Loading AI tools
elektryczny zespół trakcyjny Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Pesa Elf (ang. electric low floor – elektryczny niskopodłogowy) – rodzina normalnotorowych elektrycznych zespołów trakcyjnych polskiej produkcji, wytwarzanych od 2010 w zakładach Pesy w kilku wersjach, różniących się liczbą członów i przeznaczeniem. W skład rodziny wchodzą modele: 21WE (EN62), 22WE (EN76), 27WE i 34WE (EN96). Zostało wyprodukowanych ponad 100 elfów i są one eksploatowane przez SKM Warszawa, Koleje Mazowieckie, Koleje Śląskie, Koleje Wielkopolskie, Koleje Dolnośląskie i Polregio.
 27WEb-006F Kolei Śląskich | |
| Kraj produkcji | |
|---|---|
| Producent | |
| Lata budowy |
od 2010 |
| Wymiary | |
| Szerokość |
2880 mm |
| Wysokość |
4280 mm |
| Napęd | |
| Typ silników |
asynchroniczne |
| Napięcie zasilania |
3000 V DC |
| Parametry eksploatacyjne | |
| Moc ciągła |
1600–3200 kW |
| Maksymalna prędkość eksploatacyjna |
160 km/h |
| Parametry użytkowe | |
| Wysokość wejścia |
760–800 mm |
Po II wojnie światowej elektryczne zespoły trakcyjne powstawały aż do 1997 tylko w zakładach Pafawag z Wrocławia[1]. Były one producentem m.in. najpopularniejszego w Polsce EZT serii EN57. Pafawag po prywatyzacji w latach 90. zaprzestał produkcji tego typu pojazdów, a ostatnim wyprodukowanym zespołem był ED73 z 1997[2]. Polskie Koleje Państwowe zakończyły wówczas zamówienia na nowy tabor, w tym na EZT[1].
Od końca lat 80. PKP, a od początku XXI w. również samorządy, kupowały głównie wagony spalinowe i spalinowe zespoły trakcyjne, gdyż w obsłudze linii niezelektryfikowanych dominowały paliwożerne lokomotywy. Pozwoliło to polskim producentom oraz przewoźnikom na zebranie doświadczenia w produkcji i eksploatacji lekkiego taboru[3]. Dodatkowo modernizowano posiadane przez polskich przewoźników zespoły trakcyjne serii EN57[4].
Elektryczne zespoły trakcyjne nowych producentów zaczęły pojawiać się na polskich torach w 2004. Od tego czasu przetargi na dostawę EZT wygrywały trzy firmy: Pesa (dawne ZNTK Bydgoszcz), Newag (dawne ZNTK Nowy Sącz) oraz Stadler Rail Polska[5]. Pesa po głębokiej restrukturyzacji w 1998 początkowo (od 2001) zajęła się produkcją wagonów spalinowych i spalinowych zespołów trakcyjnych, jednakże w 2004 podjęła się zbudowania pierwszych EZT dla Warszawskiej Kolei Dojazdowej – 13WE (EN95). Pomimo planów zakupu 10 sztuk[6], produkcja została zakończona po jednym egzemplarzu. Kolejnym wyprodukowanymi EZT-ami były 15WE (2006) oraz 16WEk (2007). W obu przypadkach produkcja zakończyła się po jednym zamówieniu. Jedną z przyczyn niepowodzenia była wysoka podłoga (1000 mm nad główką szyny[7]), utrudniająca szybką wymianę pasażerów oraz coraz popularniejsze przewozy rowerów, wózków dziecięcych czy inwalidzkich[4]. W Polsce (poza aglomeracją warszawską i gdańską) właściwie nie występowały wysokie perony oraz nie było planów ich budowy, więc wprowadzanie niskopodłogowych EZT stało się istotne dla zamawiających nowy tabor[8][9][10]. Pesa wyszła temu naprzeciw projektując Elfa oraz Acatusa II, które są dostosowane do bezstopniowej obsługi peronów wysokości 550/760 mm nad PGS[11][12]. W procesie projektowania rodziny Elf brał udział 110-osobowy zespół inżynierów Pesy, a ponadto inżynierowie poddostawców i pracownicy naukowi krajowych uczelni technicznych. Producent projektując nowy model wzorował się na pojazdach zagranicznej konstrukcji – Talent 2 i Desiro ML[13].
Światowa premiera Elfa miała miejsce 21 września 2010 podczas targów InnoTrans w Berlinie[43]. Pesa zaprezentowała wówczas EN76-001 wyprodukowanego dla województwa śląskiego[43]. Na polskich targach Trako w Gdańsku Elf pojawił się rok później – w dniach od 11 do 15 października 2011 producent zaprezentował EN96-002 wyprodukowanego dla województwa świętokrzyskiego, a Koleje Mazowieckie zaprezentowały swojego EN76-015[44]. 28 czerwca 2012 w czeskim Velimiu, przy okazji pierwszej prezentacji Linka dla przewoźnika České dráhy, Pesa pokazała również mazowieckiego EN76-011[45]. W dniach 18-20 czerwca 2013 na targach Czech Raildays w Ostrawie Pesa zaprezentowała wielkopolskiego EN76-035[46]. W dniach 24-27 września na targach Trako w Gdańsku zaprezentowano wersję trójczłonową – EN62-001[47]. We wrześniu 2017 na gdańskich targach Trako zaprezentowano 21WEa-002[48], a w czerwcu 2018 na ostrawskich targach Czech Raildays 34WEa-003[49]. We wrześniu 2019 wielkopolski 48WE-004 został zaprezentowany na Trako[50].
Rodzina Elf została zaprojektowana jako platforma pociągów o uniwersalnym przeznaczeniu[51]. Jednakże w 2013 Pesa proponując model Elf kilkukrotnie przegrała w przetargach z konkurencją oferującą tańsze pojazdy. Z tego powodu bydgoski producent włączył do swojej oferty nową rodzinę elektrycznych zespołów trakcyjnych Acatus Plus, które mimo niższych kosztów budowy wciąż mają spełniać wymagania części zamawiających[52]. Pierwszą umowę na EZT z nowej rodziny podpisano 4 września 2013 z przedstawicielami województwa podkarpackiego, które zamówiło 2 sztuki typu 40WE[53][54]. Dodatkowo, mimo posiadanego projektu dalekobieżnej wersji Elfa, w przetargu ogłoszonym przez PKP Intercity Pesa zaoferowała inny EZT nowszej konstrukcji – Dart. 23 maja 2015 doszło do podpisania umowy[55].
