację z 1945 roku. Dziesięć dni później, 19 maja 1995 roku, przyjęto ustawę federalną „O utrwaleniu zwycięstwa narodu radzieckiego w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”, zgodnie z którą Parady Zwycięstwa zaczęto organizować corocznie 9 maja. Ostatni raz Mauzoleum Lenina pełniło funkcję trybuny w 1996 roku, rok później podczas parady zbudowano przy nim specjalną trybunę. Od 2008 roku na paradach pojawia się ciężki sprzęt wojskowy[6][76].
W 2007 roku regulamin został zatwierdzony. Parada Zwycięstwa rozpoczyna się co roku 9 maja o godzinie 10:00 wraz z wyniesieniem Sztandaru Zwycięstwa i rosyjskiej flagi narodowej. W tym samym czasie minister obrony, będący gospodarzem parady, przejeżdża pod bramą Wieży Spasskiej, gdzie spotyka się z nim dowódca parady i składa ministrowi raport o gotowości wojsk. Następnie rozpoczyna się przegląd żołnierzy garnizonu moskiewskiego, po którym odtwarzany jest utwór Sławsja (tylko w 2010 roku melodia ta została zagrana na zakończenie parady). Po muzycznym wprowadzeniu prezydent Rosji, będący jednocześnie Naczelnym Dowódcą Sił Zbrojnych, przemawia do uczestników parady i widzów. Następnie wykonywany jest hymn narodowy przy akompaniamencie salutów artyleryjskich, po czym rozpoczyna się pochód wojsk i przejazd sprzętu wojskowego. W każdej paradzie uczestniczą także żołnierze przebrani w historyczne mundury wzorowane na tych z parady 1945 roku oraz jeżdżący sprzęt z epoki. Zwieńczeniem parady jest pokaz samolotów wojskowych i śmigłowców, z których wypuszczany jest dym w barwach rosyjskiej flagi narodowej. Wydarzenie jest transmitowane na żywo w kanałach telewizyjnych: Pierwyj kanał, Rossija 1, NTV, Piatyj kanał, Mir, Ren TV, TV Centr, Moskwa 24, Rossija 24 i Zwiezda[76][77], a także za pośrednictwem internetu[78].
W dniu 24 czerwca 2020 roku z okazji 75. rocznicy zwycięstwa na placu Czerwonym odbyła się rocznicowa defilada wojskowa, która specjalnym dekretem prezydenta Władimira Putina została przełożona z 9 maja ze względu na pandemię Covid-19. Dzień 24 czerwca został wtedy jednorazowo ogłoszony dniem wolny od pracy[79].
Według historyka kultury i antropologa Siergieja Uszakina celem współczesnych Parad Zwycięstwa jest pokazanie bezpośredniego i prostego związku między teraźniejszością a przeszłością. Opierają się one na chęci urzeczywistnienia więzi pomiędzy pokoleniami, przywrócenia poczucia historycznych powiązań i zasypania czasowej przepaści pomiędzy współczesnością a wydarzeniami militarnymi, które w postradzieckiej Rosji są postrzegane jako formacyjne[80].
W czerwcu 1994 roku został zarejestrowany Związek Uczestników Parady w Moskwie na placu Czerwonym 24 czerwca 1945 roku, którego przewodniczącym został emerytowany pułkownik Walentin Priwałow. W tym samym roku ogłoszono konkurs na odznazkę dla żyjących uczestników tej parady: przyszła odznaka „powinna być taka, aby żaden rodzaj wojsk nie poczuł się urażony”[81]. Odznaka i legitymacja uczestnika parady zostały zatwierdzone jako atrybuty związku[82].
21 kwietnia 1995 Bank Rosji wyemitował pamiątkową monetę „PARADA ZWYCIĘSTWA 24.06.45” o nominale 2 ruble[83].
W mieście Ałmaty w Kazachstanie, obok Alei Abaja, znajduje się ulica 24 czerwca, nazwana na cześć pierwszej Parady Zwycięstwa[84].
W różnych okresach wydawano znaczki pocztowe przedstawiające Paradę Zwycięstwa na placu Czerwonym. Najczęstszymi tematami pierwszych radzieckich znaczków pocztowych poświęconych Dniu Zwycięstwa były świąteczne fajerwerki w Moskwie, wizerunek żołnierza Armii Czerwonej na tle kremlowskiej Wieży Spasskiej oraz właśnie Parada Zwycięstwa 24 czerwca 1945 roku[85].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