Konieczność spełniania przez produkowane pojazdy szynowe technicznych specyfikacji interoperacyjności spowodowała, że począwszy od 2016 roku Pesa zaprzestała sprzedaży Elfów na rzecz Elfów II różniących się od poprzednika m.in. zgodnością z tymi wymaganiami[56]. Pierwszym odbiorcą Elfów II były Koleje Śląskie, które wraz z województwem śląskim w październiku 2016 zamówiły kilkanaście sztuk[19].
W związku z planami eksportowymi dotyczącymi EZT z rodziny Elf, Pesa opracowała platformę Elf.eu przystosowaną do wymagań odbiorców spoza Polski. Została ona oparta na pojazdach typu Elf II, wyróżnia się jednak m.in. wielosystemowością (dostosowanie do napięć 3 kV DC oraz 25 kV AC). Składy z platformy Elf.eu mogą występować w konfiguracjach o długości od 2 do 5 członów[32][31]. Na opracowanie platformy Elf.eu Pesa otrzymała w kwietniu 2019 dofinansowanie w wysokości 19 mln złotych od Narodowego Centrum Badań i Rozwoju w ramach konkursu „Szybka ścieżka” dla dużych przedsiębiorstw[57].
Pierwszym przewoźnikiem, który zamówił jednostki z tej platformy został czeski RegioJet, które zamówił dwusystemowe jednostki dwuczłonowe. Od elfów dla polskich przewoźników będą dodatkowo różnić się dłuższymi członami opartymi na niezależnych wózkach[58]. 14 sierpnia 2022 pierwsze jednostka wykonała swój pierwszy przejazd na otwartej infrastrukturze w Czechach[59].
Elfy to normalnotorowe, pozbawione drzwi międzywagonowych, niskopodłogowe składy przeznaczone do obsługi przewozów pasażerskich wszystkich rodzajów – od aglomeracyjnych, poprzez regionalne i międzyregionalne do dalekobieżnych[60]. W zależności od przeznaczenia składy mogą cechować się różnym przyspieszeniem, maksymalną prędkością eksploatacyjną, długością (wersje zamówione w latach 2009–2013 są 2-, 3-, 4- i 6-członowe), liczbą drzwi (od jednej do trzech par na stronę członu[12]) i zagospodarowaniem wnętrza[60]. Najbogatsza wersja (10 członów i prędkość maksymalna 190 km/h) jest przewidziana dla pociągów kwalifikowanych[61]. Sylwetkę zewnętrzną oraz wnętrze pojazdów zaprojektował Bartosz Piotrowski[62].
Pesa oferuje także pojazdy Elf dostosowane do szyn o rozstawie 1520 mm[51]. Jednakże żaden taki pojazd nie został zamówiony.
W większości wersji pierwszy i ostatni wózek to wózki napędowe, a wózki pomiędzy członami (w systemie Jakobsa) to wózki toczne. Taki układ może być stosowany w składach do pięciu członów[61], dlatego wyjątkiem od tej reguły są modele 27WE i 27WEb.
Wózki elfów wyposażone są w dwa stopnie usprężynowania. Pierwszym są sprężyny stalowe, a drugim sprężyny pneumatyczne (poduszki powietrzne Conti Tech) ze sprężyną awaryjną. Poduszki (po dwie na wózkach klasycznych i po cztery na wózkach Jacobsa) stanowią podparcie dla pudeł. Dla dodatkowego tłumienia drgań zamontowano amortyzatory hydrauliczne przy sprężynach śrubowych i pneumatycznych (pionowe), jarzmie czopa skrętu (poprzeczne) i z boku wózków (wzdłużne, jako tłumiki wężykowania)[14][63].
Ze względu na sposób połączenia członów ze sobą, nie jest możliwe skracanie i wydłużanie pojazdu w warunkach eksploatacyjnych. Istnieje możliwość łączenia elfów w zespoły pracujące w trakcji wielokrotnej[12], składające się z maksymalnie dwóch (27WEb)[64] lub trzech jednostek (np. 22WE, 27WE)[12].
Wersje zamówione do końca 2014 są przeznaczone do linii zelektryfikowanych prądem stałym o napięciu 3 kV, lecz istnieje również możliwość produkcji składów zasilanych prądem przemiennym o napięciu 25 kV lub 15 kV[14].
Szkielet pudeł elfów zbudowany jest ze stali o podwyższonej odporności na korozję, poszycie o grubości 1,5 mm również jest stalowe, natomiast czoło pojazdu wykonano z tworzyw sztucznych[14][63].
Wszystkie drzwi znajdują się w strefie z niską podłogą, pod którymi umieszczono wysuwane stopnie ułatwiające wsiadanie z peronów o wysokości mniejszej niż 550/760 mm nad PGS[65].
.JPG)
Szczegóły wyposażenia wnętrza też są odpowiednio dostosowywane dla zamawiającego. Stosowane są różne układy (rzędami, grupami i wzdłuż okien) i rodzaje foteli[12]. W przestrzeni pasażerskiej znajduje się toaleta w systemie zamkniętym (niezainstalowana w wersji wykonanej dla SKM Warszawa) oraz przestrzeń dla podróżnych z ograniczoną możliwością poruszania się, dużym bagażem lub rowerem, w pobliżu której, przy drzwiach są windy dla niepełnosprawnych[12]. Elfy są wyposażone w kabiny przystosowane do obsługi dwuosobową drużyną trakcyjną (maszynista pociągu + pomocnik maszynisty)[12], dzięki czemu (zgodnie z obowiązującymi przepisami) mogą w normalnej eksploatacji przekraczać prędkość 130 km/h.
Pojazdy jako pierwsze w Polsce spełniają europejską normę bezpieczeństwa pasywnego PN-EN-15227 (kat. C1)[12][63]. Norma ta przewiduje cztery scenariusze zderzeń[61]:
Do wypełnienia założeń pierwszych dwóch scenariuszy zamontowano opatentowane przez Pesa Bydgoszcz absorbery energii z systemem antywspinającym[60]. Ich rolą jest przejmowanie energii w celu ochrony ludzi i pociągu oraz sczepianie pojazdów, aby zapobiec ich nasuwaniu się na siebie[60]. Dla założeń trzeciego scenariusza przed klatką bezpieczeństwa kabiny maszynistów zainstalowano blok z aluminium komorowego (Honey Comb) dodatkowo pochłaniający energię w trakcie kolizji[60]. Zainstalowane dla potrzeb czwartego scenariusza zgarniacze mają odsuwać lekką przeszkodę (np. samochód) z toru, aby nie została zmiażdżona pod pociągiem. Funkcję zderzaka w elfie pełni także sprzęg czołowy. Zaprojektowano go tak, aby w trakcie kolizji wsuwał się pod pojazd, co ma zmniejszać ryzyko wykolejenia składu[66]. Wytrzymałość konstrukcji elfa określono jako P II według normy PN-EN-12663-1[12].
Testy poszczególnych elementów systemu bezpieczeństwa przeprowadzano na rzeczywistych obiektach 1:1[60] i w postaci symulacji komputerowych[61].
| Typ | Liczba członów |
Układ osi | Układ drzwi | Liczba miejsc siedzących |
Masa służbowa |
Długość całkowita |
Liczba i moc silników |
Maksymalna prędkość eksploatacyjna |
Wyposażenie | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 21WE (PR) | 3 | Bo'2'2'Bo' | 1-1-1 | 161+2 | 107,3 t | 58,95 m | 4×400 kW | 160 km/h |     |
[67][68][69] |
| 21WEa (KŚ) | 1-2-1 | 154 | |
[70][71][72][73] | ||||||
| Elf II (PR) | 1-1-1 | 150+10 |   |
[74][75] | ||||||
| 22WE (KŚ) | 4 | Bo'2'2'2'Bo' | 2-2-2-2 | 172+28 | 135 t | 75,25 m | 4×500 kW | 160 km/h | |
[12][76][77] |
| 22WEa (KW) | 1-2-1-1 | 204 | |
[78][79] | ||||||
| 22WEe (KM) | 2-2-2-2 | 166+17 |   |
[14][80][81][82][83] | ||||||
| 22WEc (PR) | Bo'2'Bo'2'2' | 1-2-2-2 | 174+26 | 134,5 t | 4×400 kW | 120 km/h lub 160 km/h[mini 1] | |
[84][17][85]. | ||
| 22WEd (KŚ) | Bo'2'2'2'Bo' | 2-2-2-2 | 190 | 160 km/h | |
[70][86][72][87] | ||||
| Elf II (PR) | |
[74] | ||||||||
| Elf II (SKM) | Bo'2'2'2'Bo' | (8) | 74,63 m |  |
[88] | |||||
| 27WE (SKM) | 6 | Bo'2'Bo'2'Bo'2'Bo' | 2-2-2-2-2-2 | 194+80 | 190,5 t | 107,85 m | 8×400 kW | 160 km/h | |
[14][63][89] |
| 27WEb (KŚ) | Bo'2'2'Bo'+2'2'2'Bo | 2-2-2-2-2-2 | 281 | 211 t | 114,75 m | 6×500 kW | |
[90][64] | ||
| 34WE (PR) | 2 | Bo'2'Bo' | 1-1 | 107+6 | 83,2 t | 42,65 m | 4×400kW | 160 km/h | |
[91][14][92] |
| 34WEa (KŚ) | 1-1 | 102 | |
[70][93][72][94] | ||||||
| Elf II (KW) | 5 | 272+10 | ≤92 m | 160 km/h | |
[95][26] | ||||
| Elf II (KW) | 1-2-2-2-1 | 240 | |
[88] | ||||||
| Elf II (SKM) | Bo'2'2'2'2'Bo' | 2-2-2-2-2 | 90,53 m | |
[88] | |||||
| Elf II (KD) | Bo'2'2'2'2'Bo' | 1-2-2-2-1 | 235+15 | 90,53 m | |
[35][96] | ||||
| Elf.eu (RJ) | 2 | |
[31] |
Wersja 21WE to trójczłonowa regionalna wersja elfa o jednej parze drzwi na stronę członu[14].
Wersja 22WEx to czteroczłonowa regionalna wersja elfa o dwóch parach drzwi na stronę członu[12]. Najpierw powstała wersja 22WE, będąca pierwszym pojazdem rodziny, następnie 22WEb (obie dla województwa śląskiego), 22WEe (dla mazowieckiego), 22WEa (dla wielkopolskiego) i 22WEc (dla kujawsko-pomorskiego). Porównując pierwsze 22WE z kolejnymi wersjami należy wyszczególnić, że:
Wersja 27WE to sześcioczłonowa aglomeracyjna wersja elfa o dwóch parach drzwi na stronę członu. W tej wersji, poprzez ułożenie większości siedzeń wzdłuż okien oraz brak toalet znacznie zwiększono ogólną pojemność składu. Dodatkowo w celu zwiększenia mocy zastosowano 4 wózki napędowe (występują na przemian z tocznymi), a nie 2 jak w pozostałych[100].
Kolejnym sześcioczłonowym elfem jest 27WEb. Jest on dłuższy od poprzedniego, ma zmieniony układ wózków i rozmieszczenie napędu (6 zamiast 8 silników, brak napędnych wózków Jacobsa), a także inne rozplanowanie wnętrza[15].
Wersja 34WE to dwuczłonowa regionalna wersja elfa o jednej parze drzwi na stronę członu[91]. W porównaniu do członów wcześniej produkowanych 22WE i 22WEb zwiększono przestrzeń pasażerską (dzięki przeniesieniu części wyposażenia trakcyjnego na dach)[91] i dodatkowo zmieniono jej typ oświetlenia na diodowy (LED) oraz zamontowano gniazdka elektryczne do dyspozycji podróżnych[101]. Moc zastosowanych silników umożliwia rozbudowę składu o jeden człon[91]. Obecnie, przy dwóch członach, moc zespołu napędowego została ograniczona elektronicznie przez producenta[101].
Pojazdy są wyposażone w automatyczne systemy zliczania pasażerów i analizy czasu jazdy. Pozyskane dane są analizowane na zewnętrznych serwerach w czasie rzeczywistym[102].
Zamówione Elfy II dla woj. wielkopolskiego będą wyposażone w defibrylatory i odświeżacze powietrza[103]. W pojazdach zakontraktowanych w 2019 roku dla woj. wielkopolskiego znajdą się ponadto pętle indukcyjne dla osób słabosłyszących[104].
Zamówione przez Regiojet jednostki są dwusystemowe, które mogą być eksploatowane na liniach o napięciu 3 kV DC, jak i 25 kV AC. W wersji dla czeskiego operatora zrezygnowano z wózka Jakobsa na rzecz standardowego rozwiązania. Każdy z członów jest wyposażony w swój własny wózek. Pojazdy są wyposażone w ETCS oraz hamulec szynowy. Wyposażenie w przedziale pasażera stanowią 154 miejsca siedzące, klimatyzacja, Wi-Fi, gniazdka o napięciu 230 V czy miejsce do przewozu wózków dziecięcych i rowerów. Jednostki są przystosowane również do osób z ograniczoną mobilnością[105].
| Rodzaj | Producent | Typ | Zastosowanie | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 21WE | 22WE | 22WEc | 22WEe | 27WE | 27WEb | 34WE | |||
| Falownik trakcyjny | Ingeteam | IGBT | ? | 1 MW | ? | ? | 0,8 MW | ? | 0,8 MW |
| Przetwornica statyczna | Ingeteam | ? | 250 kW | ? | ? | Tak | ? | 200 kW | |
| Silnik asynchroniczny | Traktionssysteme Austria (TSA) | TMF 59-39-4 (500 KW) | Nie | Tak | Nie | Tak | Nie | ? | Nie |
| TMF 50-29-4 (400 KW) | Tak | Nie | Tak | Nie | Tak | ? | Tak | ||
| Przekładnia osiowa | Voith | SZH-595 (przełożenie: 1:4,831) |
? | Tak | Nie | Tak | Nie | ? | Nie |
| Gmeinder Getriebe- und Maschinenfabrik (GGM) | 275 SO/549 | ? | Nie | Tak | Nie | Tak | ? | Tak | |
| Sterowanie wielokrotne | Lokel | cyfrowe | ? | ? | ? | ? | Tak | ? | ? |
| Odbierak prądu | Stemmann | DSA 150 PKP | ? | Tak | ? | ? | Tak | ? | ? |
| System hamulcowy | Knorr-Bremse | ? | Tak | ? | Tak | Tak | Tak | Tak | |
| Wózek napędowy | Pesa | skrajny | 27MNg | 26MN | 27MNj | 26MNe | 27MNb | 26MNh | 27MNd |
| rozstaw osi: | 2,8 m | 2,8 m | 2,7 m | 2,7 m | |||||
| pośredni | brak | brak | 30MNj | brak | 30MNb | 26MNhn | brak | ||
| rozstaw osi: | 3,0 m | ||||||||
| Wózek toczny | Pesa | skrajny | brak | brak | 27MNjt | brak | brak | brak | brak |
| rozstaw osi: | |||||||||
| pośredni | 40ANg | 40AN | 40ANj | 40ANe | 40ANb | 40ANh | 40ANd | ||
| rozstaw osi: | 3,0 m | ||||||||
| pośredni (typ II) | brak | brak | brak | brak | brak | 26MNht | brak | ||
| rozstaw osi: | |||||||||
| Drzwi | Faiveley Transport | odskokowo-przesuwne | ? | ? | ? | ? | Tak | ? | ? |
| źródła: | [106] | [60][76] [14][107] |
[17] | [14][80] [108] |
[63][14] [109][110] |
[111][112] | [14][113] [114][115] | ||
| Państwo | Przewoźnik | Typ | Oznaczenia | Liczba członów |
Lata dostaw | Liczba jednostek |
Źródło |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Polska |
Koleje Śląskie | 22WE | EN76 | 4 | 2011 | 8 | [14] |
| 22WEb | 1 | ||||||
| 27WEb | 6 | 2013 | 6 | [90] | |||
| 34WEa | 2 | 2017–2020 | 4 | [19][23][93][116][117][118] | |||
| 21WEa | 3 | 5 | [19][23][71][119][120][121][122] | ||||
| 22WEd | 4 | 12 | [123][124] | ||||
| Szybka Kolej Miejska w Warszawie | 27WE | 6 | 2011 | 13 | [14] | ||
| [27][28] | |||||||
| PR (Oddział Świętokrzyski) | 34WE | EN96 | 2 | 2011 | 4 | [14] | |
| Koleje Mazowieckie | 22WEe | EN76 | 4 | 2011 | 16 | [14] | |
| Koleje Wielkopolskie | 22WEa | EN76 | 4 | 2012–2014 | 22 | [90] | |
| 48WE | 5 | 2019–2020 | 10 | [26][125][126] | |||
| 48WEb | 5 | 2020–2021 | 5 | [30][127][128] | |||
| 0 z 4 | [39] | ||||||
| PR (Oddział Warmińsko-Mazurski) | 21WE | EN62 | 3 | 2012 | 1 | [90] | |
| PR (Oddział Kujawsko-Pomorski) | 22WEc | EN76 | 4 | 2014–2016 | 6 | [17][18][129] | |
| EN96A | 2 | 2018 | 4 | [21][22] | |||
| 22WEg | 4 | 2022 | 5 | [38][130] | |||
| PR (Oddział Podkarpackie) | 21WEb | EN62A | 3 | 2017–2018 | 5 | [24][131][132][133] | |
| 22WEf | EN76A | 4 | 2018 | 2 | [134][133][135] | ||
| Koleje Małopolskie | 22WEh | EN76B | 4 | 2021 | 4 | [34][136][137] | |
| Koleje Dolnośląskie | 48WEc | 5 | 2022 - 2024 | 25 | [138][139] | ||
| 0 z 10 | [42] | ||||||
 Czechy |
RegioJet | 654 | 2 | 2022–2023 | 7 | [140] | |
| 3 | 0 z 7 | [141][142] | |||||
 Rumunia |
CFR Călători | 3 | 0 z 20 | [40] | |||
| 3 | 0 z 62 | [41] | |||||
| Suma: | 165 z 268 | ||||||
,_Katowice.jpg)
22 grudnia 2009 podpisano umowę z samorządem województwa śląskiego na dostawę 8 sztuk 4-członowych elfów[13], a 30 marca 2011 na dostawę dziewiątej sztuki[143]. Według pierwotnej koncepcji składy miały być przeznaczone dla Przewozów Regionalnych[144], jednakże już po ich zamówieniu podjęto decyzję o utworzeniu Kolei Śląskich i przekazaniu elfów właśnie im. Samorząd województwa już od 2008 posiada 4 podobne 4-członowe składy – Stadler FLIRT, które zostały zakupione z myślą o Szybkiej Kolei Regionalnej[145].
Na początku 2011 okazało się, że zamówione przez województwo ślaskie Elfy są o 6,5 tony cięższe, niż zaoferowane w przetargu. Pesa zdemontowała zatem rozmaite wyposażenie, które pokazała w Elfie na targach InnoTrans 2010 – wymieniono półki bagażowe na metalowe, zmieniono siedzenia, zrezygnowano z dodatkowych piasecznic, zwiększonych zbiorników na wodę, czy szklanych wiatrołapów[146]. Pierwsze 2 elfy dostarczono w kwietniu 2011 i wraz z dostarczonymi później jednostkami stały bezczynnie w lokomotywowni przy dworcu w Katowicach[147], a później w bazie taborowej Kolei Śląskich w Łazach[148], aż do debiutu Kolei Śląskich 1 października 2011[149]. Powodem postoju była niemożność porozumienia Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego, Śląskiego Zakładu Przewozów Regionalnych oraz Kolei Śląskich odnośnie do wykorzystania składów przed debiutem Kolei Śląskich[150]. Składy zostały skierowane do obsługi linii S1 (Częstochowa – Gliwice) oraz połączeń na linii S6 (Częstochowa – Wisła Głębce).
10 września 2012 podpisano umowę na dzierżawę 6 sztuk 6-członowych elfów z ich wykupem po zakończeniu[151]. Pierwsze odbiory nowej serii rozpoczęły się 20 grudnia, kolejne (dwóch pierwszych egzemplarzy) 4 stycznia 2013[152]. Pojazdy nie zostały zaakceptowane przez przedstawicieli przewoźnika ze względu na obecność usterek[153]. Wszystkie 4 pierwsze 27WEb przeszły ostatecznie odbiory techniczne pod koniec stycznia 2013[154], 1 lutego zostały dostarczone na Śląsk[155], 2 lutego jeden z nich został zaprezentowany na dworcu w Katowicach, a 4 lutego rozpoczęły przewozy[156]. Składy zostały przeznaczone przede wszystkim do obsługi linii S1, dzięki czemu krótsze elfy można było skierować na inne trasy, w szczególności linii S4 (SKR)[157]. 28 lutego przewoźnik odebrał pozostałe 2 składy[158], a 8 marca weszły one do służby[159].
9 sierpnia 2013, pomiędzy Porajem a Korwinowem, po wjechaniu pod opadającą sieć trakcyjną zapalił się EN76-004. Doszczętnie spłonęła kabina maszynisty[160]. Na początku 2014 roku pojazd został skierowany na naprawę do producenta[161].
18 października 2016 KŚ wraz z urzędem marszałkowskim zamówiły 13 kolejnych jednostek (10 sztuk 4-członowych dla UM oraz 2 sztuki 3-członowe i 1 sztukę 2-członową dla KŚ). W umowie zawarto prawo opcji na 6 kolejnych sztuk[19][20]. Pod koniec 2016 roku przewoźnik zdecydował się dokupić 4 sztuki (3 sztuki 2-członowe i 1 sztukę 3-członową)[23], natomiast 31 stycznia 2017 zarząd województwa podjął uchwałę o skorzystaniu z prawa opcji na 2 dodatkowe 4-członowe egzemplarze i tydzień później złożył stosowne oświadczenie[162]. 23 kwietnia 2017 pierwszy egzemplarz trójczłonowy, oznaczony jako 21WEa-001, odbył jazdę próbną z Bydgoszczy do Warlubia i wieczorem tego samego dnia wyjechał do Krakowa na testy homologacyjne[71]. 31 lipca minął termin dostawy pierwszej jednostki, jednak ze względu na nieukończoną homologację Pesa dostarczyła jednostkę 14WE-02 będącą własnością spółki Industrial Division[163]. Miesiąc później Pesa dostarczyła kolejne pojazdy zastępcze: drugi zespół 14WE i 2 pojazdy EN81[164]. 11 września KŚ odebrały pierwszą jednostkę trójczłonową – 21WEa-002, dzień później rozpoczęła ona kursy z pasażerami[119], a kolejnego dnia odbyła się jej oficjalna prezentacja[72]. Pod koniec października Pesa dostarczyła 2 EN71KM w zastępstwie za 2 4-członowe elfy II, na stanie przewoźnika były wówczas już 3 krótsze elfy II[120]. 1 grudnia Pesa otrzymała homologację dla jednostek 2-członowych i skierowała pierwszą taką jednostkę do KŚ[116]. Na początku grudnia UTK wydał zezwolenie dopuszczające do ruchu 34WEa-001 i pojazd został dostarczony do Katowic[116]. W ostatnich dniach stycznia 2018 pierwszy egzemplarz 4-członowy otrzymał dopuszczenie do eksploatacji[165] i 17 lutego został przekazany[123]. W połowie kwietnia odbyły się jazdy testowe w Czechach[166]. W maju Koleje Śląskie otrzymały 2 pojazdy 14WE jako pojazdy zastępcze za niedostarczonego 4-członowego elfa II, a w czerwcu 2 pojazdy EN57FPS za kolejnego niedostarczonego elfa II[167][168]. Do końca 2018 roku dostarczono łącznie 7 sztuk 4-członowych elfów II[169]. W lutym 2019 sprawa wysokości kar za opóźnienia w dostawach elfów 2 trafiła do sądu[170]. W kwietniu poinformowano, że kontrakt na elfy 2 zostanie rozszerzony o 2 pojazdy 3-członowe[33]. 1 maja 2019 odebrano ostatnią – 12. jednostkę 4-członową[124], a 30 maja 2020 odebrano 20. z 21 łącznie zamówionych elfów II[121].
We wrześniu 2019 jedna z jednostek z pierwszej dostawy otrzymała okleinę nawiązującą do stulecia wybuchu Powstań Śląskich[171], a w lipcu 2020 inna jednostka otrzymała okleinę nawiązującą do osoby Wojciecha Korfantego[172].
15 marca 2010 Szybka Kolej Miejska w Warszawie zamówiła 13 sztuk 6-członowych elfów[14]. W tym czasie przewoźnik posiadał 12 własnych składów (14WE i 19WE wyprodukowane przez Newag). Ich liczba nie była wystarczająca i wypożyczono dodatkowo składy EN57 od trójmiejskiej SKM oraz ZNTK „Mińsk Mazowiecki”. Ponadto część kursów na linii S9 było obsługiwanych przez Koleje Mazowieckie[173].
15 listopada 2010 przewoźnik ogłosił kolejny przetarg, na 6 podobnych składów[174], w którym Pesa ponownie zaproponowała Elfa. Zwycięzcą został jednak Newag ze swoim 35WE, nazwanym później Impulsem[175].
9 sierpnia 2011 nastąpiło przekazanie stołecznej SKM pierwszego egzemplarza elfa i jego jazda inauguracyjna na linii S2 na odcinku Warszawa Wschodnia – Warszawa Zachodnia[100]. Do czasu uruchomienia trasy do lotniska Chopina składy obsługiwały wszystkie 3 linie SKM: S1, S2 i S9[100]. Nowe pociągi poprawiły sytuację taborową i pozwoliły na zwrot wypożyczanych składów EN57 – 24 września przewoźnik całkowicie wyeliminował je z ruchu[176].
20 kwietnia 2012, w ramach prób technicznych, jeden z elfów wjechał jako pierwszy pociąg osobowy na przygotowywaną do otwarcia stację Warszawa Lotnisko Chopina[177]. 1 czerwca rozpoczęło się regularne kursowanie pociągów z tej stacji[178], która jest stacją początkową linii S2 i S3. Ze względu na dotację unijną pojazdy są na stałe przypisane do linii S2 i S3[179].
23 czerwca 2013 elf 27WE-009 wykoleił się przy wyjeździe ze stacji Warszawa Lotnisko Chopina, w wyniku czego uszkodzeniu uległy 2 człony i 3 wózki[180]. Powodem wykolejenia było przełożenie zwrotnicy pod jadącym pociągiem. Naprawa została wykonana przez producenta i 24 stycznia 2014 pociąg wrócił do służby[181]. 10 lutego 2014 27WE-009 zderzył się z EN57AKM-1623 Kolei Mazowieckich w rejonie przystanku Warszawa Wesoła[182]. W wyniku zderzenia uszkodzony został człon A, zniszczeniu uległy: poszycie, absorbery, reflektory, sprzęg automatyczny, układ powietrzny i elektryczny oraz mocowanie 2. wózka. W czerwcu podjęto decyzję o skierowaniu pojazdu na naprawę do Pesy[183].
21 maja 2018 została podpisana umowa o wartości 310,5 mln zł na dostawę do 2023 dla warszawskiej SKM 13 elektrycznych zespołów trakcyjnych z platformy Elf2 – 8 pięcioczłonowych i 5 czteroczłonowych wraz z opcją na 8 dodatkowych składów (7 pięcioczłonowych i 1 czteroczłonowy)[27][28]. 10 pierwszych pojazdów Pesa miała dostarczyć do końca 2019. Na skutek niewywiązywania się przez Pesę z terminu realizacji zamówienia, w październiku 2019 SKM podjęła decyzję o zerwaniu kontraktu[29]. Gotowy wówczas był jeden skład, jednak nie posiadał on jeszcze homologacji[184], które po zerwaniu kontraktu został nieznacznie zmodyfikowany, żeby był bardziej uniwersalny[185]. 25 marca 2021 jeden z gotowych składów z tego kontraktu zaprezentowano na stacji Wrocław Główny[186]. Ostatecznie składy zostały sprzedane województwu kujawsko-pomorskiemu[130].
17 sierpnia 2010 podpisano umowę z samorządem województwa świętokrzyskiego na dostawę 4 sztuk 2-członowych elfów[187]. 5 października 2011 odbyło się uroczyste przekazanie pierwszej sztuki na dworcu w Kielcach[188], podczas którego odbył się przejazd zaproszonych gości do pobliskiej Sitkówki[189]. Następnego dnia został zaprezentowany na dworcu w Skarżysku-Kamiennej oraz dworcu w Ostrowcu Świętokrzyskim[190]. Elfy to kolejne niskopojemnościowe elektryczne składy (po dwóch EN81) zakupione przez urząd marszałkowski województwa świętokrzyskiego[90]. Zostały one skierowane do obsługi linii z Kielc do Ostrowca Świętokrzyskiego, Częstochowy oraz Krakowa[191].
1 grudnia 2009 podpisano umowę z przedstawicielami województwa mazowieckiego na dostawę 20 sztuk 4-członowych elfów[192], ale w lutym 2010 sąd, na wniosek firmy Stadler Rail, nakazał zerwać umowę z powodu niespełnienia warunków przetargu przez producenta[193]. 20 stycznia 2011 podpisano kolejna umowę, tym razem na zakup 16 sztuk[194]. Elfy zamówiono aby uzupełnić flotę Kolei Mazowieckich. Samorządowy przewoźnik posiadał wtedy już 10 podobnych 4-członowych EZT Stadler FLIRT[195].
W marcu przeprowadzono konkurs na malowanie elfów[196]. 21 sierpnia do Warszawy dostarczono pierwsze dwa z 16 zamówionych składów[197], których uroczyste przekazanie odbyło się dzień później na stacji Warszawa Gdańska[198]. Składy zostały skierowane do obsługi linii KM9 (Warszawa Zachodnia – Działdowo)[198].
18 maja 2012, w ramach prób technicznych, jeden z elfów, jako pierwszy pociąg osobowy Kolei Mazowieckich, wjechał na przygotowywaną do otwarcia stację Warszawa Lotnisko Chopina[199], z której regularne pociągi rozpoczęły kursowanie do Warszawy Wschodniej (linia KML) 1 czerwca[178]. 29 czerwca elfy rozpoczęły obsługę połączenia do stacji Modlin, skąd 16 lipca rozpoczęły kursowanie autobusy Kolei Mazowieckich na nowo otwarte lotnisko Modlin w Nowym Dworze Mazowieckim[81].
23 maja 2012, pomiędzy przystankiem Warszawa Zoo a stacją Warszawa Praga, elf Kolei Mazowieckich (EN76-012) zderzył się czołowo z 19WE SKM Warszawa. W wyniku wypadku ranna została pasażerka elfa i pasażer 19WE[200].
Na początku 2013 Pesa na zamówienie Kolei Mazowieckich rozpoczęła doposażanie pojazdów w szklane wiatrołapy oraz zapasową sprężarkę i przetwornicę na koszt producenta[201][202]. W drugiej połowie 2013 roku 5 składów kursujące na lotnisko Chopina doposażano w kasowniki ZTM[203].
We wrześniu KM zamówiły symulator EN76 w spółce Autocomp Management[204], który został dostarczony w sierpniu 2014[205].
31 marca 2016 przewoźnik podpisał z Pesą umowę na utrzymanie jednostek poziomu P1-P3 oraz naprawy poziomu P4 połączone z modernizacją obejmującą: montaż Wi-Fi, nową powłokę lakierniczą, nowy system otwierania drzwi i nowe osłony zgarniaczy[206][207].
W połowie 2016 rozpoczął się montaż kasowników ZTM w 11 pociągach, które dotychczas ich nie miały[83].
.jpg)
21 października 2010 oferta Pesy została wybrana w przetargu na dostawę 22 sztuk 4-członowych elektrycznych zespołów trakcyjnych[208]. Hiszpański CAF i szwajcarski Stadler, również startujący w tym konkursie, złożyli odwołanie od rozstrzygnięcia do Krajowej Izby Odwoławczej[209][210]. Ich wnioski zostały odrzucone[211], w związku z czym CAF wystąpił do sądu o unieważnienie przetargu[212], co również rozpatrzono odmownie. Umowa musiała być jeszcze sprawdzona przez Komisję Europejską[213]. Ostatecznie, 8 lutego 2011 przedstawiciele Pesy podpisali umowę z samorządem województwa wielkopolskiego na dostawę 22 elfów typu 22WEa dla Kolei Wielkopolskich, które miały zostać dostarczone pomiędzy sierpniem 2012 a czerwcem 2014[214].
30 października 2011 Koleje Wielkopolskie wypożyczyły śląskiego EN76-004 na uroczyste otwarcie zmodernizowanego Dworca Letniego w Poznaniu[215].
W maju 2012 rozpoczęto budowę pierwszej jednostki[216], która została przekazana 8 sierpnia na stacji Poznań Główny[217]. 21 listopada miał miejsce przejazd promocyjny EN76-028 na trasie Poznań – Opalenica[218]. Elfy 9 grudnia rozpoczęły przewozy na linii Poznań – Kutno i Poznań – Zbąszynek[219]. Był to debiut przewoźnika na liniach zelektryfikowanych, gdyż do tej pory KW obsługiwały jedynie linie niezelektryfikowane[219]. Ze względu na niedostarczenie w terminie 3 pojazdów (6. – 8.) Pesa dostarczyła tabor zastępczy w postaci EN57[220].
15 grudnia 2013 elfy rozpoczęły kursowanie na trasie Poznań – Mogilno[221]. Ostatni z 22 zamówionych pojazdów (EN76-047) został uroczyście oddany do eksploatacji 25 lutego 2014 na Dworcu Letnim w Poznaniu[222].
23 sierpnia 2017 województwo wielkopolskie podpisało z Pesą umowę o wartości niemal 239 mln zł (z czego aż 210 mln zł to dotacja unijna)[103] na dostawę 10 pięcioczłonowych zespołów z rodziny Elf II. Miały one zostać dostarczone na początku 2019 i przekazane Kolejom Wielkopolskim w celu obsługi w godzinach szczytu najbardziej obciążonych tras z Poznania Głównego do Rawicza, Jarocina, Ostrowa Wielkopolskiego, Krotoszyna i Krzyża[26]. Na początku września 2019 pierwszych 5 jednostek było gotowych, jednak nie mogły zostać one przekazane ze względu na brak dokumentów dopuszczeniowych[223]. W połowie września stosowane dopuszczenie zostało wydane przez Urząd Transportu Kolejowego i 17 września rozpoczęły się odbiory nowych jednostek[224]. 19 września na Dworcu Letnim odbyło się uroczyste przekazanie jednostki 48WE-003, po którym odbył się kurs inauguracyjny na trasie Poznań Główny – Swarzędz. Dostarczonych było wówczas 5 elfów z tej partii, z czego 4 były odebrane[125][225]. Dostawy elfów z tego zamówienia zakończono w marcu 2020[126].
14 lutego 2019 województwo podpisało umowę na zakup kolejnych 5 sztuk 5-członowych elfów 2 z opcją na 2 dodatkowe jednostki[30]. Dostawy zamówionych pojazdów planowane były od czerwca do grudnia 2020, jednakże zostały opóźnione ze względu na pandemię COVID-19[226]. Całkowita wartość zamówienia podstawowego wyniosła 127,45 mln zł brutto (w tym 48,75 mln zł dofinansowania z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko)[104]. Ostatecznie 2 pierwsze jednostki przekazano 2 grudnia 2020[127], kolejne 2 jednostki 28 grudnia[227], a ostatnią w kwietniu 2021 roku[128].
W sierpniu 2021 elf EN76-026 pochodzący z pierwszego zamówienia otrzymał okolicznościową okleiną nawiązującej do najważniejszych wydarzeń z 10-letniej historii przewoźnika[228].
17 stycznia 2023 roku podpisano umowę na kolejne cztery jednostki[39].
7 listopada 2011 podpisano umowę z samorządem województwa warmińsko-mazurskiego na dostawę jednego 3-członowego elfa[229]. Pesa wygrała przetarg m.in. dzięki zaoferowaniu gwarancji na cały pociąg na 50 lat[230]. 22 listopada 2012 skład został przekazany, po czym miała miejsce jego prezentacja na trasie Olsztyn – Czerwonka[231].
Elf jest pierwszym elektrycznym pojazdem szynowym należącym do samorządu tego województwa. Dotychczas kupowano tylko pojazdy spalinowe[232], gdyż na terenie województwa większość linii jest niezelektryfikowanych[233].
W 2022 roku właściciel pojazdu (urząd marszałkowski) rozważał jego sprzedaż ze względu na wysoki koszt przeglądu P5, jednakże nie było chętnych na jego zakup[234].
26 listopada 2013 podpisano umowę z woj. kujawsko-pomorskim na dostawę 5 sztuk 4-członowych elfów[16]. 26 maja 2014 zostały przekazane 2 pierwsze pojazdy[84], a 27 czerwca odbyła się ich uroczysta prezentacja na stacji Bydgoszcz Główna połączona z uroczystym przejazdem to Torunia. Pojazdy zakupione do obsługi połączeń ramach połączenia BiT City[235]. Dwa kolejne pojazdy zostały przekazane 12 grudnia 2014[236]. Na początku lutego 2015 PR rozpoczęły eksploatację ostatniego – 5. elfa[237]. W grudniu 2015 zaczęto kierować jednostki również na wydłużone relacji do i z Nakła nad Notecią, Jabłonowa Pomorskiego i Włocławka[238]. 19 października 2015 zawarto umowę na rozszerzenie zamówienia o 1 pojazd[18] różniący się od pierwszych 5 większą prędkością eksploatacyjną wynoszącą 160 km/h zamiast 120 km/h[85]. Skład miał zostać dostarczony do końca czerwca 2016[18], ale ostatecznie wyjechał na tory pod koniec lipca[129]. 1 sierpnia został skierowany do obsługi trasy Bydgoszcz Główna – Gdynia Główna oraz Bydgoszcz Główna – Laskowice Pomorskie[239].
2 listopada 2022 podpisano umowę na dostawę 5 sztuk 4-członów elfów II[38], których uroczyste przekazanie odbyło się 25 listopada na stacji Toruń Główny. Tak szybko dostawa była możliwa dzięki temu, że producent sprzedał pojazdy, które pierwotnie miała otrzymać warszawska Szybka Kolej Miejska[130].
W grudniu 2016 podpisano umowę z Przewozami Regionalnymi na dostawę 4 sztuk elfów II w wersji 2-członowej[21][22]. Wszystkie jednostki zostały odebrane 27 lutego 2018[240], a 16 marca odbyło się ich uroczyste przekazanie na stacji Toruń Główny. Składy zostały zakupione przez przewoźnika do obsługi połączeń na terenie województwa kujawsko-pomorskiego[241].
30 stycznia 2017 podpisano umowę z woj. podkarpackim na dostawę 7 sztuk elfów II: 5 w wersji 3-członowej i 2 w wersji 4-członowej. Pierwsze pojazdy, zgodnie z umową, miały zostać dostarczone do czerwca 2017, a pozostałe do marca 2018 roku[24]. Podpisany został jednak aneks, zgodnie z którym termin dostawy dwóch pierwszych składów został przesunięty na termin dostawy trzeciego pojazdu – 30 września 2017[242]. Termin ten również nie został dotrzymany, w związku z czym urząd marszałkowski rozpoczął naliczanie kar umownych[243]. Ostatecznie pierwszy pojazd został dostarczony w połowie listopada[131]. 21 listopada odbyły się próby elfów w trakcji potrójnej na trasie Rzeszów – Dębica[244], 27 listopada ich przekazanie, a 4 grudnia oficjalna prezentacja[75]. 6 czerwca 2018 zakończono dostawy jednostek 3-członowych[132]. 20 sierpnia dostarczono pierwszą jednostkę 4-członową[134], a 27 września na stacji Rzeszów Główny uroczyście przekazano drugą, a jednocześnie ostatnią jednostkę, oklejoną w barwy narodowe z okazji 100-lecia niepodległości[135].
.jpg)
28 października 2019 podpisano umowę z województwem małopolskim na dostawę 4 sztuk elfów II w wersji 4-członowej dla Kolei Małopolskich[34]. Pierwsze dwie egzemplarze zostały odebrane w sierpniu 2021 roku, z czego egzemplarz EN76B-001 rozpoczął kursowanie z pasażerami 12 sierpnia[136]. 17 sierpnia natomiast odbyło się uroczyste przekazanie i prezentacja 2 pierwszych jednostek[245]. 27 sierpnia dostarczono dwie pozostałe sztuki[137].
29 września 2020 podpisano umowę z Kolejami Dolnośląskimi na dostawę 5 sztuk elfów II w wersji 5-członowej z opcją na kolejne 20 składów[35]. W marcu 2021 zarząd przewoźnika podjął decyzję o rozszerzeniu zamówienia o 8 sztuk[246]. W marcu 2022 Koleje Dolnośląskie skorzystały z pozostałej części prawa opcji, dzięki czemu zamówiono łącznie 25 pojazdów[247]. Pod koniec lipca gotowe były 2 pierwsze jednostki[248], a 18 sierpnia rozpoczęły kursowanie na linii Wrocław Główny – Jelcz-Laskowice[138][249]. Dostawy zakończono w lipcu 2024[250].
29 sierpnia 2024 podpisano umowę z Kolejami Dolnośląskimi na dostawę kolejnych 10 sztuk elfów II w wersji 5-członowej[42].
W marcu 2019 Pesa podpisała umowę z czeskim prywatnym przewoźnikiem kolejowym RegioJet na dostawę 7 dwuczłonowych EZT Elf.eu, które mają zostać skierowane do obsługi połączeń regionalnych w kraju usteckim. Jest to pierwszy kontrakt na dostawę elfów poza Polskę. Będą to także pierwsze wielosystemowe jednostki z rodziny Elf[31][32]. 11 grudnia 2022 pierwsze 3 jednostki weszły do eksploatacji m.in. na linii Ústí nad Labem – Děčín východ[251][105], a w lutym 2023 pozostałe 4 jednostki[140].
W listopadzie 2022 poinformowano o podpisaniu umowy ramowej na dostawę 30 pojazdów oraz pierwszej umowy wykonawczej na 7 pojazdów 3-członowych[37].
19 grudnia 2023 w Bukareszcie podpisana została umowa na dostawę 20 elektrycznych zespołów trakcyjnych (z opcją na 9 dodatkowych) klasy Inter-Regio dla Kolei Rumuńskich i Agencji Reformy Kolei[40]. Do podpisania umowy doszło pomimo tego, że w toku było postępowanie apelacyjne złożone przez Alstom, który jeszcze przed podpisaniem umowy odwołał się od decyzji o wyborze najkorzystniejszej oferty. Odwołanie Alstom w listopadzie 2023 zostało odrzucone przez rumuński odpowiednik Krajowej Izby Odwoławczej, jednakże w lutym 2024 są apelacyjny nakazał ponowną ocenę ofert[252].
30 stycznia 2024 podpisano zostało natomiast mowa na 62 EZT dla regionów: Bukareszt, Jassy i Kluż-Napoka[41].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
